Εφοπλιστές ή πειρατές; (1)

Πριν δυο-τρία χρόνια, καθώς είχα πλέον ολοκληρώσει την "Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού" και αναζητούσα υλικό για μια καινούργια εργασία που είχα κατά νου, διαπίστωσα (όχι χωρίς έκπληξη) ότι, αν κάποιος θέλει πράγματι να μελετήσει την ιστορία τόσο της νεώτερης όσο και της σύγχρονης Ελλάδας, πρέπει να ξεκινήσει μελετώντας την ιστορία τής ελληνικής ναυτιλίας. Ευτυχώς που, όταν έπαιρνα την απόφαση να βυθιστώ στο συγκεκριμένο θέμα, δεν ήξερα πόσο βαθειά και σκοτεινά είναι τα νερά του. Και λέω "ευτυχώς" γιατί, αν το ήξερα, ίσως να μη το τολμούσα. Στα σημειώματα που θα ακολουθήσουν, θα επιχειρήσω να δώσω ένα δείγμα από τα στοιχεία που συγκέντρωσα.

Προλογικά, ας σημειώσω εδώ ότι το φθινόπωρο του 2012 βγήκε στις κινηματογραφικές αίθουσες η ταινία τού Γιάννη Σμαραγδή "Ο θεός αγαπάει το χαβιάρι", η οποία αναφερόταν στον βίο και την πολιτεία ενός από τους -θεωρούμενους ως- μεγάλους ευεργέτες του τόπου, του Ιωάννη Βαρβάκη. Και μπορεί για μας ο Βαρβάκης να είναι "ευεργέτης" αλλά για τους οθωμανούς και την ιστορία δεν ήταν παρά ένας κουρσάρος, ο μεγαλύτερος πειρατής τού Αιγαίου και ένας από τους μεγαλύτερους (αν όχι ο μεγαλύτερος) πειρατής τού 18ου αιώνα παγκοσμίως.

Στις 30 Ιανουαρίου 2012, το Ινστιτούτο Ερευνών για την Διεθνή Ειρήνη της Στοκχόλμης (Stockholm International Peace Research Institute - SIPRI) δημοσίευσε μια έρευνα-μελέτη με τίτλο "Maritime Transport and Destabilizing Commodity Flows", η οποία πιστοποιεί ότι οι πρώτες 3 χώρες με τους περισσότερους πλοιοκτήτες που εμπλέκονται σε λαθρεμπόριο όπλων, διακίνηση ναρκωτικών ή διαθέτουν πλοία "διπλού σκοπού" (δηλαδή, που κάνουν ταυτόχρονα και νόμιμες και παράνομες δουλειές) ανήκουν στο ΝΑΤΟ και είναι κατά σειρά η Γερμανία, η Ελλάδα και οι ΗΠΑ. Η ίδια έρευνα πιστοποιεί ότι, κατά την εικοσαετία 1991-2011, η Ελλάδα είχε αναλογικά το μεγαλύτερο ποσοστό πλοίων που εμπλέκονταν σε παράνομες δραστηριότητες.

Το SIPRI καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα περισσότερα πλοία που κάνουν παράνομες δουλειές, ανήκουν σε αναπτυγμένες χώρες. Κι αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι αυτές οι χώρες έχουν -ή, τουλάχιστον υποτίθεται πως έχουν- αυστηρότερη νομοθεσία από άλλες, "δαιμονοποιημένες" χώρες (π.χ. Βόρεια Κορέα, Ιράν κλπ).


Ας έρθουμε, όμως, στα καθ' ημάς. Φαίνεται πως η ιστορία τού ελληνικού εφοπλιστικού κεφαλαίου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με επί μέρους ιστορίες καταστρατήγησης εμπάργκο και παρανόμων διακινήσεων πάσης φύσεως. Χαρακτηριστική είναι η συμπεριφορά των ελλήνων πλοιοκτητών κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο, μια συμπεριφορά που κόντεψε να τινάξει στον αέρα τις σχέσεις τής χώρας μας με τις ΗΠΑ.

Είναι γνωστό ότι, μετά τον πόλεμο, οι ΗΠΑ διέθεσαν στους έλληνες εφοπλιστές πολλά πλοία τύπου Liberty, σε εξαιρετικά χαμηλή τιμή και σκανδαλωδώς ευνοϊκούς όρους. Επίσημα, οι ΗΠΑ ήθελαν μ' αυτόν τον τρόπο να βοηθήσουν την ανόρθωση της ρημαγμένης από τον πόλεμο χώρας μας. Κατ' ουσίαν, όμως, η κίνησή τους αυτή ήταν μια κίνηση από τις πολλές που έκαναν προκειμένου να προσδέσουν πιο γερά την Ελλάδα στο άρμα τους.

Εκείνο που δεν μπορούσαν να φανταστούν οι ΗΠΑ ήταν ότι, με αυτά ακριβώς τα πλοία, οι έλληνες πλοιοκτήτες θα έσπαγαν τον εμπάργκο που οι πολιτειακοί επέβαλαν στην Κίνα το 1949. Ο όγκος των συναλλαγών που έκαναν οι έλληνες εφοπλιστές με τους κινέζους κομμουνιστές ήταν τόσο μεγάλος ώστε η υπόθεση παραπέμφθηκε για διερεύνηση στην διαβόητη επιτροπή Μακάρθυ.

Το 1953, ο γερουσιαστής Μακάρθυ καλεί τον πρόεδρο της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών Νέας Υόρκης Μανώλη Κουλουκουντή(*) και κλείνει μαζί του συμφωνία να σταματήσουν όλες οι θαλάσσιες μεταφορές από και προς την Κίνα. Ο Κουλουκουντής δέχεται έντονες επικρίσεις από τους έλληνες εφοπλιστές για την συμφωνία που υπέγραψε και ζητάει κάλυψη από την ελληνική κυβέρνηση. Πράγματι, λίγες μέρες αργότερα, η Αθήνα δεσμεύεται επίσημα ότι συντάσσεται με το εμπάργκο των ΗΠΑ κατά της Κίνας.

Κι ενώ ο Μακάρθυ αισθάνθηκε ικανοποιημένος (αν και μια μεγάλη μερίδα τού πολιτειακού τύπου τον κατηγόρησε ότι, λόγω της συμφωνίας, σταμάτησε κάθε δίωξη κατά των παραβατών τού εμπάργκο), το αφτί των ελλήνων εφοπλιστών δεν ίδρωσε ιδιαίτερα: κατέβασαν την ελληνική σημαία από τα πλοία τους, ύψωσαν την κυπριακή και συνέχισαν τις δουλειές τους απτόητοι!


Γνωστή είναι και η ιστορία ια το πώς άρχισε να χτίζει την περιουσία της η γνωστή οικογένεια Βαρδινογιάννη. Με μια "τρύπια βάρκα, που μας άφησε ο πατέρας μας" (όπως λέει ο ίδιος ο πρώην πρόεδρος του Παναθηναϊκού Γιώργος Βαρδινογιάννης), οι Βαρδινογιάννηδες έσπασαν το εμπάργκο που είχε επιβάλει ο ΟΗΕ στο ρατσιστικό καθεστώς της Ροδεσίας, μεταφέροντας όπλα προελεύσεως ΗΠΑ. Η εν λόγω ιστορία (όπως και άλλες ιστορίες για τους Βαρδινογιάννηδες) έχει πολύ ενδιαφέρον και κάποια στιγμή θα ασχοληθούμε ιδιαίτερα μαζί της. Προς το παρόν, όσοι δεν έχετε πρόβλημα με τα αγγλικά σας, ρίξτε μια ματιά στο Southern Africa News Bulletin (7-13/4/1966) και θα καταλάβετε πώς οι -μπατίρηδες μέχρι τότε- Βαρδινογιάννηδες ίδρυσαν το 1972 (εν μέσω χούντας, δηλαδή) την Motor Oil τους.

Στο επόμενο θα συνεχίσουμε με άλλα εφοπλιστικά "κατορθώματα".

--------------------------
(*) Κάπου εκεί, στην νότιο Κίνα, όπου τον έσφιγγε το Κουρο-Σίβο, σε πλοίο τού Κουλουκουντή δούλευε και ο ποιητής του Μαραμπού Νίκος Καββαδίας.