Ενστάσεις για γέλια και για κλάματα

Ένα από όσα με κάνουν να γελάω αλλά και να εξοργίζομαι κατά τις διάφορες πολιτικές συζητήσεις, είναι οι ενστάσεις που δέχομαι κάθε φορά που χαρακτηρίζω τις επιλογές τόσο των δικών μας κυβερνήσεων όσο και της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως νεοφιλελεύθερες. Πρόκειται για ενστάσεις που προέρχονται από "μενουμευρωπαίους" συζητητές οι οποίοι χαρακτηρίζουν εαυτούς ως φιλελεύθερους αλλά απορρίπτουν μετά βδελυγμίας τον νεοφιλελευθερισμό. Γελάω μεν επειδή για μένα προσωπικά (αλλά και για πολλούς άλλους), ο καπιταλισμός είναι ένας και καταδικαστέος όσα προσωπεία κι αν φορέσει (φιλελευθερισμός, μερκαντιλισμός, μονεταρισμός, κεϋνσιανισμός, νεοφιλελευθερισμός, τουρμποκαπιταλισμός κλπ), οπότε μου φαίνεται φαιδρό να αρέσκεται κάποιος σε ένα προσωπείο και να απορρίπτει τα άλλα. Και εξοργίζομαι διότι όλοι οι "μενουμευρωπαίοι" που φτύνουν τις δοξασίες τού Φρήντμαν δεν εννοούν να καταλάβουν ότι εδώ και πολλά χρόνια ολόκληρη η Ενωμένη Ευρώπη κινείται στον αστερισμό τους.

Ίσως αυτό το τελευταίο να ακούγεται ακραίο αλλά ας συγκρατήσουν τις αντιδράσεις τους όσοι ετοιμάζονται να διαμαρτυρηθούν. Ας ακούσουν πρώτα έναν από τους διαπρεπέστερους κεϋνσιανούς οικονομολόγους και μετά τα ξαναλέμε. Ο λόγος, λοιπόν, στον Τζόζεφ Στίγκλιτζ, μέσα από το βιβλίο του "Freefall: America, free markets and the sinking of the world economy", το οποίο κυκλοφόρησε το 2010, δηλαδή λίγο μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης (*). Εκεί, ο Στίγκλιτζ παραθέτει μια σειρά επτά χαρακτηριστικών που πρέπει να έχει "ένα καλά σχεδιασμένο πρόγραμμα αντιμετώπισης της κρίσης (a well-designed stimulus program)". Σύμφωνα με τον Στίγκλιτζ, ένα τέτοιο πρόγραμμα:
- 1. πρέπει να είναι σύντομο,
- 2. πρέπει να είναι αποτελεσματικό,
- 3. πρέπει να στοχεύει στα μακροπρόθεσμα προβλήματα,
- 4. πρέπει να εστιάζει στις επενδύσεις,
- 5. πρέπει να είναι δίκαιο,
- 6. πρέπει να αντιμετωπίζει τις βραχυπρόθεσμες κρίσιμες επιπλοκές τής κρίσης και
- 7. πρέπει να στοχεύει σε τομείς όπου σημειώνεται απώλεια θέσεων εργασίας.

Ο Γιόζεφ Στίγκλιτζ (αριστερά) παραλαμβάνει το βραβείο Νόμπελ για την οικονομία (2001)

Αυτά λέει ένας διαπρεπής και εγνωσμένου κύρους οικονομολόγος, ο οποίος νοιάζεται μεν για την προκοπή τού καπιταλισμού αλλά από την σκοπιά των κεϋνσιανιστών, δηλαδή των θεωρούμενων ως μετριοπαθών φιλελεύθερων. Πόση σχέση έχουν με όλα αυτά, όμως, όσα εφαρμόστηκαν στον τόπο μας (αλλά και σε όλη την Ευρώπη) κατά την περίοδο της κρίσης;

1, Ας μη μιλάμε για συντομία, διότι θα βγάλουμε γέλιο. Πάμε να συμπληρώσουμε οκτώμισυ χρόνια με τρία αλλεπάλληλα προγράμματα στήριξης, τα οποία έχουν επιδεχθεί σωρεία τροποποιήσεων, βελτιώσεων και αναπροσαρμογών, θυμίζοντας την λαϊκή αποστροφή για τον κάλφα που προσπαθεί να μάθει να κουρεύει στο κεφάλι ενός κασίδη.

2. Αν μιλώντας για συντομία βγάζουμε γέλιο, μιλώντας για αποτελεσματικότητα θα βγάλουμε κλάμα. Όταν ολοκληρωθεί η υπεροκταετής περίοδος των μνημονίων, θα αφήσει πίσω της μια καμμένη γη με καταβαραθρωμένο ΑΕΠ, διογκωμένο χρέος, κατεστραμμένο κοινωνικό κράτος, αυξημένη ανεργία, ξεπουλημένη δημόσια περιουσία, ανύπαρκτες επενδύσεις και έναν λαό που μέχρι τουλάχιστον το 2060 θα παλεύει να ορθοποδήσει.

3. Η φτωχοποίηση της συντριπτικής πλειοψηφίας του λαού θα έπρεπε να οδηγήσει εύκολα σε κατακόρυφη μείωση των εισαγωγών και, κατά συνέπεια, σε θεαματική βελτίωση του εξωτερικού ισοζυγίου της χώρας. Όμως, κάτι τέτοιο δεν συνέβη επειδή υιοθετήθηκαν μέτρα βίαιης προσαρμογής στις απαιτήσεις του κεφαλαίου, τα οποία ξεχαρβάλωσαν τον παραγωγικό ιστό της χώρας, μη επιτρέποντας την αναμενόμενη (λόγω μείωσης της αμοιβής της εργασίας) αύξηση των εξαγωγών.

4. Για την εστίαση σε επενδύσεις, τί να πούμε; Για ποιες επενδύσεις να μιλήσουμε, όταν η κεντρική ιδέα των προγραμμάτων στήριξης ήταν να διασωθούν οι τράπεζες και οι ιδιώτες κάτοχοι ομολόγων, όπως παραδέχθηκε σε πρόσφατη συνέντευξή του ο Γερούν Ντάισελμπλουμ; Για ποιες επενδύσεις να μιλήσουμε από την στιγμή που σχεδόν το 95% της εισρέουσας "βοήθειας" επιστρέφει στους δανειστές προς ικανοποίηση των παλαιότερων απαιτήσεών τους;

5. Ένα δίκαιο οικονομικό πρόγραμμα (είτε ως μέσο αντιμετώπισης κρίσης είτε όχι) μεταφέρει βάρη από τις πλάτες των φτωχότερων σ' εκείνες των "εχόντων και κατεχόντων". Εμείς εδώ, αντίθετα, καταφέραμε να κάνουμε ανέκδοτο το "πρόγραμμα Θεσσαλονίκης", να συντρίψουμε μισθούς και συντάξεις, να ισοπεδώσουμε δικαιώματα και κατακτήσεις δεκαετιών και να καταντήσουμε να βολευόμαστε με τις πενταροδεκάρες τού "κοινωνικού μερίσματος".

6. Για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίστηκαν οι βραχυχρόνιες επιπτώσεις της κρίσης, αρκεί να αναδιφήσουμε στις διαρκείς αναπροσαρμογές και επαναχαράξεις βασικών γραμμών που έγιναν και συνεχίζουν να γίνονται με την κάθε αξιολόγηση. Α! Και να θυμηθούμε, βεβαίως, όλα εκείνα τα κωμικοτραγικά που είχαν συμβεί όταν κάποιοι "φωστήρες" ανακάλυψαν λάθη στην χρήση κάποιου πολλαπλασιαστή.

7. Μπορεί τα διάφορα προγράμματα να μην στόχευαν σε τομείς όπου χάνονταν θέσεις εργασίας αλλά στόχευσαν αποτελεσματικά την ίδια την εργασία. Ακόμη και η ίδια η εργασία μετονομάστηκε σε απασχόληση. Η κάποτε αυτονόητη μόνιμη και πλήρης εργασία, λοιπόν, όλο και υποχωρεί, αφήνοντας χώρο για διαλείπουσα και μερική απασχόληση ολίγων ωρών την ημέρα, ολίγων ημερών την εβδομάδα και ολίγων μηνών τον χρόνο. Ταυτόχρονα προωθούνται και άλλες μορφές "μη εργασίας", όπως τα mini jobs ή τα "συμβόλαια μηδενικών ωρών εργασίας", προς δόξαν του ιερού κεφαλαίου και του πρωτοκλασσάτου ιεροφάντη του Μίλτον Φρήντμαν.

Χιλή - Σαντιάγο, 1975: Ο Μίλτον Φρήντμαν (με την φαλάκρα και το σκούρο κοστούμι), ως προσκεκλημένος τού
Αουγκούστο Πινοτσέτ (δεξιά), συμβουλεύει τον δικτάτορα για το οικονομικό πρόγραμμα που πρέπει να χαράξει.

Και τώρα, ο λόγος στους αδικημένους "μενουμευρωπαίους" φιλελεύθερους, οι οποίοι εχθρεύονται τον νεοφιλελευθερισμό (όπως είχε δηλώσει κάποτε ευθέως η κ. Ντόρα Μπακογιάννη) και επιμένουν να ονειρεύονται έναν εξανθρωπισμένο καπιταλισμό. Ομολογώ ότι περιμένω τις ενστάσεις τους με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Είτε είναι για γέλια είτε είναι για κλάματα.


---------------------------------------------------
(*) Το βιβλίο κυκλοφορεί και μεταφρασμένο στα ελληνικά, με τίτλο "Ο θρίαμβος της απληστίας" (εκδόσεις Παπαδόπουλος, 1011).