Γοργοπόταμος

Κύριε,

Είμαι ευτυχής να σας ενημερώσω, ότι προσφάτως επραγματοποιήσαμεν μιαν εξαιρετικώς επιτυχή επιχείρησιν εν Ελλάδι. Τα γεγονότα έχουν ως ακολούθως:

Την 1ην Οκτωβρίου ερρίψαμεν μίαν ομάδα, εξ Βρεταννών αξιωματικών και δύο υπαξιωματικών, εις το όρος Γκιώνα και αργότερον μίαν ακόμη ομάδα αποτελούμενη εκ δύο Βρεταννών αξιωματικών, έναν Ελληνα οδηγόν και έναν Βρεταννόν υπαξιωματικόν, οι οποίοι ενίσχυσαν τους προηγουμένους, επίσης δε ερρίφθησαν εις αυτούς σημαντικαί ποσότητες εφοδίων, εκρηκτικών, κλπ. Επέτυχον να έλθουν εις επαφήν με μίαν ομάδαν ανταρτών των οποίων ηγείτο ο Συνταγματάρχης Ζέρβας.

Οι στόχοι των ήσαν αι τρεις βασικαί γέφυραι της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης-Αθηνών. Αυταί είναι: 1) Γοργοπόταμος, 2) Επίστηλος γέφυρα Ασωπού, 3) Παπαδιά. Ήτο γνωστόν ότι αι τρεις αυταί γέφυραι εφυλάσσοντο από ιταλικά και γερμανικά στρατεύματα και ότι όλα τα γειτονικά υψώματα εφρουρούντο. Επί πλέον επιστεύετο ότι υπήρχε τηλεφωνική επικοινωνία μεταξύ των στρατευμάτων εις εκάστην γέφυραν. Διατηρούμεν, φυσικά, αποσπασματικήν επικοινωνίαν μέσω ασυρμάτου με την ομάδα και έχομεν ήδη λάβει την εξαιρετικήν είδησιν, ότι ο πρώτος των στόχων επετεύχθη. Ως αποτέλεσμα μιας πενταώρου ενεργείας κατά την διάρκεια της νυκτός της 24ης προς την 25ην Νοεμβρίου, κατά την οποίαν υπήρξαν πολλαί απώλειαι, η ομάς επιτυχώς κατέστρεψε το μήκους ενενήκοντα ποδών κεντρικόν τόξον της επιστήλου γέφυρας του Γοργοποτάμου. Επίσης επέτυχον να εκτροχιάσουν εν ιταλικόν τραίνον μεταφέρον καύσιμα. Υπολογίζεται ότι αυτή θα αποκόψη όλας τας σιδηροδρομικάς μεταφοράς προς Νότιον Ελλάδα μίαν περίοδον τεσσάρων ή εξ μηνών.

Πληροφορούμεθα από ανθρώπους μας εις το Κάιρον ότι οι επικεφαλής των δυνάμεων, μετά την επείγουσαν έκκλησιν των οποίων εσχεδιάσθησαν αυταί αι επιχειρήσεις, είναι κατενθουσιασμένοι με αυτήν την επιτυχίαν, ειδικότερον κατά την στιγμήν όπου ενισχύσεις του Άξονος αποστέλλονται εσπευσμένως εις την Κρήτην και Νότιον Ελλάδα. Επί πλέον, φυσικά, αι δυνάμεις του Άξονος βασίζονται εις τας σιδηροδρομικάς μεταφοράς, δεδομένων των ελλείψεών των εις κατάλληλα σκάφη και του ευπροσβλήτου των σκαφών εις το Αιγαίον και Ιόνιον πέλαγος.

Έχομεν σχεδιάσει έναν αριθμόν άλλων σημαντικών επιχειρήσεων, αι οποίαι, είμεθα πεπεισμένοι ότι θα πραγματοποιηθούν επιτυχώς εντός του τρέχοντος έτους.
 

Ευπειθώς υμέτερος
J. S. Pearson

Η κατεστραμμένη γέφυρα

Αυτό που μόλις διαβάσατε είναι η από 2/12/1942 αναφορά τού ταξίαρχου Τζέιμς Πήρσον, πράκτορα της βρεττανικής Μονάδας Ειδικών Επιχειρήσεων (SOE), προς τον τότε πρωθυπουργό Εμμανουήλ Τσουδερό, σχετικά με την "Επιχείρηση Harling" ή, όπως την ξέρουμε εμείς, την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, η οποία έγινε στο ξεκίνημα μιας μέρας σαν σήμερα, στις 25 Νοεμβρίου 1942 (Ι). Με αφορμή τα όσα γράφει ο Πήρσον, το ιστολόγιο κάνει σήμερα μερικές παρατηρήσεις και σχόλια, παρουσιάζοντας και ορισμένα ιστορικά στιγμιότυπα που δεν είναι ευρέως γνωστά:

(1) Αν κάποιος διαβάσει αυτή την αναφορά χωρίς να ξέρει τι πραγματικά έγινε στον Γοργοπόταμο, θα μείνει με την εντύπωση ότι η όλη επειχείρηση ήταν καθαρά βρεττανική υπόθεση, στην οποία έτυχε να ανακατευτεί και "μια ομάδα ανταρτών" τού Ζέρβα. ΕΛΑΣ και Βελουχιώτης δεν υπάρχουν ούτε ως υπονοούμενα. Όμως, σ' εκείνη την σημαδιακή αντιστασιακή επιχείρηση (η πρώτη οργανωμένη σε ολόκληρη την κατεχόμενη από τους ναζί Ευρώπη) πήραν μέρος 12 βρεττανοί κομμάντος (ειδικοί στην τοποθέτηση εκρηκτικών) και 150 αντάρτες, εκ των οποίων οι 52 ανήκαν στον ΕΔΕΣ τού Ζέρβα και οι υπόλοιποι στον ΕΛΑΣ τού Άρη. 

(2) Όπως προκύπτει από τα όσα λέει ο Πήρσον, ο Τσουδερός και, κατ' επέκταση, η κυβέρνησή του δεν είχαν ιδέα για την επιχείρηση (μη ξεχνάμε ότι τότε η κυβέρνηση βρισκόταν στο Κάιρο). Και όμως, στις 14/12/1942 ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος γράφει στο προσωπικό του ημερολόγιο: "Μονάχα τώρα μπορώ να σημειώσω επάνω σε χαρτί ότι η καταστροφή της γέφυρας του Γοργοποτάμου είχε αποφασιστεί από μας εδώ", χωρίς να εξηγεί την αιτία τής κατηγορηματικής του βεβαιότητας. Προφανώς, ο Κανελλόπουλος αισθάνεται τόσο βρεττανός ώστε δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει την φράση "από μας εδώ" ακόμη και στο ημερολόγιό του. Μερικά χρόνια αργότερα, ο ίδιος θα έχει την ευκαιρία να δείξει και πάλι την αλλοτριωμένη του φύση όταν, υποδεχόμενος τον πολιτειακό στρατηγό Τζέιμς Βαν Φλητ, του παρουσίασε το στρατιωτικό άγημα με την φράση "στρατηγέ μου, ιδού ο στρατός σας".

(3) Η αναφορά Πήρσον ήταν η πρώτη από μια ατέλειωτη σειρά προσπαθειών να μειωθεί η αξία τού ΕΛΑΣ αλλά και του Άρη προσωπικά. Ο Ζέρβας έφτασε στο σημείο να ισχυριστεί ότι περίπου εκβίασε τον Άρη για να τον αναγκάσει να πάρει μέρος στην επιχείρηση (ΙΙ). Αλλά και ο Κρις Γουντχάουζ, ο οποίος συμμετείχε στην επιχείρηση ως πράκτορας της Ιντέλλιτζενς Σέρβις, δεν φαίνεται να εκτιμά τον πατριωτισμό τού Άρη: "Οταν ο Αρης κατάλαβε ότι η επίθεση θα γινόταν, έστω και χωρίς τις δικές του δυνάμεις, δε διακινδύνευσε ν' αφήσει τον Ζέρβα να πάρει όλη τη δόξα: προσφέρθηκε αμέσως να συνεργαστεί" (ΙΙΙ).

(4) Η αλήθεια είναι ότι οι βρεττανοί, σχεδιάζοντας την επιχείρηση, ήρθαν κατά πρώτον σε επαφή με τον εθνικόφρονα Ζέρβα. Ο Ζέρβας δέχτηκε να συνεργαστεί αλλά για τον Άρη δεν είπε κουβέντα. Όμως, όταν το εδεσίτικο αντάρτικο σώμα ξεκίνησε από το Αργύρι για την Γκιώνα, τους άγγλους τούς έζωσαν τα φίδια. Ήξεραν ότι οι δυο άκρες τής γέφυρας φυλάσσονται καλά από μια δύναμη που αριθμούσε 110 άνδρες (που είχαν στην διάθεσή τους και δυο δίδυμα πολυβόλα) αλλά ο Ζέρβας είχε κατορθώσει να μαζέψει μόλις καμμιά πενηνταριά άνδρες. Τότε κατάλαβαν πως τίποτε δεν θα μπορούσε να γίνει αν δεν βοηθούσε και ο Άρης.

(5) Η ιστορία λέει ότι στις 12 Νοεμβρίου ο Ζέρβας έστειλε μήνυμα στον Βελουχιώτη πως θα τον περίμενε στην Βίνιανη για να συνεννοηθούν "επί ενός ζητήματος εθνικώς σπουδαιοτάτου" και ο Άρης απάντησε αμέσως ότι "αύριον λίαν πρωί θα ευρίσκομαι εις Βίνιανην" (ΙV). Η συνάντηση έγινε και, μόλις έμαθε ο Άρης τι σχεδιαζόταν, δέχτηκε αμέσως να συμμετάσχει. Ο εδεσίτης υπαρχηγός τού Ζέρβα Κομνηνός Πυρομάγλου πιστοποιεί: "Στην Βίνιανη, ύστερα από πρόσκληση του Ζέρβα, συναντήσαμε τον Άρη Βελουχιώτη. Ο τελευταίος εδέχθη να συμμετάσχη στην επιχείρηση" (V). Από όλα αυτά δεν προκύπτει με τίποτε ο εκβιασμός περί του οποίου μίλησε αργότερα ο Ζέρβας.

(6) Επειδή κανείς δεν μπορεί να φανταστεί ότι ο Ζέρβας ήταν χαρούμενος που έβαλε και τον Άρη στο κόλπο, είναι σαφές ότι η πρόσκληση που απεύθυνε στον Βελουχιώτη για συνεργασία, έγινε κατόπιν υποδείξεων -ή και πιέσεων- των βρεττανών. Η φιλαρχία και η μεγαλομανία τού Ζέρβα (VI) δεν θα τον άφηναν ποτέ να μοιραστεί την δόξα τού Γοργοπόταμου με τον μισητό του αντίπαλο, αν είχε έστω και την παραμικρή βεβαιότητα ότι θα τα κατάφερνε μόνος του. 

(7) Την αλήθεια για την συμβολή τού ΕΛΑΣ στην επιχείρηση αναγκάστηκε να παραδεχτεί και ο ίδιος ο Ζέρβας σε επιστολή του προς τον Βελουχιώτη: "Αγαπητέ μου Άρη, είναι, ας μου επιτραπή η έκφρασις, ψευδέστατον το λεγόμενον ότι κατά την επιστροφήν μου προσεπάθησα να δημιουργήσω ψευδή εντύπωσιν ότι η ανατίναξις εγένετο με τας ιδικάς μου δυνάμεις και μόνον. Παντού έπλεξα το εγκώμιόν σας, όπως και των ανδρών σας και παντού εζητωκραύγασα υπέρ του Άρη και υπέρ του ΕΑΜ. Εις τας Αθήνας μια μόνον εφημερίς εκδίδεται υπευθύνως από ημάς. Και εις την εφημερίδα αυτήν, όχι μόνον δεν παρεσιωπήσαμεν την ιδικήν σας συμμετοχήν και συμβολήν εις τον Γοργοπόταμον, αλλά τουναντίον εξήραμεν τη συμβολήν ταύτην και αποδώσαμεν το αποτέλεσμα εις την αδελφικήν σύμπραξιν των ανδρών των δύο οργανώσεών μας και κυρίως εις υμάς προσωπικώς. Εις τους εκατόν περίπου, νομίζω, ιδικούς σας άνδρας, είχαμε εξήντα πέντε ιδικούς μας" (VII).

 

Η γέφυρα σήμερα. Οι κατεστραμμένες πέτρινες κολώνες έχουν αντικατασταθεί με μεταλλικές

-------------------------------

(I) Εμμανουήλ Τσουδερός, "Ιστορικό αρχείο 1941-1944", εκδόσεις Φυτράκη, 1990

(II) Ναπολέων Ζέρβας, "Απομνημονεύματα", εκδόσεις Μέτρον, 2000

(III) Κρίστοφερ Μόνταγκιου Γουντχάουζ, "Το μήλο της έριδος", εκδόσεις Εξάντας, 2001

(IV) Σόλων Γρηγοριάδης, "Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974", τόμος Α', εκδόσεις Polaris, 2009 - Επίσης: Δημήτρης Δημητρίου (Νικηφόρος), "Γοργοπόταμος" (από την σειρά "Τα φοβερά ντοκουμέντα"), εκδόσεις ΔΟΛ, 2010. Ο Δημητρίου ήταν επί κεφαλής τής εφεδρικής τριακονταμελούς ομάδας τού ΕΛΑΣ, η οποία μπήκε στην μάχη όταν υποχώρησε μια εδεσίτικη ομάδα κάτω από σφοδρά πυρά.

(IV) Κομνηνός Πυρομάγλου, "Ο Δούρειος Ιππος", εκδόσεις Δωδώνη, 2013

(VI) Ο Ζέρβας υπέγραφε πάντοτε ως "στρατηγός" και έτσι ήθελε να τον αποκαλούν, παρ' ότι δεν τελείωσε ποτέ την Ευελπίδων (αποφοίτησε από σχολή υπαξιωματικών). Μετά την απελευθέρωση, τον έκανε τιμητικά υποστράτηγο ο Γεώργιος Παπανδρέου. Τον Μάρτιο του 1945 ίδρυσε το "Εθνικόν Κόμμα Ελλάδος", ενώ το 1947 διετέλεσε υπουργός δημόσιας τάξης επί ένα εξάμηνο κατά το οποίο τριπλασιάστηκαν οι θανατικές καταδικαστικές αποφάσεις των έκτακτων στρατοδικείων.

(VII) Δημήτρης Δημητρίου (Νικηφόρος), ό.π.