Οίκοι αξιολόγησης ή οίκοι ανοχής;

Πριν λίγες μέρες, ο γνωστός "οίκος αξιολόγησης" Moody's υποβάθμισε την πιστοληπτική δυνατότητα της Ελλάδας κατά τέσσερις(!) βαθμίδες, κατατάσσοντας -ουσιαστικά- τα ελληνικά ομόλογα στην κατηγορία των...σκουπιδιών. Με αφορμή αυτή την αξιολόγηση, άρχισε και πάλι μια συζήτηση στην Ελλάδα (αλλά και διεθνώς) για την αξιοπιστία τόσο της Moody's όσο και των δύο άλλων οίκων, της Standart & Poors και της Fitch.

Ακόμα και παράγοντες της Κομισσιόν αμφισβήτησαν ευθέως την αξιοπιστία των συγκεκριμένων ιδρυμάτων, τονίζοντας τις σκοπιμότητες που χαρακτηρίζουν τη δράση τους. Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκαν και οι αντιδράσεις που σημειώθηκαν και στις Η.Π.Α. Οι "οίκοι αξιολόγησης" δέχτηκαν αλλεπάλληλα πυρά για άλλη μια φορά. Όμως, την ώρα που όλοι κατηγορούσαν την Moody's για παιχνίδια σε βάρος της Ελλάδας και της Ευρωζώνης, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα μείωνε την αξία των ελληνικών ομολόγων κατά 5%, στηριζόμενη, όπως αναφέρει η σχετική ανακοίνωση, στην αξιολόγηση της...Moody's!!!

Στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, εκεί όπου η κυβέρνηση Ομπάμα -υποτίθεται ότι- κήρυξε τον πόλεμο για την αποκατάσταση της διαφάνειας και της εύρρυθμης λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, αποδεικνυόταν για μια ακόμη φορά ποιος είναι το αφεντικό: η κοινή επιτροπή Γερουσίας και Βουλής των Αντιπροσώπων (που συγχωνεύει αυτές τις μέρες στις ΗΠΑ τους νόμους των δύο σωμάτων για την τραπεζική μεταρρύθμιση) καταψήφισε τροπολογία η οποία επιχειρούσε να θέσει υπό έλεγχο τους τρεις παντοδύναμους "οίκους αξιολόγησης"!! Η εν λόγω τροπολογία θα απαγόρευε στις τράπεζες της Wall Street να επιλέγουν οι ίδιες οίκο αξιολόγησης όταν αναζητούν βαθμολόγηση των επενδυτικών τους προϊόντων. Πρότεινε τη δημιουργία ενός ελεγχόμενου από την κυβέρνηση γραφείου που θα αναλάβαινε το μοίρασμα των αξιολογήσεων στους οίκους, έτσι ώστε να αποφευχθεί η καραμπινάτη σύγκρουση συμφερόντων με τις τράπεζες. Ποια σύγκρουση; Μα, το ότι οι "οίκοι αξιολόγησης" αμείβονται από τις τράπεζες των οποίων τα προϊόντα καλούνται να αξιολογήσουν!!!

Απίστευτο αλλά αληθινό: το κέρδος του ελεγκτού εξαρτάται από την γνώμη που θα εκφέρει για τον ελεγχόμενο! Αυτό το γεγονός είναι που διόγκωσε την περίφημη "στεγαστική φούσκα" των Η.Π.Α., αφού οι διαπλεκόμενοι εκτιμητές μετέτρεψαν τους πολυδιαφημισμένους "οίκους" τους σε εργοστάσια παραγωγής υψηλών αξιολογήσεων για εκείνα ακριβώς τα επενδυτικά προϊόντα των τραπεζών-πελατών τους τα οποία αποδείχθηκαν σκουπίδια όταν, λίγο αργότερα, έσκασε η φούσκα.

Δεν έχω διαβάσει λεπτομέρειες αλλά δεν μπορώ να φανταστώ ότι αυτή η τροπολογία θα υπερέβαινε τα εσκαμμένα του συστήματος και θα έβαζε χαλινάρι στους αποθρασυμένους "οίκους". Διάβολε, για τις Η.Π.Α. μιλάμε, την διεθνή έδρα του καπιταλισμού! Το πιθανότερο είναι ότι επιδίωξη των εμπνευστών της ήταν η "έξωθι καλή μαρτυρία". Δηλαδή, ένας ελάχιστος (και, εν πολλοίς, επιφανειακός) έλεγχος στην λειτουργία αυτών των "οίκων", οι οποίοι δεν δίνουν σε κανέναν λογαριασμό. Ομως, όπως απεδείχθη, οι "οίκοι" (δηλαδή, το ίδιο το σύστημα) δεν είναι διατεθειμένοι να δεχθούν τον παραμικρό έλεγχο και έχουν τα μέσα και την δύναμη να τον αποφεύγουν.

Ας μην ανησυχούν τα τζιμάνια της Moody's, της Standard & Poors και της Fitch. Στον κεφαλαιοκρατικό παράδεισο, όπου δραστηριοποιούνται, απολαμβάνουν πλήρους ανοχής μιας κι είναι γνωστό ότι "ο σκοπός (= το κέρδος) αγιάζει τα μέσα". Όσο, λοιπόν, οι "οίκοι αξιολόγησης" παραμένουν "οίκοι ανοχής" κι οι νταβατζήδες τους σωρεύουν κέρδη, δεν υπάρχει τίποτε να φοβούνται.

4,13 τρισεκατομμύρια ευρώ...

Το σημερινό σημείωμα έρχεται ως συμπλήρωμα σε όσα προσπαθήσαμε να αναλύσουμε χτες. Στο τέλος της ανάλυσης, είδαμε πώς το κράτος (όπως αυτό εκφράζεται σήμερα στην Δύση) σπεύδει σε βοήθεια των κεφαλαιοκρατών, μιας και η διαπλεκόμενη σχέση του μαζί τους καθιστά την παρέμβασή του σχεδόν υποχρεωτική.

Πώς εκφράστηκε αυτή η βοήθεια στην σημερινή "δημοκρατική" Ευρωπαϊκή Ένωση; Σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου ήδη ο Νότος (ακολουθεί κι ο Βορράς σε λιγάκι) παίρνει σκληρά μέτρα, συμπιέζοντας όλα τα δικαιώματα των εργαζομένων, πώς αποτιμάται η ενίσχυση του κινδυνεύοντος κεφαλαίου; Ιδού:

Η έκθεση της Κομισιόν «για τις πρόσφατες εξελίξεις όσον αφορά τις ενισχύσεις προς τον χρηματοπιστωτικό τομέα για την αντιμετώπιση της κρίσης», αναφέρεται αναλυτικά στον τρόπο ενίσχυσης των τραπεζών και -μέσω αυτών- άλλων παραγόντων του κεφαλαίου το 2009 και μέχρι τον Απρίλη του 2010. Είναι μια έκθεση-πρόκληση, ένα χαστούκι για εκατοντάδες εκατομμύρια εργαζόμενους σε ολόκληρη την Ευρώπη, η οποία αναφέρει ότι «ο μέγιστος όγκος των μέτρων που εγκρίθηκαν από την Επιτροπή, περιλαμβανομένων των καθεστώτων ενισχύσεων και παρεμβάσεων ad hoc που θεσπίστηκαν από τα κράτη μέλη μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση, ανέρχεται σε 4,13 τρισεκατομμύρια ευρώ».

4,13 τρισεκατομμύρια ευρώ! Πάνω από 1,4 τετράκις εκατομμύρια ελληνικές δραχμές του 2001! Κι επειδή το νούμερο φαίνεται ασύλληπτο, ας προσπαθήσω να το εκφράσω διαφορετικά: μιλάμε για ποσό που ξεπερνάει το 17πλάσιο του ΑΕΠ της Ελλάδας και προσεγγίζει το μισό του ΑΕΠ όλων των χωρών τηε Ευρωζώνης (δηλαδή, των χωρών που είναι ενταγμένες στο ευρώ)!

Αυθόρμητα γεννιέται ένα τεράστιο ερώτημα: πού βρέθηκαν τόσα χρήματα για την ενίσχυση των παραπαιόντων κεφαλαιοκρατών και της κλυδωνιζόμενης χρηματοοικονομικής αγοράς; Συνειρμικά, φτάνουμε στο άλλο αυθόρμητο ερώτημα: πού βρέθηκαν τα 28 δισεκατομμύρια που διέθεσε για την ενίσχυση των τραπεζών η προ της χρεωκοπίας ευρισκόμενη Ελλάδα;

Η απάντηση είναι απλή και στα δυο ερωτήματα: αυτά τα χρήματα αντλούνται από την μεγάλη στέρνα που γεμίζουν οι εργαζόμενοι με τους φόρους τους, τις γδαρμένες τους συντάξεις, τις κουτσουρεμένες τους αποδοχές και τις στερήσεις που τους επιβάλλονται άνωθεν με προοπτική ένα θολό "καλύτερο αύριο". Κι όσο το αδηφάγο κεφάλαιο θα αντλεί όλο και μεγαλύτερα ποσά, τόσο περισσότερο θα στίβονται οι εργαζόμενοι προκειμένου να ξαναγεμίσει η στέρνα. Το ζήτημα είναι πότε θα βροντοφωνάξουν οι καταπιεσμένοι "ως εδώ και μη παρέκει", πότε θα βγει πάλι σεργιάνι εκείνο το φάντασμα που είχε τρομάξει την Ευρώπη πριν ένα περίπου αιώνα...

Kέυνς & Μαρξ: μια συμφωνία

Κάθε φορά που αποπειρώμαι να ρωτήσω τους γύρω μου τι είναι αυτό που φταίει για τα εξοντωτικά μέτρα που επιβάλλονται σε εργαζομένους, συνταξιούχους και ασφαλισμένους, διαπιστώνω ότι όλοι έχουν πλέον πεισθεί πως ο κύριος φταίχτης είναι "το σπάταλο κράτος με τα χρέη του και τα ελλείμματά του". Είναι όμως έτσι; Ή, μήπως, μια τέτοια αντίληψη είναι λανθασμένη και οφείλεται στην μανιώδη πλύση εγκεφάλου που υφίσταται ο αδαής λαός από τα εξωνημένα Μ(έσα) Μ(αζικής) Ε(ξαπάτησης);

Σάμπως βλέπω τον αναγνώστη να γουρλώνει τα μάτια. "Μα, τις προάλλες, στη σύνοδο κορυφής, οι ηγέτες της Ευρώπης εξέτασαν το θέμα της ενιαίας οικονομικής διακυβέρνησης, υπό το πρίσμα του χρέους και των ελλειμμάτων", θα αντιτείνει. "Ε, και;" θα απαντήσω.

Σιγά μην είναι εκεί το πρόβλημα! Καλέ, ο καπιταλισμός (αν δεν χτυπάει καλά η λέξη στ' αφτιά, πείτε "η δυτική οικονομία" και θα συνεννοηθούμε) από τα γεννοφάσκια του είναι συνυφασμένος με ελλείμματα και χρέη. Έτσι τρέφεται, έτσι πορεύεται. Πότε ο καπιταλισμός νοιάστηκε για την μειωσή τους; Ίσα-ίσα, σύμφωνα με όσα διδαχτήκαμε στο πανεπιστήμιο, οι μονεταριστικές επιλογές δημιουργούν ελλείμματα και οι μονοπωλιακές πρακτικές χρέη. Τι θα κάνουμε τώρα; Θα σκίσουμε τα βιβλία; Ε, όχι! Καλύτερα, να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει.

Εν αρχή, λοιπόν, είναι η ελεύθερη αγορά (για καπιταλισμό μιλάμε, μη ξεχνιόμαστε). Μόνο που η ελεύθερη αγορά δίχως πραγματική δημοκρατία, γίνεται ο παράδεισος των μονοπωλίων ή -πιο σωστά- των ολιγοπωλίων (παρ' ότι τα ολιγοπώλια, μέσα από τραστ και καρτέλ, συμπεριφέρονται συχνά ως μονοπώλια). Τα βασικά χαρακτηριστικά των ολιγοπωλίων είναι δύο: το πρώτο (σύμφωνα με την κεϋνσιανή ανάλυση) είναι η δρομολόγηση της παραγωγής στις πλέον κερδοφόρες δραστηριότητες και το δεύτερο (σύμφωνα με την μαρξική ανάλυση) η διόγκωση της υπεραξίας της εργασίας. Αξίζει να εξετάσουμε καλύτερα αυτά τα δυο χαρακτηριστικά

Τι σημαίνει "υπεραξία της εργασίας"; Ας θυμηθούμε πρώτα, ότι οι βασικοί συντελεστές κόστους είναι τρεις: πρώτες ύλες, κεφάλαια και εργασία. Υποθέτουμε, τώρα, ότι μια επιχείρηση παράγει προϊόν αξίας 100 ευρώ, με 30 ευρώ κόστος πρώτης ύλης, 20 ευρώ κόστος κεφαλαίων και 50 ευρώ κόστος εργασίας. Η επιχείρηση πουλάει το προϊόν της 140 ευρώ και ισχυρίζεται ότι "βγάζει" 40%. Για να ακριβολογήσουμε, βγάζει 40% από την πρώτη ύλη που χρησιμοποίησε, 40% από τα κεφάλαια που διέθεσε και 40% από τα μεροκάματα που πλήρωσε. Με άλλα λόγια, από την δραστηριότητά της όχι μόνο δεν ζημιώθηκε πληρώνοντας τους εργαζομένους αλλά έβγαλε κι ένα 40% απ' αυτή την εργασία. Να το πάω ανάποδα; Από τα 40 ευρώ κέρδη της επιχείρησης, τα 20 προέρχονται από την "πώληση" της εργασίας του προσωπικού της. Νόμιμον. Ηθικόν; Τέλος πάντων.

Τι σημαίνει, τώρα, "δρομολόγηση της παραγωγής στις πλέον κερδοφόρες δραστηριότητες"; Κατ' αρχήν, άλλο πράγμα το ωφέλιμο και άλλο το κερδοφόρο. Κι αφού εγώ ενδιαφέρομαι για το δεύτερο, δυο πράγματα πρέπει να κάνω: να παραβλέψω το ωφέλιμο και να δημιουργήσω τεχνητή ανάγκη για το κερδοφόρο. Επειδή, όμως, όλοι όσοι μου μοιάζουν κάνουν το ίδιο, δημιουργούμε όλοι μαζί μια υπερπαραγωγή, η οποία είναι αδύνατον να καταναλωθεί. Ο βασικός λόγος αυτής της αδυναμίας είναι ότι από τους καταναλωτές λείπει το κονδύλι που αναφέραμε πρωτύτερα: η υπεραξία της εργασίας τους.

Τι κάνουμε, τώρα, όλοι εμείς που, προσβλέποντας στην υψηλή κερδοφορία, δημιουργήσαμε κρίση υπερπαραγωγής; Τι νόημα έχει να συνεχίσουμε την παραγωγή εφ' όσον δεν υπάρχει αντίστοιχη κατανάλωση; Κι αν δεν συνεχίσουμε την παραγωγή, τι τα κάνουμε τόσα κεφάλαια που έχουμε συσσωρεύσει;

Αυτό το δίλημμα οδηγεί στο επόμενο σκαλί της σκάλας του κακού. Τα συσσωρευμένα κεφάλαια έχουν ανάγκη κίνησης. Κι αφού δεν υπάρχει δυνατότητα πραγματικής κίνησης, αρχίζουν οι τεχνητές κινήσεις: χρηματιστηριακός τζόγος, δομημένα ομόλογα, τοξικά ομόλογα, παράλληλη αγορά (τι όρος, θεέ μου!), συνδυασμένες επενδύσεις κι ένα σωρό άλλα τερτίπια που δεν έχουν καμμιά σχέση με την οικονομία αλλά θυμίζουν μόνο καζίνο και πράσινη τσόχα.

Αυτή η εξέλιξη οδηγεί νομοτελειακά στην σύγκρουση των κεφαλαιοκρατών και την επίπλαστη ομόνοιά τους διαδέχονται τα μαχαίρια. Οι ισορροπίες ανατρέπονται και "όπου πέφτουν καρχαρίες, βγαίνει αίμα στον αφρό" (Μπρεχτ). Το κακό είναι ότι η έλλειψη πραγματικής δημοκρατίας έχει δημιουργήσει άρρηκτους δεσμούς μεταξύ πολιτικών και κεφαλαιοκρατών. Έτσι, τώρα που οι δεύτεροι κινδυνεύουν, οι πρώτοι σπεύδουν αρωγοί και παίρνουν μέτρα στήριξης. Στήριξης του κεφαλαίου, βέβαια, ώστε να αντιμετωπίσει την κρίση ΤΟΥ με τις μικρότερες δυνατές απώλειες.

Ελπίζω ότι η απλουστευμένη ανάλυση που επιχείρησα, έγινε κατανοητή. Είδατε να κάνω πουθενά λόγο για "δημοσιονομικά ελλείμματα και χρέη"; Όχι. Ούτε ο Κέυνς έκανε λόγο γι' αυτά ούτε ο Μαρξ. Σ' αυτό συμφωνούν.

Τελικά, δεν πρέπει να μας στενοχωρεί μια δημοκρατία με έλλειμμα αλλά ένα έλλειμμα δημοκρατίας.

"Περί φωτίσεως"

Σε κάποια χώρα γίνονται εκλογές. Η καταμέτρηση των ψήφων στην πρωτεύουσα αναδεικνύει πρώτη δύναμη το λευκό με ποσοστό περίπου 70%. Οι εκλογές επαναλαμβάνονται την επόμενη Κυριακή και το λευκό ξεπερνά το 80%. Μπροστά στο διαφαινόμενο κενό εξουσίας, τα δύο μεγάλα κόμματα, ο κρατικός μηχανισμός και οι δημόσιες υπηρεσίες εγκαταλείπουν την πόλη, καταστρώνοντας αστυνομικά σχέδια για να ανακαλύψουν τον υποκινητή. Μια έκπληξη όμως περιμένει τους κρατούντες: ο πληθυσμός της πόλης αφυπνίζεται, "φωτίζεται", και ανακαλύπτει από την αρχή τις αξίες της αλληλεγγύης, της προσωπικής ευθύνης, της αλληλοβοήθειας. Το κράτος όμως δεν έχει πει ακόμη την τελευταία λέξη...


Χωρίς αντίρρηση, ο Ζοζέ Σαραμάγκου (José de Sousa Saramago) ανήκει στους αιρετικούς συγγραφείς, αν και δεν θα ξαστοχούσα αν τον κατέτασσα στους βλάσφημους. Βλάσφημος, με την έννοια ότι δεν διστάζει να καταφερθεί εναντίον όλων των "κοινωνικώς αποδεκτών" καταστάσεων, εφ' όσον δεν τον εκφράζουν.

Αιρετικός και βλάσφημος, ναι. Αλλά ο Σαραμάγκου καταφέρνει να βγάζει αυθόρμητα από τα χείλη του αναγνώστη την κραυγή "πες τα, χρυσόστομε!" μιας κι όσοι βυθίζονται στα κείμενά του διαπιστώνουν ότι ο νομπελίστας πορτογάλος συγγραφέας τολμά να γράψει όσα εκείνοι τηρούν ως μύχιες σκέψεις. Ο Σαραμάγκου είναι μοναδικός σ' αυτό. Το έκανε άψογα στο "Περί τυφλότητος" και στο "Ο άνθρωπος αντίγραφο". Το κάνει εξ ίσου θαυμάσια και στο "Περί φωτίσεως". Άλλωστε, τούτο το βιβλίο μού δίνει την αίσθηση ότι αποτελεί φυσιολογική συνέχεια του "Περί τυφλότητος".

Στο "Περί φωτίσεως" (αυθεντικός τίτλος: Ensaio sobre a Lucidez - ήτοι: Δοκίμιο πάνω στη Φώτιση), ο Σαραμάγκου αποτυπώνει αυτό που πολλοί σκέφτονται πριν τις εκλογές: την επιλογή του λευκού. Αλλά δεν μένει στην απλή αποτύπωση. Παίρνει την ιδέα, την μεγεθύνει, την εξυψώνει και την αφήνει να φτάσει στο σημείο όπου η κοινωνία δεν παίρνει μόνο αποφάσεις αλλά τις υλοποιεί κιόλας. Η κοινωνία του Σαραμάγκου δεν επιθυμεί, απλώς, να ξεμπερδεύει από το διεφθαρμένο, φαύλο πολιτικό σύστημα αλλά το σωριάζει. Κι αυτή η ίδια κοινωνία, πάνω σ' αυτά συντρίμια, στήνει την αυτοκυβέρνησή της, δίχως ταγούς και εκλεκτούς αλλά με αλληλεγγύη. Με άλλα λόγια, ο Σαραμάγκου δίνει μορφή και σχήμα σε μια αναρχική κοινωνία.

Φυσικά, ο Σαραμάγκου δεν είναι θεωρητικός του αναρχισμού αλλά συγγραφέας. Έτσι, στήνει ένα πραγματικό θρίλλερ, όπου η κυβέρνηση της χώρας προσπαθεί -πρώτα με το καλό κι ύστερα με την βία- να αντιμετωπίσει την λαϊκή αντίδραση. Κι όταν αποτυγχάνουν τόσο οι εθνικές νουθεσίες όσο και η κρατική τρομοκρατία, η εξουσία επιλέγει την...λευκή διακυβέρνηση, ως απάντηση στην λευκή ψήφο. Η ιστορία γίνεται εφιαλτική και ο Σαραμάγκου διογκώνει αυτόν τον εφιάλτη, επιλέγοντας μια συνεχή ροή κειμένου, δίχως παραγράφους και στίξη.

Το "Περί φωτίσεως" δεν είναι εύκολο βιβλίο. Οπωσδήποτε, δεν συνίστατατι για συντροφιά σε διακοπές. Είναι, όμως, ένα βιβλίο για το οποίο κανένας αναγνώστης δεν θα μετανοιώσει για την προσπάθειά του να φτάσει ως την τελευταία σελίδα.


ΥΓ: Ας θεωρηθεί τούτο το κείμενο ως ελάχιστη απόδοση τιμής στον συγγραφέα ο οποίος πέθανε πριν δέκα μέρες.  José de Sousa Saramago (1922-2010), in memoriam...

Η αμαρτωλή ιστορία της BP

Με αφορμή το γνωστό οικολογικό έγκλημα που συντελείται στον Κόλπο του Μεξικού, εξ αιτίας του ατυχήματος (αν και ατύχημα επαναλαμβανόμενο δεν μπορεί να αποκαλείται ατύχημα) στις εγκαταστάσεις της BP, ας ρίξουμε μια ματιά στην ιστορία αυτής της αμαρτωλής εταιρείας.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, οι εγγλέζοι διαφεντεύουν -χωρίς ανταγωνισμό- τα πετρέλαια της νοτιοανατολικής Ασίας. Το 1901, ο Ουίλλιαμ Νοξ (William Knox D'Arcy), στέλεχος της Burmah Oil Company, πλευρίζει τον Σάχη της Περσίας για να κανονίσει την επέκταση της εταιρείας του στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων πετρελαίου της Μεσοποταμίας. Απόρροια της συμφωνίας τους ήταν η ίδρυση της Anglo-Persian Oil Company, το 1909, ως θυγατρικής της Burmah. Ο Στήβεν Κίνζερ (Stephen Kinzer) σημειώνει σε άρθρο του στους New York Times ("Ideas & Trends: Iran and Guatemala, 1953-54; revisiting cold war coups and finding them costly") ότι η Anglo-Persian ήταν το προϊόν μιας επαχθούς συμφωνίας της Βρεττανίας με την ψυχορραγούσα διεφθαρμένη μοναρχία του Ιράν, βάσει της οποίας απέκτησε τον έλεγχο όλων των κοιτασμάτων πετρελαίου της περιοχής. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1935, η εταιρεία μετονομάστηκε σε Anglo-Iranian Oil Company.

Το 1953, ο ιρανός πρωθυπουργός Μοχαμάντ Μοσαντέκ (Mohammad Mosaddeq - φωτογραφία) επιχειρεί να επαναδιαπραγματευτεί την συμφωνία του 1909, προς όφελος της χώρας του. Η Anglo-Iranian δεν θέλει, φυσικά, να χάσει την "χρυσοτόκο όρνιθα". Έτσι, κινητοποιεί τους ανθρώπους της στις μυστικές υπηρεσίες της Βρεττανίας και, σε συνεργασία με την αμερικανική CIA, ανατρέπουν τον Μοσαντέκ. Ο γηραιός ιρανός οραματιστής πολιτικός φυλακίζεται για 3 χρόνια και στη συνέχεια παραμένει σε κατ' οίκον περιορισμό μέχρι τον θάνατό του, το 1967. Οι Βρεττανοί αισθάνονται τόσο ισχυροί, ώστε δεν διστάζουν να διατρανώσουν την απαίτησή τους για αποκλειστική εκμετάλλευση του πετρελαίου της περιοχής: σχεδόν αμέσως, διαγράφουν το "Iranian" από την επωνυμία της εταιρείας και την μετονομάζουν, προκλητικά, σε "Βρεττανικό Πετρέλαιο (British Petroleum)".

Η μονεταριστική διακυβέρνηση της Βρεττανίας από την Θάτσερ ιδιωτικοποιεί εξ ολοκλήρου την εταιρεία, μέχρι το 1987. Η ΒΡ γιγαντώνεται και καταπίνει δεκάδες -μικρές ή μεγάλες- επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ενέργειας. Amoco (πρώην Standard Oil), Arco, Castrol κι ένα σωρό άλλες απορροφούνται. Η εταιρεία αισθάνεται πλέον τόσο ισχυρή ώστε το 2001 αλλάζει πάλι το όνομά της, αποκαλύπτοντας την θρασύτητά της: το "BP" σημαίνει πλέον "Beyond Petroleum", δηλαδή "πίσω από το πετρέλαιο". Πρώτη φορά στα παγκόσμια χρονικά βγαίνει με τόσο αναίσχυντο τρόπο κάποια εταιρεία για να φωνάξει ότι αυτή βρίσκεται πίσω από ο,τιδήποτε γίνεται στον κόσμο του πετρελαίου!

Η ΒΡ έχει χαρακτηριστεί από το αμερικανικό περιοδικό "Mother Jones" μια από τις δέκα χειρότερες εταιρείες του κόσμου, ως προς την εργασιακή ασφάλεια, την προστασία του περιβάλλοντος και την ασφαλή λειτουργία της. Έχει αντιμετωπίσει τέτοια σειρά διώξεων για τα παραπάνω, ώστε θεωρείται δεδομένο ότι η λειτουργία της είναι αδύνατη χωρίς την καταβολή γιγαντιαίων προστίμων.

Πράγματι, το "ατύχημα" στον Κόλπο του Μεξικού είναι, απλώς, ένας κρίκος στην αλυσίδα "ατυχημάτων" της ΒΡ. Την περίοδο 1993-1995, η θυγατρική της "BP Exploration Alaska" πετούσε -φυσικά, παράνομα- τοξικά απόβλητα σε δυο τοποθεσίες της Αλάσκας. Το 2005, εξερράγη ένα από τα μεγαλύτερα διυλιστήρια της εταιρείας στο Τέξας. Το 2007, πάλι στην Αλάσκα, διέρρευσαν στην φύση τεράστιες ποσότητες πετρελαίου, λόγω φθαρμένων αγωγών. Πέρυσι, κατέπεσε βόρεια της Σκωτίας, λόγω κακής συντήρησης, ελικόπτερο της εταιρείας που μετέφερε εργάτες, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν κι οι 16 επιβαίνοντες. Όσο για μικρότερα ατυχήματα...άλλο τίποτε.

Επίμετρο: Το 2007, η εταιρεία αποφάσισε να αναδιοργανωθεί, ώστε να βελτιώσει και την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά της. Πρώτο μέτρο: η απόλυση 7.500 εργαζομένων (όσο λιγότεροι εργάτες, τόσο λιγότερα ατυχήματα!). Δεύτερο μέτρο: περικοπή 25% στις δαπάνες των διυλιστηρίων (εις πείσμα όσων επιμένων ότι με μείωση κονδυλίων δεν επιτυγχάνεται η αύξηση της ασφάλειας!). Είπατε τίποτε;


Τροφή για μελέτη:
http://www.opensecrets.org/: Δείτε ένα διαφωτιστικό φιλμάκι με τίτλο "Discover how oil company BP plays politics". Επίσης, την λίστα με τους πολιτικούς που η εταιρεία χρηματοδότησε τα τελευταία χρόνια (πρώτος και καλύτερος έρχεται ο πρόεδρος Ομπάμα).
BP Oil Spill: Israel's Revenge?: Ένα ανατρεπτικό άρθρο της Στέφανι Μένσιμερ, σχετικά με τις διασυνδέσεις της ΒΡ με το Ισραήλ.

Τροφή για σκέψη:
A BP Conspiracy Theory: Η συνομωσιολογική άποψη για την τραγωδία στον Κόλπο του Μεξικού. Το άρθρο έχει υπότιτλο: "Μήπως η ΒΡ προκάλεσε σκόπιμα την μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα, ώστε να αποκομίσει υψηλότερα κέρδη από την αύξηση της τιμής των καυσίμων;"

Τρεις παρατηρήσεις για την κρίση

Για την περιώνυμη "οικονομική κρίση" έχουμε πει πάρα πολλά σε προηγούμενα σημειώματα. Σήμερα, θέλω να προσθέσω τρεις παρατηρήσεις, δίχως να διατυπώσω συμπεράσματα. Ας πούμε ότι η εξαγωγή συμπερασμάτων συνιστά την σημερινή "άσκηση - τροφή για σκέψη".

(1) Η παρούσα διεθνής οικονομική κρίση, η οποία ξέσπασε το 2007 και ήδη έχει βγάλει ψεύτες όσους υποστήριζαν ότι θα άρχιζε να υποχωρεί πριν τα τέλη του 2009, έχει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό το οποίο την διαφοροποιεί απολύτως από όλες τις οικονομικές κρίσεις που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα (συμπεριλαμβανομένου και του κραχ του 1929). Ποιο είναι αυτό το χαρακτηριστικό; Μα το γεγονός ότι για πρώτη φορά το πρώτο και κύριο θύμα της κρίσης είναι το ίδιο το τραπεζικό-χρηματοπιστωτικό σύστημα. Για πρώτη φορά το πλήγμα φέρεται κατ' ευθείαν στην καρδιά του δυτικού οικονομικού συστήματος, κατ' ευθείαν στην κολώνα του καπιταλισμού: τις τράπεζες και τα χρηματιστιστήρια. Μέχρι τώρα, οι κρίσεις ξεσπούσαν στις επιχειρήσεις κι αυτές συμπαρέσυραν με την πτώση τους τις τράπεζες. Τούτη την φορά καταρρέουν οι τράπεζες και συμπαρασύρουν τις επιχειρήσεις. Και το πλήγμα είναι τόσο καίριο ώστε η πρωτοφανής στήριξη των 27 της Ε.Ε. (4,13 τρισεκατομμύρια ευρώ!) δείχνει πολύ λίγη και ελάχιστα αποτελεσματική.

(2) Χρόνια και χρόνια δεχόμαστε πλύση εγκεφάλου για τα καλά της "ελεύθερης αγοράς", της "ανοιχτής οικονομίας" και του απαλλαγμένου από κάθε κρατική εποπτεία "ελεύθερου ανταγωνισμού". Παράλληλα, βαρεθήκαμε να ακούμε ότι ο συγκεντρωτισμός της κρατικής εξουσίας έφταιξε που οι χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ αντιμετώπισαν τόσο μεγάλα οικονομικά προβλήματα και αδιέξοδα. Δείτε, όμως, τι γίνεται σήμερα στον τόπο μας (σημ.: το ίδιο συμβαίνει παντού): έμποροι, βιομήχανοι, εφοπλιστές, πολιτικοί κλπ αγωνιούν για την υφέρπουσα ύφεση και καλούν την κυβέρνηση να ενεργοποιήσει ένα Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων το οποίο θα αναζωογονήσει την λιπόθυμη (έως πεθαμένη) αγορά και θα σηματοδοτήσει τα πρώτα βήματα ανάπτυξης. Με άλλα λόγια, ο πολυδιαφημισμένος ιδιωτικός τομέας εκλιπαρεί το κράτος για στήριξη. Πάνε περίπατο τα τσιτάτα για "ελεύθερο ανταγωνισμό" (όπου όποιος δεν αντέχει, δεν στηρίζεται αλλά πεθαίνει) και "ανοιχτή οικονομία" (όπου, απλούστατα, το κράτος παίζει ρόλο απλού θεατή). Η "ελεύθερη οικονομία" παραδέχεται ότι δεν μπορεί να υπάρξει δίχως κρατικές συμβάσεις, δίχως κρατικές προμήθειες, δίχως επιχορηγήσεις και επιδοτήσεις. Κι οι παντοδύναμες τράπεζες βλέπουν ως σανίδα σωτηρίας την κινητοποίηση τεράστιων κρατικών κεφαλαίων. Υποψιάζομαι ότι, αν ο "πατερούλης" έβλεπε όλα αυτά, θα γέλαγε κάτω από το παχύ του μουστάκι.

(3) Οι αβεβαιότητες που εκφράζονται για το μέλλον της Ευρωζώνης (και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γενικώτερα) δεν αποτελούν απόρροια της κρίσης. Απλώς, η κρίση βόηθησε την ανάδειξη των οξύτατων ενδοκαπιταλιστικών αντιθέσεων, οι οποίες κρύβονταν κάτω από το χαλί όσο τα πράγματα πήγαιναν καλά. Ο φερετζές σηκώθηκε και είδαμε όλοι ότι η Ε.Ε. δεν είναι μια "μεγάλη οικογένεια αλληλεγγύης κι αλληλοβοήθειας", αλλά ένα πεδίο οξύτατου ανταγωνισμού των μονοπωλιακών αγορών. Ενός ανταγωνισμού όπου συμμετέχουν και οι ίδιες οι κυβερνήσεις, προκειμένου να στηρίξουν τα δικά τους μονοπώλια. Ο νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Η μάχη των βουβαλιών (Γερμανία, Γαλλία, Αγγλία) είναι ανηλεής, με συγκυριακά κι εναλλασσόμενα εκατέρωθεν κέρδη ή ζημιές. Φαίνεται ότι, προσωρινά, το γερμανικό βουβάλι αναδεικνύεται νικητής (έστω στα σημεία), αλλά αυτό ελάχιστη σημασία έχει για τον φτωχό νότο. Άλλωστε, όπως λέει κι ο λαός, "όταν στον βάλτο τσακώνονται τα βουβάλια, την πληρώνουν τα βατράχια"...

Νοσοκομεία Α.Ε.

Μιας κι ασχοληθήκαμε με το φάρμακο, ας πούμε και δυο λόγια για την κατάσταση στα νοσοκομεία. Όχι για τα χάλια τους (αυτά τα ξέρουμε όλοι) αλλά για την κυβερνητική πρόταση περί ολοήμερης λειτουργίας τους, με πρόσχημα την καλύτερη εξυπηρέτηση του πολίτη. Στο πρώτο άκουσμα, η δυνατότητα να εξυπηρετείται ο πολίτης στα νοσοκομεία της χώρας σε 24ωρη βάση (όπως στα βενζινάδικα) δεν ακούγεται άσχημη. Άλλωστε, γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο "στολίστηκε" με τόσο ωραία λόγια η πρόταση: για να ηχεί ευχάριστα στ' αφτιά. Εμείς, όμως, ας αφήσουμε τις φιοριτούρες κι ας προσπαθήσουμε να σκεφτούμε ψύχραιμα και λογικά την κατάσταση.

Έχουμε ήδη ένα δεδομένο: την απογευματινή λειτουργία των νοσοκομείων. Το φαινόμενο, δηλαδή, της μετατροπής (με βασικό εργαλείο την πολύωρη αναμονή) των πρωινών ασθενών που προσέρχονται στα -δωρεάν- εξωτερικά ιατρεία, σε πελάτες των ιδιωτικών απογευματινών. Το κατοστάρικο που παίρνει ο γιατρός το απόγευμα, θα ήταν φακελάκι αν το έπαιρνε το πρωί. Αν, λοιπόν, με την μέθοδο των απογευματινών ιατρείων νομιμοποιείται -κατά κάποιον τρόπο- το φακελάκι, γιατί θα πρέπει να είναι διαφορετικά τα πράγματα στα ολοήμερα;

Με την ολοήμερη λειτουργία των νοσοκομείων επιχειρείται να βρεθεί λύση σε ένα βασικό πρόβλημα των απογευματινών ιατρείων: στην πρόσβαση σε διαγνωστικές (τομογράφοι κλπ) και επεμβατικές (χειρουργεία κλπ) πράξεις. Μέχρι τώρα, τα απογευματινά ιατρεία είχαν πρόσβαση μόνο σε απλές πράξεις (ακτινογραφίες κλπ). Με την ολοήμερη λειτουργία, όμως, θα έχουν στην διάθεσή τους όλες τις υπηρεσίες του νοσοκομείου. Πάμε, δηλαδή, σε αύξηση του "τζίρου" του νοσοκομείου με την προσέλκυση νέων ασθενών που θα πληρώνουν από την τσέπη τους.

"Όχι από την τσέπη τους!" λέει η κυβέρνηση, διευκρινίζοντας ότι οι παρεχόμενες υπηρεσίες θα καλύπτονται τόσο από τα ασφαλιστικά ταμεία όσο και από τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες, οι οποίες θα μπορούν να συμβληθούν με τα νοσοκομεία. Κι όσον αφορά τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες, μιλάμε για παραλογισμό: με τα χάλια των νοσοκομείων, ποιος θα επιλέξει τα κρατικά νοσοκομεία για την περίθαλψή του, από την στιγμή που με τα λεφτά του δικαιούται να επιλέξει κάποια μεγάλη ιδιωτική κλινική; Όμως, όσον αφορά τα ασφαλιστικά ταμεία, μιλάμε για ωμή παραπλάνηση: ποια ασφαλιστικά ταμεία θα καλύψουν το αυξημένο κόστος της ολοήμερης λειτουργίας; Αυτά που περικόπτουν συνεχώς τις παρεχόμενες υπηρεσίες ή αυτά που έχουν απαγορεύσει ως και την συνταγογράφηση εκατοντάδων φαρμάκων ευρείας κατανάλωσης (αντιβηχικά, παυσίπονα κλπ) λόγω οικονομικής αδυναμίας;

Δεν πρέπει, επίσης, να μας διαφεύγει ότι το ποιες παροχές θα καλύπτει το ταμείο, θα εξαρτάται από τις εισφορές του εργαζομένου, από την πορεία του δημοσιονομικού χρέους της χώρας, από την οικονομική κατάσταση των ταμείων κλπ. Δυστυχώς, οι κυβερνητικές επιλογές μάς υποχρεώνουν να υποψιαζόμαστε ότι θα καλύπτονται μόνο οι στοιχειώδεις παροχές. Ίσα-ίσα, δηλαδή, για να μη κυκλοφορεί η εξαθλίωση στους δρόμους. Έτσι, η πρόσβαση στο καινούργιο ολοήμερο νοσοκομείο θα είναι ανοιχτή σε όσους θα έχουν την δυνατότητα να πληρώσουν από την τσέπη τους. Οι υπόλοιποι (άνεργοι, υποαπασχολούμενοι, ανασφάλιστοι, μετανάστες, χαμηλοσυνταξιούχοι κλπ) θα συνεχίσουν να βολεύονται στα εξωτερικά ιατρεία, αρκεί να διαθέτουν απύθμενα αποθέματα υπομονής.

Σύμφωνα με το κυβερνητικό πλάνο, από τα έσοδα της ολοήμερης λειτουργίας των νοσοκομείων θα χρηματοδοτούνται τα λειτουργικά έξοδα, οι προμήθειες εξοπλισμού, οι αμοιβές του προσωπικού κλπ. Με άλλα λόγια, το κράτος κάνει μια προσπάθεια να αποσείσει την ευθύνη του για την δημόσια υγεία, βάζοντας τα νοσοκομεία στο ντρόκολο της ελεύθερης αγοράς, λες και πρόκειται για ιδιωτικές επιχειρήσεις που διέπονται από την αρχή "βρες πελάτες για να ζήσεις". Το τι σημαίνει η εφαρμογή αυτής της ιδέας το βλέπουμε σε όσες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει ήδη εφαρμοστεί. Στην Γαλλία, για παράδειγμα, από το 2007 κλείνουν όσες μαιευτικές κλινικές δημόσιων νοσοκομείων πραγματοποιούν λιγότερους από 300 τοκετούς ετησίως ή όσες χειρουργικές κλινικές δεν ξεπερνούν τις 1500 επεμβάσεις τον χρόνο.

Έχω συγκεντρώσει αρκετά στοιχεία για να γράψω τόσα κι άλλα τόσα. Θα σταματήσω, όμως, εδώ, προσθέτοντας μια ακόμα "άσκηση - τροφή για σκέψη":

Αν οι σκέψεις που διατυπώθηκαν παραπάνω είναι σωστές, τότε βρισκόμαστε ενώπιον μιας προσπάθειας για μετατροπή των δημόσιων νοσοκομείων σε επιχειρήσεις. Όμως, για να είναι μια επιχείρηση κερδοφόρα και ανταγωνιστική, οφείλει να συμπιέσει το κόστος εργασίας, προσφεύγοντας σε φτηνό και "ευέλικτο" εργατικό δυναμικό. Μήπως, λοιπόν, αυτές οι επιλογές οδηγούν αναπόφευκτα στην ποσοτική και ποιοτική συρρίκνωση του προσωπικού των νοσοκομείων; Κι αν ναι, ποιος θα πληρώσει το μάρμαρο;

Βρόμικα...φάρμακα

Τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (πρώην Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος) δείχνουν ότι στην τετραετία 2006-2009 η εξέλιξη της συνολικής παραγωγής όλων των μεταποιητικών κλάδων της χώρας σημείωσε μείωση 17,3%. Κι όμως, μέσα σ' αυτή την κατρακύλα, υπάρχει ένας κλάδος που παρουσιάζει αύξηση παραγωγής σ' αυτήν την τετραετία 76,5%! Ένας κλάδος που την τελευταία πενταετία εμφανίζει την μεγαλύτερη ανάπτυξη μεταξύ όλων των κλάδων της μεταποίησης. Ποιος είναι αυτός ο κλάδος; Μα...η Φαρμακοβιομηχανία!

Εύλογη η απορία: πώς γίνεται και εν μέσω σοβούσης κρίσεως εμφανίζονται τέτοια φαινόμενα; Η αλήθεια είναι ότι βοηθάει και η διεθνής συγκυρία. Πράγματι, στην διεθνή αγορά πραγματοποιούνται εξαγορές και συγχωνεύσεις ύψους...ζαλάδας. Για παράδειγμα, η Pfizer εξαγόρασε την Wyeth αντί 64 δις δολλαρίων και η Roche την βιοτεχνολογική Genentech αντί 47 δις δολλαρίων ενώ Merck και Schering-Plough συγχωνεύτηκαν, δημιουργώντας την δεύτερη μεγαλύτερη φαρμακευτική εταιρεία του κόσμου. Από την στιγμή που όλες αυτές οι εταιρείες-κολοσσοί έχουν ιδρύσει στην Ελλάδα θυγατρικές εταιρείες, εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς τους λόγους εξέλιξης του κλάδου.

Ως εδώ μπορεί κάποιος να συμφωνήσει με αυτά τα παιχνίδια, στο πλαίσιο λειτουργίας της "ελεύθερης αγοράς". Όμως, το κακό είναι ότι στον τόπο μας δεν μιλάμε για αυθεντική ελεύθερη αγορά (με την οικονομική έννοια του όρου), αφού ως αρωγός και συμπαραστάτης των φαρμακοβιομηχανιών εμφανίζεται (εκούσια ή μη) το ίδιο το κράτος. Λες κι οι φαρμακοβιομηχανίες χρειάζονται κρατική στήριξη! Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά:

(1) Οι επιλογές των κυβερνήσεων τα τελευταία 20-25 χρόνια οδήγησαν στην όλο και μεγαλύτερη εμπορευματοποίηση της Υγείας. Ένα πραγματικά λαϊκό και ορθολογικά δομημένο Εθνικό Σύστημα Υγείας δεν ευνοεί τα σχέδια των φαρμακοβιομηχανιών. Δυστυχώς, αντί να θωρακιστεί και να ενισχυθεί το Ε.Σ.Υ., αφήνεται έρμαιο των κερδοσκόπων.

(2) Το Υπουργείο Οικονομίας έδωσε στην δημοσιότητα στοιχεία που πιστοποιούν ότι η φαρμακευτική δαπάνη σκαρφάλωσε, από 1,8 δις ευρώ το 1998, σε 8,1 δις ευρώ το 2008. Αύξηση 350% σε μια δεκαετία χωρίς ίχνος κρατικού ελέγχου! Φυσικά, τώρα το κράτος βρήκε τον φταίχτη κια αυτός δεν είναι άλλος από την τάση των Ελλήνων προς την...πολυφαρμακία. Ήμαρτον!

(3) Παρ' ότι μιλάμε για "ελεύθερη αγορά", το φάρμακο κινείται σε μια αγορά που λειτουργεί σε καθεστώς ολιγοπωλίου. Παρ' ότι στα χαρτιά υπάρχουν περίπου 70 φαρμακοβιομηχανίες, οι 4 μεγαλύτερες εταιρείες του κλάδου (Novartis, Alapis, Pfizer, Vianex) διαθέτουν περίπου το 70% του ενεργητικού όλου του κλάδου και, φυσικά, λειτουργούν ως καρτέλ. Σε μια ευνομούμενη πολιτεία θα είχαν ληφθεί μέτρα προστασίας. Εδώ;

(4) Στις φαρμακοβιομηχανίες Sanofi Aventis, Lavifarm, Anfarm, Σαράντης, Φαρμανέλ, Ραφάρμ, Κλεβά, Βιοσπρέυ, Χρίσπα και Φαμάρ έχει σημειωθεί σωρεία απολύσεων τον τελευταίο καιρό, κυρίως με την μέθοδο της "οικειοθελούς αποχωρήσεως" (προκειμένου να ξεπεραστεί το όριο του 2% στις απολύσεις), παρά την εξαιρετική κερδοφορία του κλάδου. Αξίζει να σημειωθεί ότι μελέτη του ΙΟΒΕ πιστοποιεί ότι η παραγωγικότητα (=προστιθέμενη αξία παραγωγής) στον κλάδο ανήλθε το 2005 σε 50.817 ευρώ ανά εργαζόμενο!

(5) Το ελληνικό κράτος αδυνατεί να αντιδράσει αποφασιστικά στους εκβιασμούς των φαρμακοβιομηχανιών. Τελευταίο παράδειγμα αποτελεί η στάση της NovoNordisk και της Leo Pharma, οι οποίες απείλησαν να αποσύρουν 17 και 18 αντίστοιχα από τα φάρμακά τους, με αιτία το δελτίο τιμών που ανακοίνωσε το Υπουργείο Οικονομίας. Μάλιστα, η Leo Pharma προσέφυγε στα δικαστήρια και -σχεδόν- απαιτεί την ακύρωση του δελτίου τιμών και την εφαρμογή νόμου ο οποίος θα καθορίζει τις τιμές με βάση τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχετε ξανακούσει εταιρεία να υποβάλλει επισήμως προτάσεις πολιτικής στην κυβέρνηση; Καιρός να το ακούσετε.

(6) Η πολιτεία παρουσιάζει συμπτώματα...στραβωμάρας σε τερτίπια που αντιλαμβάνεται ο κάθε πολίτης με μέσο νου. Κλασσική περίπτωση η εμφάνιση "νέων" φαρμάκων, τα οποία αποτελούν απλές μετονομασίες ήδη κυκλοφορούντων, προκειμένου να πάρουν υψηλότερες τιμές από τα παλιά. Θέλετε παράδειγμα; Οι παλιότεροι θα θυμούνται το ευρείας κυκλοφορίας παυσίπονο Panasorb. Κάποια στιγμή η φαρμακοβιομηχανία που το κατασκεύαζε (Glaxo) ζήτησε αναπροσαρμογή της τιμής του αλλά το αίτημά της απερρίφθη. Τότε κι αυτή το απέσυρε, του άλλαξε όνομα και το ξανακυκλοφόρησε ως "νέο" προϊόν με νέα, υψηλότερη τιμή. Το φάρμακο αυτό κυκλοφορεί ακόμη και είναι το γνωστό μας Panadol.


Όλα αυτά (και πολλά άλλα που θα μπορούσαμε να προσθέσουμε) είναι λογικό να εξαγριώνουν τον απλό πολίτη ο οποίος καλείται να μπαλώσει τις τρύπες του Ε.Σ.Υ. από το υστέρημά του. Την ίδια στιγμή, οι φαρμακοβιομηχανίες απολαμβάνουν συντελεστή φορολόγησης 25%, προφανώς προς...ενισχυσή τους αφού το περιθώριο κέρδους τους μόλις και μετά βίας ξεπερνάει το...37% (σύμφωνα με στοιχεία της ICAP)!

Μακάρι να μην αργήσει η ώρα που η λαϊκή οργή θα ξεχειλίσει...

Ασφαλιστικό και ΜουΜουΕ-δικη προπαγάνδα

Είπαμε αρκετά στο προηγούμενο σημείωμα αλλά, σίγουρα, υπάρχουν πολλά ακόμη που θα μπορούσαμε να πούμε για το ασφαλιστικό. Ειδικά για το ρόλο που παίζουν τα Μ.Μ.Ε. στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης και το "στρώσιμο" που κάνουν στον δρόμο για να περάσουν τα οποιαδήποτε μέτρα, θα μπορούσαμε να μιλάμε ώρες. Και δεν μιλάω για τα χιλιοπιπιλισμένα ΔΗΘΕΝ: δήθεν τα μέτρα είναι απαραίτητα για να μη καταρρεύσει τελείως η κοινωνική ασφάλιση, δήθεν δεν έχουμε περιθώρια ελιγμών επειδή τα μέτρα επιβάλλονται έξωθεν και άνωθεν, δήθεν οφείλουμε να διορθώσουμε στρεβλώσεις και αδικίες, δήθεν... δήθεν... δήθεν...

Κυρίως αναφέρομαι σε παραμύθια και ψέμματα που ακούγονται λογικά σε κάθε παθητικό δέκτη ο οποίος δεν επεξεργάζεται την οποιαδήποτε πληροφορία. Όπως, π.χ. το παραμύθι ότι για την κατάντια του ασφαλιστικού φταίνε οι σπατάλες. Πίσω από τον όρο "σπατάλες" εννοούν τριτοτεταρτεύουσες περιπτώσεις κακοδιαχείρισης (αναξιοποίητη περιουσία των ταμείων, υπέρογκες δαπάνες σε λειτουργικά έξοδα κλπ). Αποφεύγουν, όμως, με περισσή επιμέλεια να αναφερθούν στις πραγματικές πληγές του συστήματος, όπως: υπαναχώρηση του κράτους από την χρηματοδότηση των ταμείων (όπως ΥΠΟΧΡΕΟΥΤΑΙ από τις συμβάσεις και τον Νόμο), άρνηση -ουσιαστικά- του κράτους να καταβάλλει τις εισφορές που του αναλογούν, αδυναμία του κράτους να πατάξει την εισφοροδιαφυγή των μεγάλων επιχειρήσεων (ενώ δεν διστάζει να στείλει στο δικαστήριο μικροοφειλέτες), νόμιμη ανασφάλιστη εργασία (τύπου stage) και αδυναμία πάταξης της ανασφάλιστης.

Από τα Μ.Μ.Ε. μαθαίνει, επίσης, ο απλός πολίτης ότι υπάρχουν πολλοί που παίρνουν συντάξεις χωρίς να τις δικαιούνται. Μάλιστα, παρουσιάζουν και παραδείγματα ανθρώπων που παίρνουν σύνταξη έχοντας 4.500-5.000 ένσημα. Δεν μαθαίνει, όμως, ότι η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των συνταξιούχων "επιβαρύνουν" τον κρατικό κορβανά με συντάξεις γύρω στο πεντακοσάρικο. Και, βεβαίως, ουδείς τολμά να πει ότι η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των συνταξιούχων έχουν πραγματικά μεροκάματα διπλάσια των ενσήμων τους, εφ' όσον αποτελεί κοινό μυστικό ότι σε πολλές δουλειές η ανασφάλιστη εργασία αποτελεί θεσμό. Παράδειγμα, το περίφημο "4 στα 6" (τέσσερα ένσημα στα έξι μεροκάματα) των οικοδόμων.

Εδώ, ας προσέξουμε μια άλλη προστυχιά των ανεγκέφαλων ή αργυρώνητων δημοσιογράφων: απευθύνουν τις "διαπιστώσεις" τους σ' εκείνους που, με πάνω από 10.000 ένσημα, παίρνουν συντάξεις 900-1.000 ευρώ, σαν να τους λένε ότι για τις απαράδεκτα χαμηλές συντάξεις τους φταίνε κάποια παράσιτα. Έτσι, στρέφουν τους συνταξιούχους του χιλιάρικου εναντίον εκείνων του πεντακοσάρικου, ώστε να αποτρέψουν τον συνασπισμό και των δύο εναντίον του πραγματικού υπεύθυνου, δηλαδή του κράτους.

Τελευταία ακούσαμε και μια πιο μοντέρνα παπαριά. Αυξήθηκε -λέει- το προσδόκιμο ζωής και, συνεπώς, πρέπει να δουλεύουμε περισσότερο ώστε να μην επιβαρύνονται τα ασφαλιστικά ταμεία(!) Σαν να λέμε ότι, αφού πρόκειται να ζήσω 5 χρόνια παραπάνω, οφείλω να δεχτώ 5 χρόνια δουλειάς ακόμη. Έ, άει στο διάολο! Κι εγώ που νόμιζα ότι, αν πρόκειται να ζήσω λίγο παραπάνω, ας ζήσω λίγο καλύτερα... Πώς δεν συνειδητοποίησα νωρίτερα το λάθος μου; Συγγνώμη, δεν θα το ξανακάνω.

Πάμε παρακάτω. Ξεχαρβαλώθηκε -λένε- η Υγεία, επειδή τα "κυκλώματα" απομυζούν σαν βδέλλες τα Ασφαλιστικά Ταμεία. Μέχρις εδώ, προσυπογράφω. Εκείνο που δεν μπορώ, όμως, να καταπιώ είναι ότι αυτές οι βδέλλες δεν έχουν ούτε όνομα ούτε πορτοφόλι. Όνομα και πορτοφόλι έχει μόνο ο απλός πολίτης και γι' αυτό μόνον αυτός καλείται να πληρώσει τους τζερεμέδες.

Ωρέ κοπριταραίοι, εσείς ψάξατε και στου βοδιού το κέρατο για να βρείτε ποια πήδαγε ο Ζαχόπουλος και διαρρήξατε τα ιμάτιά σας προκειμένου να πληρώσει ο Βοσκόπουλος τους φόρους που χρωστάει. Πώς γίνεται και δεν μπορείτε να βρείτε ΜΙΑ -έστω- βδέλλα και να την ξεφωνήσετε για να πληρώσει; Άει σιχτίρ πια!

Δεν μπορώ να κλείσω δίχως να αναφέρω μια ακόμη μπαγαποντιά των Μ.Μ.Ε. Στις "αναλύσεις" τους φροντίζουν να παρουσιάζουν και ορισμένα ωραιοποιημένα παραδείγματα, όπως π.χ. εργαζομένου επί 40 χρόνια με μέσο μισθό 1.500-2.000 ευρώ, στον οποίο αναλογεί σύνταξη 1.200-1.500 ευρώ. Ακούει κι ο απλός πολίτης μια τέτοια σύνταξη και λέει "δόξα σοι ο Θεός". Τώρα, πώς διάολο προκύπτει μέσος μισθός 40 ετών 1.500-2.000 ευρώ με πρώτο μισθό 592 ή 629 ευρώ, το δικό μου το μυαλό δεν μπορεί να το καταλάβει. Εκτός αν οι "αναλυτές" εννοούν ότι στα τελευταία μας εργασιακά χρόνια θα απολαμβάνουμε μισθούς 4.000-5.000 ευρώ. Οπότε, ας μας πουν πώς γίνεται αυτό, να το μάθουμε κι εμείς.

Αρκετά είπα. Κι όπως συνηθίζει αυτό το ιστολόγιο, ας κλείσω με μια "άσκηση - τροφή για σκέψη": πόσοι οικοδόμοι υπάρχουν που εργάζονται επί 40 χρόνια και κολλάνε 300 ένσημα κάθε χρόνο;

Ασφαλιστικό: αλήθειες και ψέμματα

Σιούφας, Σπράος, Γιαννίτσης, Ρέππας, Πετραλιά, Λοβέρδος... Τόσοι "σωτήρες" έχουν εμφανιστεί αλλά αυτό το αναθεματισμένο το ασφαλιστικό δεν θέλει με τίποτε να λυθεί! Τι διάβολο συμβαίνει, επιτέλους;

Ομολογώ ότι θλίβομαι κάθε φορά που η κουβέντα έρχεται είτε στο ασφαλιστικό είτε στο εργασιακό. Θλίβομαι γιατί αναλογίζομαι πως αρκεί ένα κωλονομοσχέδιο (ενίοτε και προεδρικό διάταγμα αλλά ακόμη-ακόμη και μια απλή υπουργική απόφαση) για να δείξουν οι προύχοντες του τόπου πόσο γράφουν στα παπάρια τους δεκαετίες και δεκαετίες αγώνων και θυσιών του απλού λαού.

Κι ενώ μας γράφουν εκεί που προαναφέραμε, μας δουλεύουν κι από πάνω. Με ακοίμητο σύμμαχο τους αργυρώνητους κονδυλοφόρους των Μέσων Μαζικής Εξαπάτησης, προσπαθούν να μας πείσουν ότι νοιάζονται για το καλό μας... Ήμαρτον, ρε σεις! Και δαρμένος και μαλάκας; Δεν το αντέχω!

Σιούφας, Σπράος, Γιαννίτσης, Ρέππας, Πετραλιά, Λοβέρδος... Ολόκληρος συρφετός από κάλφες που πάνε να γίνουν μάστορες στην πλάτη την δική μας. Για το καλό μας, βέβαια! Γιατί εμείς οι ρεμπεσκέδες φταίμε που ο διάολος πήρε και σήκωσε τα ασφαλιστικά μας ταμεία. Εμείς τα κάναμε σκατά κι αυτοί θυσιάζονται για να μας σώσουν. Αυτό είναι το πρώτο βασικό σημείο συμφωνίας όλων τους, πασόκων και νεοδημοκρατών.

Το δεύτερο σημείο συμφωνίας τους είναι η...ενδεδειγμένη λύση του προβλήματος: αφού ο λαός τα έκανε σκατά, ο λαός πρέπει και να πληρώσει. Σωστόν και δίκαιον! Κι έτσι, καλείται ο υπαίτιος, δόλιος λαός να υποστεί τις νόμιμες κυρώσεις: μείωση συντάξεων, αύξηση ορίων ηλικίας για συνταξιοδότηση, περιστολή της περίθαλψης κλπ

Το χάπι, όμως, είναι πικρό και πρέπει να το γλυκάνουν με μια πρέζα "δημοκρατίας". Εδώ είναι που πιάνουν δουλειά τα Μ.Μ.Ε. Το έργο τους είναι απλό: κατασκευάζουν μερικά τραβηγμένα παραδείγματα και υπερτονίζουν μερικές δευτερεύουσες στρεβλώσεις ώστε να πείσουν το πόπολο ότι το υπάρχον σύστημα είναι άδικο. Έτσι, στρώνουν τον δρόμο στην "δημοκρατική" εξουσία ώστε να παρέμβει για να εξαλείψει τις αδικίες. Μόνο που όλες οι παρεμβάσεις γίνονται με εξίσωση προς τα κάτω. Αν κάποιος κλάδος κατάφερε με τους αγώνες του να πετύχει κάτι παραπάνω, το δίκαιο είναι να επεκταθεί το κατακτημένο δικαίωμα και στους άλλους εργαζόμενους, όχι να καταργηθεί κι απ' αυτούς που το κατέκτησαν. Σαφώς και είναι άδικο ο ένας να παίρνει 350 ευρώ σύνταξη κι ο άλλος 800 αλλά δικαιοσύνη σημαίνει να ανεβεί ο πρώτος στα 800 κι όχι να κατεβεί ο δεύτερος στα 350. Στο κάτω-κάτω, αν η εξουσία θεωρεί ότι με την προς τα κάτω εξίσωση αποδίδει δικαιοσύνη, ας καταργήσει τα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια και τις ιδιωτικές κλινικές. Αφού εξισωνόμαστε όλοι προς τα κάτω ως προς τις συντάξεις, ας εξισωθούμε προς τα κάτω και στην εκπαίδευση και στην περίθαλψη.

Ας δούμε τώρα μια άλλη χοντροπαπαριά που έχει γίνει καραμέλλα από όλους τους ανεγκέφαλους "εγκεφάλους". Το σύστημα -λένε- για να είναι βιώσιμο πρέπει να έχει αναλογία ασφαλισμένων προς εργαζομένους 1 προς 4, ενώ σήμερα η αναλογία είναι μόλις 1 προς 1,7 με τάση για ακόμα χαμηλότερα και, συνεπώς, πρέπει να πάρουμε δραστικά μέτρα γιατί αλλιώς το σύστημα θα καταρρεύσει.

Είπαμε, ρε σεις, μπορεί να είμαι δαρμένος αλλά δεν είμαι μαλάκας. Ποια σοβαρή αναλογιστική μελέτη έβγαλε αυτά τα συμπεράσματα; Συγγνώμη που ρωτάω αλλά αυτό το "1 προς 4" είναι το πόρισμα αναλογιστικής μελέτης που συντάχθηκε την εποχή του Παπάγου (εδώ κι 60 περίπου χρόνια!) κι ήταν βασισμένη στα δεδομένα εκείνης της εποχής. Αν ξεστραβωνόσαστε να κοιτάξετε τα δεδομένα πριν πείτε την μπαρούφα σας, θα βλέπατε ότι τότε οι εισφορές του ΙΚΑ ανέρχονταν στο 12,5% ενώ σήμερα ξεπερνούν το 44% (και το 50% στα βαρέα). Με αυτό το δεδομένο, η σημερινή αναλογία 1/1,7(αν θέλουμε την πιστεύουμε κι αυτή) είναι καλύτερη από το 1/4 του 1953.

Ανοίγω παρένθεση με τριπλή ηλίθια ερώτηση εμού του αγραμμάτου προς εγγραμμάτους δημοσιογράφους: αν οι εργαζόμενοι πλήρωναν κάθε μήνα το 44,06% του μισθού τους σε ιδιωτική ασφαλιστική εταιρεία (α) θα έπεφτε ποτέ έξω αυτή η εταιρεία; (β) σε περίπτωση ασθένειας, θα νοσηλεύονταν σε τετράκλινο δωμάτιο κρατικού νοσοκομείου ή σε σουίτα του Χέρφηλντ; (γ) μετά από 30 χρόνια δουλειάς και εισφορών, πόση σύνταξη θα εξασφάλιζαν;

Κλείνω την παρένθεση, αλλά θα συνεχίσω.

"Παγκοσμιοποίηση, Δημοκρατία και Τρομοκρατία"

Είναι παλιά συνήθεια σε τούτο το ιστολόγιο να μιλάμε για βιβλία. Έτσι, λοιπόν, το σημερινό μας σημείωμα είναι αφιερωμένο στο βιβλίο "Παγκοσμιοποίηση, Δημοκρατία και Τρομοκρατία" του Έρικ Χόμπσμπαουμ (Eric John Ernest Hobsbawm), το οποίο πρωτοκυκλοφόρησε το 2007 (στην Ελλάδα το 2008, σε μετάφραση Νίκου Κούρκουλου, από τις εκδόσεις "Θεμέλιο").

Ο Μαρκ Μπλοχ (Marc Bloch) είχε πει κάποτε: "Δεν μπορώ να φανταστώ μεγαλύτερο εγκώμιο για έναν συγγραφέα από το να θεωρείται ικανός να μιλά με τον ίδιο τρόπο σε σοφούς και σχολιαρόπαιδα~ όμως, μια τόσο ευγενής απλότητα είναι προνόμιο ολίγων εκλεκτών" (Μαρκ Μπλοχ, "Απολογία για την Ιστορία", Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 1994). Κι ο Χόμπσμπαουμ ανήκει δικαιωματικά στην κατηγορία των ολίγων, εκλεκτών λογίων που διαθέτουν την ικανότητα να διατυπώνουν και τους πιο πολύπλοκους συλλογισμούς με μια σωρευτική απλότητα που κάθε άλλο παρά εκλαϊκεύει το εκάστοτε θέμα προς διερεύνηση.

Το βιβλίο, με το οποίο ασχολούμαστε σήμερα, παρουσιάζει στο αναγνωστικό κοινό μια αρμονική σύνθεση επίκαιρων άρθρων και πανηγυρικών διαλέξεων που έλαβαν χώρα σε πλείστους τόπους την τρέχουσα δεκαετία, από το Όσλο και την ακαδημία Νόμπελ ως τις αίθουσες του πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης και τα φύλλα της "Μοντ Ντιπλοματίκ". Όσοι έχουν διαβάσει το "Στους Ορίζοντες του 21ου αιώνα: Συνομιλία με τον Antonio Polito" (Θεμέλιο, Αθήνα 2000), θα αισθανθούν ότι η συνομιλία τού Χόμπσμπαουμ με τον Πολίτο συνεχίζεται.

O Χόμπσμπαουμ διατείνεται ότι σε μια εποχή όπου η φρενήρης τεχνολογική εξέλιξη και η παγκοσμιοποιημένη οικονομική δραστηριότητα επηρεάζουν περισσότερο από ποτέ τις τύχες του πλανητικού χωριού, μια ανάλυση των θεμελιωδών πτυχών της σύγχρονης πολιτικής πραγματικότητας οφείλει να συναρθρώσει τα ευρύτερα ζητήματα της πολιτικής βίας και της τρομοκρατίας, των προοπτικών της φιλελεύθερης δημοκρατίας, των συνθηκών ανάδυσης περασμένων και παροντικών αυτοκρατοριών, των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του πολέμου και της ειρήνης στην σημερινή εποχή καθώς και των ρευστών συγκειμένων του εθνικιστικού λόγου.

Ενώπιον μιας τόσο πολύπλοκης συγκυρίας, ο ιστορικός καλείται να απέχει από κάθε είδους προφητείες και να λειτουργήσει ως ανιχνευτής -να υπομνήσει όσα εκούσια ή ακούσια λησμονούνται, αποστασιοποιούμενος από την συγχρονική δίνη, ώστε με την κίνησή του αυτή να αναδείξει το ευρύτερο συγκείμενο, την ευρύτερη προοπτική. Ταυτόχρονα, οφείλει να αναμετρηθεί με τις πάσης φύσεως ορθοδοξίες και να υφάνει ιστούς γύρω από τις άχρονες και ουσιοποιημένες έννοιες, φέρνοντας με αυτό τον τρόπο στην επιφάνεια την ιστορικότητα, την πολυσημία τους και συνδέοντας την προβληματική με τις υλικές προϋποθέσεις που κατέστησαν δυνατή την παραγωγή τους.

Κάθε φιλόδοξος σχολιαστής και αναλυτής του παρόντος υποχρεούται να σχολιάσει το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης, ήτοι, τις προϋποθέσεις που θέτει στις κοινωνίες μας η παγκόσμια κυριαρχία του μοντέλου της ελεύθερης αγοράς από την δεκαετία του εξήντα και έπειτα. Ο Χόμπσμπαουμ δεν επιχειρεί να προσφέρει μια γενική θεώρηση ή κάποιου τύπου επισκόπηση της "παγκοσμιοποίησης". Εμμένει σε ένα περιγραφικό επίπεδο, δίδοντας έμφαση στην ιστορικότητα και στον πληθυντικό χαρακτήρα του παγκοσμιοποιητικού φαινομένου, που με ιδιαίτερη ταχύτητα εξακτινώνεται στις σφαίρες της οικονομίας, της επιστήμης, της τεχνολογίας και (λιγότερο) της κουλτούρας.

Το ενδιαφέρον εστιάζεται κυρίως στην διερεύνηση των πολλαπλών και αντιφατικών διαστάσεων του αντίκτυπου της παγκοσμιοποίησης, κυρίως στα ευρωπαϊκά έθνη-κράτη, τόσο στο πεδίο των κρατικών πολιτικών όσο και στο συγκείμενο της εθνικής ταυτότητας. Τα εθνικά κράτη παραμένουν βασικοί ρυθμιστές της κοινωνικοπολιτικής ζωής, παρά την υποχώρηση βασικών πυλώνων της δημοκρατικής νομιμοποίησης λόγω της σταδιακής υποκατάστασης του δημοκρατικού ελέγχου από αυτόν της αγοράς. Την ίδια στιγμή, πέραν του ολοένα και αυξανόμενου "κοσμοπολιτισμού των πόλεων" και του θριάμβου των "αυτοαναφορικών ομαδικών ταυτοτήτων", το έθνος παραμένει ισχυρό αντικείμενο ταύτισης (μάλιστα, ο εθνικιστικός λόγος λαμβάνει νέες διαστάσεις, με την έντονη εμφάνιση φαινομένων ξενοφοβίας και ρατσισμού). Σε μια εξαιρετικής εμβρίθειας ανάλυση, το παράδειγμα της τοπικής, εθνικής και παγκόσμιας λειτουργίας του ποδοσφαιρικού θεσμού έρχεται να συμπυκνώσει παραδειγματικά τη "διαλεκτική σχέση" της παγκοσμιοποίησης, της εθνικής ταυτότητας και της ξενοφοβίας.

Στρέφοντας υποδειγματικά την μακροσκοπτική του ματιά στο διεθνές δια-κρατικό πεδίο, ο Χόμπσμπαουμ παρατηρεί πως η πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού έφερε όντως κάποιο τέλος, αλλά όχι με την έννοια της πλήρωσης του σκοπού της Ιστορίας, όπως με ιδιαίτερη ευλάβεια έσπευσαν να κηρύξουν ορισμένοι αυτόκλητοι προφήτες που ανήγαγαν υπεραπλουστευτικές θέσεις σε επιστημονικά θέσφατα. Η μεταψυχροπολεμική εποχή τερμάτισε ένα γενικό πλουραλιστικό σύστημα διευθέτησης των διεθνών υποθέσεων που διήρκεσε δυο περίπου αιώνες, με την εξαίρεση του "τριακονταετούς πολέμου" [1914- 1944]. Βασικές σταθερές του ήταν η ύπαρξη κανόνων "εμπλοκής" των κρατών, με την συνακόλουθη ευκρινή διάκριση πολέμου και ειρήνης, καθώς και η αναγνώριση της αναγκαιότητας ύπαρξης πολλών διαφορετικών κέντρων ισχύος.

Η "νέα εποχή" χαρακτηρίζεται από την επέκταση της αμερικανικής ηγεμονίας, με την παράλληλη απώλεια των χαρακτηριστικών εκείνων που είχαν προσδώσει στις ΗΠΑ ένα ποιοτικό πλεονέκτημα την ψυχροπολεμική εποχή. Ιδιαίτερα μετά την 11η Σεπτέμβρη, το -εξόχως απλουστευτικό στους όρους του- δόγμα του "πολέμου εναντίον της τρομοκρατίας", που συμπληρώνεται με την "ηθική υποχρέωση" της διάδοσης των αρχών της "δημοκρατίας", μοιάζει (κατά τον Χόμπσμπάουμ) με μια "κακόφωνη σόλο παράσταση παγκόσμιας πολιτικής κυριαρχίας" από μια χούφτα "πολιτικά τρελών μεγαλομανών".

Την ίδια στιγμή, προειδοποιεί τους απανταχού αντιαμερικανούς ότι ο στείρος καταγγελτικός λόγος δεν είναι αρκετός, καθόσον το ζητούμενο είναι η εξήγηση και η ανάλυση του αμερικανικού παρεμβατικού δόγματος. Μια τέτοια εργασία αρχίζει από την διερεύνηση των "εσωτερικών" παραγόντων, καθώς είναι πλέον κοινός τόπος ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική πορεύεται με το βλέμμα στραμμένο προς τα πίσω, προς τις εσωτερικές αντινομίες της αμερικανικής κοινωνίας.

Παράλληλα, η κριτική εργασία οφείλει να διερευνήσει τα πολλαπλά συγκείμενα μέσα από τα οποία αναδύονται οι έννοιες της "δημοκρατίας" και της "τρομοκρατίας". Μόνο με αυτόν τον τρόπο θα καταφέρουμε να κατανοήσουμε γιατί η σημερινή "τρομοκρατία" αποτελεί μια πλανητική μεταφορά ("για πρώτη φορά ίσως ύστερα από τον αναρχισμό του όψιμου 19ου αιώνα") μιας μορφής πολιτικής βίας που έλκει την καταγωγή της σε μια ευρύτερη κρίση νομιμοποίησης των φιλελεύθερων δυτικών δημοκρατιών. Η έτερη (και κυριολεκτική) μεταφορά, αυτή της "δημοκρατίας" που προβάλλεται ως φάρμακο για τα απανταχού προβληματικά καθεστώτα, δεν είναι τίποτε άλλο από το φαρμάκι που εξαπολύει η ιμπεριαλιστική πολιτική μιας στρατιωτικής υπερδύναμης που "δεν ενδιαφέρεται για ότι δεν μπορεί να κατανοήσει".

Ο Χόμπσμπαουμ μοιάζει να υποστηρίζει ότι ένα πρώτο βήμα, για την επιβεβλημένη εγκατάλειψη του επικίνδυνου αμερικανικού δόγματος διαχείρισης των διεθνών υποθέσεων, μπορεί να γίνει με τη δημιουργία μιας ενεργούς διαιτητικής οντότητας που θα καταφάσκει την πολυμέρεια του διεθνούς πεδίου. Μόνο με αυτόν τον τρόπο ίσως καταφέρει να χαλιναγωγηθεί το ανεξέλεγκτο αμερικανικό imperium, που εδράζεται στην αναμφισβήτητη αμερικανική στρατιωτική ισχύ.

Σε κάθε περίπτωση, η πρόσφατη δημόσια παρέμβαση του Βρετανού ιστορικού, συντονισμένη με ένα κάποιου τύπου πρόγραμμα εξιστόρησης μιας ιστορίας του παρόντος, θίγει σημαντικές πτυχές της σύγχρονης πραγματικότητας, συλλαμβάνει και αναδεικνύει την πολύπλοκη διαλεκτική εθνικού-υπερεθνικού, δημιουργεί ένα αρκετά ευρύ πλαίσιο, εντός του οποίου δύναται να τεθούν πολλά ερωτήματα που διαφεύγουν της ανάλυσής του, προτείνει, τέλος, τρόπους υπέρβασης της ζοφερής διεθνούς συγκυρίας. Σε σχέση με αυτό το τελευταίο σημείο, ωστόσο, εντοπίζεται μια ιδιαίτερη απαισιοδοξία για τη σημερινή απορυθμισμένη εποχή της αταξίας και της ανισορροπίας, ως εάν να διανύουμε μια μεταβατική περίοδο επιστροφής μιας κάποιας βαρβαρότητας. Μένουμε λοιπόν να αναρωτιόμαστε εάν αυτός ο ιδιαίτερος αρνητισμός είναι μια ενδημική στιγμή του ύστερου ύφους ενός μεγάλου συγγραφέα, που διανύει την ένατη δεκαετία της ζωής του.


Τροφή για μελέτη

Μπογιατζήδες του κόσμου [World Distempers] (συνέντευξη του Χόμπσμπαουμ στο "New Left Review" (τεύχος 61, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010), δημοσιευμένη στην εφημερίδα "Αυγή").
Η Δικαιοσύνη στον 21ο αιώνα (Απόσπασμα εισήγησης του Χόμπσμπαουμ στο Παγκόσμιο Πολιτικό Φόρουμ, που έλαβε χώρα στο Μπόσκο Μαρένγκο της Ιταλίας τον Οκτώβριο του 2009, με θέμα «Η Ανατολή, ποιο μέλλον μετά τον κομουνισμό;». To κείμενο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» σε μετάφραση και επιμέλεια του Θανάση Γιαλκέτση)
Socialism has failed. Now capitalism is bankrupt. So what comes next? (άρθρο του Χόμπσμπαουμ στην εφημερίδα "Guardian" της 10/04/2009 [στα αγγλικά])

Παύση πληρωμών; Γιατί όχι;

Κάθε φορά που, σε διάφορες συζητήσεις, υποστηρίζω την άποψη ότι το να προχωρήσει η χώρα σε στάση πληρωμών (άλλοι το λένε "πτώχευση" κι άλλοι "επαναδιαπραγμάτευση χρέους" αλλά όλοι εννοούμε το ίδιο πράγμα) δεν είναι κάτι απαραιτήτως και εκ προοιμίου καταστροφικό, διαπιστώνω ότι η παρέα γουρλώνει τα μάτια. Ήδη, σε προηγούμενο σημείωμα αυτού του ιστολογίου (Αργεντινή - Ελλάδα: βίοι παράλληλοι), είδαμε ότι αυτή ακριβώς η επιλογή ήταν που βόηθησε την Αργεντινή να ξεφύγει από το βάραθρο όπου την έσπρωχναν οι "αγορές" και το Δ.Ν.Τ.

Ίσως, κάποια στιγμή μιλήσουμε εκτενέστερα για το συγκεκριμένο θέμα. Για την ώρα, παραθέτω ένα κείμενο το οποίο αλίευσα στο διαδίκτυο και υπογράφεται από 30 πανεπιστημιακούς και οικονομολόγους. Το συγκεκριμένο κείμενο βρίσκεται στην διεύθυνση http://www.gopetition.com/online/36271.html και μπορούν να το συνυπογράψουν όσοι συμφωνούν με το περιεχόμενό του. 

(Σημείωση: οι υπογραμμίσεις είναι δικές μου)



ΔΝΤ σημαίνει φτώχεια ανεργία, κατοχή κι επικυριαρχία

Δραματική επιδείνωση της θέσης των εργαζομένων, της νεολαίας και των συνταξιούχων προοιωνίζεται η προσφυγή στο ΔΝΤ και το μηχανισμό διάσωσης της ΕΕ. Με αφορμή την δυσκολία δανεισμού του δημοσίου, επιχειρείται ένα πρωτοφανές για τα μεταπολεμικά δεδομένα πλήγμα στις κατακτήσεις των εργαζομένων.
Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, μετά από ένα καταιγισμό αντιλαϊκών μέτρων (αύξηση του ΦΠΑ, την μείωση των μισθών των δημόσιων υπαλλήλων, κ.α.), με το μνημόνιο που ψήφισε στη Βουλή, φέρεται αποφασισμένη να επιβάλλει: καταστρατήγηση των συλλογικών συμβάσεων, δραματική συρρίκνωση σε βαθμό εξαφάνισης των ασφαλιστικών μας δικαιωμάτων, κατάργηση του ορίου απολύσεων που θα οδηγήσει σε έκρηξη την ανεργία, περαιτέρω ελαστικοποίηση των σχέσεων εργασίας κ.α.
Ωστόσο, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, εκλέχτηκε με δέκα μονάδες διαφορά από τη ΝΔ τον Οκτώβρη υποσχόμενη αναδιανομή του εισοδήματος προς όφελος των εργαζομένων και πράττει ακριβώς τ’ αντίθετο. Επομένως, δεν έχει καμιά νομιμοποίηση να σύρει τους εργαζόμενους στο σφαγείο του ΔΝΤ και του (κατ’ ευφημισμό) μηχανισμού διάσωσης της ΕΕ.
Η προσφυγή στο μισητό ΔΝΤ ισοδυναμεί με κοινωνικό όλεθρο γιατί θα προκαλέσει έκρηξη της φτώχειας και συνεχή μέτρα λιτότητας, καθώς η ύφεση θα οδηγεί σε συνεχή συρρίκνωση τα δημόσια έσοδα. Τι θετικό άλλωστε βρίσκει η κυβέρνηση στην Ουγγαρία, τη Λετονία, την Ουκρανία, την Τουρκία και δεκάδες άλλες χώρες του κόσμου που υποβλήθηκαν στο παρελθόν στις θεραπείες σοκ του μισητού οργανισμού;
Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ είναι εκτεθειμένη πολύ περισσότερο μετά την απόφαση της ΕΕ στις 9 Μαΐου όταν έγινε εμφανές πως υπήρχαν κι άλλοι δρόμοι από την μετατροπή των εργαζομένων της Ελλάδας σε πειραματόζωα για την εφαρμογή των νέων αντι-εργασιακών μέτρων. Πρόκειται για εξέλιξη που διευκολύνει την Ελλάδα να ζητήσει ακύρωση των αντιλαϊκών μέτρων.

Ο νέος Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος δεν είναι μονόδρομος

Η κυβέρνηση εξ αρχής είχε κι άλλους δρόμους πριν οδηγήσει την Ελλάδα στο τελευταίο σκαλοπάτι του διασυρμού, εκεί που συνωστίζονται όλα τα αποτυχημένα κράτη του κόσμου. Μπορούσε: να προσφύγει σε εσωτερικό δανεισμό (κάτι που δεν έκανε για να μη δυσαρεστήσει τους τραπεζίτες που θα έχαναν μέρος των καταθέσεων), να απαιτήσει ευνοϊκό δανεισμό από την ΕΚΤ (με επιτόκιο 1% που δανείζει τις τράπεζες), να απευθυνθεί στην Κίνα (όχι μέσω της …Goldman Sachs), στη Ρωσία και στις αραβικές χώρες, να απαιτήσει διμερή δανεισμό από άλλες χώρες της ΕΕ ακόμη κι απ’ τη Γερμανία με το επιτόκιο που δανείζεται η ίδια, ως ελάχιστη υποχρέωση τους για τη ζημιά που έχουν προκαλέσει στο εμπορικό ισοζύγιο της Ελλάδας από το 1981, να συμπτύξει μέτωπο διεκδίκησης φθηνών δανείων με άλλες χώρες του νότου που αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα (Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία, κ.λπ), να αντιμετωπίσει τη φοροδιαφυγή, που αγγίζει τα 19 δισ. ευρώ (8% του ΑΕΠ), να φορολογήσει την εκκλησία, τις τράπεζες, τους εφοπλιστές, να μειώσει τους εξοπλισμούς, κ.α.
Αντί για τα παραπάνω η κυβέρνηση επέλεξε ένα νέο Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο υπό το μανδύα του ΔΝΤ, επικαλούμενη τα σπρεντς της δευτερογενούς αγοράς (που μόνο ενδεικτική σημασία έχουν) πριν καν εκδώσει ομόλογα! Μια επιλογή που αποδεικνύεται καταστροφική κι επίσης ατελέσφορη. Ιδιαίτερα, μετά την ολιγωρία της κυβέρνησης να βάλει πρακτικά εμπόδια στη συνεχή φυγή κεφαλαίων από τις τράπεζες που οξύνει τα πρόβλημα ρευστότητας αυξάνοντας τον κίνδυνο δέσμευσης των καταθέσεων των μικροαποταμιευτών από τους τραπεζίτες!
Η κυβέρνηση επομένως, με τη συνενοχή του ΛΑΟΣ, των ξένων πρεσβειών, την ουσιαστική συμφωνία της ΝΔ και με την ενθάρρυνση των ΜΜΕ που καλλιεργούν κλίμα πανικού επωμίζεται τεράστιες, ιστορικές ευθύνες που ισοδυναμούν με πρωτοφανή οπισθοδρόμηση στο επίπεδο της οικονομίας και των κοινωνικών δικαιωμάτων. Δραματικές είναι επίσης κι οι συνέπειες στο μέτωπο των δημοκρατικών ελευθεριών που σηματοδοτεί η ξένη κατοχή όπως φαίνεται από τις υπερεξουσίες που συγκεντρώνει ο υπουργός Οικονομικών, από την επίδειξη βίας των δυνάμεων καταστολής και τις επιθέσεις στην Αριστερά και σε τμήματα πρωτοπόρων εργατών που μάχονται για τα δικαιώματά τους, όπως οι ναυτεργάτες.

Σε αυτό το κλίμα προοδευτικοί οικονομολόγοι και επιστήμονες με διαφορετικές απόψεις κι από διαφορετικές πολιτικές διαδρομές:

• καλούμαστε να σπάσουμε τη συνήθη σιωπή, να στηρίξουμε τους αγώνες των εργαζομένων για υπεράσπιση και διεύρυνση των κοινωνικών τους κατακτήσεων, για να μην περάσει ο νέος Μεσαίωνας.
• θεωρούμε πλέον κοινωνική αναγκαιότητα την έξοδο από το ευρώ και την ΟΝΕ κι επίσης την παύση πληρωμών του χρέους και την επαναδιαπραγμάτευση του με στόχο την μείωση ή και τη διαγραφή του. Οι εργαζόμενοι δεν έχουν κανένα λόγο να επωμίζονται κάθε χρόνο το τεράστιο βάρος εξυπηρέτησης ενός χρέους που δεν δημιούργησαν οι ίδιοι και παραλύει κάθε προσπάθεια άσκησης φιλολαϊκής πολιτικής. Αρκεί ν΄ αναφερθεί πως με βάση τον κρατικό προϋπολογισμό, που έχει ανατραπεί επί τα χείρω, οι πληρωμές τόκων (12,3 δισ. ευρώ) είναι διπλάσιες από τις πληρωμές συντάξεων (6,4 δισ.), ενώ τα χρεολύσια (29,1 δισ.) ξεπερνούν τις δαπάνες προσωπικού (26,5 δισ.)!
• απαιτούμε από την κυβέρνηση να θέσει επιτέλους ένα φραγμό στη ασυδοσία των τραπεζών επιβάλλοντας απαγόρευση φυγής κεφαλαίων, να προχωρήσει στην κρατικοποίηση των μεγάλων τραπεζών, την επαναφορά στο δημόσιο των στρατηγικής σημασίας ιδιωτικοποιημένων επιχειρήσεων (ΟΤΕ, Ολυμπιακή κ.α.) την εφαρμογή μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων μιας μακρόπνοης βιομηχανικής πολιτικής.
• άμεσα δε, διεκδικούμε την αύξηση των συντελεστών φορολόγησης των μεγάλων επιχειρήσεων, στο 45%, όπως ήταν μέχρι το 1981. Με βάση υπολογισμούς του σημερινού υπουργού Οικονομικών, από την μείωση των συντελεστών φορολόγησης των ΑΕ (από 35% στο 25%) που ανακοίνωσε ο Κ. Καραμανλής από τη ΔΕΘ το 2004, το δημόσιο χάνει κάθε χρόνο 5 δισ. Επομένως, τα διαφυγόντα έσοδα την τελευταία 6ετία είναι ίσα με το έλλειμμα του προϋπολογισμού. Γι’ αυτό ζητάμε άμεση αύξηση της φορολόγησης κεφαλαίου για να στηριχθεί η δημόσια υγεία και παιδεία. Επίσης ζητάμε μείωση του ΦΠΑ και των έμμεσων φόρων και αύξηση του αφορολόγητου ορίου για τους εργαζόμενους. Αυτά τα μέτρα μπορούν να λύσουν το πρόβλημα χρηματοδότησης της οικονομίας κι αποτελούν αφετηρία μιας γενναίας αναδιανομής του κοινωνικού πλούτου που έχουν ανάγκη οι εργαζόμενοι.
• καλούμε τον ελληνικό λαό να ανατρέψει τη νέα κατοχή. Να ακυρώσει τα εξευτελιστικά, αντιλαϊκά σχέδια υποταγής στο ΔΝΤ και τον μηχανισμό εξόντωσης της ΕΕ.
• Τέλος, αναγνωρίζοντας την ανάγκη διεύρυνσης του μετώπου δηλώνουμε την πρόθεσή μας να συμβάλουμε στο μέτρο των δυνάμεών μας σε κάθε ευρύτερη πρωτοβουλία που θα κινείται στην κατεύθυνση στήριξης των λαϊκών αγώνων και καταγγελίας της κυβερνητικής πολιτικής.
Αθήνα, 15 Μαΐου 2010

1. Βατικιώτης Λεωνίδας
2. Γαϊτανίδου Ευανθία
3. Γάτσιος Βασίλης
4. Γεωργίου Γιώργος
5. Γκαγκάτσος Γιάννης
6. Γρόλλιος Γιώργος
7. Διαβολάκης Θανάσης
8. Δημητούλης Δημήτρης
9. Ζέρβας Μάκης
10. Καζάκης Δημήτρης
11. Κόκκορης Μάκης
12. Κοσμάς Πέτρος
13. Κουτσομπίνα Καίτη
14. Κυράνας Μιχάλης
15. Κυριακάκης Γιάννης
16. Λάλος Κώστας
17. Μαρκέτος Σπύρος
18. Μπαλιώτης Θόδωρος
19. Μπιτσάκης Ευτύχης
20. Μωραϊτου Ευγενία
21. Παπαλεξίου Γιώργος
22. Παπανικολάου Νίκος
23. Παππάς Κώστας
24. Παυλόπουλος Γιώργος
25. Ρεκλείτης Αλέξανδρος
26. Ρούσης Γιώργος
27. Σκαμνάκης Θανάσης
28. Τασιάκος Χρίστος
29. Τρικαλινός Γιώργος
30. Χρήστου Ευαγγελία

Δημοσιογράφοι αργυρώνητοι ή, απλώς, ηλίθιοι;

Χτεσινοβράδυνο δελτίο ειδήσεων στο "Μεγάλο Κανάλι". Πρώτο θέμα δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από τον νόμο-καταιγίδα που "βάζει τάξη" στα εργασιακά και ασφαλιστικά προβλήματα της χώρας. Για να ακριβολογούμε, πρόκειται για τον νόμο που επιχειρεί να καταλύσει εργατικά κεκτημένα τα οποία αποκτήθηκαν με πολύχρονους (από το Σικάγο του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα) αγώνες και θυσίες (ακόμα και αίμα) της εργατικής τάξης.

Παρακολουθώ, λοιπόν, το πρώτο σε τηλεθέαση (σύμφωνα με την AGB) δελτίο της ελληνικής τηλεόρασης και προσπαθώ να καταλάβω τι διάβολο γίνεται και καταρρέουν εν ριπή οφθαλμού δικαιώματα που χτίστηκαν λιθαράκι-λιθαράκι από την εργατιά. Την προσπάθεια κατανόησης που καταβάλλω προσπαθούν να βοηθήσουν με τις "βαθυστόχαστες" κι "εμπνευσμένες" αναλύσεις τους τα μεγάλα δημοσιογραφικά κεφάλια του καναλιού (Τρέμη, Πρετεντέρης, Καψής, Τσίμας κλπ) αλλά μάλλον δεν τα καταφέρνουν. Το μόνο που καταφέρνουν είναι να μου ανεβάζουν σιγά-σιγά το αίμα στο κεφάλι. Η έκρηξη ήρθε την στιγμή που η συζήτηση περιστράφηκε στις "ελαστικές μορφές εργασίας".

Τι εννοούμε, όμως, όταν λέμε "ελαστικές μορφές εργασίας"; Εννοούμε πολλά πράγματα. Π.χ., εργασία 2-3 ημερών την εβδομάδα, 3-4 ωρών την ημέρα, 4-5 μήνες τον χρόνο, συνδυασμό μερικών ή όλων των προηγούμενων κλπ. Για παράδειγμα, ας φανταστούμε ένα κατάστημα που πουλάει ρούχα στο κέντρο της πόλης και στο οποίο παρατηρείται ότι οι περισσότεροι πελάτες μπαίνουν για να ψωνίσουν από τις 10 ως τις 11 το πρωί, από τις 1.30' ως τις 2.30' το μεσημέρι και από τις 7 ως τις 9 το βράδυ. "Ελαστική εργασία", λοιπόν, είναι να σε προσλαμβάνει ο ιδιοκτήτης του μαγαζιού για πωλητή με ωράριο 10-11 το πρωί, 1.30'-2.30' το μεσημέρι και 7-9 το βράδυ. Δηλαδή, ουσιαστικά να σου ζητάει να βρίσκεσαι όλη μέρα στο πόδι και να σου πληρώνει μόνο τις 4 ώρες του ωραρίου σου, ενώ -φυσικά- το καλοκαίρι, που πέφτει η δουλειά, σε στέλνει για τρίμηνες υποχρεωτικές διακοπές και δεν δίνει δεκάρα.

Ας γυρίσουμε, όμως στην έκρηξη για την οποία μίλησα πρωτύτερα. Υπαίτιος γι' αυτήν έγινε ο Μανώλης Καψής όταν ξεστόμισε το εξής αμίμητο: "Πρέπει να παραδεχτούμε ότι, σε όσες χώρες εφαρμόστηκε η ελαστική εργασία, σημειώθηκε μείωση της ανεργίας και αύξηση της απασχόλησης. Ενώ, αντίθετα, στις χώρες της νότιας Ευρώπης, όπου προασπίζονται τα περίφημα εργατικά δικαιώματα, έχουμε αλματώδη αύξηση της ανεργίας"(!!!) Ευτυχώς που δεν είχα μπροστά μου κάποιο βαρύ αντικείμενο και γλίτωσε η τηλεόραση (ένα πακέτο τσιγάρα που πέταξα, δεν προξένησε καμμία ζημιά).

Ένα από τα δύο συμβαίνει: ή ο περι ου ο λόγος "δημοσιογράφος" είναι ηλίθιος (αφού αποκαλεί "εργασία" μια δουλειά λίγων ωρών) ή είναι αργυρώνητος (δηλαδή, πουλημένος) και κάνει ό,τι μπορεί για να νομιμοποιήσει τον αισχρό βιασμό της εργατικής αξιοπρέπειας.

Λίγο αργότερα κι ενώ ακόμα δεν είχα συνέλθει εντελώς, γύρισα στις ειδήσεις του "ΣΚΑΪ". Όχι πως έχω σε καμμιά εκτίμηση τους "αναλυτές" του συγκεκριμένου καναλιού αλλά ας όψεται η...τυχαία διαυλοεπιλογή (ήτοι, το ζάπινγκ κατά Πολύδωρα). Το θέμα ήταν οι απεργιακές κινητοποιήσεις των εργαζομένων της "Αττικό Μετρό" και η στημένη ερώτηση της παρουσιάστριας "εκμαιεύει" την "βαθυστόχαστη" ανάλυση του Μπάμπη Παπαδημητρίου, σύμφωνα με την οποία "δεν μπορούν κάποιοι εργαζόμενοι να προκαλούν με τις απεργίες τους κυκλοφοριακό πρόβλημα στην Αθήνα (!!!) Φυσικά, παρουσιάστρια και αναλυτής συμφώνησαν ότι κάποτε πρέπει το κράτος να πάρει μέτρα.

Ένα από τα δύο συμβαίνει: ή οι περι ων ο λόγος "δημοσιογράφοι" είναι ηλίθιοι (αφού ξεχνούν ότι για να έχει νόημα η οποιαδήποτε απεργία, πρέπει να ενοχλεί) ή είναι αργυρώνητοι και κάνουν ότι μπορούν για να νομιμοποιήσουν τα επερχόμενα αντεργατικά νομοθετήματα.

Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν σχεδόν καθημερινά, σε όλα σχεδόν τα κανάλια, σε όλες σχεδόν τις εφημερίδες. Τι από τα δυο συμβαίνει, τελικά; Ο καθένας μπορεί να κάνει την δική του εκτίμηση. Προσωπικά, δεν πιστεύω ότι όλος αυτός ο δημοσιογραφικός συρφετός, ο οποίος παλεύει με νύχια και με δόντια για να στηρίξει τις επιθέσεις κατά του απλού λαού (οι δημοσιογράφοι δεν είναι που κάνουν ό,τι μπορούν για να μας πείσουν ότι όλα αυτά τα μέτρα είναι απαραίτητα;), αποτελείται από ηλιθίους.

Εκπαιδευτικές τομές: μερικές σκόρπιες σκέψεις

Το χτεσινό σημείωμα προκάλεσε έντονη συζήτηση με αντικρουόμενες απόψεις. Πάντως, όλοι συμφωνήσαμε σε τούτο: όσο ο απλός λαός αποδέχεται το ιδεολογικό οπλοστάσιο των κρατούντων, τόσο γίνεται πιθανότερο τα παιδιά του να μη προοδεύουν αλλά να ζουν και χειρότερα. Κι αν το συμπέρασμά μας ακούγεται κάπως σαν αφορισμός, ας σκεφτούμε και κάτι άλλο: το ότι "ο χρόνος είναι χρήμα" οδηγεί σε πιο επιφανειακή και ταχύρρυθμη κατάρτιση, ώστε να εξασφαλιστεί όσο το δυνατό συντομώτερη είσοδος των νέων παιδιών στην παραγωγή, απλώς με ένα μίνιμουμ δεξιοτήτων.

Σχεδόν όλοι οι γονείς θεωρούν ότι τα παιδιά τους πρέπει από νωρίς να πάρουν εφόδια ώστε να ξεκινήσουν από καλύτερη θέση την αυριανή τους μάχη για μια θέση στον ήλιο. Όμως, πόσοι απ' αυτούς αντιλαμβάνονται ότι οι θέσεις εργασίας δεν καθορίζονται από το επίπεδο μόρφωσης ή τα προσόντα; Αν ίσχυε κάτι τέτοιο, πώς γίνεται οι απόφοιτοι ΑΕΙ να έχουν υψηλότερο ποσοστό ανεργίας από απόφοιτους Λυκείου;

Η αποδοχή αυτής της λανθασμένης αντίληψης, όχι μόνο ευνοεί την αύξηση της ανεργίας αλλά συμπιέζει και την αμοιβή της εργασίας ("τί παναπεί το ότι έχετε ξοδέψει 20 χρόνια στα θρανία, κύριε; ή δέχεστε να εργαστείτε για 500 ευρώ τον μήνα ή διαλέγω κάποιον άλλο από τους πτυχιούχους που συνωστίζονται στο ταμείο ανεργίας"). Ας θυμηθούμε ότι οι παππούδες μας βολεύονταν στις καλύτερες θέσεις με ένα απολυτήριο εξαταξίου γυμνασίου. Σήμερα, με ένα μόνο πανεπιστημιακό πτυχίο και δύο μόνο ξένες γλώσσες, δεν ξεχωρίζεις από τον σωρό. Δυστυχώς, η αλήθεια είναι πιο τρομακτική: η οικονομία είναι που καθορίζει την σχέση της μόρφωσης με την εργασία. Με άλλα λόγια: δεν ψάχνεις πλέον δουλειά σχετική μ' αυτό που σπούδασες αλλά σου επιβάλλεται από πριν το τι θα σπουδάσεις ώστε να υπηρετηθούν καλύτερα οι δουλειές που το σύστημα επιθυμεί.


Ας ολοκληρώσω το θέμα με κάτι ακόμα απ΄ όσα ειπώθηκαν χτες βράδυ στην κουβέντα: μερικές σκέψεις σχετικά με την πρώιμη επαφή των παιδιών με τους υπολογιστές.

(1) Αν θεωρήσαμε προκλητική -με όσα αναφέραμε ως τώρα- την πρώιμη εκπαίδευση, ακόμα πιο προκλητική πρέπει να θεωρήσουμε την εισαγωγή της χρήσης υπολογιστών στην Α' Δημοτικού. Η γενικευμένη χρήση των υπολογιστών από μικρή ηλικία, όχι μόνο δεν επέλυσε προβλήματα στη μαθησιακή εξέλιξη των παιδιών, αλλά συνδέεται με ποικίλες διαταραχές. Για παράδειγμα, έχει αποδειχθεί ότι η πρόωρη έναρξη της χρήσης υπολογιστών δημιουργεί προβλήματα όρασης και μυοσκελετικά προβλήματα, καθώς στην παιδική ηλικία δεν έχει ολοκληρωθεί η ανάπτυξη των οπτικών οργάνων και δεν έχει επέλθει ακόμα πλήρης σωματική ανάπτυξη.

(2) Το βασικότερο πρόβλημα είναι ότι όλη αυτή η "καταιγίδα" πληροφοριών που προσφέρεται στο παιδί (κυρίως από το διαδίκτυο) δεν προλαβαίνει να αφομοιωθεί. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι "γνώσεις" παραμένουν επιδερμικές, μιας και τα άγουρα παιδιά δεν έχουν αναπτύξει (ούτε καν στοιχειωδώς) την κριτική τους ικανότητα. Έτσι, το σύστημα καταφέρνει να "ταΐσει" την αυριανή κοινωνία από τα γεννοφάσκια της με ό,τι εκείνο γουστάρει, ώστε να δημιουργήσει το άβουλο πιόνι-εργαζόμενο του μέλλοντος.

(3) Η πρώιμη χρήση υπολογιστών δημιουργεί ένα επικερδέστατο "target group". Είναι γνωστό ότι τα παιδιά αποτελούν στόχο των επιχειρήσεων στον δυτικό κόσμο (στις ΗΠΑ δαπανώνται ετησίως περίπου 17 δις δολλάρια για μάρκετινγκ που απευθύνεται σε παιδιά). Επί πλέον, έτσι ετοιμάζεται ο αυριανός στρατός των χειριστών υπολογιστών και προάγεται η περίφημη "ψηφιακή ικανότητα" (μία από τις ικανότητες που απαιτεί η "διά βίου μάθηση" της κυρίας Διαμαντοπούλου) με δαπάνη που καταβάλλεται όχι από το κράτος αλλά από τον ίδιο τον πολίτη.

(4) Τα παιδιά, από πολύ μικρή ηλικία, διαποτίζονται με τη λογική ότι χρειάζονται ηλεκτρονικό υπολογιστή ακόμη και για τα στοιχειώδη μαθήματα. Έτσι, υιοθετούν ακουσίως την αντίληψη ότι τα ηλεκτρονικά βοηθήματα υποκαθιστούν την έλλειψη βασικών γνώσεων. Αφού υπάρχει το κομπιούτερ, γιατί να μάθει κάποιος τις βασικές αρχές της αριθμητικής; Κι αφού ο ηλεκτρονικός κειμενογράφος διορθώνει μόνος του τα λάθη, γιατί να μάθει κανείς ορθογραφία;

(5) Οι υπολογιστές απομονώνουν συναισθηματικά και σωματικά τα παιδιά από την άμεση εμπειρία. Τα ξεκόβουν από τον φυσικό και κοινωνικό κόσμο. Επομένως, η χρήση υπολογιστών σε μικρή ηλικία μπορεί να αποβεί καταστρεπτική. Γι' αυτό, άλλωστε, στα ακριβά σχολεία των ΗΠΑ η διδασκαλία εξακολουθεί να γίνεται με τον παραδοσιακό τρόπο (πίνακας, εργαστήριο κλπ.). Αντίθετα, γἰνεται πολύς λόγος για το "κομπιούτερ του φτωχού", ώστε κάθε φτωχός μαθητής να αποκτήσει τον δικό του υπολογιστή.

Τελικά, ποιο είναι το συμπέρασμα; Ομολογώ ότι η χτεσινή συζήτηση δεν κατέληξε σε συγκεκριμένες προτάσεις. Όμως, συμφωνήσαμε όλοι σε τούτο: αν οι γονείς ενδιαφέρονται για κάτι περισσότερο από το να δουν τα παιδιά τους να εξελίσσονται σε απλά γρανάζια του αυριανού ανθρωποβόρου συστήματος, δεν πρέπει να ασχολούνται με το τι μπορεί να μάθουν αυτά τα παιδιά αλλά με το τι πρέπει να μάθουν ώστε να αναπτυχθεί η προσωπικότητά τους.

Αλλοίμονό μας αν μάθουμε να θεωρούμε τα παιδιά μας τενεκέδες πληροφοριών...

Εκπαιδευτικές τομές: πρόοδος ή αδιέξοδο;

Όσο θα φεύγει το καλοκαίρι τόσο θα πληθαίνουν τα διαφημιστικά φυλλάδια ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων, νηπιαγωγείων, παιδικών σταθμών κλπ. Φωτογραφίες με χαρούμενα τετράχρονα και πεντάχρονα μπροστά σε κομπιούτερ, μωρά που ξέρουν να διαβάζουν κιόλας τις πρώτες τους λεξούλες. Έχουμε ήδη δει διαφήμιση φροντιστηρίου ξένων γλωσσών που προπαγανδίζει την διδασκαλία της πρώτης ξένης γλώσσας στην Α' Δημοτικού και υπόσχεται proficiency (δηλαδή, επάρκεια διδασκαλίας αγγλικών) σε μαθητές 14 ετών! Τέλειο, ε; Ή, μήπως (λέω, μήπως) δεν είναι ακριβώς έτσι;

Στον σύγχρονο καπιταλιστικό δυτικό κόσμο (δηλαδή, στην κοινωνία της παγκοσμιοποίησης) η εκμάθηση ξένων γλωσσών δεν συνιστά διεύρυνση πνευματικής κουλτούρας αλλά συνιστώσα για μεγαλύτερες "μπίζνες". Στο πλαίσιο αυτό, τόσο οι ξένες όσο και η μητρική γλώσσα γίνονται δεξιότητες υποταγμένες στις ανάγκες της αγοράς. Γι' αυτό το λόγο προπαγανδίζεται η διδασκαλία της ξένης γλώσσας από την Α' Δημοτικού. Την στιγμή, δηλαδή, που δεν έχει κατακτηθεί ένα σχετικά υποφερτό επίπεδο γνώσης της ίδιας της μητρικής γλώσσας, η οποία αποτελεί την βάση για την οργάνωση της σκέψης.

Ο περίφημος ψυχολόγος Λεβ Βιγκότσκι υποστηρίζει ότι η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας μπορεί ν' ανοίξει δρόμο για την κατοχή ανώτερων μορφών μητρικής γλώσσας και τονίζει ότι η εκμάθηση αυτή πρέπει να βασίζεται απόλυτα σ' ένα ορισμένο επίπεδο ανάπτυξης της μητρικής γλώσσας. Σχεδόν έναν αιώνα μετά, οι επιστήμονες επιβεβαιώνουν τα παραπάνω και υποστηρίζουν ότι "μέχρι την τρίτη δημοτικού τα παιδιά δεν πρέπει να μαθαίνουν μία ξένη γλώσσα με κανόνες ως ενήλικοι" (εφημερίδα «Τα Νέα», 14/5/2010). Για να κατανοήσουμε τα παραπάνω πρέπει να δεχτούμε ότι η γλώσσα δεν είναι χρηστικό εργαλείο αλλά η άμεση έκφραση της σκέψης και της συνείδησης του ατόμου. Με αυτή οργανώνει σε σύνολο την αντίληψη του κόσμου και με αυτή κινητοποιεί τη βούλησή του.

Όσοι, λοιπόν, θέτουν ως στόχο την πολυγλωσσία, ούτε γνώση της μητρικής ούτε των ξένων γλωσσών εννοούν. Έτσι, καταντήσαμε να βλέπουμε τα ελληνικά να διδάσκονται στα σχολεία μας με μέθοδο παρόμοια εκείνης που ακολουθείται για την διδασκαλία των ξένων γλωσσών: χρηστικά - τουριστικά.

Ας πάμε την σκέψη μας λίγο παρακάτω. Είναι γεγονός ότι κάθε γονιός θέλει να δει το παιδί του να προκόβει. Αυτό ακριβώς είναι το έδαφος πάνω στο οποίο χτίζεται ένα πραγματικά εφιαλτικό μέλλον. Τα νήπια και τα "πρωτάκια", τα άγουρα παιδιά γίνονται αντικείμενο κερδοφορίας. Όχι όταν μεγαλώσουν αλλά εδώ και τώρα. Ο φθηνός και υποταγμένος εργαζόμενος χτίζεται από πολύ νωρίς, σύμφωνα με τις οδηγίες που εκπορεύονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην έκθεση της Κομισσιόν με τίτλο "Σχετικά με τις βασικές ικανότητες για έναν κόσμο που αλλάζει" και στο κεφάλαιο για την προσχολική εκπαίδευση αναφέρονται, μεταξύ άλλων:

«Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο...
(19) εφιστά την προσοχή στη σημασία της υψηλής ποιότητας εκπαίδευσης κατά την πρώιμη παιδική ηλικία για την πρώιμη απόκτηση βασικών ικανοτήτων, για την εκμάθηση τόσο της μητρικής γλώσσας όσο και της γλώσσας της χώρας παραμονής, και, ιδίως, για τη στήριξη των παιδιών που προέρχονται από μειονεκτούντα περιβάλλοντα, με ειδικές (μαθησιακές) ανάγκες, προκειμένου να καταπολεμηθούν η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός στο μέλλον·
(20) εφιστά την προσοχή στη σημασία της προώθησης μιας νοοτροπίας ανάγνωσης από την προσχολική ηλικία και εξής, καθώς και στη σημασία της πρόσβασης σε αναγνωστικό υλικό από την προσχολική κιόλας ηλικία·
(21) εφιστά την προσοχή στη σημασία της εκπαίδευσης στη μητρική γλώσσα, μεταξύ άλλων και στην περίπτωση των παραδοσιακών μειονοτήτων·
(22) υπογραμμίζει τη σημασία της πολυγλωσσίας για την κινητικότητα: για τον λόγο αυτόν, καλεί τα κράτη μέλη να εισαγάγουν την εκμάθηση δεύτερης γλώσσας σε πρώιμο στάδιο...».

Μα, είναι τόσο κακό να μαθαίνει ένα νήπιο να διαβάζει έτσι στην αρχή σαν παιχνίδι ή να μάθει δυο τρεις ξένες λεξούλες; Οι παιδοψυχολόγοι απαντούν κατηγορηματικά: ΝΑΙ! Είναι κακό γιατί αυτό το παιδί, το νήπιο, έχει άλλες ανάγκες, η δραστηριότητα που γεμίζει την ψυχή του δεν είναι να κάθεται σε ένα θρανίο. Πόση βία και εξαναγκασμός απαιτείται για να κάνεις ένα αεικίνητο τετράχρονο ζιζάνιο να «παλουκωθεί» για να μάθει μια λέξη; Αυτό που έχει ανάγκη ένα νήπιο είναι να παίξει, γι' αυτό κυρίαρχη δραστηριότητα της προσχολικής ηλικίας είναι το θεματικό παιχνίδι που δεν είναι χαζολόγημα. Είναι η πράξη που γεννάει τη φαντασία και η φαντασία με τη σειρά της σηματοδοτεί την απομάκρυνση του παιδιού από την πραγματικότητα. Έτσι γεννιέται σταδιακά η δυνατότητα αφηρημένης σκέψης. Το παιχνίδι αποτελεί την καθοδηγητική δραστηριότητα του νηπίου όχι γιατί αφιερώνει πολύ χρόνο γι' αυτό, ούτε επειδή το παιχνίδι προσφέρει στο παιδί χαρά και ικανοποίηση, αλλά γιατί αναπτύσσει τις διανοητικές λειτουργίες του παιδιού, προκαλεί ποιοτικές αλλαγές στις ανάγκες, στα κίνητρα και τελικά στη συνείδησή του.

Ας συνοψίσουμε όσα ανεφέραμε μέχρις εδώ. Στόχος των "εκπαιδευτικών τομών" τις οποίες επιχειρεί η Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι η πολυγλωσσία με τρόπο ώστε από τη μια να δημιουργηθούν καλύτερα "γρανάζια" για την παραγωγική μηχανή του διεθνούς κεφαλαίου κι από την άλλη να αμβλυνθεί (μέχρι εξαφανίσεως) η ικανότητα σκέψης και κρίσης των πολιτών της αυριανής παγκοσμιοποιημένης αγοράς. Άλλωστε, τα γρανάζια απλώς δουλεύουν. Δεν σκέφτονται, δεν κρίνουν, δεν αποφασίζουν...

Γερμανικές αποζημιώσεις: μια προσέγγιση (5)

Στα προηγούμενα σημειώματα προσπαθήσαμε να αναλύσουμε και να καταλάβουμε την θέση της Γερμανίας (αλλά και των αγγλοαμερικανών) πάνω στο ζήτημα των πολεμικών αποζημιώσεων. Παράλληλα, είδαμε το πώς η ελληνική διπλωματία -εκούσα ή ακούσα- "έπαιξε" το γερμανικό παιχνίδι σε βάρος των ελληνικών συμφερόντων. Το ερώτημα που μένει να απαντηθεί είναι καίριο: μέσα στο δυσμενές πλαίσιο που όρισε ο διεθνής παράγων, τί θα μπορούσε να διεκδικήσει η μικρή Ελλάδα; Η απάντηση έχει αρκετό ενδιαφέρον.

Είδαμε ότι η Γερμανία οχυρώνεται -κατά κύριο λόγο- πίσω από το λογικοφανές επιχείρημα της αναχρονιστικότητας κάθε αιτήματος για αποζημιώσεις. Η Ελλάδα, λοιπόν, θα μπορούσε να γκρεμίσει αυτό το οχυρό παραιτούμενη επισήμως από κάθε διεκδίκηση πολεμικής αποζημιώσεως, υπό τον όρο να δεχτεί το Βερολίνο διαπραγματεύσεις επί της αποπληρωμής του κατοχικού δανείου. Λεπτομέρειες για το δάνειο αυτό υπάρχουν τόσο παρακάτω ("Τροφή για μελέτη") όσο και στο ένθετο "Ε-Ιστορικά" της προχτεσινής (12/06/2010) εφημερίδας "Ελευθεροτυπία". Εδώ, ας δούμε μια άγνωστη -σχετικά- ιστορική λεπτομέρεια.

Το 1945, λίγο πριν την λήξη του πολέμου, το υπουργείο οικονομικών του Χίτλερ κατέγραψε το χρέος της Γερμανίας προς την Ελλάδα από εκείνο το περίφημο δάνειο και προσδιόρισε το ύψος της οφειλής σε 476 εκατομμύρια μάρκα. Πρέπει να σημειώσουμε ότι η σχετική έκθεση υποβλήθηκε τότε στο υπουργείο εξωτερικών του Ράιχ και στην κεντρική τράπεζα της Γερμανίας, με την παρατήρηση: "συντάχθηκε για μελλοντική χρήση".

Αντιλαμβάνεται κανείς, λοιπόν, ότι δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο να χρησιμοποιηθεί αυτή η έκθεση ως βάση για την έναρξη των σχετικών διαπραγματεύσεων. Διαπραγματεύσεις που θα δώσουν τέρμα σε έναν μοναδικό παραλογισμό: από τη μια, το εγκληματικό και ναζιστικό Γ' Ράιχ αναγνωρίζει το χρέος του προς την Ελλάδα και αναθέτει στις ανώτερες υπηρεσίες του τον καθορισμό του ύψους αυτού του χρέους ώστε να αρχίσει η αποπληρωμή του κι από την άλλη, η ενωμένη και δημοκρατική Γερμανία κάνει πως τάχα δεν καταλαβαίνει τίποτε ούτε για υλικό ούτε για ηθικό χρέος.

Τελειώνουμε με ένα απόσπασμα από συνέντευξη του Ξενοφώντα Ζολώτα, η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Οικονομικός Ταχυδρόμος" στις 3 Μαρτίου 1988:

Ο.Τ.: Πώς χρηματοδοτεί η Ελλάδα την πολεμική προσπάθεια; Πώς και πότε καταρρέουν οι ισορροπίες της οικονομίας και μπαίνουμε στη φάση του μεγάλου πληθωρισμού;
Ξ.Ζ.: Ήμαστε υπό την κατοχή των Γερμανών, είχαμε οικονομικές σχέσεις με τη Γερμανία αναγκαστικά. Με τις άλλες χώρες, δεν είχαμε σχέσεις. Μόνο ο Ερυθρός Σταυρός έστελνε από εκεί βοήθεια. Παράλληλα, οι γερμανικές δυνάμεις Κατοχής, εισέπρατταν από το ελληνικό δημόσιο τα καλούμενα "έξοδα κατοχής", με τα οποία προμηθεύονταν τρόφιμα και άλλα είδη από τις κατά τόπους εγχώριες αγορές. Για μια δε περίοδο προστέθηκε και ο καθημερινός ανεφοδιασμός του Ρόμελ στην Αφρική, κυρίως από την περιφέρεια Αττικής, όπου κάθε πρωί εξαφανίζονταν τα τρόφιμα. Για την κάλυψη των "εκτάκτων δαπανών", υποχρεώθηκε η Τράπεζα της Ελλάδος να χορηγεί πιστώσεις προς τις γερμανικές αρχές, εξοφλητέες σε πρώτη ευκαιρία.Ηταν κανονικές τραπεζικές πιστώσεις, οι οποίες μάλιστα είχαν αρχίσει να εξοφλούνται μερικώς κατά τη διάρκεια του Πολέμου. Οταν όμως τελείωσε ο Πόλεμος και ανακινήσαμε το ζήτημα των πιστώσεων αυτών, συναντήσαμε άρνηση.

Ο.Τ.: Το θέμα αυτό, της μοναδικής οικονομικής επιβαρύνσεως της Ελλάδος, από τα στρατεύματα Κατοχής επανερχόταν κατά καιρούς, μεταπολεμικά, χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Ξ.Ζ.: Ναι. Θυμάμαι ότι το 1955, είχαμε πει στη Γερμανία ότι άλλες ήταν οι πολεμικές αποζημιώσεις, που είχαν ανασταλεί και ουσιαστικά διαγραφεί, και άλλες οι κανονικές τραπεζικές πιστώσεις που θα έπρεπε οπωσδήποτε να εξοφληθούν.Το ίδιο θέμα, έθεσα πάλι πολύ αργότερα, όταν είχα πάει στο τέλος του 1974, ως υπουργός Συντονισμού της Κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητας, στο Γερμανικό Υπουργείο των Εξωτερικών, αλλά πήρα την ίδια αρνητική απάντηση.Το μεγαλύτερο όμως σοκ, από την υπόθεση των ανεξόφλητων πιστώσεων της Κατοχής, το υπέστην κατά την περίοδο που είχαμε αρχίσει διαπραγματεύσεις με τους Αμερικανούς ομολογιούχους, για το διακανονισμό των παγωμένων προπολεμικών κρατικών δανείων, οι οποίες κατέληξαν σε ικανοποιητική συμφωνία για τους ομολογιούχους και το Ελληνικό Δημόσιο. Ο τότε πρόεδρος της Deutsche Bank κ. Hermann Abs είχε πάει στη Νέα Υόρκη, όπου βρέθηκα κι εγώ μετά τη σύνοδο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ως αντιπρόσωπος της Ελλάδας. Σε ένα γεύμα, που με είχε καλέσει ο πρόεδρος της Federal Reserve Bank Νέας Υόρκης, και στο οποίο παρευρίσκοντο τα μέλη του ΔΣ της Τράπεζας αυτής, μου ανακοινώθηκε ότι ο κ. Abs τους εξέφρασε παράπονα γιατί η Ελλάς, δεν είναι συνεπής προς τις προπολεμικές δανειακές υποχρεώσεις της και ότι έπρεπε να εξαναγκαστεί να πληρώσει.Οταν το άκουσα αυτό, συγκράτησα την ψυχραιμία μου και τους δήλωσα ότι ο μόνος άνθρωπος που δεν έπρεπε να αναμειχθεί σ' αυτό το θέμα, είναι ο κ. Abs, γιατί η Ελλάς δεν έχει χρέη προς τη Γερμανία, ενώ αντιθέτως η τελευταία χρωστάει μεγάλα ποσά από τραπεζικές πιστώσεις, χορηγηθείσες προς τις γερμανικές αρχές κατά το διάστημά του πολέμου και τις οποίες αρνείται να εξοφλήσει.Όλοι οι παρόντες, εξέφρασαν την κατάπληξή τους για το γεγονός αυτό.


Τροφή για μελέτη

Το γερμανικό κατοχικό δάνειο (εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ανάλυση και παρουσίαση του κατοχικού δανείου από τον καθηγητή Τάσο-Μηνά Ηλιαδάκη, δημοσιευμένη στην εφημερίδα "Η Πατρίς" της Κρήτης, στις 25/01/2010)
Η επιστροφή του Κατοχικού Δανείου: Ποιος έχει δίκιο σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο; (ανάλυση του Δημήτρη Μπρεδήμα από την εφημερίδα "Αυγή" της 07/03/2010)

Γερμανικές αποζημιώσεις: μια προσέγγιση (4)

Πέρα, όμως, από τις συντονισμένες προσπάθειες των αγγλοαμερικανών, έκαναν και οι Έλληνες ό,τι μπορούσαν για να ενισχύσουν την γερμανική αμνημοσύνη. Η πρώτη φορά που έλληνας πολιτικός επισκέφθηκε την Βόννη, ήταν τον Οκτώβριο του 1950. Ο Γεώργιος Παπανδρέου (τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης) ανέφερε γενικά και αόριστα στους συνομιλητές του ότι, κατά την επιστροφή του στην Ελλάδα από την Μέση Ανατολή, βρήκε την χώρα κατεστραμμένη, δίχως να τολμήσει να πει ποιος ευθυνόταν γι' αυτήν την καταστροφή. Οι αοριστίες, όμως, πήγαν περίπατο όταν μίλησε για τον εμφύλιο και δεν δίστασε να μιλήσει λεπτομερώς για τον "αγώνα της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας κατά του κομμουνιστικού πανσλαβισμού". Αυτή η αυτολογοκρισία των πολιτικών μας και η προσπάθειά τους να μη δυσαρεστήσουν τον γοργά αναπτυσσόμενο δυτικογερμανικό γίγαντα συνεχίζονται σχεδόν αμείωτα μέχρι σήμερα.

Δεν πρέπει, επίσης, να παραβλέψουμε εδώ τον ισχυρισμό του βασιλιά Παύλου ότι "ο συμμοριτοπόλεμος στοίχισε στην χώρα πολύ περισσότερα θύματα απ' ότι ο πόλεμος κι η κατοχή". Φυσικά, αυτή η δήλωση υιοθετήθηκε ενθουσιωδώς από την γερμανική διπλωματία. Έτσι, είναι φυσιολογικό το ότι η Βόννη παρέπεμπε στην "ευρύτερη αμυντική προσφορά της Δυτικής Γερμανίας προς τον ελεύθερο κόσμο" κάθε φορά που κάποιος τολμούσε να βάλει θέμα πολεμικών αποζημιώσεων.

Ταυτόχρονα, οι γερμανοί αξιωματούχοι "ξεχνούσαν" ακόμα και ως γεγονός την κατοχή και δεν σταματούσαν να διαλαλούν -με πρώτο τον Αντενάουερ- ότι είχαν πάρει τα διαδάγματά τους από την ιστορία. Κι όποτε στριμώχνονταν, έκαναν λόγο για "εγκλήματα που διαπράχθηκαν στο όνομα της Γερμανίας", αποφεύγοντας να μιλήσουν για "εγκλήματα της Γερμανίας" (λες κι αυτά τα εγκλήματα διαπράχθηκαν από κάποιον άγνωστο). Ας αναφέρουμε εδώ ένα χαρακτηριστικό ιστορικό στιγμιότυπο που κόντεψε να "χαλάσει την μανέστρα" των γερμανών:

Βρισκόμαστε στο 1995. Ο Κωστής Στεφανόπουλος (νεοεκλεγμένος Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας) υποδέχεται τον γερμανό ομόλογό του Ρόμαν Χέρτσογκ. Στον επίσημο χαιρετισμό του Στεφανόπουλου, ο Χέρτσογκ απάντησε με μια ομιλία που δεν έκανε την παραμικρή αναφορά στον πόλεμο. Αντίθετα, εκθείασε την παραδοσιακή φιλία των δυο λαών, αναφέρθηκε στους γερμανούς φιλέλληνες και στα εκατομμύρια των γερμανών τουριστών και υπογράμμισε ότι οι άριστες ελληνογερμανικές σχέσεις ουδέποτε είχαν διαταραχθεί. Ο Στεφανόπουλος δαγκώθηκε αλλά η επισημότητα της στιγμής δεν του επέτρεπε να στολίσει τον Χέρτσογκ όπως του άξιζε. Όμως, μετά την ολοκλήρωση της επίσκεψης, έστειλε στην γερμανική προεδρία εντονώτατη διαμαρτυρία για το περιεχόμενο της ομιλίας του Χέρτσογκ. Ήταν η σειρά του γερμανού προέδρου να δαγκωθεί.

Έναν χρόνο αργότερα, ο Στεφανόπουλος ανταποδίδει την επίσκεψη με τρόπο δηλητηριώδη: επιλέγει ως ημερομηνία της επίσκεψής του την 10η Ιουνίου, επέτειο της σφαγής του Διστόμου! Ο Χέρτσογκ υποχρεώνεται να θυμηθεί αυτά που έκανε πως είχε ξεχάσει και, αναγκαστικά, μίλησε και για το Δίστομο. Αλλά στην αναφορά του αυτή μπέρδεψε κάτι αοριστίες του στυλ "σκεφτόμαστε τα θύματα με δέος" με κάτι γενικότητες που ανακάτευαν τον Όμηρο με τον Όθωνα. Φυσικά, δεν τόλμησε να μιλήσει για τους δράστες και την εθνικότητά τους ούτε δέχτηκε να εκφράσει οποιοδήποτε αίσθημα λύπης, ντροπής ή -κυρίως- ευθύνης.

Το "πινέλλο" Στεφανόπουλου εξόργισε τους γερμανούς. Από τότε άρχισαν να αρνούνται ακόμη και την παραλαβή οποιουδήποτε ελληνικού εγγράφου σχετιζόταν με πολεμικές αποζημιώσεις, παραπέμποντας στην ελληνογερμανική σύμβαση του 1938 "περί αμοιβαίας δικαστικής αντιλήψεως επί υποθέσεων αστικού και εμπορικού δικαίου". Αναζωογόνησαν, δηλαδή, μια συμφωνία Χίτλερ-Μεταξά, η οποία όριζε ότι μια τέτοια άρνηση επιτρέπεται αν ένα από τα δύο μέρη κρίνει ότι η επίδοση των εγγράφων μπορεί να θίξει τα κυριαρχικά του δικαιώματα ή την ασφάλειά του!

Μέχρι σήμερα, λοιπόν, η Γερμανία κρύβεται πίσω από το σαθρό επιχείρημα πως οποιαδήποτε αξίωση για αποζημιώσεις είναι αναχρονιστική ύστερα από τόσες δεκαετίες ειρηνικής συνύπαρξης. Παραβλέπει, όμως, ότι αυτές οι δεκαετίες πέρασαν επειδή η ίδια η Γερμανία απέρριπτε κάθε αίτημα διευθέτησης, με βάση την συμφωνία του Λονδίνου που όριζε πως όλα θα τακτοποιηθούν όταν φτάσει η κατάλληλη ώρα.

Θα συνεχίσουμε -κι ελπίζω ότι ολοκληρώσουμε- στο επόμενο σημείωμα.

Γερμανικές αποζημιώσεις: μια προσέγγιση (3)

Η προσπάθεια των αγγλοαμερικανών να κλείσουν οριστικά το θέμα των γερμανικών αποζημιώσεων απέτυχε. Το άνοιγμα των αρχείων της Στάζι, της ΚαΓκεΜπε και των άλλων μυστικών υπηρεσιών του καταρρεύσαντος ανατολικού μπλοκ απελευθέρωσε έναν χείμαρρο νέων στοιχείων και έδωσε νέες, μεγαλύτερες διαστάσεις στις γερμανικές βαρβαρότητες κατά τον πόλεμο. Τα καινούργια δεδομένα σοκάρισαν τους γερμανούς γιατί έδειξαν στον κόσμο ότι εγκλήματα πολέμου δεν είχαν πραγματοποιήσει μόνο τα "απάνθρωπα" Ες-Ες αλλά και οι "επαγγελματίες" στρατιώτες της Βέρμαχτ.

Το 1995 ξεκίνησε μια περιοδεύουσα έκθεση που πρόβαλε τις φρικαλεότητες του γερμανικού στρατού. Οι αναστατωμένοι δυτικοί αντέδρασαν με τον τρόπο τους: φρόντισαν να περιληφθούν στην έκθεση κάποιες ανακρίβειες και στην συνέχεια τις "αποκάλυψαν", έτσι ώστε να αμφισβητηθεί διεθνώς το περιεχόμενο της έκθεσης. Υπό το βάρος αυτής της προβοκάτσιας, η έκθεση αποσύρθηκε το 1999. Δυστυχώς, όμως, για τους προβοκάτορες, η έκθεση ξαναστήθηκε με μεγαλύτερη προσοχή, εμπλουτίστηκε με νέο υλικό και εγκαινιάστηκε το 2001, επιβεβαιώνοντας με αδιάσειστα στοιχεία το μήνυμά της. Αυτή η δεύτερη έκθεση περιείχε αναφορές για τα Καλάβρυτα, το Κομμένο και άλλα εγκλήματα της Βέρμαχτ στην Ελλάδα.

Είναι γεγονός ότι οι άνθρωποι διαθέτουν επιλεκτική μνήμη και δεν είναι δυνατόν να αποτελούν εξαίρεση οι γερμανοί. Όσο κι αν πρέπει να παραδεχτούμε ότι έχουν κάνει τεράστια βήματα για να ξεκαθαρίσουν τις αμαρτίες του παρελθόντος τους, οι πολιτικές σκοπιμότητες λειτουργούν σε δικό τους μήκος κύματος. Έτσι, είναι μοιραίο ο μέσος γερμανός να έχει καθοδηγηθεί να χρησιμοποιεί διάφορα μέτρα και σταθμά προκειμένου να εκτιμήσει τα διάφορα πολεμικά εγκλήματα. Για παράδειγμα, η συντριπτική πλειοψηφία των μορφωμένων γερμανών αισθάνεται την ανάγκη να ζητήσει συγγνώμη για το Οραντούρ, μια γαλλική κωμόπολη της οποίας όλοι οι κάτοικοι εξοντώθηκαν από τα Ες-Ες στις 10 Ιουνίου 1944. Ελάχιστοι, όμως, απ' αυτούς γνωρίζουν ότι, κάποια άλλη μονάδα των Ες-Ες, την ίδια ακριβώς ημέρα, διέπραττε το ίδιο ακριβώς έγκλημα στο Δίστομο.

Η γερμανική έλλειψη μνήμης για όσα έγιναν στην Ελλάδα ενισχύεται και από άλλους παράγοντες. Ας μη ξεχνάμε ότι, στα ύστερα κατοχικά χρόνια, ο κατευθυνόμενος από τους συμμάχους τύπος, πρόβαλε έντονα τις "φρικαλεότητες" των υποτιθεμένων "κομμουνιστικών συμμοριών". Για ποιον λόγο, λοιπόν, να κακολογούνται οι γερμανικές δυνάμεις, εφ' όσον διατράνωναν ότι ο αποκλειστικός τους στόχος είναι το "κομμουνιστικό τέρας"; Και γιατί να θεωρούνται εγκληματίες όσοι φροντίζουν να προστατέψουν τον κόσμο από την κομμουνιστική λαίλαπα;

Το κακό για τους αγγλοαμερικανούς είναι ότι δεν είχαν υπολογίσει μια σοβαρή παρενέργεια: η ηλιθιώδης αυτή τακτική δικαίωνε -λίγο ή πολύ- την άποψη ότι το δικαστήριο της Νυρεμβέργης καταδίκασε αδίκως πολλούς από τους "πρωτεργάτες" του "αντικομμουνιστικού αγώνα" της Γερμανίας!

Έχοντας όλα αυτά υπ' όψιν, μπορούμε πλέον να κατανοήσουμε το θράσος της Δυτικής Γερμανίας, η οποία (από το 1949 ακόμη!) ζητούσε το κλείσιμο του ζητήματος των εγκλημάτων πολέμου. Το γερμανικό θράσος εκδηλώθηκε χαρακτηριστικά στην υπόθεση Μέρτεν, η οποία συγκλόνισε την Ελλάδα το 1957. Η υπόθεση αυτή έχει εν συντομία ως εξής:

Ο Μαξ Μέρτεν ήταν από τους πρωταγωνιστές της γερμανικής διοίκησης στην κατεχόμενη Θεσσαλονίκη. Δείχνοντας παντελή έλλειψη ευαισθησίας, τόλμησε το 1957 να επισκεφθεί "για δουλειές" (όπως είπε) την Ελλάδα, παρ' ότι γνώριζε ότι ήταν καταζητούμενος για εγκλήματα πολέμου. Αναγνωρίστηκε, συνελήφθη, δικάστηκε και καταδικάστηκε σε 25 χρόνια κάθειρξη. Η Βόννη ξεσπάθωσε απειλώντας με αντίποινα και κήρυξε τουριστικό μποϋκοτάζ στην χώρα μας εκδίδοντας "οδηγία" προς τους γερμανούς τουρίστες. Αποτέλεσμα της συντονισμένης πίεσης των δυτικών δυνάμεων ήταν η άμεση αλλαγή του νόμου για τους εγκληματίες πολέμου (με έκτακτη νυχτερινή ψηφοφορία που οργάνωσε η κυβέρνηση Καραμανλή), ώστε να εκδοθεί αμέσως ο Μέρτεν στην Γερμανία. Εκεί αφέθηκε ελεύθερος αμέσως και μετά από λίγο έδωσε στην δημοσιότητα το προσωπικό του ημερολόγιο όπου ισχυριζόταν ότι κατά την κατοχή είχε άριστη συνεργασία με τον Δημήτρη Μακρή (υπουργό της ΕΡΕ, η σύζυγος του οποίου ήταν γραμματέας του Μέρτεν επί κατοχής) αλλά και με τον ίδιο τον Κωνσταντίνο Καραμανλή!

Θα συνεχίσουμε αύριο, με άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία.



Τροφή για μελέτη:

Δίστομο-Oradour: μιά τραγική σύμπτωση (η ιστορία των δυο ναζιστικών εγκλημάτων και η αδελφοποίηση των δυο τραγικών κωμοπόλεων)
Υπόθεση Μαξ Μέρτεν (το παρασκήνιο της ιστορίας [απόσπασμα: "Όταν ο Μέρτεν έφτασε στην Γερμανία απαλλάχθηκε για τη δράση του στην Ελλάδα με βούλευμα και αμνηστεύθηκε λόγω "αμφιβολιών", παρά την υπόσχεση της Γερμανίας ότι θα τον δίκαζε και θα τον φυλάκιζε. Η απελευθέρωση αυτή αποτέλεσε πέτρα του σκανδάλου για την Ελλάδα της δεκαετίας του ΄60 και είχε στηλιτευτεί από τα κόμματα της αντιπολίτευσης και όλο τον τύπο, ασχέτως πολιτικής τοποθέτησης. Ο Μαξ Μέρτεν σταδιοδρόμησε ως κρατικός αξιωματούχος της Γερμανίας για μια σχεδόν δεκαετία. Απεβίωσε πλήρης ημερών στην Γερμανία το 1972"])
Το σκάνδαλο Μαξ Μέρτεν (από την εφημερίδα "Τα Νέα" της 21/12/1999)
Καραμανλής, Μαξ Μέρτεν και οι χαμένες περιουσίες των Εβραίων (μια ενδιαφέρουσα "αιρετική" άποψη για την υπόθεση Μέρτεν)

Γερμανικές αποζημιώσεις: μια προσέγγιση (2)

Γιατί, λοιπόν, χρειάστηκε να περάσουν 40 ολόκληρα χρόνια ώστε, όσες χώρες υπέστησαν καταστροφές κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, να αρχίσουν να ζητούν πολεμικές αποζημιώσεις με έντονο τρόπο; Η απάντηση είναι απλή: είχαν βάλει το χεράκι τους εκείνοι που είχαν μεριμνήσει για λόγου τους νωρίτερα, δηλαδή αμερικανοί κι εγγλέζοι. Ιδού πώς:

Το 1953 συνήλθε στο Λονδίνο, υπό την κοινή φροντίδα ΗΠΑ-Αγγλίας, η "συνδιάσκεψη για το εξωτερικό χρέος της Γερμανίας (Agreement on German External Debts)". Το συμμαχικό διευθυντήριο, όμως, δεν νοιαζόταν ιδιαίτερα για τα θαλασσοδάνεια που είχε αρνηθεί να εξυπηρετήσει ο Χίτλερ (και τα οποία, εν πολλοίς, είχαν το δικό τους μερτικό στο κραχ του 1929). Κυρίως, ενδιαφερόταν να κρατήσει την Δυτική Γερμανία μακρυά από κάθε μορφής κομμουνιστική επιρροή, μιας κι η Δύση δεν μπορούσε με τίποτε να ξεχάσει ότι πρώτα στη βιομηχανική Γερμανία του ύστερου 19ου αιώνα είχε ανθίσει το λουλούδι που είχαν φυτέψει ο Μαρξ με τον Ένγκελς. Υπ' αυτό το πρίσμα, γίνεται κατανοητό το πόρισμα εκείνης της συνδιάσκεψης: "η εξέταση όλων των απαιτήσεων οι οποίες πηγάζουν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο αναβάλλεται μέχρι τον οριστικό διακανονισμό του ζητήματος των επανορθώσεων".

Η εξόφθαλμη ασάφεια καταντάει γελοία και αισχρή: ακόμη και η απλή εξέταση αναβάλλεται μέχρι να κανονιστούν οι επανορθώσεις. Μόνο που δεν ορίστηκε ποτέ ούτε ποιος θα κανονίσει αυτές τις επανορθώσεις ούτε πότε θα το κάνει. Είναι σαφές, λοιπόν, ότι οι αγγλοαμερικανοί παρέπεμψαν το ζήτημα στις ελληνικές καλένδες. Φυσικά, η Βόννη άλλο που δεν ήθελε τέτοια κατάληξη κι έτσι κατάφερε για 40 ολόκληρα χρόνια να μη πληρώσει σχεδόν δεκάρα! Κι όταν το πράγμα πήγαινε να ζορίσει, η "τρόικα" (ΗΠΑ-Αγγλία-Ομοσπονδιακή Γερμανία) αμυνόταν με το επιχείρημα ότι αν καταβάλλονταν αποζημιώσεις, θα έπρεπε να πληρώσει και η Ανατολική Γερμανία εφ' όσον κι εκείνη αποτελούσε τότε τμήμα του Ράιχ.

Η σούπα έκοψε στις 9 Νοεμβρίου 1989 με την επανένωση των δυο Γερμανιών. Από τη μια, κατέρρευσε το επιχείρημα που αναφέραμε. Από την άλλη, δημιουργήθηκε η προϋπόθεση που θα μπορούσε να ενεργοποιήσει το ασαφές πόρισμα της συνδιάσκεψης του 1953. Έτσι, άρχισαν πάλι να διατυπώνονται από πολλές χώρες, όλο και πιο έντονα, απαιτήσεις για πολεμικές αποζημιώσεις.

Αξίζει σ' αυτό το σημείο να ανοίξουμε μια παρένθεση. Φαίνεται πως η 9η Νοεμβρίου αποτελεί σημαδιακή ημερομηνία στη σύγχρονη ιστορία της Γερμανίας. Για το 1989 τα είπαμε. Και το 1918, όμως, 9 Νοεμβρίου ήταν όταν οι σοσιαλιστές εδραίωναν την πολιτική τους επανάσταση με την βραχύβια "Δημοκρατία της Βαϊμάρης". Αυτή η σοσιαλιστικής εμπνεύσεως πολιτειακή μεταβολή ήταν που δεν μπορούσε να χωνέψει ο Αδόλφος Χίτλερ και δεν έβλεπε την ώρα να την ανατρέψει. Έτσι, πέντε χρόνια αργότερα, στις 9 Νοεμβρίου 1923, οργάνωσε το "Πραξικόπημα της Μπυραρίας" στο Μόναχο, αλλά απέτυχε και οδηγήθηκε στην φυλακή.

Πάλι 9 Νοεμβρίου ήταν όταν το 1938 ξέσπασε το άνευ προηγουμένου πογκρόμ κατά των εβραίων, το οποίο έκανε όλη την υφήλιο να ανατριχιάσει από τις πρωτοφανείς βιαιότητες και το οποίο πέρασε στην ιστορία ως "Νύχτα των Κρυστάλλων". Ακριβώς έναν χρόνο αργότερα, στις 9 Νοεμβρίου 1939, ο αντιφασίστας Γκέοργκ Έλσερ (Johann Georg Elser) επιχειρεί να σκοτώσει τον Χίτλερ αλλά αποτυγχάνει, συλλαμβάνεται και οδηγείται στο Νταχάου, όπου εκτελείται στις 9 Απριλίου 1945 (29 ημέρες πριν λήξει ο πόλεμος).

Όλα αυτά, λοιπόν, συνέτειναν στο να προταθεί, κατά το 1990, η 9η Νοεμβρίου ως εθνική εορτή της ενωμένης Γερμανίας. Η πρόταση ναυάγησε, για ευνόητους λόγους. Κλείνουμε την παρένθεση.

Ο διαχωρισμός του 1949 απεδείχθη η αφετηρία του σύγχρονου "γερμανικού θαύματος". Οι σύμμαχοι αποφάσισαν να ενισχύσουν την Ομοσπονδιακή Γερμανία, ώστε να κόψουν την όρεξη των γερμανών για πειράματα ανατολικού τύπου. Μόνο που το παράκαναν και, μάλιστα, έφτασαν στο σημείο να αναρωτούνται μήπως κάπου έκαναν λάθος. Από την πλευρά τους, οι γερμανοί ένοιωθαν να τους βαραίνουν τα αμαρτήματα του παρελθόντος. Πολλές φορές έχει διατυπωθεί η εκτίμηση ότι οι νέες γενιές γερμανών φέρουν κάποιο αίσθημα ιστορικής συλλογικής ενοχής για τα ναζιστικά εγκλήματα. Ως εκ τούτου, η Δύση έπρεπε να βοηθήσει στην άμβλυνση (ή και στην εξαφάνιση) αυτού του αισθήματος. Ο καλύτερος τρόπος που βρέθηκε ήταν να συμψηφιστούν -κατά το δυνατόν- οι δυο ρόλοι της Γερμανίας: εκείνος του θύτη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου με εκείνον του θύματος των συνθηκών που ακολούθησαν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Με άλλα λόγια, η Δύση έφτασε στο σημείο να θεωρεί τον Χίτλερ ως -περίπου- "αναγκαίο κακό" και ως "φυσιολογικό επακόλουθο" της απαράδεκτης συμπεριφοράς της προς την ηττημένη Γερμανία του 1918, εφ' όσον η στάση της αυτή εξυπηρετούσε την ενίσχυση της Δυτικής Γερμανίας ως προμαχώνα απέναντι σε ενδεχόμενη κομμουνιστική επέκταση δυτικά.

Αναπόφευκτος συνειρμός: την εποχή που ο Τίτο δημιουργούσε στον γιουγκοσλαβικό νότο την δική του "Μακεδονία", οι ελληνικές αντιδράσεις πνίγηκαν εν τη γενέσει τους από την Δύση, με το επιχείρημα "μη δημιουργείτε προβλήματα στον Τίτο τώρα που τα έχει βάλει με τον Στάλιν"...

Αύριο η συνέχεια.