Τραπεζικά προβλήματα και θεραπείες

Με την υπόσχεση ότι θα την συζητήσουμε σήμερα, αφήσαμε χτες να αιωρείται η εξής απορία: "αφού οι τράπεζες μπορούν όποτε θέλουν να εκδώσουν χρήμα, γιατί αντιμετωπίζουν προβλήματα και ζητούν βοήθεια με μέτρα όπως οι έλεγχοι κεφαλαίων (capital control) ή οι ανακεφαλαιοποιήσεις;". Ας κάνουμε δυο παρατηρήσεις, που θα μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε την απάντηση:

(α) Από την στιγμή που οι τράπεζες έχουν δικαίωμα να χορηγούν δάνεια υπερπολλαπλάσια των χρημάτων τα οποία πραγματικά υπάρχουν στα συρτάρια τους, είναι ευνόητο ότι σ' αυτά τα συρτάρια υπάρχει ένα πολύ μικρό ποσό σε σχέση με τις πραγματικές καταθέσεις. Υπολογίζεται ότι αυτό το μικρό ποσό φτάνει στο 3% περίπου των χρημάτων που έχουν καταθέσει οι πελάτες τους. Κατά συνέπεια, αν για οποιονδήποτε λόγο ξεσπάσει πανικός (π.χ. ξέσπασμα κρίσης, φόβος για πόλεμο, φήμες για υποτίμηση κλπ) και οι πολίτες συρρεύσουν στα τραπεζικά γκισσέ προκειμένου να σηκώσουν τα χρήματά τους (bank run), οι τράπεζες αδυνατούν να ικανοποιήσουν την αυξημένη ζήτηση για ρευστό.

(β) Σε περιόδους ύφεσης ή κρίσεων, η ζήτηση για δάνεια μειώνεται κατακόρυφα και, παράλληλα, αυξάνεται η εξόφληση ή η διαμαρτύρηση των ήδη υφισταμένων δανείων. Αυτό σημαίνει ότι οι τράπεζες όχι μόνο μειώνουν ή και παύουν τελείως την παραγωγή νέου λογιστικού χρήματος αλλά υποχρεώνονται να καταστρέψουν μεγάλη ποσότητα απ' αυτό που έχουν ήδη κυκλοφορήσει.

Στην πρώτη από τις παραπάνω περιπτώσεις η σωτηρία έρχεται μέσω απαγορεύσεων στην κίνηση των κεφαλαίων (capital control), στην δεύτερη έρχεται με την μορφή των ανακεφαλαιοποιήσεων. Το ζήτημα είναι ότι αυτών των μορφών σωτηρία είναι δυνατή σε μικρής έκτασης προβλήματα ή όταν πλήττονται μικρής εμβέλειας τράπεζες. Την Παφ-Πουφ Μπανκ, ας πούμε, την σώζεις με τέτοια τερτίπια αλλά την Γκόλντμαν Σακς με τίποτε. Σε περιπτώσεις που κινδυνεύουν πολύ μεγάλες τράπεζες (αυτές που χαρακτηρίζουμε ως too big to fail), έρχονται αρωγοί οι κεντρικές τράπεζες των χωρών με επί μέρους βοήθεια από τις κυβερνήσεις τους. Αν, όμως, κινδυνέψουν οι ίδιες οι κεντρικές τράπεζες, χρειάζεται άλλη, ισχυρότερη θεραπεία.

Νομίζω πως εδώ πρέπει να κάνουμε μια στάση για να σημειώσουμε κάτι που όντως αξίζει τον κόπο. Όσο το σύστημα δουλεύει ρολόι, οι αυξανόμενες ποσότητες λογιστικού χρήματος δημιουργούν πληθωριστικές πιέσεις (νόμος προσφοράς και ζήτησης). Όταν τα πράγματα στραβώσουν και πάρει μπρος η διαδικασία καταστροφής αυτού του χρήματος, αρχίζει ο αποπληθωρισμός. Βέβαια, στα μάτια του απλού πολίτη ο αποπληθωρισμός φαίνεται ως ευλογία αφού ο πολίτης βλέπει τις τιμές του ρυζιού και του μπρόκολου να μειώνονται. Σε εθνικό επίπεδο, όμως, ο αποπληθωρισμός είναι κατάρα. Αυτό το τελευταίο το είχαμε εξηγήσει πριν δυο χρόνια σε τούτη την γωνιά, όταν γράφαμε, μεταξύ άλλων:

(...) ο χαμηλός πληθωρισμός (πόσο μάλλον ο αποπληθωρισμός) διογκώνει το πρόβλημα των κρατικών χρεών. Αν μια χώρα δανείζεται με 4% και ο πληθωρισμός τρέχει επίσης με 4%, ουσιαστικά δεν επιβαρύνεται η οικονομία της. Αν, μάλιστα, ο πληθωρισμός ανεβεί στο 5% ή στο 6%, την συμφέρει να δανείζεται. Σε συνθήκες αποπληθωρισμού, όμως, τα πράγματα γίνονται επικίνδυνα. Με τον πληθωρισμό να πέφτει στο -1%, η χώρα επιβαρύνεται ουσιαστικά με 5%. Στον τόπο μας, ο πληθωρισμός διαμορφώθηκε το 2013 στο -0,8% και το 2014 στο -0,4%. Αυτό σημαίνει ότι μόνο ο αποπληθωρισμός επιβάρυνε το χρέος μας πάνω από μια ποσοστιαία μονάδα σε δυο χρόνια.

("Αποπληθωρισμός: η θανατηφόρα ασθένεια", 30/9/2015)

Ας ξαναπιάσουμε, όμως, το νήμα της αφήγησης από εκεί που το αφήσαμε πριν την στάση. Λέγαμε ότι σε σοβαρές περιπτώσεις τραπεζικών "αστοχιών" χρειάζεται ισχυρή θεραπεία. Και μια τέτοια θεραπεία μόνο ένας γιατρός υπάρχει που μπορεί να την εφαρμόσει. Το όνομα αυτού του γιατρού είναι BIS, δηλαδή Bank for International Settlements ή, επί το ελληνικώτερον, Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών. Μιλάμε για την "Τράπεζα των Τραπεζών", η οποία εδρεύει στην Βασιλεία της Ελβετίας και πρωτοστατεί στην έκδοση των κανόνων λειτουργίας του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, γνωστούς ως Βασιλεία Ι, Βασιλεία ΙΙ και Βασιλεία ΙΙΙ.

H BIS υπήρξε προϊόν μιας διακρατικής συμφωνίας μεταξύ Βρεττανίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Βελγίου, Γερμανίας, ΗΠΑ, Ιαπωνίας και Ελβετίας. Άρχισε την λειτουργία της στις 17/5/1930 και απετέλεσε την υλοποίηση της ιδέας που συμπεριλαμβανόταν στο "Young Plan" (Σχέδιο Γιανγκ), το οποίο είχε υιοθετηθεί στην Συνδιάσκεψη της Χάγης στις 20/1/1930 ως αντίδραση στην βαθειά καπιταλιστική κρίση τού προηγούμενου έτους. Στην ουσία, το "Σχέδιο Γιανγκ" δεν ήταν παρά ένα σχέδιο αποπληρωμής των αποζημιώσεων του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, που είχαν καταλογιστεί στην Γερμανία με την Συνθήκη των Βερσαλλιών, το οποίο "κούρευε" τις αποζημιώσεις κατά 75%. Αυτός ήταν ο "διακανονισμός" για τον οποίο φτιάχτηκε η BIS αλλά πολύ σύντομα ο λόγος ύπαρξής της θα έπαυε να υπάρχει: το 1931 η Γερμανία, με την κατεστραμμένη οικονομία της να δέχεται και το μεγάλο πλήγμα τού κραχ, θα δήλωνε αδυναμία τήρησης των υποχρεώσεών της και θα σταματούσε την πληρωμή αποζημιώσεων.

Παρά ταύτα, η BIS θα συνέχιζε την λειτουργία της με τελείως διαφορετικό αντικείμενο. Σύμφωνα με τον ιστότοπό της, είναι ένας διεθνής χρηματοπιστωτικός οργανισμός με σκοπό "να εξυπηρετεί τις κεντρικές τράπεζες στην επιδίωξή τους για νομισματική και χρηματοπιστωτική σταθερότητα, να προωθεί την διεθνή συνεργασία σε αυτούς τους τομείς και να λειτουργεί ως τράπεζα για τις κεντρικές τράπεζες".

Συνδιάσκεψη της Χάγης, 20/1/1930

Με την BIS θα ασχοληθούμε στο επόμενο σημείωμά μας. Για σήμερα θα κλείσουμε με δυο αποσπάσματα από το βιβλίο τού πρώην πολιτειακού προέδρου (1913-1921) Γούντροου Ουίλσον με τίτλο "The New Freedom: A Call for the Emancipation of the Generous Energies of a People", σχετικά με τον σκοτεινό ρόλο των τραπεζών, σε ελεύθερη δική μου μετάφραση. Παρ' ότι το βιβλίο γράφτηκε πολύ πριν ιδρυθεί η BIS, τα λόγια τού Ουίλσον θα μπορούσαν να αναφέρονται και σε αυτή και, μάλιστα, με ιδιαίτερα ταιριαστό τρόπο:

- Ένα μεγάλο βιομηχανικό έθνος ελέγχεται από το πιστωτικό του σύστημα. Το πιστωτικό μας σύστημα είναι εξαιρετικά συγκεντρωμένο. Έτσι, η ανάπτυξη του έθνους και όλες οι δρστηριότητές μας βρίσκονται στα χέρια λίγων ανθρώπων. Έχουμε καταντήσει μια από τις χειρότερες, από τις πιο ολοκληρωτικά ελεγχόμενες και επικυριαρχούμενες κυβερνήσεις τού πολιτισμένου κόσμου. Όχι πλέον μια κυβέρνηση φτιαγμένη με βάση την ελεύθερη γνώμη, όχι πλέον μια κυβέρνηση φτιαγμένη με βάση την πεποίθηση και την ψήφο τής πλειοψηφίας αλλά μια κυβέρνηση φτιαγμένη με βάση την γνώμη και την πίεση μικρών ομάδων ισχυρών ανθρώπων.
- Από τότε που ασχολήθηκα με την πολιτική, έχω ακούσει τις απόψεις πολλών ανθρώπων που με εμπιστεύτηκαν προσωπικά. Μερικοί από τους μεγαλύτερους άνδρες των ΗΠΑ, στους τομείς του εμπορίου και της βιομηχανίας, φοβούνται κάποιον, φοβούνται κάτι. Ξέρουν ότι κάπου υπάρχει μια δύναμη τόσο οργανωμένη, τόσο λεπτή, τόσο παρατηρητική, τόσο διασυνδεδεμένη, τόσο πλήρης, τόσο διαδεδομένη, ώστε καλύτερα να προσέχουν όταν μιλούν εις βάρος της.