Ανάπτυξη, αυτή η άγνωστη...

Αν σας ρωτούσα ποια λέξη έχουμε βαρεθεί να ακούμε τα τελευταία χρόνια, κατά πάσα πιθανότητα το μυαλό σας θα πήγαινε αμέσως στην λέξη "ανάπτυξη". Και πώς να μη πάει αφού αυτή η αόριστη "ανάπτυξη" προβάλλεται ως πανάκεια, ως η μόνη λύση για όλα μας τα προβλήματα. Και όμως, παρά την μέχρι αηδίας επανάληψή της από τους πάντες, αμφιβάλλω αν αντιλαμβανόμαστε πόσες σκοτεινές πτυχές έχει αυτός ο όρος. Για παράδειγμα:


(1) Χρόνια τώρα ακούμε ότι ένα από τα σημαντικώτερα και άκρως απαραίτητο συστατικό για να επιτευχθεί η ανάπτυξη, είναι να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας μας. Άλλωστε, στον βωμό αυτής της ανταγωνιστικότητας θυσιάστηκαν -και εξακολουθούν να θυσιάζονται- όχι μόνο η αμοιβή της εργασίας αλλά και ανθρώπινες ζωές, λόγω της περιστολής τού κοινωνικού κράτους ενώ κατεδαφίζονται εν μιά νυκτί εργασιακά και άλλα δικαιώματα που αποκτήθηκαν με αγώνες και θυσίες δεκαετιών.

Γιατί, όμως, πρέπει ντε και καλά να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητά μας; Προφανώς για να γίνουν ελκυστικώτερες οι εξαγωγές μας, έτσι; Για να γίνουν φτηνότερα τα προϊόντα που παράγουμε και ούτω πως να βρίσκουμε ευκολώτερα αγοραστές στην διεθνή αγορά. Δηλαδή, τι; Τσεκουρώνεται ο δικός μου μισθός και σμπαραλιάζονται τα δικά μου δικαιώματα για να μπορεί να αγοράζει φτηνότερα τα προϊόντα που παράγω ο κάθε εγγλέζος ή ο κάθε ολλανδός; Με άλλα λόγια; Φορτώνομαι εγώ με βάρη για να αυξήσει τον τζίρο της (παναπεί: για να αναπτυχθεί) η επιχείρηση στην οποία εργάζομαι και παράγω προϊόντα που απευθύνονται στην ικανοποίηση όχι των δικών μου αναγκών αλλά κάποιων ξένων; Ωραία. Κι εγώ τί κερδίζω απ' αυτή την ανάπτυξη; Περισσότερη δουλειά με μικρότερη αμοιβή;

[Του Αρκά - 2016]

(2) Κατά την περίοδο 1999-2016, το πραγματικό ΑΕΠ της Γερμανίας αυξήθηκε κατά 24% περίπου ενώ της Ισπανίας κατά 35%. Με άλλα λόγια, μέσα σε 17 χρόνια η Ισπανία αναπτύχθηκε σχεδόν μιάμιση φορά περισσότερο από την Γερμανία. Και όμως, η Ισπανία είναι εκείνη που βρέθηκε στο χείλος της καταστροφής, η Ισπανία είναι που με νύχια και δόντια γλίτωσε τα μνημόνια, η Ισπανία είναι που κατείχε το ρεκόρ ανεργίας (μέχρι που της το πήραμε εμείς), η Ισπανία είναι η χώρα στην οποία τα τελευταία χρόνια ξεσπιτώθηκαν σχεδόν μισό εκατομμύριο άνθρωποι.

Φυσικά, αυτό το "παράδοξο" έχει λογική ερμηνεία. Η ισπανική "ανάπτυξη" στηρίχτηκε σε φούσκες (όπως εκείνη των ακινήτων ή εκείνη της τραπεζικής παντοδυναμίας), οι οποίες παρέσυραν την οικονομία όταν έσκασαν. Αντίθετα, η γερμανική οικονομία στηρίχτηκε σε πιο γερά θεμέλια: στην λεηλασία του συσσωρευμένου δημόσιου πλούτου τής πρώην Γερμανικής Λαϊκής Δημοκρατίας, στην διαχρονική πραγματική μείωση της αμοιβής της εργασίας και στην απομύζηση των ευρωπαίων εταίρων της (κυρίως του νότου). Δεν είναι τυχαίο ότι η Πορτογαλία έχει κερδίσει το προσωνύμιο "χώρα των Lidl" (*) ή ότι ο ιδιωτικοποιούμενος ελληνικός δημόσιος πλούτος καταλήγει ως επί το πλείστον σε φορείς τού γερμανικού κεφαλαίου.

Παρένθεση. Αν αναρωτιέστε πόσο αναπτύχθηκε η Ελλάδα κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, η απάντηση είναι 0%, αν και το 2007 είχαμε πετύχει ανάπτυξη σχεδόν 38%. Ας όψεται η πολιτική της τελευταίας οκταετίας, η οποία μας έφερε πίσω, εκεί όπου ήμασταν το 1999. Κλείνει η παρένθεση.


(3) Υποτίθεται ότι η επίτευξη ανάπτυξης θα έχει ευεργετική επίδραση στον νευραλγικής σημασίας δείκτη τής οικονομίας μας, ο οποίος λέγεται ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Θυμίζω στους μη έχοντες οικονομική παιδεία ότι στο ισοζύγιο αυτό αποτυπώνονται οι εισαγωγές και οι εξαγωγές μιας χώρας. Ένα από τα διαχρονικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας είναι ότι το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της είναι σχεδόν μονίμως αρνητικό, δηλαδή οι ετήσιες εξαγωγές της είναι λιγώτερες από τις εισαγωγές της, άρα πρέπει κάπου να βρίσκει λεφτά για να καλύπτει την διαφορά.

Μέχρις εδώ τα πράγματα είναι κατανοητά. Τώρα, πώς θα σας φαινόταν αν σας έλεγα ότι το ισοζύγιό μας βελτιώθηκε κατά τα χρόνια της κρίσης; Θα σας φαινόταν απίστευτο; Και όμως, έτσι είναι! Το κατά 15,2% επί του ΑΕΠ έλλειμμα του 2007 έφτασε να γίνει πλεόνασμα 0,1% το 2015! Μικρό μεν, πλεόνασμα δε. Αν αναρωτιέστε πώς στο καλό έγινε κάτι τέτοιο σε μια εποχή ύφεσης, όπου το ΑΕΠ διαρκώς μειωνόταν, η απάντηση είναι απλή: λόγω φτώχειας! Ναι, λόγω φτώχειας. Μπορεί η δραστική μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος (με την συρρίκνωση των ονομαστικών μισθών, την αύξηση της ελαστικής εργασίας και την υπέρμετρη φορολογική επιβάρυνση) να μην αύξησε τις εξαγωγές αλλά οδήγησε σε κατακόρυφη μείωση των εισαγωγών.

Αν σας φάνηκε παράδοξη η βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών σε περίοδο ύφεσης, προσδεθείτε γιατί σας έχω κάτι ακόμη πιο παράδοξο: την χειροτέρευση του ίδιου ισοζυγίου σε περίοδο ανάπτυξης! Με απλά λόγια: όσο περισσότερο θα αναπτυσσόμαστε, τόσο θα μεγαλώνει το έλλειμμά μας. Πώς γίνεται αυτό; Προσέξτε:

Η οικονομική πολιτική που υιοθέτησε η χώρα μας κατά την τελευταία εικοσαετία, κυρίως δε κατά την περίοδο των μνημονίων (με τις ευλογίες των εταίρων και των δανειστών της, φυσικά), διέλυσε τον παραγωγικό ιστό, κατέστρεψε την μικρομεσαία επιχείρηση και απαξίωσε την μικρή ιδιωτική περιουσία, οδηγώντας στην συρρίκνωση ή ακόμη και στην εξαφάνιση τις μικρομεσαία παραγωγική δραστηριότητα ενώ, παράλληλα, υπέθαλψε και ενίσχυσε την παράδοση της μεγάλης παραγωγής σε μεγάλα μονοπώλια. Κατά συνέπεια, η ανάπτυξη τροφοδοτείται πλέον σχεδόν αποκλειστικά ή, τουλάχιστον, κατά το μεγαλύτερο μέρος της από εισαγωγές. Έτσι, λοιπόν, ενώ κατά το 2016 το ΑΕΠ μας σημείωσε αύξηση κατά 0,3% (μικρή μεν, αύξηση δε), το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παρουσίασε έλλειμμα (από 0,1% πλεόνασμα την προηγούμενη χρονιά) κατά 0,6% (μικρό μεν, έλλειμμα δε).

[Στοιχεία: Eurostat, Trading Economics - AEΠ σε δολλάρια ΗΠΑ]

Δεν θέλω να σας κουράσω περισσότερο. Νομίζω πως αυτά τα λίγα που είπαμε ως εδώ, αρκούν για να σας πείσουν πως, την επόμενη φορά που κάποιος θα σας μιλήσει για ανάπτυξη, φροντίστε να κρατάτε μικρό καλάθι.

Υστερόγραφο: Υποτίθεται ότι ένας από τους στόχους τού πρόσφατου πρωθυπουργικού ταξιδιού στις ΗΠΑ ήταν η προσέλκυση πολιτειακών κεφαλαίων για επενδύσεις, οι οποίες είναι αναγκαίες για να αναπτυχθεί αυτός ο τόπος και να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας. Αντ' αυτού, προέκυψε μια συμφωνία 2,4 δισ. δολλαρίων με την Λόκχηντ, η οποία "θα ενισχύσει τις θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ", όπως επισήμανε ο πρόεδρος Τραμπ. Μάλλον είναι η πρώτη φορά στα οικονομικά χρονικά τού πλανήτη που μια χώρα προσπαθεί να αναπτυχθεί ενισχύοντας θέσεις εργασίας στο εξωτερικό.

-----------------------------------------------------------
(*) Σχετικά κείμενα στο ιστολόγιο: "Πορτογαλία: μνημονιακά, χωρίς μνημόνιο" - 5/10/2015, "Ανάπτυξη (με φτώχεια) από τα Lidl" - 7/1/2016 και "Πορτογαλία: η υποδούλωση του "καλού μαθητή"" - 19/7/2016.