"Ζερμινάλ"

Όταν το 1898 κατηγόρησε ανοιχτά κι επώνυμα υπουργούς, στρατιωτικούς και όλους όσους έστησαν τα παρασκήνια και σκηνοθέτησαν την πολύκροτη "υπόθεση Ντρέυφους", προκάλεσε σεισμό στην γαλλική πολιτική σκηνή. Το κατεστημένο τον έβαλε στο μάτι και τον καταδίκασε σε έναν χρόνο φυλακή για συκοφαντία αλλά δεν κατάφερε να του κάμψει το ηθικό. Συνέχισε τον αγώνα του για την αλήθεια και την δικαιοσύνη, ώσπου δικαιώθηκε κι ο ίδιος. Κι όταν το 1902, μια μέρα σαν χτες, έκλεισε για πάντα τα μάτια, ο Εμίλ Ζολά πέρασε στην ιστορία ως παράδειγμα μαχητικής δημοσιογραφίας και στρατευμένης με τον λαό λογοτεχνίας.

Αν και έχουμε γνωρίσει τον Ζολά από το αθάνατο "Κατηγορώ" του (με αφορμή την "υπόθεση Ντρέυφους" που προαναφέραμε) και από το κλασσικό μυθιστόρημά του "Νανά" (όπου αποδομεί την διεφθαρμένη κοινωνία τής εποχής του), θα ήθελα σήμερα να κατεβάσω από την βιβλιοθήκη μου το κατ' εμέ (και κατά πολλούς ακόμη) κορυφαίο δημιούργημά του: το "Ζερμινάλ".

Όταν, το 1789, επικράτησε η Γαλλική Επανάσταση, οι επαναστάτες θέλησαν να αλλάξουν τα πάντα. Κι ανάμεσα σ' αυτά τα "πάντα" ήσαν και τα ονόματα των μηνών τού έτους. Ζερμινάλ, λοιπόν, ονομάστηκε ο πρώτος μήνας τής άνοιξης. Όμως, το "Ζερμινάλ" δεν είναι μυθιστόρημα με λουλουδάκια και πεταλούδες. Στο "Ζερμινάλ" πρωταγωνιστεί ένα ανθρακωρυχείο στην βόρεια Γαλλία, το Βορέ, στην κόλαση του οποίου βυθίζεται ο άνεργος Ετιέν Λαντέ προκειμένου να εξασφαλίσει το μεροκάματο.

Μέσα από τα μάτια τού Ετιέν, ο Ζολά αποκαλύπτει με μοναδική στιβαρότητα το δράμα των ανθρακωρύχων, οι οποίοι δουλεύουν σε συνθήκες σκλαβιάς. Παράλληλα, με το αναμφισβήτητο δημοσιογραφικό του ταλέντο, ο συγγραφέας καταγράφει τις προσπάθειες αυτών των ανθρώπων να συνειδητοποιήσουν την δύναμή τους και να διεκδικήσουν, ως εργατική τάξη, τα δικαιώματά τους. Ο αγώνας των ανθρακωρύχων αρχίζει αλλά, όπως συμβαίνει πάντοτε, η απεργία που σχεδιάζουν υποσκάπτεται από κάποιον ταξικό προδότη. Ο Ετιέν μάχεται με όλες του τις δυνάμεις για να συντονίσει τον αγώνα, γνωρίζοντας ότι στο τέλος τον περιμένει ένα στεφάνι, είτε το δάφνινο του νικητή είτε το ακάνθινο του μάρτυρα (άλλωστε Ετιέν είναι στα γαλλικά ο Στέφανος).

Ο Ζολά είναι αναμφισβήτητα ένας επαναστάτης και, συνεπώς, δεν φοβάται να χώσει βαθειά το συγγραφικό του μαχαίρι, σπάζοντας όλα τα αποστήματα και αδιαφορώντας για οποιαδήποτε "υψηλή" κριτική. Στο "Ζερμινάλ" τίποτε δεν ωραιοποιείται. Π.χ., όταν ξεσπάει η απεργία, ο εκμεταλλευτής τοκογλύφος μπακάλης Μεγκρά εκτελείται από τις γυναίκες των απεργών, ενώ το κατεστημένο δεν διστάζει να πνίξει την απεργία στο αίμα προκειμένου να την καταστείλει.

Το βιβλίο γράφτηκε το 1885 αλλά παραμένει νευρώδες και ζωντανό σαν να γράφτηκε μόλις χτες. Ίσως να θυμίσει σε κάποιους τα έργα τού Άπτον Σίνκλαιρ "Ζούγκλα" και "Βασιλιάς άνθρακας", αλλά το κείμενο του Ζολά είναι πολύ πιο κοφτερό. Ο ίδιος ο συγγραφέας εξομολογείται: "Δεν είχα παρά μία μόνον επιθυμία, να δείξω αυτούς τους εξαθλιωμένους, αυτά τα θύματα της εκμετάλλευσης, αυτούς που ασφυκτιούν, όπως ακριβώς τους έχει καταντήσει η κοινωνία μας, και να ξεσηκώσω τέτοιον οίκτο, να προκαλέσω τέτοια κραυγή για δικαιοσύνη, ώστε η Γαλλία να πάψει, επιτέλους, να επιτρέπει να την κατασπαράζουν".

Βέβαια, το "Ζερμινάλ" δεν είναι εύκολο ανάγνωσμα και ο όγκος του μάλλον απωθεί αλλά παραμένει αναμφίβολα ένα από τα βιβλία που πρέπει να διαβαστεί. Σήμερα, κυκλοφορούν στα ελληνικά δυο παλαιές εκδόσεις του: μία τού 1988 από τον "Ζαχαρόπουλο" με 648 σελίδες και μία τού 1994 από τον "Λιβάνη" με 573 σελίδες, στην ίδια σχεδόν τιμή (15 ευρώ περίπου). Αναζητείστε οποιαδήποτε από τις δυο και, όταν την βρείτε, μη διστάσετε.