Περί αρνητικών επιτοκίων (2)

Στον χορό των αρνητικών επιτοκίων μπήκε και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Από την εποχή Ζαν-Κλωντ Τρισέ, η ΕΚΤ άρχισε να μειώνει τα επιτόκιά της, με σκοπό πάντοτε τον ίδιο: την αύξηση της ταχύτητας κυκλοφορίας τού χρήματος. Ο διάδοχος του Τρισέ, ο Μάριο Ντράγκι, συνέχισε την ίδια πολιτική, ώσπου το επιτόκιο καταθέσεων μηδενίστηκε.

Με την μείωση των επιτοκίων, η ΕΚΤ προσπαθούσε να λύσει ένα πολύ δύσκολο πρόβλημα. Καθώς η καπιταλιστική κρίση επεκτεινόταν και βάθαινε, οι -λαβωμένες από την κακοδιαχείριση και δηλητηριασμένες από τα τοξικά ομόλογα, που οι ίδιες δημιούργησαν- εμπορικές τράπεζες δίσταζαν να χρηματοδοτήσουν οποιαδήποτε δραστηριότητα. Παράλληλα, με την αξιοπιστία πολλών κρατικών ομολόγων να καταρρέει και με την απόδοση όσων αξιόπιστων είχαν απομείνει να μειώνεται συνεχώς, οι τραπεζίτες επέλεγαν την ασφαλέστερη λύση για τα διαθέσιμά τους, έστω κι αν ήταν ελάχιστα αποδοτική: τα κατέθεταν στην ΕΚΤ.

Μάριο Ντράγκι (ΕΚΤ), Τζάνετ Γιέλλεν (Fed) και Χαρουχίκο Κουρόντα (Bank of Japan).   [Σκίτσο: Bob Rich]

Το 2014, ο Ντράγκι πήρε την μεγάλη απόφαση. Με την κρίση να μη λέει να υποχωρήσει, την ανάπτυξη να μη λέει να πάρει μπρος και τους τραπεζίτες να μη λένε να ξεπαρκάρουν τα διαθέσιμά τους ούτε με μηδενικό επιτόκιο, στις αρχές τού δευτέρου εξαμήνου της χρονιάς η ΕΚΤ έρριξε το επιτόκιο καταθέσεων δέκα μονάδες βάσεις κάτω από το μηδέν. Αποτέλεσμα: μηδέν. Πριν βγει η χρονιά, το έρριξε άλλες δέκα μονάδες, στέλνοντάς το στο -0,20%. Αποτέλεσμα: και πάλι μηδέν. Οι τραπεζίτες εξακολουθούσαν να μη βγάζουν τα λεφτά τους στην αγορά και να προτιμούν την ασφάλεια της ΕΚΤ, έστω κι αν τώρα την πλήρωναν.

Ας κάνουμε άλλη μια στάση για να εξετάσουμε καλύτερα την κατάσταση. Υποτίθεται πως κάθε εμπορική επιχείρηση μετακυλίει τα κόστη της στον καταναλωτή. Μ' αυτή την λογική, θα έπρεπε και οι εμπορικές τράπεζες να μετακυλίσουν το αρνητικό επιτόκιο των καταθέσεών τους στους δικούς τους καταθέτες. Θα έπρεπε, δηλαδή, να ορίσουν κι αυτές αρνητικό επιτόκιο. Φυσικά, αυτό δεν είναι ποτέ δυνατόν να συμβεί. Έτσι, λοιπόν, βρεθήκαμε ενώπιον ενός εξαιρετικά οξύμωρου σχήματος: οι τράπεζες πλήρωναν τόκους στους καταθέτες για να μαζεύουν λεφτά κι ύστερα ξαναπλήρωναν για να καταθέσουν αυτά τα λεφτά στην ΕΚΤ. Πώς δικαιολογείται αυτός ο παραλογισμός;

Πρώτα-πρώτα, ας θυμηθούμε την μαρξική θεωρία περί καπιταλιστικών κρίσεων, σύμφωνα με την οποία (α) η έξοδος από την κρίση προϋποθέτει καταστροφή ενός τμήματος του κεφαλαίου και (β) όταν πάρει πάλι μπρος η διαδικασία αναπαραγωγής, ευνοημένοι θα είναι όσοι εκκινούν από θέσεις καλύτερες από τους υπόλοιπους. Οι τράπεζες, λοιπόν, είναι διατεθειμένες να πληρώσουν όσα απαιτούνται προκειμένου να διατηρήσουν ή και να αυξήσουν τις δυνάμεις τους ώστε να βρίσκονται με αξιώσεις στην αφετηρία όταν θα ξαναρχίσει η κούρσα.

Δεύτερον αλλά όχι λιγώτερο σπουδαίο, μη ξεχνάμε την θεμελιωμένη πεποίθηση των τραπεζιτών ότι αποτελούν κολώνα τού καπιταλιστικού συστήματος και κανείς δεν πρόκειται να τους αφήσει να καταρρεύσουν. Μη ξεχνάμε, δηλαδή, τις ανακεφαλαιοποιήσεις. Θεωρώντας, λοιπόν, την στήριξή τους ως δεδομένη, οι τραπεζίτες δεν αρνούνται την αποδοχή οποιουδήποτε κόστους προκειμένου να συνεχίσουν να υπάρχουν. Όσο υπάρχουν, δεν μπορεί, κάποια στιγμή θα βγάλουν και με το παραπάνω αυτά που πλήρωσαν.

Αλλά ας επιστρέψουμε στον Ντράγκι. Βλέποντας ότι ούτε η δεύτερη μείωση του επιτοκίου έφερε αποτέλεσμα, ο αρχιτραπεζίτης τής Ευρωπαϊκής Ένωσης έρριξε το επιτόκιο άλλες δέκα μονάδες βάσεις στα τέλη τού 2015. Αποτέλεσμα: ξανά μηδέν. Στα μέσα του περασμένου Μαρτίου ήρθε και τέταρτη μείωση, στέλνοντας το επιτόκιο καταθέσεων της ΕΚΤ στο -0,40%. Απ' ό,τι δείχνει η κατάσταση, ούτε τώρα θα υπάρξει θετικό αποτέλεσμα.

Στο μεταξύ, από τα τέλη τού περασμένου Ιανουαρίου, μπήκε και η Ιαπωνία στο παιχνίδι, ορίζοντας επιτόκιο καταθέσεων -0,10%. Ήδη άρχισαν κι εκεί οι πρώτες φωνές διαμαρτυρίας...

Ουάσιγκτον, 2014: Κουρόντα, Ντράγκι και Γιέλλεν στην σύσκεψη τραπεζιτών και υπουργών οικονομικών των G-20

Πριν τέσσερα χρόνια περίπου, γράφοντας την Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού, σημειώναμε στο 72ο κεφάλαιο ("Ο Γκρήνσπαν γκρεμίζει τα επιτόκια") τα εξής: "Ο Γκρήνσπαν, λοιπόν, σκέφτηκε έναν πρωτότυπο τρόπο για να τονώσει την οικονομία: κατακρήμνισε το επιτόκιο δανεισμού στο 1%, πλημμυρίζοντας την αγορά με τζάμπα χρήμα. Ήταν στραβό το κλήμα με τα υπερσυσσωρευόμενα κέρδη, το έφαγε κι ο γάιδαρος με την προσφορά φτηνών κεφαλαίων... Η αψυχολόγητη ενέργεια του Γκρήνσπαν έθρεψε την περίφημη στεγαστική φούσκα (...)".

Η θεωρία λέει ότι ο μηχανισμός μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής μέσω κεντρικών τραπεζών έχει σοβαρό πρόβλημα. Κι αυτό επειδή (α) καμμιά εμπορική τράπεζα δεν πρόκειται ποτέ να πρωτοστατήσει στην διαδικασία καταστροφής υπερσυσσωρευμένων κεφαλαίων, (β) επειδή οι κραδασμοί από οποιαδήποτε μεταβολή νομισματικής πολιτικής απορροφώνται κατά μεγάλο μέρος από τις ήδη υφιστάμενες καταστάσεις (*) και (γ) η οποιαδήποτε συμμόρφωση γίνεται με μια διαδικασία trickle down: πρώτα θα επωφεληθεί η κορυφή τής πυραμίδας (κερδοσκόποι, κεφάλαιο κλπ) κι ύστερα θα γίνει η διάχυση στην βάση.

Κι επειδή η θεωρία δεν έβλαψε ποτέ κανέναν, ελπίζω ότι οι θιασώτες των αρνητικών επιτοκίων θα ανοίξουν σύντομα κάποιο βιβλίο που θα τους βοηθήσει να ξαναθυμηθούν ότι τέτοιες επιλογές οδηγούν σχεδόν εκ του ασφαλούς στην περίφημη παγίδα ρευστότητας. Τί είναι αυτό; Ε, μη τα περιμένετε κι εσείς όλα σε ένα σημείωμα!

---------------------------------------------------
(*) Η μείωση των επιτοκίων επιδρά και στις υποχρεώσεις των τραπεζών, οι οποίες έχουν συναφθεί με κυμαινόμενο επιτόκιο. Δηλαδή, μέρος των απωλειών από το μειωμένο επιτόκιο των καταθέσεών της, η τράπεζα το αναπληρώνει από την μείωση του επιτοκίου στις δικές της υποχρεώσεις.