Και πάλι περί ελευθερίας της γνώμης

Χτες , έγραψα ότι, τέσσερα χρόνια μετά την κυκλοφορία του, το βιβλίο τού Χάιντς Ρίχτερ "Η Μάχη της Κρήτης" σήκωσε μπουχό που δεν μπορούσα να φανταστώ όταν το διάβαζα. Ομολογώ ότι δοκίμασα πραγματική έκπληξη διαπιστώνοντας ότι μπόλικο μπουχό σήκωσε και το δικό μου κείμενο.

Είναι αρχή μου να δημοσιεύω όλα τα σχόλια των αναγνωστών δίχως κρίσεις (πόσο μάλλον επικρίσεις), εκτός εάν ο σχολιογράφος επιζητά διάλογο. Βλέποντας, όμως, ότι η κεντρική ιδέα τού χτεσινού μου σημειώματος παρεξηγήθηκε εν πολλοίς, σκέφτηκα ότι πιθανώς δεν ήμουν όσο σαφής έπρεπε, οπότε οφείλω να γίνω σαφέστερος.

Δεν ξέρω πόσοι από τους χτεσινούς σχολιογράφους έχουν διαβάσει το επίμαχο βιβλίο αλλά φοβάμαι ότι ανάμεσά τους υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι δεν το έχουν κάνει και απλώς έχουν σχηματίσει γνώμη από τα "παρελκόμενα", δηλαδή από δημοσιεύματα που ασχολούνται με το θέμα. Ειδικώτερα δε, διαπίστωσα ότι αρκετοί έχουν υπ' όψη τους το το άρθρο τού καθηγητή Γιώργου Μαργαρίτη "Και πάλι (δυστυχώς) για τον κύριο Ρίχτερ", το οποίο αναδημοσιεύθηκε σε πολλούς ιστοτόπους και το οποίο, βεβαίως, διάβασα κι εγώ με ιδιαίτερη προσοχή. Ας πάρουμε, λοιπόν, τα πράγματα με την σειρά.

Ντιντερό, Μπαλζάκ, Καζαντζάκης. Και οι τρεις είχαν την τιμή να δουν τα βιβλία τους να απαγορεύονται.

Στο χτεσινό κείμενο ξεκαθάρισα ότι διαφωνώ με πολλά από τα συμπεράσματα και τις θέσεις που διατυπώνει ο Ρίχτερ στο βιβλίο του. Μάλιστα δε, προχώρησα κι ένα βήμα παραπέρα, δίνοντας με ακρίβεια συγκεκριμένα σημεία διαφωνίας. Όπως διαπίστωσε ο αναγνώστης, απέφυγα να σημειώσω τα σημεία που θίγει ο καθηγητής Μαργαρίτης στο δικό του κείμενο, για δυο λόγους. Ο ένας είναι για να μη θεωρηθεί ότι αντιγράφω. Ο άλλος είναι επειδή, παρ' ότι τα σχόλια και οι παρατηρήσεις τού Μαργαρίτη με βρίσκουν εν πολλοίς σύμφωνο, δεν ήθελα να δείξω την έντονη αμφιβολία μου για το συμπέρασμά του ότι ο Ρίχτερ δεν κάνει ιστορική έρευνα αλλά υπηρετεί την νεο-ναζιστική προπαγάνδα.

Να εξηγήσω λίγο αυτό που μόλις είπα, πριν αρχίσετε να με βαράτε. Το ότι ο Χίτλερ χρησιμοποίησε την θεωρία τού Νίτσε περί υπερανθρώπου δεν πρέπει σε καμμιά περίπτωση να μας εμπνεύσει αποστροφή προς τον Νίτσε ούτε μας επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι το έργο τού μεγάλου γερμανού φιλοσόφου εμφορείται από φασιστικές ιδέες. Όπως ακριβώς το μέγεθος του Ριχάρδου Βάγκνερ δεν μειώνεται στο ελάχιστο από το γεγονός ότι ήταν ο πλέον αγαπημένος συνθέτης των ναζί. Κατ' επέκταση, αν οι νεοναζί χρησιμοποιούν, ως αποδεικτικό ορθότητας των ιδεών τους, τον Παπαρρηγόπουλο, ή τον Ρίχτερ, δεν νομίζω ότι ευθύνονται ο Παπαρρηγόπουλος ή ο Ρίχτερ.

Πάμε παρακάτω. Ας δεχτούμε ότι ο Ρίχτερ δεν είναι αμερόληπτος ιστορικός και ότι έχει δίκιο ο Μαργαρίτης που λέει ότι ο γερμανός καθηγητής προσπαθεί να βγάλει λάδι τους ναζί. Επιμένω σ' αυτό που είπα χτες: Ε, και; Ας απορρίψουμε τις ιδέες του, όπως απορρίψαμε τις ιδέες του Φαλμεράυερ. Όχι, όμως, να τον βάλουμε φυλακή γι' αυτές! Εμείς δεν είμαστε που θεωρούμε ακατανόητο ότι στις μέρες μας υπάρχουν πολιτείες των ΗΠΑ που διώκουν όποιον δάσκαλο τολμήσει να μιλήσει υπέρ τής δαρβίνειας θεωρίας της εξέλιξης των ειδών; Εμείς δεν είμαστε που -δικαίως- γελάμε μέχρι δακρύων με την καθολική εκκλησία και τα καζίκια που έχει πάθει με το "και όμως, κινείται" του Γαλιλαίου ή με τον "πίνακα απαγορευμένων βιβλίων" (το περίφημο "Index Librorum Prohibitorum" ή απλώς "Index") που είχε εκδώσει; Πού το πάμε τώρα; Θα επαναφέρουμε τον μεσαίωνα και θα καταδικάζουμε στην πυρά όποιον δεν συμφωνεί με τις ιδέες μας; Μήπως να ανοίξουμε και τα ξερονήσια, να στείλουμε τον Θηβαίο, τον Γονίδη και τον Σφακιανάκη, επειδή λένε αυτά που λένε, εξορίζοντας και όσους ακούνε τα τραγούδια τους, όπως έκανε η χούντα με τον Μίκη; Ήμαρτον!

Αντιπαρέρχομαι το σχόλιο αναγνώστη, ο οποίος δηλώνει ότι τον "ηδονίζει η σκέψη να σφάζει κανείς ναζί σαν αρνιά" και σταματώ σε κάτι που έχει όντως ενδιαφέρον. Ο λόγος για την ερώτηση που διατύπωσε ο Poe: "Δηλαδή σε μια σοσιαλιστική κοινωνία πρέπει κατά τη γνώμη σου να επιτρέπεται η κυκλοφορία μιας ναζιστικής εφημερίδας στα πλαίσια του ΄΄απόλυτου της ελευθερίας του λόγου΄΄;".

Κάρολος Δαρβίνος. Σε κάποιες πολιτείες των ΗΠΑ
παραμένει απαγορευμένος εν έτει 2015.

Η απάντηση δεν είναι δύσκολη. Όσο διαρκεί η επαναστατική διαδικασία τού σοσιαλιστικού μετασχηματισμού, δεν έχουμε την πολυτέλεια να ασχολούμαστε με θέματα ήσσονος σημασίας ούτε να δίνουμε βήμα στον αντίπαλο. Η επανάσταση έχει τους δικούς της κανόνες. Δεν ψάχνεις δημοκρατικές διαδιακασίες ενώ μαίνεται η μάχη. Η στάση των μπολσεβίκων απέναντι στους κουλάκους και η αντιμετώπιση που επιφύλαξε ο Στάλιν στους κοζάκους που συνεργάστηκαν με τους ναζί είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα του τι εννοώ. Στην θεωρητική περίπτωση μιας κοινωνίας όπου έχει ολοκληρωθεί ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός, είναι αυτονόητο ότι μια ναζιστική εφημερίδα δεν πρέπει να βρίσκει χώρο για να εκδοθεί γιατί δεν πρέπει να υπάρχουν πρόθυμοι αναγνώστες. Για να το πω ανάποδα: εφ' όσον σ' αυτή την κοινωνία υπάρχουν ακόμη κάποιοι που θέλγονται από τέτοιου είδους ιδέες, αυτό σημαίνει ότι η επανάσταση δεν έχει ολοκληρώσει το έργο της άρα ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός δεν έχει συντελεστεί απόλυτα.

Ενδιαφέρον έχει και η τοποθέτηση περί "ατέλειας" των νόμων που "μας προφυλάσσουν από ναζιστική νοσταλγία και προπαγάνδα". Από την στιγμή που ο ναζισμός είναι απότοκος του καπιταλιστικού συστήματος, εκτιμώ πως είναι μάλλον παράλογο να ζητάμε "προφύλαξη" απ' αυτόν μέσω νόμων που αυτό το ίδιο σύστημα επιβάλλει. Μη ζητάμε από το σύστημα να καταπιεί τα παιδιά του, ως άλλος Κρόνος.


Το ξέρω ότι μακρηγόρησα. Κλείνω, επιμένοντας στην κεντρική ιδέα μου: οι ιδεολογικές διαφορές δεν πρέπει να διευθετούνται στις δικαστικές αίθουσες. Οι χρυσαυγήτες που δικάζονται για τον φόνο τού Φύσσα, δεν δικάζονται επειδή έχουν για ευαγγέλιο το Mein Kampf αλλά επειδή είναι φονιάδες (το ότι έγιναν φονιάδες επειδή είναι ναζί δεν προκαλεί διαφωνίες, φαντάζομαι). Εν κατακλείδι δε, συμφωνώ με την άποψη ότι το πανεπιστήμιο Κρήτης (ειδικά της Κρήτης!) θα έπρεπε να είναι πιο προσεκτικό με την αναγόρευση του Ρίχτερ σε επίτιμο καθηγητή αλλά διαφωνώ ριζικά με την ποινικοποίηση οποιασδήποτε γνώμης ή ιδέας και, συνακόλουθα, με την προσαγωγή τού Ρίχτερ σε δίκη. Ο νους δεν φυλακίζεται!

Συνελόντι ειπείν: Αρνούμαι να γίνω ιεροεξεταστής, έστω βγαίνοντας από αριστερά. Θα παραμείνω βολταιρικός, μέχρι να αρχίσει η επανάσταση. Μετά θα γίνω σταλινικώτερος του Στάλιν. Μετά.


----------------------------------
Υστερόγραφο: Πλην της Μάχης της Κρήτης, κυκλοφορούν στα ελληνικά και άλλα βιβλία τού Χάιντς Ρίχτερ, όπως Η επέμβαση των Άγγλων στην Ελλάδα (Βιβλιοπωλείον της Εστίας), Η ιταλο-γερμανική επίθεση εναντίον της Ελλάδος (Γκοβόστης) και Η Εθνική Αντίσταση και οι συνέπειές της (Μεσόγειος). Αφού επαναλάβω ότι σε πολλά σημεία διαφωνώ με τον συγγραφέα, παρακαλώ όποιον έχει διαβάσει ένα απ' αυτά, να μου πει αν τον θεωρεί ναζί, νεο-ναζί ή, έστω, συμπαθούντα τον ναζισμό.