Τριγμοί στην Τουρκία - 3. To μνημόνιο του Κεμάλ Ντερβίς

Πριν συνεχίσουμε, ας πούμε δυο λόγια για τον Κεμάλ Ντερβίς, μια από τις πλέον αμφισβητούμενες προσωπικότητες της σύγχρονης Τουρκίας. Στα 68 του πια, ο Ντερβίς θεωρείται είτε ο σωτήρας τής τουρκικής οικονομίας τού 21ου αιώνα είτε ο καταστροφέας της. Κατά την μεταχουντική περίοδο υπήρξε στενός συνεργάτης τού Μπουλέντ Ετζεβίτ (*) αλλά το 1991 οι δυο άνδρες συγκρούστηκαν επειδή ο Ετζεβίτ ασκούσε δριμύτατη κριτική στην κυβέρνηση Ντεμιρέλ για τις συνεχιζόμενες ιδιωτικοποιήσεις, υπέρ των οποίων τασσόταν αναφανδόν ο Ντερβίς. Έτσι, το 1993 ο Ντερβίς αποχώρησε από το κόμμα τού Ετζεβίτ και, με την συνεργασία άλλων πολιτικών (ανάμεσά τους και ο μετέπειτα υπουργός εξωτερικών Ισμαήλ Τζεμ), ίδρυσε την Νέα Δημοκρατική Κίνηση. Όταν το κόμμα του πάτωσε στις εκλογές του 1995, ο Ντερβίς εντάχθηκε στο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα του Ντενίζ Μπαϋκάλ.

Ντομινίκ Στρως-Καν - Κεμάλ Ντερβίς

Σε διεθνές επίπεδο, ο Ντερβίς τα πήγε καλύτερα ως οικονομολόγος και συνεργάτης τής Παγκόσμιας Τράπεζας από το 1977 σε διάφορα πόστα: το 1989 (μετά την πτώση τού τείχους τού Βερολίνου) ανέλαβε διευθυντής τού τομέα Κεντρικής Ευρώπης, το 1996 έγινε αντιπρόεδρος επί θεμάτων Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής ενώ το 2000 ανέλαβε αντιπρόεδρος με αρμοδιότητες την μείωση της παγκόσμιας φτώχειας και την οικονομική διαχείριση. Το 2011, ο Ντερβίς προαλειφόταν με ιδιαίτερες αξιώσεις για διευθυντής του ΔΝΤ, ως διάδοχος του Ντομινίκ Στρως-Καν αλλά η υποψηφιότητά του υποσκάφτηκε εν τη γενέσει της από τους... συμπατριώτες του (**).


Ας επιστρέψουμε, όμως, στον ταραγμένο Φεβρουάριο του 2001. Καθώς η Τουρκία βυθίζεται στην κρίση, ο Ετζεβίτ υποκύπτει στις πιέσεις τού ΔΝΤ και δέχεται να παραδώσει το τιμόνι τής εθνικής οικονομίας στα χέρια του Κεμάλ Ντερβίς, παίρνοντας μια απόφαση που έκανε τους εκπροσώπους τού τουρκικού κεφαλαίου να ανασάνουν με ικανοποίηση. Και πώς να μην ανασάνουν, δηλαδή, αφού ήσαν διακηρυγμένες οι θέσεις τού Ντερβίς υπέρ μιας ριζικής φιλελευθεροποίησης της τουρκικής οικονομίας στην βάση των θεωριών τού Φρήντμαν και των παιδιών του από το Σικάγο; Άλλωστε, από το 1995 ο ίδιος ο Ντερβίς επέμενε ότι η οικονομία τής χώρας είναι "σοβιετικού τύπου" (!) και επιβάλλεται η ριζική αλλαγή της.

Στις 3 Μαρτίου 2001, ο Ντερβίς αναλαμβάνει την σχεδόν εν λευκώ διοίκηση του συνόλου τής οικονομίας, συμπεριλαμβανομένου του χρηματοπιστωτικού συστήματος και έπιασε αμέσως δουλειά. Η ταχύτητα με την οποία χάραξε τις γραμμές και πήρε τις αποφάσεις, πιστοποιεί ότι ήταν έτοιμος από καιρό γι' αυτή την θέση. Μέσα σε δυο μόλις εβδομάδες από την ανάληψη των καθηκόντων του, στις 19 Μαρτίου, η Τουρκία συνυπογράφει με το ΔΝΤ ένα "μνημόνιο κατανόησης", το οποίο συνοδεύεται από ένα μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα αναμόρφωσης της οικονομίας. Σε αντάλλαγμα ενός δανείου 20 δισ. δολλαρίων, η τουρκική κυβέρνηση αναλαμβάνει την υποχρέωση να υλοποιήσει μια σειρά επεμβάσεων και δομικών μεταρρυθμίσεων, όπως:

- πλήρης αναμόρφωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος με πλήρη αποδέσμευση της κεντρικής τράπεζας από κάθε κρατική επιρροή και ταυτόχρονη ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών,
- δραστική μείωση των δαπανών του κρατικού προϋπολογισμού με παράλληλη μείωση του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων,
- ιδιωτικοποίηση όλων των επιχειρήσεων του δημόσιου τομέα,
- πάγωμα των μισθών τού δημοσίου και πλήρης απελευθέρωση των μισθών τού ιδιωτικού τομέα,
- αύξηση μιας σειράς φόρων με σταδιακή εξάλειψη των φοροαπαλλαγών και ταυτόχρονη μείωση του φόρου εταιρικών κερδών,
- αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου στην κατεύθυνση της εξάλειψης της γραφειοκρατίας και των περιορισμών στην άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας,
- πλήρης αποσύνδεση της τουρκικής λίρας από οποιοδήποτε νόμισμα.

Στο πλευρό του, ο Ντερβίς έχει σχεδόν το σύνολο της τουρκικής αστικής τάξης και όχι μόνο. Ο Σύνδεσμος Τούρκων Εμποροβιομηχάνων (TUSIAD) τον βλέπει ως Μεσσία, οι στρατιωτικοί δεν έχουν λόγο να αντιταχθούν στον περιορισμό των ισλαμιστών και οι τραπεζίτες βρίσκονται να πλέουν σε πελάγη ευτυχίας.

Το πρόβλημα είναι ότι, μαζί με όλους αυτούς, πίστεψαν και οι εξουθενωμένοι πολίτες ότι κάτι καλό μπορεί να γίνει και γι' αυτούς επειδή χειρότερα δεν γινόταν. Προφανώς, δεν είχαν διαβάσει το περίφημο "μνημόνιο οικονομικής πολιτικής", που είχε υπογράψει η κυβέρνησή τους. Αν το είχαν κάνει, θα καταλάβαιναν ότι γινόταν και χειρότερα και πολύ χειρότερα, αφού αυτό το μνημόνιο προέβλεπε μεταξύ άλλων:

- πρωτογενές πλεόνασμα 5,1% του ΑΕΠ για το 2001 και 5,6% για το 2002,
- αύξηση του ειδικού φόρου στα καύσιμα κατά 20% τον Απρίλιο, 15% τον Μάιο και εν συνεχεία αυξήσεις κάθε μήνα, με στόχο μέχρι τέλους του 2001 η συνολική ετήσια αύξηση να αντιστοιχεί σε 0,4% του ΑΕΠ,
- αύξηση των χαμηλών συντελεστών του ΦΠΑ κατά μία ποσοστιαία μονάδα,
- αύξηση των εισφορών για κοινωνική ασφάλιση,
- πάγωμα των μισθών του δημοσίου στα πραγματικά επίπεδα του 2000 με προσαρμογή ανά εξάμηνο στα επίπεδα του πληθωρισμού, 
- κατάργηση των αγροτικών επιδοτήσεων και ιδιωτικοποίηση όλων των εργοστασίων τυποποίησης ή επεξεργασίας αγροτικών προϊόντων,
- ανώτατο επίπεδο προσλήψεων ίσο με το 15% των αποχωρήσεων λόγω συνταξιοδότησης (περίπου μία πρόσληψη ανά επτά αποχωρήσεις), οι οποίες θα γίνονται μόνο αφού θα έχει εξαντληθεί η δυνατότητα κάλυψης των αναγκών με μεταφορά προσωπικού από άλλη υπηρεσία.

16/4/2015: Ο αντιπρόεδρος του Brookings Κεμάλ Ντερβίς συνομιλεί με τον Γιάνη Βαρουφάκη για την Ελλάδα.

Σήμερα, όλα αυτά δεν ακούγονται πρωτόγνωρα στ' αφτιά μας, αφού τα έχουμε ζήσει και στον τόπο μας. Ακόμη και η ανάθεση του κουμάντου σε τεχνοκράτη τραπεζίτη είναι γνωστή. Όλα μοιάζουν σαν βγαλμένα από καρμπόν. Συνεπώς, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούμε πώς επέδρασαν στην γείτονα. Αυτό ακριβώς θα κάνουμε αύριο.


--------------------------------------------------
(*) Τυπικά, ο Ετζεβίτ βρισκόταν εκτός πολιτικής, μιας κι ο Εβρέν, πριν παραδώσει την εξουσία, είχε περάσει νόμο που απαγόρευε στους παλιούς πολιτικούς να ασχοληθούν με την πολιτική πριν περάσει μια δεκαετία από την παράδοση. Έτσι, πρόεδρος του Δημοκρατικού Κόμματος της Αριστεράς ήταν η σύζυγός του Ραχσάν. Με το δημοψήφισμα του 1987 καταργήθηκε ο νόμος τού Εβρέν και ο Ετζεβίτ ανέλαβε και τυπικά την προεδρία του κόμματος.

(**) Ο Ερντογκάν ποτέ δεν χώνεψε τον Ντερβίς, επειδή ο τελευταίος τάσσεται υπέρ του πλήρους διαχωρισμού τού κράτους από το Ισλάμ. Έτσι, ο τούρκος υπουργός οικονομίας Αλί Μπαμπατζάν δεν δίστασε να δηλώσει ότι στην Τουρκία υπάρχουν τουλάχιστον δέκα άτομα που έχουν τα προσόντα για διευθυντές τού ΔΝΤ (Hurriyet Daily News, "Kemal Derviş's IMF chances fading away", 20/5/2011). Παράλληλα, μια φήμη που κυκλοφόρησε για μιαν νεανική "αμαρτία" του Ντερβίς με μια υπάλληλο του ΔΝΤ, πολύ πιθανόν να ξεκίνησε από την Τουρκία.