Πνευματικά δικαιώματα δεν υπάρχουν. Οι ιδέες πρέπει να κυκλοφορούν ελεύθερα. Άρα...
... η αντιγραφή όχι απλώς επιτρέπεται αλλά είναι και επιθυμητή, ακόμη και χωρίς αναφορά της πηγής!

Η γλώσσα κόκκαλα τσακίζει

- "Ο λόγος που μ' άφησες έξω από την υπόθεση", είπε ήσυχα, "ήταν ότι νόμισες πως η αστυνομία δεν θα πίστευε ότι σκέτη περιέργεια μ' έσπρωξε να κατέβω εκεί κάτω χτες το βράδυ. Θα υποψιάζονταν ίσως ότι είχα κάποιον ύποπτο λόγο και θα με σφυροκοπούσαν μέχρι να σπάσω".
- "Πώς ξέρεις αν δεν σκέφτηκα το ίδιο πράγμα;"
- "Οι αστυνομικοί είναι κι αυτοί άνθρωποι", είπε ξεκάρφωτα.
- "Έχω ακούσει ότι σαν τέτοιοι ξεκινάνε".

[Ραίημοντ Τσάντλερ, "Αντίο, γλυκειά μου", εκδόσεις Λυχνάρι, 1990 (σελ.: 54)]

15 Δεκεμβρίου 2017

Κάρλο Πόντσι: ο εφευρέτης των πυραμίδων

Απεργία χτες... Παρασκευή σήμερα... Σαββατοκύριακο από αύριο... Αναρωτιέμαι ποιος έχει διάθεση να διαβάζει βαρειά κείμενα και βαθυστόχαστες αναλύσεις μια τέτοια μέρα. Πολύ περισσότερο δε, αναρωτιέμαι ποιος έχει διάθεση να καθήσει να γράψει τέτοια κείμενα. Έτσι, λέω να αφήσουμε κατά μέρος όλα αυτά τα "βαρειά" (τα οποία είναι καλά και χρειαζούμενα αλλά συχνά προκαλούν δικαιολογημένη βαρεμάρα) και να διηγηθούμε μια ανάλαφρη ιστορία, η οποία και πολλά έχει να μας διδάξει και ως πρόλογος για κάτι που έχω κατά νου μπορεί να χρησιμεύσει. Κόκκινη κλωστή δεμένη, λοιπόν, το παραμύθι αρχίζει και γυρνάμε πίσω στον χρόνο...

3 Μαρτίου 1882. Σε μια μικρή ιταλική κωμόπολη ανάμεσα στην Ίμολα και την Ραβέννα, στο Λούγκο, γεννιέται ο Κάρλο Πιέτρο Τζοβάννι Γκουλιέλμο Τεμπάλντο Πόντσι. Ο Κάρλο μεγαλώνει σε μια φτωχή οικογένεια αλλά τα όνειρά του για μια μεγάλη και πλούσια ζωή είναι ανεξάντλητα. Πιάνει νωρίς δουλειά ως ταχυδρομικός υπάλληλος, με σκοπό να μαζέψει λεφτά για να σπουδάσει. Μόνο που, όταν μπαίνει στο πανεπιστήμιο, διαλέγει για παρέα του μερικά πλουσιόπαιδα, τα οποία ξημεροβραδιάζονται στα κλαμπ και τα μπαρ. Έτσι, καταφέρνει να φάει όλα του τα λεφτά σε λίγους μήνες, οπότε αναγκάζεται να παρατήσει το πανεπιστήμιο δίχως πάρει ποτέ πτυχίο και να ξαναβγεί για μεροκάματο.

Ο Τσαρλς Πόντσι στο γραφείο του στην Βοστώνη (1920)

Μη έχοντας εγκαταλείψει τα όνειρά του για μεγάλη ζωή, ο Κάρλο βλέπει τους μετανάστες ιταλούς να επιστρέφουν από τις ΗΠΑ στην πατρίδα τους, πλούσιοι πλέον. Φυσικά, δεν αργεί να πάρει απόφαση να μεταναστεύσει κι αυτός. Μαζεύει όσα χρήματα μπορεί και στις 15 Νοεμβρίου 1903 αποβιβάζεται στην Βοστώνη, έχοντας στην τσέπη μόλις δυόμισυ δολλάρια, αφού τα υπόλοιπα τα έχασε στον τζόγο κατά την διάρκεια του ταξιδιού. Αρχίζει πλένοντας πιάτα σε κάποιο ιταλικό εστιατόριο και σύντομα αναβαθμίζεται σε γκαρσόνι αλλά δεν αργεί να χάσει την δουλειά του, καθώς συλλαμβάνεται και να "τα παίρνει" από τους πελάτες για να τους εξασφαλίσει τραπέζι αλλά και να τους κλέβει στον λογαριασμό.

Έχοντας βγάλει κακό όνομα πια, ο Κάρλο φεύγει για το Μόντρεαλ, όπου πιάνει δουλειά σε μια νεότευκτη τράπεζα, την Banco Zarossi, την οποία έχει ιδρύσει ένας τετραπέρατος ιταλός, ο Λουίτζι Ζαρόσσι, για να εξυπηρετεί τους ιταλούς μετανάστες. Εκεί, ο Κάρλο κάνει δυο πράγματα. Πρώτον, αλλάζει το όνομά του σε Τσαρλς. Και δεύτερον, εξετάζει το πώς καταφέρνει ο Ζαρόσσι και δίνει στους πελάτες του διπλάσιο τόκο από τις άλλες τράπεζες (6% αντί 3%), προσελκύοντας όλο και περισσότερες καταθέσεις. Σύντομα καταλαβαίνει το μυστικό: ο Ζαρόσσι χρησιμοποιεί τα νέα ποσά που εισρέουν για να πληρώνει τους υψηλούς τόκους.

Το πάθος του για μεγάλη ζωή, όμως, τον οδηγεί για τρία χρόνια στην φυλακή, καθώς συλλαμβάνεται να έχει πλαστογραφήσει μια επιταγή πελάτη τής τράπεζας, κλέβοντάς του έτσι 423,58 δολλάρια. Μετά την αποφυλάκισή του, το 1911, επιστρέφει στις ΗΠΑ και στήνει ένα δίκτυο διακίνησης μεταναστών. Αυτό του κοστίζει δυο χρόνια στις φυλακές τής Ατλάντας, όπου γνωρίζει τον ιταλό αρχιγκάνγκστερ Ιγνάτιο Σαγιέτα ή Λούπο (Λύκος) και τον περιβόητο απατεώνα χρηματιστή Τσαρλς Μορς. Τα μαθήματα που παίρνει κι από τους δυο είναι καθοριστικά για την ζωή του.

Βγαίνοντας από την φυλακή, ο Πόντσι σχεδιάζει ακόμη μια απατεωνιά. Φτιάχνει έναν κατάλογο με μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες αποτελούν δήθεν επενδυτικές ευκαιρίες και τον ταχυδρομεί σε όσους γνωστούς είχε σε Αμερική και Ευρώπη. Λίγο καιρό μετά, μια ισπανική εταιρεία εκδηλώνει ενδιαφέρον και ζητάει από τον Πόντσι περισσότερες λεπτομέρειες. Στο γράμμα της, η ισπανική εταιρεία εσωκλείει και ένα διεθνές απαντητικό κουπόνι (International Relpy Coupon - IRC). Σκοπός τού IRC είναι να διευκολύνει την διεθνή αλληλογραφία, σε περιπτώσεις που κάποιος θέλει να καλύψει τα έξοδα αποστολής μιας επιστολής που περιμένει: αγοράζεται στην μια χώρα και ανταλλάσσεται με γραμματόσημο σε μια άλλη. Ο Πόντσι παρατηρεί ότι το ισπανικό IRC είναι φτηνότερο από το γραμματόσημο των ΗΠΑ στο οποίο αντιστοιχεί και πιάνει μια καλή ιδέα.

Αμέσως, στήνει μια επιχείρηση αγοράς IRC από την Ιταλία, τα οποία μετατρέπει σε ακριβώτερα γραμματόσημα ΗΠΑ, προκειμένου να κερδίσει την διαφορά. Σύντομα, όμως, καταλαβαίνει ότι έτσι δεν μπορεί να πλουτίσει, αφού και η ποσότητα IRC που διαθέτουν τα ιταλικά ταχυδρομεία είναι περιορισμένη και πολύς χρόνος χρειάζεται για να πουληθούν τα γραμματόσημα που αποκτώνται με αυτά. Τότε είναι που συλλαμβάνει την μεγάλη ιδέα, η οποία τον έκανε διάσημο.

Στην αρχή, πλησιάζει κάποιους φίλους και γνωστούς του, στους οποίους παρουσιάζει την κομπίνα με τα IRC ως την μεγάλη ευκαιρία να πλουτίσουν. Για να τους πείσει, δεν διστάζει να τους υποσχεθεί απόδοση 50% σε ενάμισυ μήνα. Αρκετοί πείθονται και του εμπιστεύονται τα χρήματά τους. Ο Πόντσι βάζει σε εφαρμογή όσα έμαθε από τον Ζαρόσσι και τον Μορς: χρησιμοποιεί ένα ποσοστό από τα ποσά που του εμπιστεύονται οι νεώτεροι "επενδυτές" για να πληρώσει τις αποδόσεις που είχε υποσχεθεί στους παλιότερους. Εκείνοι, ενθουσιασμένοι από την τόσο επιτυχημένη τοποθέτηση των χρημάτων τους, δεν διστάζουν να διαφημίσουν την επιχείρηση του Πόντσι, στέλνοντάς του νέους πελάτες. Το κόλπο "Πέτρος και Παύλος" (δηλαδή: παίρνω λεφτά από τον Πέτρο και πληρώνω τον Παύλο) επιτρέπει στον Πόντσι να αγοράσει ένα υπερπολυτελές μέγαρο και να ζήσει επί τέλους την μεγάλη ζωή που πάντα ονειρευόταν

Boston Post, 2/8/1920. Ο Ουίλλιαμ ΜακΜάστερ σωριάζει την πυραμίδα τού Πόντσι,
κερδίζοντας 65.000 δολλάρια από την εφημερίδα και ένα βραβείο Πούλιτζερ.

Κάπως έτσι, λοιπόν, στήθηκε το περίφημο "Σχέδιο Πόντσι" (Ponzi's Scheme), αυτό που εμείς μάθαμε να αποκαλούμε "πυραμίδα". Πρόκειται για την πρώτη ιστορικά καταγεγραμμένη "πυραμίδα", η οποία όμως έμελλε να ζήσει λιγώτερο από έξι μήνες αφού στηριζόταν σε αέρα κοπανιστό και απλώς οι νέοι "επενδυτές" πλήρωναν τους παλιούς. Όταν στις 2 Αυγούστου 1920 η "πυραμίδα" σωριάζεται, ο Πόντσι βρίσκεται με 15.000 "επενδυτές" στο χαρτοφυλάκιό του. Για να τους ικανοποιήσει όλους χρειάζεται περισσότερα από πενήντα εκατομμύρια ιταλικά IRC...

Φορτωμένος με 86 κατηγορίες για απάτη, ο Πόντσι καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια φυλάκισης. Μετά την έφεση, η ποινή του περιορίστηκε στον έναν χρόνο αλλά του απαγορεύτηκε η έξοδος από την χώρα. Το 1925 προσπάθησε να φύγει κρυφά για την Ιταλία αλλά πιάστηκε κι αυτή την φορά έμεινε εφτά χρόνια στην φυλακή. Τελικά, οι πολιτειακές αρχές τον απέλασαν στην Ιταλία το 1934. Εκεί κλήθηκε από το φασιστικό καθεστώς τού Μουσσολίνι να προσφέρει τις υπηρεσίες του στο... υπουργείο οικονομικών (!). Μαθημένος, όμως, στις απάτες, συνέχισε να προκαλεί, ώσπου αναγκάστηκε να καταφύγει κυνηγημένος στην Βραζιλία. Εκεί, σε ένα άσυλο απόρων τού Ρίο ντε Τζανέιρο, τον βρήκε ο θάνατος στις 18 Ιανουαρίου 1949, αδέκαρο και μόνο...


Υστερόγραφο. Η μεγαλύτερη απάτη τύπου "πυραμίδας" στην ιστορία είναι εκείνη που στήθηκε από τον Μπένραρντ Μάντοφ, αποκαλύφθηκε τον Δεκέμβριο του 2008 και εφέτος έγινε τηλεταινία με τίτλο "The Wizard of Lies" (ελληνικός τίτλος: "Η απάτη του αιώνα"), στην οποία πρωταγωνιστούν ο Ρόμπερτ ΝτεΝίρο και η Μισέλ Πφάιφφερ. Δείτε την!

4 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Θοδωρή μια ένσταση,επειδή συνήθως ο όρος εφευρέτης παραπέμπει σε κάτι καλό και χρήσιμο,αν είναι δυνατόν άλλαξε τον όρο αυτό στον τίτλο ή βάλε εισαγωγικά.
Προφανώς δεν πρόκειται για κάτι καλό για το κοινωνικό σύνολο...
Ευχαριστώ εκ των προτέρων

Σεχταρ ο Τρομερός είπε...

Μπα, εγώ θα ν'το "βαρύνω" λιγάκι.
Λοιπόν, το "σχέδιο" η "σχήμα" Πόντσι, μας έχει όλους τρακάρει τουλάχιστον μια φορά στη ζωή μας.
Ποιός δε θυμάται το "παιχνίδι με τις κάρτες";
Δεχόσουν μια επιστολή με τέσσαρες διευθύνσεις σε αριθμημένη σειρά, και την προτροπή να στείλεις μια κάρτα (καρτ-ποστάλ) στις από πάνω διευθύνσεις κι εσύ να ξαναστείλεις την ίδια επιστολή σβήνοντας την πρώτη διεύθυνση και προσθέτοντας τελευταία από κάτω τη δική σου, σε τέσσαρες νέους αποδέκτες. Η υπόσχεση ήταν, πως, μετά από κανά μήνα, θα σε βρίσκανε κάπου 256 Κάρτες.
Ευτυχώς δεν τσίμπησα σε αυτή την απάτη γιατί τουλάχιστον τόσο μυαλό το είχα αν και μικρός. Προσπαθούσα να το εξηγήσω σε φίλους το γιατί. Ευτυχώς οι περισσότεροι δεν έπαιξαν, όχι γιατί τους ...έπεισα(!), αλλά γιατί δεν είχαν λεφτά να αγοράσουν κάρτα και γραμματόσημα!
Αργότερα, κάπου εκεί στα έϊτις, ο φωτοτύπης της γειτονιάς μου μου πρότεινε το ίδιο, όπου αντί για κάρτα έπρεπε να στείλω ένα κατοστάρικο! Επέμενε ότι όλοι όσοι παίξανε κέρδισαν 100x256 = 25600 δρχ. και ...είμαι βλάκας, που δεν παίζω! Βάνεις ένα κόκκινο και κερδίζεις 25 χήνες! "Παίξε, ρε, θα κερδίσεις"....
Αδύνατον να τον πείσω κι αυτόν. Τώστειλε το κατοστάρικο αλλά ...δεν επανήλθε στο θέμα, το ίδιο κι εγώ από λεπτότητα!
Μετά ήρθε το ...Χρηματιστήριο, που λειτούργησε περίπου με τον ίδιο τρόπο, αλλά σε συνθήκες μαζικής υστερίας! Εκατοντάδες χιλιάδες συν-Ελληνες ανακαλύψανε (τρομάρα τους) τον Καπιταλισμό χάνοντας τα λεφτά τους από τους ξύπνιους! Ηταν το περίφημο "Σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου", όπως παραπλανητικά ονομάστηκε.
Ολος αυτός ο παραλογισμός έχει μια πολύ λογική βάση: Την ιστορικά διαμορφωμένη ανθρώπινη "ψυχολογία" να πιστεύεις κάτι, που σου χαϊδεύει το αυτί. Καθένας μας πιστεύει εύκολα εκείνο, που θέλει να πιστέψει! Στις φυλακές, ο Πόντσι διδάχτηκε από τους "παληούς" αυτή την μεγάλη αλήθεια.
Αν το καλοσκεφτείς, κι ο ίδιος ο Καπιταλισμός ένα "Σχήμα Πόντσι" είναι.
Αλλά, γυρνώντας στην προτροπή σου, ας μην το βαρύνουμε άλλο, Σαββατοκύριακο, που έρχεται.

Ανώνυμος είπε...

Η λέξη εφευρέτης μπορεί να αλλάξει σε εμπνευστής ή δημιουργός ή σε οτιδήποτε άλλο αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πολλά ανθρώπινα δημιουργήματα όπως οι ατομική βόμβα, το ZyKlon B αποτελούν εφευρέσεις.

Ανώνυμος είπε...

Το ζουμι το περιέγραψε ο Σεχτάρ στις 5 τελευταίες γραμμές, Καζινοκαπιταλισμός. Ιστορικώς δύο καλόπαιδα ο Jacob Young και ο William Abrams, προηγήθηκαν του Πόντσι κατά μισόν αιώνα και μάλλον δίκαια διεκδικούν την πατρότητα αυτού του είδους απάτης. Δεν ξέρω αν οι.......επίγονοί τους έκαναν ποτέ αγωγή στον Πόντσι. Όπως και να' χει, οι ομορφιές αυτού του είδους δεν έχουν τέλος
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Ponzi_schemes

ΜΑΝΩΛΗΣ