Το Δίστομο της Αθήνας

Ας συνεχίσουμε σήμερα τον περίπατο που αρχίσαμε χτες. Έχουμε ξεμείνει σε ένα καφενεδάκι, ανάμεσα στις παράγκες του Δουργουτιού, δίπλα σε μια από τις μεγάλες λεωφόρους τής πρωτεύουσας και πίσω από τις καινούργιες πολυκατοικίες που ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια. Εδώ οι ρυθμοί είναι διαφορετικοί και η ζωή είναι αλλοιώτικη. Καθώς τα χρόνια περνούν, η φτώχεια που διαιωνίζεται λειτουργεί ως μέσο συνοχής των κατοίκων, οι οποίοι συσπειρώνονται όλο και περισσότερο για να την αντιμετωπίσουν. Έτσι συσπειρωμένους τους βρίσκει η κατοχή. Όπως σε όλες τις προσφυγικές συνοικίες, έτσι κι εδώ δεν υπάρχει χώρος για δωσίλογους, για προδότες και για κάθε άλλου είδους παράσιτο απ' αυτά που ευδοκιμούν στις αυλές και στις κατουρημένες ποδιές των κατακτητών. Όπως όλες οι προσφυγικές συνοικίες, έτσι και το Δουργούτι δεν αργεί να γίνει φωλιά του ΕΑΜ. Εκεί φυτρώνει κι αντριεύει η αντίσταση, απλώνοντας τα κλώνια της και στις διπλανές περιοχές, ίσαμε κάτω την Νέα Σμύρνη, πάνω στου Κουκάκη και πίσω στο Κατσιπόδι, που σήμερα το λένε Δάφνη. Ώσπου...

Μνημεία του μπλόκου. Αριστερά: Πλατεία Μπλόκου, Ν. Κόσμος - Δεξιά: Πλατεία Φάρου, Ν. Σμύρνη

Ξημερώνει 9 Αυγούστου 1944. Μια καλοκαιρινή μα μαύρη Τετάρτη. Μετά την αρχή που έκαναν προχτές με το μπλόκο στον Βύρωνα, οι γερμανοί έχουν πάρει απόφαση να καθαρίσουν όλη την περιοχή. Από νωρίς, μεσ' στα μαύρα σκοτάδια, γερμανικές δυνάμεις, τετρακόσιοι στρατιώτες και είκοσι τεθωρακισμένα, φτιάχνουν ζώνη αποκοπής από την Συγγρού ως το πρώτο νεκροταφείο, μέσω στύλων Ολυμπίου Διός και Βουλιαγμένης. Στην απέναντι μεριά, άλλες τόσες ιταλικές δυνάμεις κόβουν την πρόσβαση προς την Νέα Σμύρνη. Και μόλις χαράζει η μέρα, από την μεριά της Συγγρού, εκεί που ήταν το εργοστάσιο ελαστικών της ΕΘΕΛ, ξαμολιούνται ανάμεσα στις παράγκες καμμιά τετρακοσαριά κατακάθια κάθε λογής: χωροφύλακες, ταγματασφαλίτες, γερμανοτσολιάδες, μπουραντάδες... Επί κεφαλής τους οι αρχιπροδότες τού έθνους Μπουραντάς, Γκίνος και Πλυτζανόπουλος.

Αυτά τα καθάρματα τριγυρνούν και με τηλεβόες προστάζουν όλους τους άντρες από 16 ως 60 ετών να μαζευτούν είτε στην πλατεία του Φάρου (σήμερα Εθνικής Αντίστασης) είτε έξω από την αρμενική εκκλησία του αη-Γρηγόρη είτε έξω από το εργοστάσιο του Καίσαρη στην Συγγρού. Στην παραμικρή ύποπτη κίνηση πυροβολούν στο ψαχνό για εκφοβισμό. Στον Φάρο "υποδέχεται" όσους φτάνουν ο γερμανοτσολιάς ανθυπασπιστής Γιώργος Ζαχαρόπουλος και τους βάζει να καθήσουν κάτω. Μέχρι τις εννιά το πρωί η πλατεία γεμίζει, οπότε αρχίζει το διάλεγμα.Ο Ζαχαρόπουλος καλεί όποιον ξέρει κάποιον ενταγμένο στην αντίσταση να τον μαρτυρήσει και τα τσιράκια του γυρνάνε ανάμεσα στους συγκεντρωμένους, μπας κι αναγνωρίσουν κανέναν. Κάπου-κάπου τραβάνε έξω κάποιον, που τον εκτελεί επί τόπου ο Ζαχαρόπουλος για εκφοβισμό. Μόνο που ο εκφοβισμός του δεν πιάνει τόπο. Κανείς δεν ανοίγει το στόμα του.

Και τότε έρχεται η ώρα των κουκουλοφόρων. Τότε τους έλεγαν "τσουβαλάδες", γιατί κουκούλα τουςς δεν ήταν παρά ένα τσουβαλάκι που φοριόταν στο κεφάλι, με δυο τρύπες για τα μάτια. Από ένα καμιόνι κατεβαίνουν καμμιά δεκαπενταριά τέτοια κατακάθια, που σκορπίζονται ανάμεσα στο πλήθος. Κοιτάζουν γύρω αμίλητοι κι όταν διακρίνουν κάποιον σηκώνουν αμείλικτα το δάχτυλο και τον δείχνουν, οδηγώντας τον έτσι στον θάνατο. Οι δαχτυλοδεικτούμενοι οδηγούνται στο εργοστάσιο ελαστικών της ΕΘΕΛ και εκτελούνται με συνοπτικές διαδικασίες, αφού πρώτα βασανίζονται από τον στρατοπεδάρχη τού Γουδή και συνεργάτη των γερμανών, τον διαβόητο ταγματάρχη Βρασίδα Παπαγιαννόπουλο.

Μόνο που κάποιος τολμάει να τους χαλάσει την μανέστρα. Ήταν ο Δημήτρης Μπαρουτίδης, ένα παλληκάρι ελασίτης, ο οποίος δεν δίστασε να χυμήξει στον τσουβαλά που τον έδειξε, να του τραβήξει την κουκούλα, να τον αναγνωρίσει και να φωνάξει το όνομά του. Ο προδότης ήταν ένας πρώην εαμίτης, που πρόδωσε τους συντρόφους του και συνεργάστηκε με τους κατακτητές και λεγόταν Θανάσης Μπαξεβανίδης. Με την πράξη του, ο Μπαρουτίδης παρέδωσε τον προδότη στην αιώνια χλεύη της ιστορίας αλλά πλήρωσε την ηρωική του πράξη με έναν βάναυσο θάνατο: οι ταγματασφαλίτες τον σκότωσαν χτυπώντας τον με τους υποκόπανους των όπλων τους.

Εκείνο τα ματοβαμμένο πρωινό στο Δουργούτι οι ταγματαλήτες σκότωσαν 114 πατριώτες, καμμιά ογδονταριά στον Φάρο και τους υπόλοιπους στο εργαστάσιο του Καίσαρη. Όσοι επέζησαν, μεταφέρθηκαν για ανάκριση στα στρατόπεδα του Γουδή και του Χαϊδαριού. Απ' αυτούς, οι γερμανοί διαλέγουν καμμιά εξακοσαριά, τους πιο χειροδύναμους, τους οποίους στις 16 Αυγούστου φορτώνουν σε τραίνα και τους στέλνουν σε γερμανικά στρατόπεδα εργασίας, απ' όπου ελάχιστοι κατάφεραν να επιστρέψουν. Οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους εκτελούνται τις επόμενες μέρες ενώ κάποιοι λίγοι καταφέρνουν να γλιτώσουν.

Το απομεσήμερο όλα είχαν τελειώσει. Πριν αποχωρήσουν οι ταγματασφαλίτες έβαλαν φωτιά στις παράγκες, κάνοντας τα δύο τρίτα της παραγκούπολης στάχτη. Μαζί με τις παράγκες κάηκαν πολλοί γέροι και γυναικόπαιδα, που κρύβονταν σ' αυτές. Μέχρι να πέσει η νύχτα, το Δουργούτι είχε κερδίσει το παρανόμι "Δίστομο της Αθήνας"...

Ο διοικητής του μηχανοκίνητου τμήματος της αστυνομίας Νίκος Μπουραντάς
χαιρετά διά χειραψίας τον δωσίλογο πρωθυπουργό Ιωάννη Ράλλη.

Κάπου εδώ ο περίπατός μας στον χρόνο και στο "χοιροστάσιο" τελειώνει. Είναι ώρα να γυρίσουμε στο παρόν και να πάρουμε τον δρόμο της επιστροφής. Καθώς αφήνουμε πίσω μας την Πλατεία Μπλόκου και πλησιάζουμε στην λεωφόρο Συγγρού, το βλέμμα μας αναζητά ενστικτωδώς το εργοστάσιο της ΕΘΕΛ. Μάταια. Στην θέση του υψώνεται πια το ξενοδοχείο Ιντερκοντινένταλ.

Κι ενώ ανηφορίζουμε προς του Φιξ, δεν μπορούμε να μη θυμηθούμε ότι μετά την κατοχή ο φονιάς συνταγματάρχης Γιάννης Πλυτζανόπουλος προήχθη σε στρατηγό ενώ ο ανηψιός του διορίστηκε από την χούντα ως... δήμαρχος Κοκκινιάς (!). Όσο για τον φονιά αστυνόμο Νίκο Μπουραντά, που αργότερα έγινε αστυνομικός διευθυντής Αθηνών και το 1950 βουλευτής, δεν μπορούμε να ξεχάσουμε την απολογία του στην δεύτερη δίκη των δωσιλόγων: "εγώ τρώω ένα ξεροκόμματο βουτηγμένο σε αίμα αλλά έτσι ρέει στις φλέβες μου περισσότερο ελληνικό αίμα".