Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 70. Η "ευκαιρία" τού τυφώνα Κατρίνα

Όταν ξεκινούσαμε αυτή την σειρά των κειμένων περί νεοφιλελευθερισμού, είχαμε αναφερθεί στον τυφώνα Κατρίνα, ο οποίος έπληξε την Νέα Ορλεάνη στις 29 Αυγούστου 2005. Μοιραία, θα επιστρέψουμε στην Νέα Ορλεάνη, μιας και όσα διαδραματίστηκαν εκεί, μετά την καταστροφή, αποτελούν την τελευταία "επιτυχία" των "παιδιών του Σικάγου" πριν το ξέσπασμα της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης. Άλλωστε, πρόκειται και για το τελευταίο προσωπικό "επίτευγμα" του Φρήντμαν, ο οποίος μας άφησε χρόνους λίγο αργότερα, στις 16 Νοεμβρίου 2006.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάρχει μια κρατική ομοσπονδιακή υπηρεσία επιφορτισμένη με την αντιμετώπιση των έκτακτων καταστάσεων, η περίφημη FEMA (Federal Emergency Management Agency). Επειδή οι τυφώνες που έρχονται από την Καραϊβική πλήττουν συχνά τις νότιες και νοτιοανατολικές ακτές των ΗΠΑ, το καλοκαίρι τού 2004 ο κυβερνήτης τής Λουζιάνας (της πολιτείας όπου ανήκει η Νέα Ορλεάνη) είχε ζητήσει επιχορήγηση από την FEMA, προκειμένου να εκπονηθεί σχέδιο αντιμετώπισης κάποιου ισχυρού τυφώνα. Το αίτημα απερρίφθη, επειδή η κυβέρνηση Μπους ήταν αντίθετη σε κάθε είδους επιχορηγήσεις. Όμως, η FEMA βρήκε ένα ολόκληρο εκατομμύριο για να αναθέσει στην ιδιωτική εταιρεία Innovative Emergency Management την εκπόνηση αυτού του σχεδίου.

Μπορεί η εταιρεία να εισέπραξε "ζούλα" το εκατομμύριο αλλά, πάντως, παρέδωσε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο. Δυστυχώς για τους κατοίκους τής ευρύτερης περιοχής, το σχέδιο αυτό έμεινε τελείως ανεφάρμοστο επειδή, σύμφωνα με τον προϊστάμενο της FEMA, "δεν υπήρχαν διαθέσιμα χρήματα για να το θέσουμε σε εφαρμογή". Αυτή η δήλωση δείχνει καθαρά ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά τού νεοφιλελευθερισμού: για την χρηματοδότηση ιδιωτικών εταιρείων υπάρχουν άφθονα χρήματα αλλά δεν περισσεύει δεκάρα για την χρηματοδότηση βασικών λειτουργιών τού κράτους.

Φυσικά, ο Φρήντμαν δεν είδε καμμία τραγωδία αλλά μόνο μια ευκαιρία για να προωθήσει την υλοποίηση των ιδεών του. Έτσι, δυο βδομάδες μετά την καταστροφή, ορισμένοι πιστοί τού φρηντμανισμού συναντήθηκαν με νομοπαρασκευαστική επιτροπή των ρεπουμπλικάνων προκειμένου να χαράξουν την πολιτική που θα έπρεπε να ακολουθηθεί. Προϊόν αυτής της σύσκεψης ήταν ένα "σχέδιο βοήθειας", το οποίο περιλάμβανε 32 προτάσεις εμφορούμενες απολύτως από το πνεύμα τού νεοφιλελευθερισμού.

Πρώτο μέλημα αυτού του σχεδίου ήταν η κατάργηση του νόμου Ντέηβις-Μπαίηκον, ο οποίος επέβαλλε σε όσους εργολάβους αναλάμβαναν ομοσπονδιακές δουλειές να καταβάλουν αξιοπρεπείς μισθούς. Αυτό σήμαινε πως όσοι θα δούλευαν για την αποκατάσταση των ζημιών θα πληρώνονταν ανάλογα με τα κέφια όποιου τους προσελάμβανε. Επίσης, προτάθηκε η μετατροπή ολόκληρης της πληγείσας περιοχής σε επιχειρηματική ζώνη απαλλαγμένη από κάθε φορολογία. Ακόμη, ζητήθηκε να χορηγηθούν στους μαθητές "κουπόνια φοίτησης" σε ιδιωτικά σχολεία τής επιλογής τους, αντί να ανακατασκευαστούν τα ρημαγμένα από τον τυφώνα σχολεία. (*)

Παράλληλα, σύμφωνα με την φιλοσοφία τού "τώρα που βρήκαμε παπά, ας θάψουμε πεντ' έξι", τα νεοφιλελεύθερα τζιμάνια ζήτησαν από την κυβέρνηση (σημ.: πάντα στο πλαίσιο της "ανακούφισης" των πληγεισών περιοχών, έτσι;) να αναστείλει τους περιβαλλοντικούς περιορισμούς στην ευρύτερη περιοχή τής καταστροφής και να επιτρέψει την έναρξη νέων γεωτρήσεων και την λειτουργία νέων διυλιστηρίων. (**)

Φυσικά, ο πρόεδρος Μπους ο Β(λαξ) έκανε αμέσως δεκτές όλες τις προτάσεις τού σχεδίου. Και "πριν αλέκτωρ φωνήσαι", οι εργοληπτικές εταιρείες χύμηξαν σαν ακρίδες, προκειμένου να ξεκοκκαλίσουν εκατοντάδες εκατομμυρίων. Εντελώς συμπτωματικά, οι σημαντικώτερες συμβάσεις υπεγράφησαν με τις εταιρείες που είχαν λυμανθεί το Ιράκ λίγο πρωτύτερα: η Halliburton (συγκεκριμένα, η θυγατρική της KBR) πήρε 60 εκατομμύρια για να χτίσει στρατιωτικές βάσεις κατά μήκος των ακτών, η Blackwater ανέλαβε την προστασία των υπαλλήλων τής FEMA και το κυνήγι των λαφυραγωγών, η Parsons ανέλαβε να κατασκευάσει μια γέφυρα στον Μισσισσιππή (αν και μια γέφυρα που είχε αναλάβει να χτίσει στο Ιράκ την πήρε το ρέμα), η Bechtel ανέλαβε να προμηθεύσει καταλύματα στους άστεγους κλπ. Συνολικά, οι αποτυχημένοι τού Ιράκ εισέπραξαν 3,4 δισεκατομμύρια δολλάρια (με απ' ευθείας ανάθεση, δίχως διαγωνισμό!) για να αποκαταστήσουν τις ζημιές. (***)


(*) Γι' αυτά τα "κουπόνια" είχαμε κάνει λόγο στο πρώτο κείμενο αυτής της σειράς.
(**) Λίγα χρόνια αργότερα, αυτή η πολύπαθη περιοχή θα ξαναπλήρωνε το τίμημα της ασυδοσίας του κεφαλαίου, όταν θα τιναζόταν στον αέρα μια γεώτρηση της BP και θα δημιουργούσε πρωτοφανή περιβαλλοντική καταστροφή σε ολόκληρο τον Κόλπο τού Μεξικού.
(***) "$400 million fema contracts now total 3.4 billion", Washington Post, 09/08/2006

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 69. Ο εκβιασμός ως θεραπεία-σοκ.

Αν τα όσα εξιστορήσαμε περί του πώς ο καπιταλισμός δεν δίστασε να πατήσει πάνω στους τσακισμένους από το τσουνάμι φτωχούς κατοίκους τής Σρι Λάνκα, τα όσα έγιναν στις διπλανές Μαλδίβες ξεπερνούν την φαντασία. Αν στην Σρι Λάνκα η κυβέρνηση εμπόδισε τους γηγενείς να επιστρέψουν στις παραλίες τους, προκειμένου να δώσει την γη τους βορά στην τουριστική βιομηχανία, στις Μαλδίβες τούς ξερίζωσε και τους απομάκρυνε όχι απλώς από τις ακτές αλλά σχεδόν από κάθε βιώσιμη περιοχή τής χώρας. Όμως, ας πάρουμε τα πράγματα με την σειρά.

Οι Μαλδίβες είναι ένα νησιωτικό κράτος στον Ινδικό ωκεανό, αποτελούμενο από 1.200 νησιά (ατόλες), εκ των οποίων κατοικούνται τα 200. Το -εξωπραγματικό- 90% του ΑΕΠ τής χώρας προέρχεται από τον τουρισμό, αφού πάνω από 100 νησιά της θεωρούνται θέρετρα. Πρόκειται για ατόλες με πλούσια βλάστηση και λευκή άμμο, οι οποίες βρίσκονται υπό τον απόλυτο έλεγχο της τουριστικής βιομηχανίας. Εκεί, οι πλούσιοι τουρίστες μπορούν να ικανοποιήσουν σχεδόν κάθε επιθυμία τους: το Four Seasons και το Coco Palm διαθέτουν βίλες πάνω στην θάλασσα (το "πάνω" είναι κυριολεξία), το Hilton έχει κατασκευάσει το μοναδικό στον κόσμο υποθαλάσσιο εστιατόριο κλπ. Όμως, πώς έγιναν όλα αυτά;

Το 1978 εκλέχτηκε πρόεδρος των Μαλδίβων ο Μαουμούν Αμπντούλ Γκαγιούμ. Δίχως να είναι τυπικά δικτάτορας, ο Γκαγιούμ κατάφερε να μείνει πρόεδρος επί...30 ολόκληρα χρόνια! Δεν ήταν δα και δύσκολο να το καταφέρει, αφού φρόντιζε να φυλακίζει τους ηγέτες οποιασδήποτε αντιπολιτευτικής κίνησης εμφανιζόταν ενώ το υπουργικό συμβούλιο απετελείτο από 11 μέλη της οικογένειάς του. Από την αυταρχικότητα του Γκαγιούμ δεν γλίτωναν ούτε εκείνοι που τολμούσαν να δημοσιεύσουν οποιοδήποτε επικριτικό σχόλιο στο διαδίκτυο.

Ο Γκαγιούμ, απαλλαγμένος από κάθε επικριτή του, είχε ως κύριο στόχο της τριακονταετούς θητείας του την αύξηση των νησιών-θερέτρων. Όμως, στην προσπάθειά του αυτή αντιμετώπιζε ένα σοβαρό πρόβλημα: τον λαό. Όπως και στην Σρι Λάνκα, οι μαλδιβιανοί ζούσαν από το ψάρεμα και κατοικούσαν σε φτωχικούς οικισμούς διάσπαρτους στις ακτές. Φυσικά, δεν μπορείς να ζητάς από τον τουρίστα να πληρώσει 5.000 δολλάρια για μια διανυκτέρευση, την ώρα που δίπλα του κάποιοι ξυπόλητοι καθαρίζουν ψάρια.

Έτσι, ο Γκαγιούμ ανήγγειλε ένα πρόγραμμα "συνένωσης του πληθυσμού". Το πρόγραμμα είχε σκοπό να παροτρύνει τους ιθαγενείς να εγκαταλείψουν τους οικισμούς τους και να μετακομίσουν στα μεγαλύτερα και πιο πυκνοκατοικημένα νησιά, για λόγους ασφαλείας. Τα κυβερνητικά "παπαγαλάκια" αποδύθηκαν σε αγώνα τρομοκράτησης του κόσμου, με το επιχείρημα ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη θα ανέβαζε την στάθμη της θάλασσας και όσοι έμεναν σε μικρές ατόλες θα πνίγονταν. Φυσικά, το πρόγραμμα απέτυχε γιατί δεν είναι καθόλου εύκολο να πείσεις οποιονδήποτε να εγκαταλείψει τον τόπο όπου γεννήθηκε(*). Ο Γκαγιούμ οργίστηκε από την αποτυχία.

Όταν ξέσπασε το τσουνάμι, σαρώνοντας τις παραλίες, ο πρόεδρος σκέφτηκε πως μπορούσε να εκμεταλλευτεί το σοκ που προκάλεσε στους κατοίκους η καταστροφή. Αμέσως, η κυβέρνηση έβγαλε ανακοίνωση, όπου υποστήριζε πως το πρόγραμμα "συνένωσης του πληθυσμού" είχε προειδοποιήσει για τους κινδύνους και η καταστροφή είχε αποδείξει ότι πολλά νησιά ήσαν όντως ακατάλληλα για διαμονή. Δυόμιση μήνες αργότερα, το υπουργείο εθνικής ανάπτυξης παρουσίασε ένα σχέδιο ανασυγκρότησης, σύμφωνα με το οποίο το κράτος θα χορηγούσε βοήθεια μόνο σε όσους αποφάσιζαν να εγκατασταθούν σε ένα από τα πέντε "ασφαλή" νησιά.

Η Παγκόσμια Τράπεζα ενθουσιάστηκε από την ιδέα και αποφάσισε να χρηματοδοτήσει αδρά το πρόγραμμα "Ασφαλή Νησιά" τού Γκαγιούμ. Μάλιστα, οι "παγκόσμιοι τραπεζίτες" είχαν το θράσος να δηλώσουν ότι αποφάσισαν την χρηματοδότηση αυτού του προγράμματος επειδή οι κάτοικοι των Μαλδίβων είχαν εκδηλώσει την απαίτηση να ζήσουν σε μεγαλύτερα και ασφαλέστερα νησιά. Φυσικά, κανένας ιθαγενής δεν είχε εκδηλώσει τέτοια απαίτηση. Όλοι θα ήθελαν να μείνουν στον τόπο τους αλλά το πρόγραμμα ήταν σαφές: καμμία υποδομή δεν θα αποκατασταθεί και καμμία βοήθεια δεν θα δοθεί εκτός των πέντε νησιών που είχαν οριστεί ως ασφαλή.(**)

Φαίνεται, όμως, ότι οι φυσικές καταστροφές σκοτώνουν μόνο τους ιθαγενείς, αφού κανένα νησί-θέρετρο δεν εκκενώθηκε. Μάλιστα δε, έναν χρόνο μετά το τσουνάμι, τον Δεκέμβριο του 2005, το υπουργείο τουρισμού ανακοίνωσε περιχαρώς ότι τα επόμενα δύο έως πέντε χρόνια θα ήσαν έτοιμα προς ενοικίαση 35 νέα νησιά. Επρόκειτο για 35 ατόλες των οποίων οι κάτοικοι είχαν απομακρυνθεί εκβιαστικά, χάρη στο πρόγραμμα "Ασφαλή Νησιά".

Εξυπακούεται ότι από τον χρηματικό πακτωλό που διέθεσε η Παγκόσμια Τράπεζα (σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον ΟΗΕ), στα πραγματικά θύματα της καταστροφής έφτασαν μόνο λίγα ψίχουλα. Στα πέντε "ασφαλή" νησιά, η υπερσυγκέντρωση πληθυσμού (μαθημένου να ζει με διαφορετικό τρόπο) οδήγησε σε αύξηση της εγκληματικότητας, σε συγκρούσεις ανάμεσα στους νεοφερμένους και στους παλιούς κατοίκους, καθώς και σε έκρηξη της ανεργίας. Τελικά, ο Γκαγιούμ έχασε τις εκλογές του 2008 και ενάμιση χρόνο αργότερα εγκατέλειψε κυνηγημένος -και βαθύπλουτος- την χώρα.


Συμπερασματικά, η "ανοικοδόμηση" των χωρών που πλήγηκαν από το τσουνάμι τού 2004, απετέλεσε ένα "δεύτερο τσουνάμι", μια άλλη μορφή τής θεραπείας-σοκ. Εκατοντάδες φτωχοί ψαράδες ("μη παραγωγικοί", κατά την Παγκόσμια Τράπεζα) εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους, προκειμένου να απελευθερωθεί χώρος για κεφαλαιακές επενδύσεις. Είτε με το ζόρι (όπω στην Σρι Λάνκα) είτε εκβιαστικά (όπως στις Μαλδίβες), τα λαϊκά δικαιώματα καταπατήθηκαν προς όφελος του κεφαλαίου, σε έναν ιδιότυπο ταξικό "πόλεμο της παραλίας".


(*) Για περισσότερες λεπτομέρειες: "Maldives to develop "safe" islands for tsunami-hit people", Associated Press, 19/01/2005.
(**) Δείτε την θαυμάσια έρευνα της ActionAid με τίτλο "Tsunami Response: A Human Rights Assessment". Ιδού ένα απόσπασμα: "Αυτό το σχέδιο, το οποίο υπήρχε από το 1998, χρηματοδοτείται τώρα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Παγκόσμια Τράπεζα και το πρόγραμμα ανασυγκρότησης των Ηνωμένων Εθνών...Αυτή την στιγμή, ολόκληρος ο πληθυσμός τριών νησιών και ο περισσότερος πληθυσμός άλλων δέκα μετακινούνται σε άλλα νησιά. Οι άνθρωποι δεν έχουν άλλη επιλογή, αφού η μετεγκατάσταση αποτελεί προϋπόθεση για κάθε βοήθεια αποκατάστασης και ανθρώπινης στέγασης".

"Το Κοινωνικό Συμβόλαιο"

Αν, ανάμεσα στις χιλιάδες βιβλία που έχω διαβάσει, έπρεπε να ξεχωρίσω τα τρία που με έχουν σημαδέψει περισσότερο, δεν θα δυσκολευόμουν να επιλέξω. Τα αναφέρω με την σειρά που τα διάβασα: "Οι Άθλιοι", "Το Κοινωνικό Συμβόλαιο", "Το Κεφάλαιο". Επειδή και τα τρία είναι γνωστά σε όποιον διαθέτει στοιχειώδη παιδεία, φαντάζει αδόκιμο να μιλήσουμε για κάποιο απ' αυτά σε τούτη την γωνιά. Όμως, χάρη σε μια εξαιρετική δουλειά των εκδόσεων "Πόλις", θεωρώ ότι επιβάλλεται να ξαναπάρουμε στα χέρια μας "Το Κοινωνικό Συμβόλαιο", του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ.

Πράγματι, "Το Κοινωνικό Συμβόλαιο" ευτύχισε να γνωρίσει και στα ελληνικά μια θαυμάσια, από κάθε πλευρά, έκδοση. Τα εύσημα ανήκουν στην Βασιλική Γρηγοροπούλου, η οποία όχι απλώς μας παραδίδει μια αψεγάδιαστη μετάφραση (σε συνεργασία με τον Αλφρέδο Σταϊνχάουερ) αλλά προσθέτει μια εκτενή εισαγωγή και ένα εκτενέστατο επίμετρο, υψηλού επιστημονικού επιπέδου και τα δυο. Δεν θέλω να μειώσω την παλιότερη μετάφραση του έργου από τον Νίκο και την Δανάη Κουχτσόγλου, η οποία είχε κυκλοφορήσει στα τέλη της δεκαετίας του '50 από τις εκδόσεις Δαρεμά (αλλωστε, χάρη σ' εκείνη την έκδοση γνώρισα τον Ρουσσώ). Όμως, εκείνη η προσπάθεια δεν μπορεί να συγκριθεί με την έκδοση στην οποία αναφέρομαι σήμερα.

Εν πάση περιπτώσει, παρ' ότι σήμερα "Το Κοινωνικό Συμβόλαιο" δείχνει την ηλικία του (πρωτοκυκλοφόρησε το 1762), παραμένει ένα ιστορικό φιλοσοφικό κείμενο, το οποίο δικαίως χαρακτηρίστηκε ως "Ευαγγέλιο του Διαφωτισμού" και "Μανιφέστο της Γαλλικής Επανάστασης". Εδώ, ο Ρουσσώ εισάγει την έννοια της γενικής βούλησης: "Καθένας από εμάς θέτει από κοινού το πρόσωπό του και όλη τη δύναμή του υπό την ανώτατη καθοδήγηση της γενικής βούλησης, και ως σώμα δεχόμαστε κάθε μέλος ως αδιαίρετο μέρος του συνόλου". H γενική βούληση μεταφράζεται επίσης στην αρχή της κυριαρχίας, η οποία είναι αναπαλλοτρίωτη, αδιαίρετη και αναλλοίωτη: "Η κυριαρχία, εφ' όσον είναι η άσκηση της πολιτικής βούλησης, δεν μπορεί ποτέ να απαλλοτριωθεί...Η πολιτική ισχύς μπορεί κάλλιστα να μεταβιβαστεί, η βούληση όμως όχι".

Φυσικά, "Το Κοινωνικό Συμβόλαιο" δεν έγινε δεκτό με χαρά από το κατεστημένο εκείνης της εποχής. Ο Ρουσσώ κυνηγήθηκε και τα βιβλία του απαγορεύτηκαν. Δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, από την στιγμή που οι ιδέες του ήσαν ανατρεπτικές: "(Το νομοθετικό έργο) είναι μια ιδιαίτερη και υπέρτατη λειτουργία που δεν έχει τίποτα κοινό με την ανθρώπινη εξουσία... Όποιος ασκεί εξουσία σε ανθρώπους δεν πρέπει να θέτει και τους νόμους, ούτε όποιος θέτει τους νόμους πρέπει να ασκεί εξουσία σε ανθρώπους. Διαφορετικά, οι νόμοι του, υπηρέτες των παθών του, θα διαιώνιζαν τις αδικίες του... Όταν ο Λυκούργος έδωσε τους νόμους στην πατρίδα του, πρώτα παραιτήθηκε από βασιλιάς...".

Νομίζω ότι είπα πολλά για ένα έργο εγνωσμένης αξίας. Θα επιμείνω, όμως, στο εξαιρετικό υλικό τής επιμελήτριας-μεταφράστριας Βασιλικής Γρηγοροπούλου. Χωρίς να παραβλέπω τις εμπεριστατωμένες σημειώσεις της, τον πίνακα όρων, το χρονολόγιο και την εκτεταμένη βιβλιογραφία, ειδικά το 60 σελίδων επίμετρό της θα μπορούσε κάλλιστα να σταθεί ως αυθύπαρκτο σύγγραμμα με τον τίτλο "Πολιτεία και Ελευθερία". Εξ άλλου, από τις 332 σελίδες αυτού του βιβλίου, το κείμενο του Ρουσσώ μόλις που καταφέρνει να καλύψει τις μισές. Οι άλλες μισές συνιστούν από μόνες τους επαρκή δικαιολογία για να ξοδέψουμε κάπου 18 ευρώ ώστε να προσθέσουμε με καμάρι αυτή την έκδοση στην βιβλιοθήκη μας.

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 68. Το "trickle down"

Στις εκλογές του Απριλίου 2004, ο λαός της Σρι Λάνκα έρριξε μαύρο στους νεοφιλελεύθερους και επέλεξε έναν συνασπισμό "κεντροαριστερών", οι οποίοι υποστήριζαν ότι ο πλούτος της χώρας φτάνει για όλους(*) και δεν χρειάζονται θεραπείες-σοκ και λοιπά νεοφιλελεύθερα πειράματα. Όμως, οκτώ μήνες αργότερα, φαίνεται ότι το τσουνάμι τούς ξύπνησε και κατάλαβαν το...λάθος τους. Η "Lanka Business Online" καταγράφει αυτό το "ξύπνημα" σε άρθρο της με τίτλο "Too ambitious? (Πολύ φιλόδοξη;)", μέσα από τα λόγια τής προέδρου Κουμαρατούνγκα: 

"Η τραγωδία τού τσουνάμι ας γίνει η αφετηρία μιας νέας αρχής για να ξαναχτίσουμε το έθνος μας... Είμαστε μια χώρα ευλογημένη με τόσο πολλούς φυσικούς πόρους και δεν τους έχουμε αξιοποιήσει πλήρως... Έτσι, η ίδια η φύση πρέπει να σκέφτηκε "αρκετά!" και μας χτύπησε από κάθε πλευρά και μας δίδαξε ότι πρέπει να είμαστε ενωμένοι... Ακόμα κι αν γίνονταν εκλογές αύριο, δεν θα έπρεπε να επηρεάσουν την διαδικασία ανασυγκρότησης...". Είμαι σίγουρος η Κουμαρατούνγκα τρέλλανε και τον ίδιο τον Φρήντμαν: η φύση αγανάκτησε και τιμώρησε την Σρι Λάνκα, επειδή δεν είχε ξεπουλήσει τα δάση και τις παραλίες της... Ήμαρτον!

Είχαν-δεν είχαν περάσει δέκα μέρες από το τσουνάμι, όταν η Ομάδα τού Τιτταβέλλα παρουσίασε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα εθνικής ανοικοδόμησης. Το πρόγραμμα κάλυπτε τα πάντα, από την στέγαση των πληγέντων ψαράδων μέχρι τους αυτοκινητόδρομους και τα λιμάνια. Φαίνεται απίστευτο το ότι ένα τόσο ευρύ και φιλόδοξο πρόγραμμα ολοκληρώθηκε μέσα σε δέκα μόλις ημέρες αλλά υπάρχει μια πολύ απλή εξήγηση: επρόκειτο για το ίδιο ακριβώς νεοφιλελεύθερο πρόγραμμα, το οποίο ο λαός είχε απορρίψει στις εκλογές πριν οκτώ μήνες. Μπορεί τότε να είχαν "φάει πόρτα", αλλά οι θαυμαστές τού Φρήντμαν, εκμεταλλευόμενοι το ισχυρό σοκ που είχε υποστεί ο λαός, επέστρεψαν από το παράθυρο.

Η Ουάσιγκτον αποφάσισε να εφαρμόσει στην Σρι Λάνκα μια πολιτική "trickle down". Στα ελληνικά, ο όρος μπορεί να αποδοθεί με την περίφραση "διάχυση οικονομικών οφελών από πάνω προς τα κάτω". Με απλά λόγια, αυτή η πολιτική φροντίζει να πλουτίσουν κάποιες μικρές ομάδες πληθυσμού στην κορυφή τής κοινωνικής πυραμίδας, ώστε, όταν αυτές χορτάσουν, ο πλούτος που θα ξεχειλίσει να διαχυθεί στις αμέσως κατώτερες βαθμίδες κ.ο.κ. Οι φτωχότερες κοινωνικές ομάδες, οι οποίες βρίσκονται στην βάση αυτής της πυραμίδας, πρέπει απλώς να ελπίζουν ότι ο πλούτος που θα ξεχειλίζει από πάνω, κάποτε θα φτάσει και σ' αυτές.

Μόλις η Ομάδα Τιτταβέλλα ετοίμασε το "τούβλο" της, ήρθε σε επαφή με την USAID, την οργάνωση των ΗΠΑ η οποία αναλαμβάνει να "βοηθήσει" τις χώρες που έχουν ανάγκη. Η USAID ανέλαβε να κάνει αυτό που ήξερε καλά: πήρε το πρόγραμμα της Ομάδας και ανέθεσε την εφαρμογή του σε πολιτειακές εταιρείες, υπογράφοντας μ' αυτές συμβάσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων δολλαρίων. Ανάμεσα σ' αυτές τις εταιρείες βρίσκονταν πολλές από εκείνες που είχαν αναλάβει δουλειές κατά την "ανοικοδόμηση" του Ιράκ και τα είχαν κάνει μαντάρα αλλά εκείνη η αποτυχία τους δεν τις εμπόδισε να υπογράψουν μερικές πλουσιοπάροχες συμβάσεις και για την "ανοικοδόμηση" της Σρι Λάνκα.

Εννοείται ότι από τα εκατοντάδες εκατομμύρια που εισέρρευσαν, τα πραγματικά θύματα του τσουνάμι δεν πήραν δεκάρα. Αντίθετα, πολύ απ' αυτό το χρήμα διατέθηκε για να παγιωθεί ο ξεριζωμός από τις πατρογονικές τους εστίες. Για τους πολύπαθους ψαράδες βρέθηκε μόνο ένα σκάρτο ψωροεκατομμύριο, το οποίο διατέθηκε για την "αναβάθμιση" των προσωρινών τους κατοικιών. Επρόκειτο σαφώς όχι απλώς για κοροϊδία αλλά για επιβεβαίωση του ότι ποτέ πλέον δεν θα τους επιτρεπόταν να γυρίσουν στις παραλίες τους. Όταν η USAID κατηγορήθηκε ότι αδιαφορεί για τους πληγέντες από το τσουνάμι, ένας από τους διευθυντές της, ο Τζων Βάρλεϋ, εξήγησε: "Δεν θέλουμε να περιορίσουμε την βοήθεια μόνο στα θύματα του τσουνάμι. Ας την χρησιμοποιήσουμε προς όφελος ολόκληρης της Σρι Λάνκα. Ας την χρησιμοποιήσουμε για την οικονομική μεγέθυνση της χώρας".

Η κατάληξη όλης αυτής της ιστορίας μοιάζει με την κατάληξη της ιστορίας στο Ιράκ. Η καπιταλιστική επιδρομή, η οποία υποτίθεται ότι θα έσωζε την Σρι Λάνκα και θα την μεγέθυνε οικονομικά, έφερε μέσα σε ενάμιση μόλις χρόνο τέτοια φτώχεια και τέτοια απογοήτευση ώστε ο λαός ξαναβγήκε στα βουνά και ο εμφύλιος ξανάρχισε. Ακούγεται παράδοξο αλλά αυτός ο εμφύλιος ήταν ο καλύτερος τρόπος για να επιβιώσουν οι εξαθλιωμένοι κάτοικοι της χώρας: οι κυβερνητικές δυνάμεις θα φρόντιζαν τους δικούς τους και οι "Τίγρεις Τάμιλ" θα φρόντιζαν τις οικογένειες των ανταρτών.

Τελικά, παρά τον χρηματικό πακτωλό που διατέθηκε, η Σρι Λάνκα κατέληξε φτωχότερη από πριν. Σήμερα, έξι χρόνια μετά το άδοξο τέλος τής "ανοικοδόμησης", υπολογίζεται ότι το 60% του πληθυσμού της βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχειας. Το "trickle down" σταμάτησε στην κορυφή τής πυραμίδας...


(*) Κάτι σαν "λεφτά υπάρχουν", δηλαδή.

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 67. "Αφήστε σ' εμάς την διαχείριση!"

Με την εμπειρία που είχαν αποκτήσει από την διαχείριση καταστροφών, τόσο στην Κεντρική Αμερική όσο και στο Ιράκ, οι νεοφιλελεύθεροι ήσαν έτοιμοι για το επόμενο βήμα: τώρα πια δεν θα επεδίωκαν την ψήφιση κάποιων βολικών νόμων αλλά θα αναλάμβαναν απ' ευθείας το συνολικό έργο "ανοικοδόμησης" των πληγεισών χωρών. Η ευκαιρία για την υλοποίηση αυτού του βήματος τούς δόθηκε από το τσουνάμι, το οποίο σάρωσε τις ακτές τής νοτιοανατολικής Ασίας στις 24 Δεκεμβρίου 2004.

Η Σρι Λάνκα (γνωστή ακόμα και σήμερα ως Κεϋλάνη) είναι ένα νησιωτικό κράτος του Ινδικού, όπου οι κάτοικοι είναι κυρίως αγρότες και ψαράδες. Οι φυσικές της ομορφιές, ο εξωτικός της χαρακτήρας και οι υπέροχες παραλίες της αποτελούσαν δέλεαρ για τους εμπόρους τού τουρισμού σε όλο τον κόσμο. Οι μεγάλες τουριστικές επιχειρήσεις θα έχτιζαν ευχαρίστως άφθονα παραθαλάσσια ξενοδοχεία σε ολόκληρη την χώρα αλλά υπήρχε ένα σοβαρό πρόβλημα: ολόκληρη η ακτογραμμή της Κεϋλάνης ήταν γεμάτη χωριουδάκια και οικισμούς ψαράδων. Εξ άλλου, η ανατολική Κεϋλάνη σπαρασσόταν επί πολλά χρόνια από τις εμφύλιες συγκρούσεις ανάμεσα στα κυβερνητικά στρατεύματα και τους "Τίγρεις Τάμιλ", τους αντάρτες που διεκδικούσαν την ανεξαρτησία της περιοχής. Έτσι, υπήρχαν μόνο λίγα ξενοδοχεία, χτισμένα ανάμεσα στα ψαροχώρια, οι φτωχοί ιθαγενείς των οποίων αποτελούσαν απλώς την φολκλορική πινελιά που αναζητούσαν οι τουρίστες.

Όλα άλλαξαν εκείνη την αποφράδα 24η Δεκεμβρίου 2004, όταν το τσουνάμι "καθάρισε" τις παραλίες από καλύβες, πιρόγες, μπανγκαλόου και κάθε άλλη εγκατάσταση. 35.000 άνθρωποι χάθηκαν και πάνω από ένα εκατομμύριο αναγκάστηκαν να γίνουν εσωτερικοί πρόσφυγες. Ανάμεσα σ' αυτούς, σχεδόν το 90% ήσαν ψαράδες. Όταν πέρασε η καταστροφή, όλοι αυτοί επιχείρησαν να επιστρέψουν εκεί όπου πρωτύτερα βρίσκονταν τα σπίτια τους. Όμως...

Το πρώτο μέτρο τής κυβέρνησης ήταν να απαγορεύσει την ανέγερση κατοικιών σε απόσταση μικρότερη των διακοσίων μέτρων από την παραλία. Επίσημα, το συγκεκριμένο μέτρο πάρθηκε για την προστασία των κατοίκων από ένα καινούργιο τσουνάμι. Αλλά, το πρόβλημα ήταν πως αυτή η απαγόρευση δεν ίσχυε για τις τουριστικές εγκαταστάσεις! Έτσι, η τουριστική βιομηχανία βρήκε την ευκαιρία να πλημμυρίσει τις -καθαρισμένες πια από το τσουνάμι- ακτές με ξενοδοχεία, παραθεριστικές κατοικίες κλπ, μη διστάζοντας να φράξει με συρματοπλέγματα την πρόσβαση των ιθαγενών στην θάλασσα και, μάλιστα, υπό την προστασία τής αστυνομίας.

Στην πρωτεύουσα Κολόμπο, η πρόεδρος Τσαντρίκα Κουμαρατούνγκα είχε πιο σοβαρά προβλήματα να επιλύσει. Καταλαβαίνοντας ότι η αδύναμη και ήδη προβληματική (λόγω του εμφυλίου) οικονομία τής χώρας της δεν θα μπορούσε να αντέξει την καταστροφή, είχε απευθυνθεί αμέσως για βοήθεια σε όλους τους μεγάλους οργανισμούς αλλά από παντού εισέπραττε μισόλογα. ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΗΠΑ, όλοι θα ήθελαν να βοηθήσουν αλλά προηγουμένως θα έπρεπε να ξέρουν τι σκόπευε να κάνει η πρόεδρος με τα δάνεια που είχε ήδη πάρει η χώρα της. Η αντιπρόταση στο αίτημα για βοήθεια ήταν απλή και...φρηντμανική: θα δώσουμε βοήθεια για την ανοικοδόμηση αλλά αφήστε εμάς να την διαχειριστούμε με τρόπο ώστε να μπορέσουμε να εισπράξουμε αυτά που μας χρωστάτε!

Έτσι, μόλις μια βδομάδα μετά την καταστροφή, η Κουμαρατούνγκα δημιούργησε την "Ομάδα Εργασίας για την Ανοικοδόμηση του Έθνους" (*). Στην δεκαμελή αυτή Ομάδα εκχωρήθηκαν εξαιρετικά διευρυμένες αρμοδιότητες, ενώ της παραχωρήθηκε τέτοια αυτοτέλεια ώστε δεν θα μπορούσαν να την ελέγξουν ούτε τα κυβερνητικά όργανα. Φυσικά, σε μια τέτοια Ομάδα δεν βρήκαν θέση ούτε περιβαλλοντολόγοι, ούτε άλλοι επιστήμονες, ούτε ειδικοί σε ζητήματα ανοικοδομήσεων, ούτε -πολύ περισσότερο- εκπρόσωποι των τοπικών κοινωνιών, των αγροτών ή των ψαράδων. Προς δόξαν του καπιταλισμού, οι δέκα θέσεις καλύφθηκαν μόνο από τραπεζίτες και βιομήχανους.(**) Λεπτομέρεια πρώτη: πέντε από τα δέκα μέλη ήσαν εκπρόσωποι μεγάλων ξενοδοχείων. Λεπτομέρεια δεύτερη: πρόεδρος της επιτροπής ορίστηκε ο βιομήχανος Μάνο Τιτταβέλλα, πρώην αρμόδιος υπουργός για τις ιδιωτικοποιήσεις, ο οποίος δήλωσε περιχαρής: "είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να οικοδομήσουμε ένα έθνος πρότυπο"(***).

Ο Τιτταβέλλα ήταν υπέρμαχος του νεοφιλελευθερισμού και προσπαθούσε επί χρόνια να ιδιωτικοποιήσει την μεγάλη δημόσια περιουσία της χώρας, στην οποία ανήκει περίπου το 80% της γης. Η προηγούμενη κυβέρνηση, εκτελώντας τις εντολές τού ΔΝΤ, είχε σχεδιάσει ένα φιλόδοξο πρόγραμμα με τίτλο "Ανακτώντας την Σρι Λάνκα", το οποίο επεδίωκε την εισροή ξένων επενδύσεων στην χώρα. Για την επιτυχία αυτού του προγράμματος προβλέπονταν: ιδιωτικοποιήσεις κρατικών εταιρειών, κατάργηση των αυστηρότατων περιορισμών απόκτησης γης από τους ξένους και ελαστικοποίηση του εργατικού νόμου, ώστε να διευκολύνονται οι τουριστικές επιχειρήσεις. Το "Ανακτώντας την Σρι Λάνκα" ήταν ένα πρόγραμμα θεραπείας-σοκ, εγκεκριμμένο από την Παγκόσμια Τράπεζα. Δυστυχώς για τον Τιτταβέλλα και την παρέα του, στις εκλογές του Απριλίου ο λαός τούς έστειλε στο περιθώριο και εξέλεξε μια κυβέρνηση που υποσχόταν ότι θα πέταγε το νεοφιλελεύθερο σχέδιο στα σκουπίδια. Οκτώ μήνες αργότερα, ένα τσουνάμι θα έδινε στον λαό την ευκαιρία να καταλάβει ότι είχε εξαπατηθεί, όπως ακριβώς είχε εξαπατηθεί ο λαός τής Βολιβίας πριν είκοσι χρόνια...


Για να πετύχει τους σκοπούς του ο καπιταλισμός τής καταστροφής, στην Κεντρική Αμερική πίεσε τις κυβερνήσεις να προωθήσουν τις απαραίτητες νομοθετικές αλλαγές. Στο Ιράκ πήγε λίγο παραπέρα: εισέβαλε, επέβαλε κατοχή κι έβαλε δικό του κυβερνήτη να προωθήσει τις επιθυμητές αλλαγές. Τώρα, στην Κεϋλάνη έκανε ένα ακόμη βήμα: ζήτησε -και πήρε- απόλυτη εξουσιοδότηση για να επιφέρει ο ίδιος τις αλλαγές που τον βόλευαν, παρακάμπτοντας τα εμπόδια που λέγονταν "κυβέρνηση", "κοινοβούλιο" κλπ. Γι' αυτές τις αλλαγές θα μιλήσουμε στην συνέχεια.

Τελειώνουμε για σήμερα με άλλη μια άσκηση για το μυαλό: έχοντας κατά νου τα παραπάνω βήματα, ποιό θα είναι άραγε το επόμενο βήμα που θα επιχειρήσει ο καπιταλισμός, προκειμένου να επιβάλει τα σχέδιά του;



(*) Προσέξτε την μανία όλων των "ανοικοδομητών" να χρησιμοποιούν τον όρο "έθνος", αντί για τον πιο λογικό "χώρα" ή τον πιο σωστό "κράτος".
(**) Τα στοιχεία προέρχονται από την εξαιρετική μελέτη τής Άλισον Ράις με τον αποκαλυπτικό τίτλο "Post-tsunami reconstruction and tourism: a second disaster? (Ανοικοδόμηση και τουρισμός μετά το τσουνάμι: μια δεύτερη καταστροφή;)"
(***) Πάλι λόγος για "ευκαιρία", πάλι λόγος για "έθνος"... Σύμπτωση που επαναλαμβάνεται, δεν μπορεί να είναι σύμπτωση.

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 66. Οι "ευκαιρίες" των καταστροφών

Υποτίθεται ότι οι παγκόσμιοι οικονομικοί οργανισμοί (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Παγκόσμια Τράπεζα, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου) αποτελούν εμπνεύσεις τού Μπρέττον Γουντς και έχουν σκοπό την ανακούφιση χωρών που πλήττονται από οξύτατα προβλήματα. Στην πράξη, όμως, αυτοί οι οργανισμοί τελούν υπό την επήρεια των νεοφιλελεύθερων ιδεών εκείνων που βρίσκονται στο τιμόνι τους και έχουν εξελιχθεί σε όργανα εξυπηρέτησης των συμφερόντων τού κεφαλαίου.

Δεν θα βρεθούμε εκτός πραγματικότητας αν υποστηρίξουμε ότι αυτοί οι οργανισμοί όχι μόνο δεν συγκινούνται από τις δυσχέρειες που εμφανίζονται σε ορισμένες χώρες αλλ' αντιθέτως τις απολαμβάνουν, αφού με αυτές τις δυσχέρειες εξυπηρετούνται τα συμφέροντα των κεφαλαιοκρατών που τους διαφεντεύουν. Όμως, για να μη μένουμε σε τσιτάτα και αφορισμούς, ας δούμε ένα κραυγαλέο παράδειγμα-απόδειξη των παραπάνω.

Ας πάμε, λοιπόν, πίσω στον χρόνο κι ας βρεθούμε στην Κεντρική Αμερική τον Οκτώβριο του 1998. Ο τυφώνας Μιτς σαρώνει την περιοχή, καταστρέφει πόλεις, εξαφανίζει χωριά και σκοτώνει κάπου 10.000 ανθρώπους. Η Νικαράγουα, η Γουατεμάλα και οι Ονδούρες βυθίζονται στο χάος και ζητούν συμπαράσταση από την διεθνή κοινότητα, αφού οι ασθενικές οικονομίες τους δεν μπορούν να αντέξουν την καταστροφή. Πράγματι, οι μεγάλοι οργανισμοί σπεύδουν να ανοίξουν το πουγκί τους αλλά οι απαιτήσεις που βάζουν ως αντάλλαγμα της παρεχόμενης "βοήθειας" είναι εξοντωτικές.

Πριν βγει η χρονιά, η Νικαράγουα ανακοινώνει ότι βγαίνουν στο σφυρί οι κρατικές επιχειρήσεις ηλεκτρισμού, τηλεφωνίας και πετρελαίου. Εκ μέρους τής εταιρείας "Dow Jones", η Πάμελα Ντράκερμαν δημοσιεύει στην "Wall Street Journal" ένα άρθρο με τον τίτλο "Do you want to buy a phone-company?", όπου αναφέρει χαρακτηριστικά: "Το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα υποστήριξαν την ιδιωτικοποίηση (ενν. τής νικαραγουανής τηλεφωνικής εταιρείας Enitel), συνδέοντάς την απολύτως με την οικονομική βοήθεια 47 εκατ. δολλαρίων και με την απομείωση του χρέους των 4,4 δισ. δολλαρίων. Η Telmex και η Telefonica ήσαν οι μόνες εταιρείες που ενδιαφέρθηκαν αλλά απογοητεύθηκαν από τον χαμηλό τιμοκατάλογο...".

Εντελώς συμπτωματικά (;!), την ίδια περίοδο έβγαλε και η Γουατεμάλα την τηλεφωνική της εταιρεία στο σφυρί. Προφανώς, εδώ οι τιμές ήσαν πιο συμφέρουσες, αφού η Telmex (η ιδιωτικοποιημένη τηλεφωνική εταιρεία τού Μεξικού) την άρπαξε στον αέρα, με συνοπτικές διαδικασίες. Εντελώς συμπτωματικά και πάλι (;!;!), την ίδια περίοδο το ονδουριανό κονγκρέσσο ψήφισε μια σειρά νόμων προκειμένου να ιδιωτικοποιηθούν (κρατηθείτε!) οι κρατικές εταιρείες τηλεφωνίας και ρεύματος, το σύστημα ύδρευσης, τα αεροδρόμια, τα λιμάνια και οι αυτοκινητόδρομοι. Με τους ίδιους νόμους καταργήθηκαν βασικές διατάξεις της προηγηθείσας αγροτικής μεταρρύθμισης, ώστε να μπορούν οι ξένοι να αγοράζουν ευκολώτερα γη. Επίσης, κάνοντας δεκτές τις προτάσεις των βιομηχάνων που ενδιαφέρονταν για την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της χώρας, μείωσε τους περιβαλλοντικούς περιορισμούς και απλοποίησε την διαδικασία εξώσεων, ώστε οι κατοικίες των χωρικών να μην αποτελούν πρόσκομμα στην εκμετάλλευση νέων ορυχείων.

Όμως, οι "φιλάνθρωποι" που έσπευσαν σε "βοήθεια" των χειμαζομένων χωρών της Κεντρικής Αμερικής, δεν περιορίστηκαν σ' αυτά. Σαν σμήνος πεινασμένων ακρίδων, κατασπάραξαν ό,τι βρέθηκε μπροστά τους: η Νικαράγουα αναγκάστηκε τελικά να εκποιήσει το 40% της Enitel για 33 εκατ. δολλάρια (η "Business News" αποκάλυψε ότι η ελεγκτική εταιρεία PricewaterhouseCoopers είχε αποτιμήσει την αξία αυτού του μεριδίου στα 80 εκατ. δολλάρια), η SFO (η εταιρεία στην οποία ανήκει το αεροδρόμιο του Σαν Φραντσίσκο) άρπαξε και τα 4 ονδουριανά αεροδρόμια, η ισπανική Union Fenosa απέκτησε τις ενεργειακές εταιρείες τής Νικαράγουας κλπ.

Δεν μπορώ να κλείσω τούτο το σημείωμα δίχως να διατυπώσω μια απορία. Καλά, οι καπιταλιστικές οργανώσεις χύμηξαν στις κατεστραμμένες χώρες τής Κεντρικής Αμερικής επειδή φρόντιζαν τα συμφέροντά τους. Αυτό είναι κατανοητό. Όμως, τί έκαναν οι ντόπιες κυβερνήσεις, οι οποίες -υποτίθεται- προάσπιζαν τα συμφέροντα των λαών τους; Την απάντηση σ' αυτή την απορία μάς την έδωσε ο υπουργός εξωτερικών υποθέσεων της Γουατεμάλας, Εδουάρδος Μπαρίλλας, κατά το ετήσιο οικονομικό φόρουμ τού Νταβός, το 1999: "κάθε καταστροφή φέρνει μαζί της μια ευκαιρία για ξένη επένδυση". Κυνικώτατος.

Ας τελειώσουμε με μια άσκηση για το μυαλό: συγκρίνετε την δήλωση Μπαρίλλας με την γνωστή δήλωση Πάγκαλου "το μνημόνιο είναι ευκαιρία για την Ελλάδα, το μνημόνιο είναι ευλογία για την Ελλάδα". Αν βρείτε κάποια ουσιώδη διαφορά, γράψτε μου.

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 65. Η αυτοδιάψευση

Το πρώτο βήμα τού Μπρέμερ για την νεοφιλελευθεροποίηση του Ιράκ ήταν η απόλυση 500.000 δημοσίων υπαλλήλων κάθε λογής, ανάμεσά τους γιατροί, μηχανικοί, δάσκαλοι, μηχανικοί, στρατιωτικοί κλπ. Θεωρητικά, η ενέργεια του Μπρέμερ συμφωνούσε απόλυτα με την φρηντμανική θεωρία περί ελάχιστου κράτους. Μάλιστα δε, όπως γράφει και στα απομνημονεύματά του ("My years in Iraq"), ο Μπρέμερ πίστευε ότι η απομάκρυνση όλων αυτών των εργαζομένων στον δημόσιο τομέα θα βοηθούσε στην ταχύτερη "απομπααθοποίηση" του κράτους.

Εκείνο που δεν είχε υπολογίσει ο Μπρέμερ, όπως παραδέχεται επίσης στα απομνημονεύματά του, είναι ότι αυτή η αποψίλωση του κράτους από τόσους έμπειρους εργαζόμενους και τόσους ικανούς επιστήμονες θα δυσχέραινε την δουλειά του ως κυβερνήτη. Αυτό και μόνο είναι αρκετό για να καταλάβουμε το μέγεθος της βλακείας τού Μπρέμερ, των συμβούλων του και των αφεντικών του: κανένας δεν κατάλαβε ότι το κράτος έχει ανάγκη από έμπειρα και ικανά στελέχη και ότι οι εργαζόμενοι δεν αποτελούν βάρος από το οποίο οφείλει κανείς να απαλλαγεί.

Αλλά δεν είναι μόνο το πρόβλημα της διακυβέρνησης. Εξ ίσου κακό αποτέλεσμα για τις πολιτειακές δυνάμεις είχε και η απόλυση σχεδόν τετρακοσίων χιλιάδων στρατιωτικών. Όλοι αυτοί, απόλυτα δυσαρεστημένοι από τις εξελίξεις, εντάχθηκαν σχεδόν αμέσως στις αντιστασιακές οργανώσεις. Σε εκπομπή τού PBS, ο συνταγματάρχης Τόμας Χέημμς παρατηρεί οργισμένος ότι "τώρα έχεις καμμιά διακοσαριά χιλιάδες ανθρώπους που είναι οπλισμένοι επειδή πήραν τα όπλα τους στο σπίτι μαζί τους, ξέρουν να χρησιμοποιούν όπλα, οι οποίοι δεν έχουν μέλλον και έχουν λόγο να είναι θυμωμένοι μαζί μας" και ο συνταγματάρχης Τόμας Γκρος συμπληρώνει: "72 ώρες μετά την λήψη τής απόφασης (ενν.: της απόλυσης των ιρακινών στρατιωτικών) πραγματοποιήθηκε η πρώτη μεγάλη επίθεση από τον δρόμο τού αεροδρομίου, η οποία κόστισε την ζωή δυο στρατιωτικών αστυνομικών".

Παράλληλα, oi αποφάσεις του Μπρέμερ για πλήρη απελευθέρωση των εισαγωγών και για δυνατότητα των ξένων εταιρειών να αποκτούν το 100% οποιασδήποτε ιρακινής επιχείρησης, εξόργισαν τους ντόπιους επιχειρηματίες, οι οποίοι έστρεψαν τις ελπίδες τους προς τις αντιστασιακές οργανώσεις και άρχισαν να τις χρηματοδοτούν όσο μπορούσαν. Όπως έγραψε ευφυώς ο δημοσιογράφος Πάτρικ Γκρέηαμ στο περιοδικό "Harper's", ερμηνεύοντας την στάση των ιρακινών επιχειρηματιών, "είναι απλή επιχειρηματική λογική: όσο περισσότερα προβλήματα υπάρχουν στο Ιράκ, τόσο δυσκολώτερο γίνεται για τους ξένους επιχειρηματίες το να ανακατευτούν".

Όμως, το μεγαλύτερο πλήγμα στον νεοφιλελευθερισμό, ο οποίος κόπτεται για τις "ελεύθερες αγορές" και τις "αυτορρυθμίσεις" τους, το έδωσε η ίδια η κυβέρνηση Μπους με το νέο σύνταγμα που σχεδίασε για το Ιράκ. Με διάταξη αυτού του συντάγματος, όχι μόνο παγιώνονταν τα μέτρα και οι νόμοι τού Μπρέμερ αλλά απαγορευόταν σε κάθε μελλοντική κυβέρνηση της χώρας να επιφέρει οποιαδήποτε μεταβολή! Ακούγεται θεότρελλο αλλά είναι αληθινό: ο νεοφιλελευθερισμός, η φιλοσοφία τής απόλυτης και άκρατης "ελευθερίας των αγορών" ως απαραίτητο συστατικό της πραγματικής δημοκρατίας, ομολογούσε ευθέως ότι η ύπαρξή του απαιτεί συνταγματικά "κλειδωμένες" αντιδημοκρατικές ρυθμίσεις, άρα τα περί αυτορρυθμίσεως είναι φούμαρα. Υποθέτω ότι ο Φρήντμαν δεν θα είχε δει ούτε στους χειρότερους εφιάλτες του τέτοια εκκωφαντική διάψευση των θεωριών του.(*)


Σήμερα, με την ασφάλεια της χρονικής απόστασης, διαπιστώνουμε ότι το "πείραμα τού Ιράκ" απέτυχε. Τίποτε δεν ανοικοδομήθηκε και κανένας εμπορικός παράδεισος δεν δημιουργήθηκε. Το μόνο που έγινε ήταν ότι πλούτισαν οι εταιρείες-έμποροι του πολέμου (Halliburton, Blackwater κλπ) και οι πολυεθνικές, με την καταλήστευση των χρημάτων που διατέθηκαν για την -υποτιθέμενη- ανοικοδόμηση. Όταν τα δισεκατομμύρια (των "συμμαχικών" και των ιρακινών ταμείων) τελείωσαν, η διαβόητη "Προσωρινή Συμμαχική Αρχή" διαλύθηκε και τα στελέχη της επέστρεψαν στον ιδιωτικό τομέα, απ' όπου προέρχονταν άλλωστε. Όταν αποκαλύφθηκαν τα αμέτρητα σκάνδαλα, δεν βρέθηκε κανένας ούτε για να υπερασπίσει τις "συμμαχικές" αποφάσεις ούτε για να καταδικαστεί γι' αυτά.

Το χάος που άφησε πίσω της η νεοφιλελεύθερη λαίλαπα ήταν τόσο μεγάλο, ώστε ο ισλαμικός φονταμενταλισμός εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την χώρα. Μέσα από τα ερείπια δεν αναδείχθηκε κανένας "καλύτερος, ελεύθερος και δημοκρατικός κόσμος", όπως διατεινόταν επί δεκαετίες ο Μίλτον Φρήντμαν. Το μόνο που αναδύθηκε ήταν η κληρικαλιστική οργάνωση του Μοκτάντα αλ Σαντρ, ο οποίος μοίρασε λίγο ψωμί στον πεινασμένο λαό τού Ιράκ, συγκρότησε την βίαιη οργάνωση "στρατός τού Μαχντί" και πρόβαλλε ως η μεγαλύτερη ελπίδα των εξαθλιωμένων ιρακινών.

"Το Ιράκ υπό τον Μπρέμερ ήταν η λογική κατάληξη της ιδεολογίας τής σχολής τού Σικάγου... Όπως ο γκαγκστερισμός στην Ρωσσία και η ευνοιοκρατία τού Μπους, το σημερινό Ιράκ είναι το δημιούργημα της πενηντάχρονης σταυροφορίας για να ιδιωτικοποιηθεί ολόκληρος ο πλανήτης. Αντί να μας παραπλανούν οι δηλώσεις αποκήρυξης των δημιουργών του, οφείλουμε να το δούμε ως την πιο καθαρή ενσάρκωση της ιδεολογίας που το γέννησε" (Ναόμι Κλάιν)

Λεπτομέρεια: Μετά την κατοχή τού Ιράκ, η υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ Κοντολήζα Ράις δημιούργησε μια κρατική υπηρεσία "ανοικοδόμησης και σταθεροποίησης", η οποία πληρώνει ιδιώτες εργολάβους για να εκπονούν "σχέδια ανοικοδόμησης" για καμμιά τριανταριά χώρες. Όχι για χώρες που έχουν ζητήσει οποιαδήποτε βοήθεια αλλά για χώρες οι οποίες ενδέχεται να καταστραφούν από μια εμπλοκή τους με τις ΗΠΑ, όπως το Ιράν, η Βενεζουέλα κλπ.(**) Με απλά λόγια, οι ΗΠΑ έχουν ήδη έτοιμες συμβάσεις με εταιρείες "ανοικοδόμησης", ώστε να είναι έτοιμες για δράση αν (λέμε: ΑΝ) συμβεί καμμιά καταστροφή τύπου Ιράκ. Ωραίο; Λογικό: αφού οι ΗΠΑ μπορούν και διεξάγουν "προληπτικούς πολέμους", γιατί να μην έχουν δικαίωμα να σχεδιάζουν και τις σχετικές "προληπτικές ανοικοδομήσεις";

Συμπέρασμα: Μπορεί η εισβολή στο Ιράκ να μη δημιούργησε την οικονομία-πρότυπο που ονειρεύονταν οι νεοφιλελεύθεροι, αλλά δημιούργησε ένα πρότυπο ιδιωτικοποιημένου πολέμου και επακόλουθης ανοικοδόμησης. Παρά τα φρικτά αποτελέσματα της πρώτης του εφαρμογής, αυτό το πρότυπο εξελίχθηκε σε μοντέλο, το οποίο θα δούμε να εφαρμόζεται και σε άλλες χώρες: ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη στην Λιβύη, στην γωνία φαίνεται έτοιμη η Συρία κλπ...




(*) Από όσα είπαμε όταν αναλύαμε την κρίση στην Άπω Ανατολή και από όσα αναφέρουμε εδώ, γίνεται σαφής η τάση να κατοχυρώνονται νομοθετικά όλες οι νεοφιλελεύθερες αλλαγές (ή, όπως αποκαλούνται, "διαρθρωτικές προσαρμογές"), τις οποίες επιβάλλουν τα "μέτρα στήριξης" που λαμβάνονται κατά την διάρκεια κρίσεων. Υπ' αυτό το πρίσμα, γίνεται κατανοητή η σημερινή επιμονή τής γερμανίδας καγκελαρίου για "συνταγματική κατοχύρωση" του περιορισμού των δημοσιονομικών ελλειμμάτων.

(**) Για περισσότερες λεπτομέρειες: Financial Times, "US prepares list for unstable nations", 29/03/2005

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 64. "Αντισχέδιο Μάρσαλ" με κρατική ενίσχυση

Φυσικά, ό,τι κι αν πίστευε για τον εαυτό του ο Μπρέμερ, δεν ήταν παρά ένα κουτσούνι που απλώς εφάρμοζε άνωθεν εντολές, όπως διαφαίνεται κι από την κυνική δήλωση του Ράμσφελντ στην Γερουσία, περί των μέτρων που πήρε ο Μπρέμερ υπέρ των πολυεθνικών: "με την εφαρμογή αυτών των παροχών, το Ιράκ θα έχει μερικούς από τους πλέον ευφυείς και ελκυστικούς νόμους φορολογικούς και επενδυτικούς νόμους τού ελεύθερου κόσμου". Πάντως, οι πολυεθνικές όρμησαν αμέσως. Citigroup, MacDonald's, General Motors, HSBC, Shell, Exxon-Mobil, Chevron, Lukoil, Starwood κλπ κλπ άρχισαν τους διαγκωνισμούς για το ποια θα κόψει το μεγαλύτερο κομμάτι τής κατεστραμμένης χώρας. 

Τα μέτρα τού Μπρέμερ δεν είχαν καμμιά πρωτοτυπία, αφού είχαν ήδη δοκιμαστεί από τα "παιδιά τού Σικάγου" σε πολλές χώρες όλου του κόσμου. Απλώς, η εφαρμογή τους στο Ιράκ ήταν πιο πετυχημένη για τους νεοφιλελεύθερους επειδή είχε προηγηθεί η απόλυτη ισοπέδωση της προηγούμενης κατάστασης. Αν θέλουμε να βρούμε μια καινοτομία στο Ιράκ, μπορούμε να πούμε ότι η πλήρης απορρύθμιση επιτεύχθηκε χάρη σε μια εισβολή και μια κατοχή. 

Σε τελική ανάλυση, όμως, η επιτυχία για την οποία καμάρωναν οι νεοσυντηρητικοί στηρίχτηκε σε έναν πακτωλό χρημάτων που σκόρπισε αφειδώς η κυβέρνηση των ΗΠΑ. Βλέποντας τρελλά κέρδη μπροστά τους, οι καπιταλιστές δεν μπορούσαν να περιμένουν πότε θα αυτορρυθμιστεί η ελεύθερη αγορά, σύμφωνα με τις θεωρίες τού Φρήντμαν. Κι αφού, ως γνωστόν, οι δυτικές "δημοκρατικές" κυβερνήσεις αποτελούν υποχείρια τους διεθνούς κεφαλαίου, οι αχόρταγες πολυεθνικές απευθύνθηκαν σ' αυτές τις κυβερνήσεις για...βοήθεια. Έτσι, σύμφωνα με στοιχεία τού Γραφείου Προϋπολογισμού του Κονγκρέσσου, οι ΗΠΑ διέθεσαν για την ανοικοδόμηση του Ιράκ (δηλαδή, για ενίσχυση των πολυεθνικών, που είχαν πάρει την δουλειά) 38 δισ. δολλάρια, ενώ άλλες χώρες διέθεσαν κάπου 15 δισ. Αλλά το αποκορύφωμα της υποκρισίας που λέγεται "αυτορρυθμιζόμενη αγορά" ήταν ότι για τις "ανάγκες" των πολυεθνικών χρησιμοποιήθηκαν 20 δισ. από το ταμείο της ιρακινής κρατικής πετρελαιικής εταιρείας. (*) 

Και όμως, αυτή η διασπάθιση του δημόσιου χρήματος υπέρ των πολυεθνικών έγινε αιτία περηφάνειας και κομπασμού τού προέδρου Μπους τζούνιορ, ο οποίος τόλμησε να την συγκρίνει με το σχέδιο Μάρσαλ: "Η Αμερική έχει ξανακάνει αυτή την δουλειά στο παρελθόν. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ανορθώσαμε τα νικημένα έθνη της Ιαπωνίας και της Γερμανίας και τους συμπαρασταθήκαμε καθώς έχτιζαν αντιπροσωπευτικές διακυβερνήσεις. Κι εκείνη η προσπάθεια έχει ανταποδοθεί πολλές φορές επί τρεις γενιές φιλίας και ειρήνης. Η Αμερική δέχεται σήμερα την πρόκληση της βοήθειας του Ιράκ στο ίδιο πνεύμα, για δική τους χάρη και για δική μας." 

Χωρίς να υποστηρίζω ότι το σχέδιο Μάρσαλ εκπονήθηκε με στόχο ένα καλύτερο μέλλον για τους λαούς, μπορώ άνετα να συμφωνήσω με την Ναόμι Κλάιν, η οποία υποστηρίζει ότι το σχέδιο ανοικοδόμησης του Ιράκ ήταν ένα "αντισχέδιο Μάρσαλ": το αυθεντικό σχέδιο Μάρσαλ μπορεί να βοηθούσε την ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων κρατών στα πλαίσια μιας καπιταλιστικής λογικής αλλά το νεοφιλελεύθερο "αντισχέδιο" στόχευε στην πλήρη διάλυση του κράτους, εκείνο στήριζε την ανάπτυξη στην αύξηση της απασχόλησης αλλά αυτό εκτόξευε την ανεργία σε δυσθεώρητα ύψη, εκείνο απαγόρευε την ανοιχτή ανάμειξη ξένων εταιρειών στην ανοικοδόμηση (ώστε να μη γίνεται κραυγαλέα η προσπάθεια οικονομικής υποδούλωσης) αλλά αυτό στόχευε στην μετατροπή τού Ιράκ σε πολυεθνικό προτεκτοράτο. Με δυο λόγια, μόνο η απύθμενη βλακεία τού Μπους τζούνιορ θα μπορούσε να βρει ομοιότητες στα δυο σχέδια. 

Η αλήθεια είναι ότι οι ιρακινές επιχειρήσεις δεν πήραν ούτε ένα δολλάριο για βοήθεια και οι ιρακινοί ήσαν απλοί παρατηρητές του σχεδίου "ανοικοδόμησης" της χώρας τους. Ούτε καν το πάμφθηνο εργατικό δυναμικό τής χώρας δεν χρησιμοποιήθηκε, αφού οι εργολάβοι των ΗΠΑ (Halliburton, Parsons, Bechtel κλπ) φρόντισαν να κουβαλήσουν πεινασμένους εργάτες από την χώρα τους, ώστε να τους ελέγχουν αποτελεσματικώτερα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο κρατικός μηχανισμός που έστησε ο Μπρέμερ: τον αποτελούσαν κάπου 1.500 ιρακινοί υπάλληλοι και 50.000 αμερικανοί, υπάλληλοι τής...Halliburton. 

Δεν θα επεκταθούμε σε περισσότερες λεπτομέρειες για να αποδείξουμε τα αυταπόδεικτα. Εκείνο που μένει να δούμε είναι το πώς η πιστή εφαρμογή των φρηντμανικών οδηγιών μετεξελίχθηκε σε καταστροφή.


(*) Όταν, στα πρώτα σημειώματα αυτής της σειράς, έγραφα ότι ο Φρήντμαν εκτιμούσε πως δουλειά τού κράτους είναι να μαζεύει φόρους από τους πολίτες και να τους χρησιμοποιεί για ενίσχυση των επιχειρήσεων, κάποιοι αναγνώστες έπεσαν να με φάνε...

Ναι, ο λαός δεν ζει με δανεικά!

Στο πρόσφατο σημείωμα με τίτλο "Κι αν βγούμε από το ευρώ...τι;", κάποιος αναγνώστης προσάρτησε ένα ενδιαφέρον σχόλιο-ερώτηση: "μιά ερωτησούλα σύντροφε...: είσαι σίγουρος ότι παράγουμε όσα χρειαζόμαστε γιά να επιβιώσουμε σαν κοινωνία και σαν κράτος;". Υποσχέθηκα ότι θα επανέλθω, επιχειρώντας να δώσω μια απάντηση.

Πρώτα-πρώτα, ας δούμε τι συμπεραίνουμε από το ίδιο το σύστημα. Θυμίζω ότι υπογράψαμε το διαβόητο μνημόνιο προκειμένου να βρούμε δανεικά 110 δισεκατομμύρια, επειδή οι "αγορές" δεν μας δάνειζαν παρά μόνο με εξωπραγματικά επιτόκια. Από τότε, έχουμε βαρεθεί να ακούμε ότι πρέπει να συμμορφωθούμε με τις επιταγές τού μνημονίου γιατί από τις δόσεις αυτών των 110 δισ. εξαρτάται η επιβίωση της χώρας και η καταβολή μισθών και συντάξεων. Σύμφωνοι ως εδώ;

Δεν υπάρχει χονδροειδέστερο ψέμα! Υποτίθεται ότι καιγόμαστε τόσο πολύ για τα δανεικά του μνημονίου ώστε πρέπει να υποβληθούμε σε αιματηρές θυσίες, έτσι; Όμως, μέσα στα τρία τελευταία χρόνια, το κράτος διαθέτει για ενίσχυση του τραπεζικού συστήματος (σε ζεστό χρήμα και εγγυήσεις) 108 δισεκατομμύρια! Δηλαδή, το σύνολο σχεδόν του μνημονιακού δανεισμού διοχετεύεται στους τραπεζίτες. Άρα, από τις περίφημες δόσεις δεν διατίθεται ούτε δεκάρα για μισθούς και συντάξεις.

Πάμε παρακάτω. Όπως ξέρουμε, μαζί με το "κούρεμα", συμφωνήσαμε για ένα νέο δάνειο από τον μηχανισμό στήριξης, η πρώτη δόση του οποίου θα είναι μια "υπερδόση" 89 δισεκατομμυρίων. Πού θα πάνε αυτά τα λεφτά; Δείτε: (α) 30 δισ. πάνε κατ' ευθείαν στις τράπεζες και στους ιδιώτες επενδυτές που συμμετέχουν στο "κούρεμα", για να καλύψουν της "ζημιές", (β) 39 δισ. θα δρομολογηθούν στην "ανακεφαλαιοποίηση" των ελληνικών τραπεζών, (γ) 14 δισ. θα πάρουν οι πιστωτές για να καλύψουν ομόλογα του ελληνικού δημοσίου, τα οποία λήγουν τον Μάρτιο, (δ) τα υπόλοιπα θα καλύψουν χρέη τού κράτους προς ιδιώτες. Άρα, ούτε από αυτά τα λεφτά θα πάρουν δεκάρα οι εργαζόμενοι.

Συμπέρασμα: Όσα δανεικά κι αν παίρνει η χώρα, τα παίρνει μόνο και μόνο για να τα μοιράσει στους ντόπιους και ξένους κεφαλαιούχους. Σε καμμιά περίπτωση δεν τα παίρνει για λογαριασμό του απλού λαού. Τελεία και παύλα. Συνεπώς, ο απλός λαός δεν ζει με δανεικά, όσο κι αν ορισμένοι προσπαθούν λυσσωδώς να μας πείσουν για το αντίθετο. Κι αφού δεν ζει με δανεικά, είναι αυταπόδεικτο ότι ζει με την δουλειά του.

Ας συνεχίσουμε, όμως, με λίγα απλά μαθηματικά. Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν τής Ελλάδας φτάνει, περίπου, τα 250 δισ. ευρώ. Μιας και σε τούτον εδώ τον τόπο ζουν κάπου 10 εκατομμύρια ψυχές, μπορούμε να πούμε ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ τής χώρας μας είναι, πάνω-κάτω, 25.000 ευρώ. Με απλά λόγια, αυτό σημαίνει ότι κάθε άνθρωπος που ζει στην Ελλάδα, παράγει κάθε χρόνο, με την δουλειά του, περιουσία αξίας 25 χιλιάδων. Προσέξτε: όταν λέμε "κάθε άνθρωπος" εννοούμε και τα μωρά της αγκαλιάς και τους αιωνόβιους γέρους. Για "μέσο όρο" μιλάμε. Συνεπώς, μια τετραμελής οικογένεια προσφέρει κάθε χρόνο στο κράτος 100 χιλιάρικα.

Αν θέλουμε να εξετάσουμε καλύτερα αυτά τα νούμερα, ας δεχτούμε ότι, από τα 10 εκατομμύρια ανθρώπους, μόνο οι μισοί είναι κατάλληλοι για εργασία κι ας αφήσουμε τους άλλους (παιδιά, ηλικιωμένους, ασθενείς, ανάπηρους κλπ) στην ησυχία τους. Αυτό σημαίνει ότι σε κάθε κάτοικο, είτε εργαζόμενο είτε διαθέσιμο για εργασία, αναλογεί ετήσιο προϊόν 50.000 ευρώ. Κι επειδή στην Οικονομική Επιστήμη ισχύει η ισότητα Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν = Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημα, μπορούμε να πούμε ότι σε κάθε -πραγματικά ή δυνητικά- εργαζόμενο αντιστοιχεί ετήσιο ακαθάριστο εισόδημα 50 χιλιάρικα.

Με την πεποίθηση ότι ο αναγνώστης δεν μπερδεύτητκε με τις έννοιες και τα ποσά, τον ρωτώ: έχει πρόβλημα μια τέτοια οικονομία αν αποδώσει σε κάθε εργαζόμενο το μισό προϊόν της δουλειάς του (δηλαδή, 25 χιλιάρικα) και παρακρατήσει το άλλο μισό για κοινωνική πολιτική και έργα υποδομής; Μιλάμε για 125 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, με τα οποία μπορούν να γίνουν κοινωφελή έργα, να ενισχυθεί η πρόνοια και η παιδεία και να στηριχτούν όσοι είναι ανίκανοι για εργασία. Είναι λίγα, γαμώτο;

Σαφώς και δεν είναι λίγα. Και μπορούν να γίνουν πολύ περισσότερα, αφού τα 250 δισ. τού ΑΕΠ θα μπορούσαν εύκολα να ήσαν 300, αν σκεφτούμε ότι τουλάχιστον ένας στους πέντε δυνητικά εργαζόμενους δεν έχει δουλειά.

Βέβαια, όλα αυτά θα ήσαν απλά αν δεν διαφέντευε τούτο τον τόπο μια κάστα ταγμένη να υπηρετεί τα συμφέροντα των ολίγων, αν το προϊόν τής δουλειάς μας δεν πήγαινε στις τσέπες των λογής-λογής καπιταλιστών, αν δεν σπαταλιόταν σε υποβρύχια που γέρνουν και σε πολεμικά αεροπλάνα που δεν έχουν όπλα, αν δεν διασπαθιζόταν σε αντιπαραγωγικές διαδικασίες. Με δυο λόγια, όλα θα μπορούσαν να ήσαν καλύτερα αν ο πλούτος που παράγουν οι εργαζόμενοι δεν υφαρπαζόταν από το αδηφάγο κεφάλαιο.

Θα μπορούσα να πω πολλά περισσότερα αλλά θα ξεπερνούσα τα όρια ενός ιστολογικού σημειώματος. Έτσι, θα κλείσω με μια σύντομη παρατήρηση: όταν ένας οικογενειάρχης έχει περιορισμένο εισόδημα, το οποίο δεν επαρκεί γα το σύνολο των αναγκών του, δεν αφήνει τα παιδιά του νηστικά προκειμένου να καλύψει την δόση του αυτοκινήτου του. Καταλάβατε τι θέλω να πω, κύριε Παπαδήμε, κύριε Βενιζέλε και όλοι εσείς οι μεγαλόσχημοι κύριοι (ο θεός να σας κάνει κυρίους);


ΥΓ: Υποτίθεται ότι η συντριβή των εργασιακών δικαιωμάτων και κεκτημένων έγινε για να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα, έτσι; Πώς εξηγείται, λοιπόν, ότι οι τιμές τραβάνε συνεχώς την ανηφόρα, παρά την καταβαράθρωση του κόστους εργασίας; Σε ποιες τσέπες πήγαν όσα περικόπηκαν από τους εργαζομένους;

"Γόμορρα"

Αν και το βιβλίο που έγραψε στα 27 του χρόνια, το "Γόμορρα",  έγινε μπεστ-σέλλερ, ο Ρομπέρτο Σαβιάνο δεν είναι λογοτέχνης. Γνήσιο παιδί τής Νάπολης, ο Σαβιάνο σπούδασε φιλοσοφία στο πανεπιστήμιο της πόλης του και έπιασε δουλειά ως δημοσιογράφος για να κερδίσει τον επιούσιο. Ευτυχώς για όλους εμάς, ο Σαβιάνο δεν είναι απλώς "δημοσιογράφος" (σε εισαγωγικά) αλλά πραγματικός Δημοσιογράφος (με κεφαλαίο Δέλτα), δηλαδή λειτουργός, ο οποίος αναζητά και δημοσιοποιεί την αλήθεια που ενδιαφέρει όλο το κοινωνικό σύνολο.

Πριν προλάβει καλά-καλά να ολοκληρώσει τις σπουδές του, ο Σαβιάνο έγινε μέλος της οργάνωσης "Παρατηρητήριο για την Καμόρρα(*) και την παρανομία". Σιγά-σιγά, ο Σαβιάνο πήρε την μεγάλη απόφαση: αποφάσισε να χωθεί όσο βαθύτερα μπορούσε μέσα στα άδυτα της Καμόρρας και να μαζέψει στοιχεία για την δράση της, προκειμένου να τα κοινοποιήσει. Παίζοντας, λοιπόν, κορώνα-γράμματα το κεφάλι του, ο Σαβιάνο μάζεψε άφθονο υλικό. Αυτό το υλικό, το οποίο δεν δίστασε να δημοσιοποιήσει, αποτελεί το περιεχόμενο του "Γόμορρα", ενός βιβλίου που έχει πουλήσει ςσχεδόν 40.000 αντίτυπα μόνο στην Ελλάδα.

Αξίζει να πούμε δυο λόγια για τον τίτλο. Στην καθημερινή μας γλώσσα, έχουμε μάθει να μιλάμε για "τα Σόδομα και τα Γόμορρα". Όμως, η ιταλική γλώσσα ακολουθεί την Παλαιά Διαθήκη, η οποία κάνει λόγο για "τα Σόδομα και την Γομόρρα". Τώρα, γίνεται πλέον αντιληπτό το παιχνίδι που παίζει ο Σαβιάνο με τις λέξεις "Καμόρρα"-"Γομόρρα".

Από τις πρώτες σελίδες τού βιβλίου, ο αναγνώστης μένει με το στόμα ανοιχτό. Βέβαια, πολλά από αυτά που αποκαλύπτει ο Σαβιάνο, είτε τα έχουμε δει στον κινηματογράφο είτε τα έχουμε διαβάσει είτε υποψιαζόμαστε ότι συμβαίνουν. Όμως, είναι η πρώτη φορά που όλα έχουν ονοματεπώνυμο! Ναι, ο Σαβιάνο δεν διστάζει να αποκαλύψει τα ονόματα των πάντων, όχι μόνο των αρχηγών τής Καμόρρας αλλά και των παρατρεχάμενων, των πολιτικών και των δικαστικών που συνεργάστηκαν μ' αυτήν, των δημάρχων που εκλέχτηκαν με την στήριξή της, ακόμα και των πιτσιρικάδων που δούλεψαν για την Καμόρρα έστω και ως απλά "βαποράκια". Ας δούμε δυο αποσπάσματα από το βιβλίο:

"Εξαιτίας μιας σύγκρουσης με το κόμμα της παλιάς Χριστιανικής Δημοκρατίας, οι φατρίες στο Καζάλ ντι Πριντσίπε στήριξαν το 1992 το Ιταλικό Φιλελεύθερο Κόμμα, που σημείωσε τη μεγαλύτερη άνοδο στην ιστορία του: από το επισφαλές ένα τοις εκατό, εκτινάχθηκε, μετά την υποστήριξη της φατρίας, στο τριάντα τοις εκατό."

"Οι Φραντσέσκο Σκιαβόνε Σάντοκαν, Μικέλε Ζαγκαρία και η φατρία Μότσα ήταν οι πιο σημαντικοί εταίροι των Cirio και Parmalat στην Καμπανία. Σε όλη την περιοχή της Καζέρτα, στο μεγαλύτερο μέρος της Νάπολης, σε όλο το νότιο Λάτσιο, στο μεγαλύτερο μέρος των Μάρκε και Αμπρούτσο και στο μεγαλύτερο μέρος της Λουκανίας, το γάλα που διανέμεται από τις εταιρείες Cirio και Parmalat έχει κατακτήσει το ενενήντα τοις εκατό της αγοράς. Ένα αποτέλεσμα  που επιτεύχθηκε χάρη στη στενή συνεργασία με την Καμόρρα του Καζάλε και στις προμήεθειες που πλήρωναν οι επιχειρήσεις στις φατρίες προκειμένου να διατηρούν μια θέση υπεροχής. Διάφορα τα εμπορικά σήματα που έχουν εμπλακεί, όλα αναγόμενα στην αυτοκρατορία της Eurolat, της επιχείρησης που το 1999 πέρασε από τον όμιλο Cirio του Κρανιόττι στην Parmalat του Τάνζι."

Αν και το βιβλίο αποτελεί αυτοδύναμο σύνολο, χωρίζεται σε επί μέρους κεφάλαια, με ξεχωριστό περιεχόμενο το καθένα. Ο αναγνώστης συγκλονίζεται από το πρώτο κεφάλαιο, όπου γίνεται λόγος για το λιμάνι της Νάπολης και πώς αυτό έχει αναδειχθεί σε πύλη προς την Ευρώπη για όλα τα προϊόντα-μαϊμούδες, που κατασκευάζονται στην Άπω Ανατολή. Και η ένταση φτάνει αμείωτη ως και το τελευταίο κεφάλαιο, όπου αποκαλύπτεται ο εγκληματικός τρόπος με τον οποίο μεγάλες βιομηχανίες έχουν αναθέσει στην Καμόρρα την διαχείριση των τοξικών τους αποβλήτων.

Το "Γόμορρα" πρωτοκυκλοφόρησε στην Ιταλία το 2006, σημειώνοντας εντυπωσιακή επιτυχία. Από αυτά τα λίγα που είπαμε ως εδώ, εύκολα μπορεί να καταλάβει κανείς γιατί τα τελευταία 6 χρόνια ο Σκιαβόνε κυκλοφορεί περιστοιχιζόμενος από πάνοπλους στρατιωτικούς αστυνομικούς (καραμπινιέρους).

Συμπερασματικά, το "Γόμορρα" είναι ένα συγκλονιστικό ρεπορτάζ, γραμμένο με την ζωντανή και ρέουσα γλώσσα ενός καλογραμμένου μυθιστορήματος, το οποίο διαβάζεται με αμείωτο ενδιαφέρον από την πρώτη μέχρι και την τελευταία σελίδα. Προσωπικά, αποφάσισα να το διαβάσω καθώς έψαχνα στοιχεία για την Parmalat, στα πλαίσια της "Ανατομίας του νεοφιλελευθερισμού" και δεν μετάνοιωσα καθόλου. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη και αξίζει τα 18 ευρώ του μέχρι την τελευταία δεκάρα.


(*) Εδώ, οφείλουμε μια διευκρίνηση. Στην Ελλάδα (αλλά και σε όλον τον κόσμο) συνηθίζουμε να αποκαλούμε όλες τις παράνομες οργανώσεις με τον όρο "Μαφία" (λέξη αραβικής ρίζας, που σημαίνει "Νταηλίκι"). Όμως, η Μαφία (πιο σωστά "Κόζα νόστρα" , που σημαίνει "Δική μας υπόθεση") είναι σικελικό "προϊόν", που έκανε την εμφάνισή του στα μέσα τού 19ου αιώνα και, μέσω της μετανάστευσης, εξαπλώθηκε μέχρι τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι αντίστοιχες οργανώσεις της μεσοκεντρικής Ιταλίας (δηλαδή, της Νάπολης και της ευρύτερης περιοχής) δεν έχουν σχέση με την Μαφία και συνιστούν την "Καμόρρα" (= Ρακέττα). Επίσης, στην Απουλία (νοτιοανατολική Ιταλία) έχουμε την "Σάκτα Κορόνα Ουνίτα" (= Ενιαίο Ιερό Στέμμα) και στην Καλαβρία (νοτιοδυτική Ιταλία) την "Ντράγκετα" (λέξη με ελληνική ρίζα, που σημαίνει "Ανδρεία").

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 63. Αρχίζει η "αναμόρφωση" του Ιράκ

Στα δώδεκα χρόνια που κράτησε το εμπάργκο, η ιρακινή οικονομία βασίστηκε στην εθνική πετρελαιική εταιρεία και σε καμμιά διακοσαριά δημόσιες επιχειρήσεις, οι οποίες παρήγαγαν όλα όσα χρειάζονταν οι ιρακινοί, από τρόφιμα μέχρι πρώτες ύλες για τις βιομηχανίες τής χώρας. Χάρη σ' αυτές τις δημόσιες επιχειρήσεις επιβίωσε ένας ολόκληρος λαός επί μια ολόκληρη δωδεκαετία. Αυτές οι μη κερδοσκοπικές δημόσιες επιχειρήσεις ήσαν που του έδιναν την δυνατότητα να βρίσκει φτηνό φαγητό και φτηνά καύσιμα, όπως αναφέραμε σε προηγούμενο σημείωμά μας. Κι όμως, η πρώτη δουλειά τού Μπρέμερ ήταν να δρομολογήσει την ιδιωτικοποίηση όλων αυτών των επιχειρήσεων. Όπως δήλωσε ο ίδιος, "στρατηγικός μας στόχος τους επόμενους μήνες είναι να δρομολογήσουμε πολιτικές που θα έχουν ως αποτέλεσμα την αναδιανομή ανθρώπων και πόρων από τις κρατικές επιχειρήσεις σε πιο παραγωγικές ιδιωτικές εταιρείες." (Washington Post, 28/12/2003).

Η επίθεση τού Μπρέμερ στις δημόσιες επιχειρήσεις τού ιράκ αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό ακόμη και από τους ιρακινούς συνεργάτες του. Σύμφωνα με δημοσίευμα των New York Times, ο κατοχικός υπουργός εμπορίου Αλί Αμπντούλ Αμίρ Αλλάουι "επέκρινε την πίεση προς την κατεστραμμένη από τον πόλεμο οικονομία να κινηθεί γρήγορα προς ένα σύστημα ελεύθερης αγοράς, λέγοντας ότι μια γρήγορη κίνηση θα τροφοδοτούσε την ανεργία και θα ενίσχυε την πολιτική αστάθεια." (New York Times, 14/10/2003).

Για την γρήγορη απελευθέρωση της αγοράς και την επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεων, ο Μπρέμερ ετοίμασε ένα πακέτο μέτρων, για το οποίο ειπώθηκε ότι αποτελούσε "μια λίστα ευχών, την εκπλήρωση των οποίων οι ξένοι επενδυτές ονειρεύονται στις αναπτυσσόμενες αγορές" (Economist, 25/09/2003). Για παράδειγμα, ο συντελεστής φορολογίας των εταιρειών μειώθηκε από 45% σε 15%(*), ενώ επετράπη στους ξένους επενδυτές η απόκτηση του 100% οποιασδήποτε ιρακινής επιχείρησης (προφανώς, για να μην επαναληφθεί το φαινόμενο που παρατηρήθηκε στην Ρωσσία, με τους ολιγάρχες). Επίσης, οι συμβάσεις των ξένων επενδυτών με την ιρακινή κυβέρνηση θα είχαν ελάχιστη διάρκεια 40 χρόνια, στην δε λήξη τους θα δινόταν δικαίωμα ανανέωσης στους ξένους επενδυτές (δηλαδή, μετά από 40 χρόνια, η τότε εκλεγμένη κυβέρνηση θα παρέμενε δέσμια των συμβάσεων που θα είχε υπογράψει η κατοχική εξουσία).

Το προκλητικώτερο μέτρο, όμως, ήταν η δυνατότητα των ξένων επενδυτών να μεταφέρουν στο εξωτερικό το σύνολο των κερδών τους, δίχως να είναι υποχρεωμένοι να επανεπενδύσουν στο Ιράκ έστω ένα μέρος αυτών. Και το κερασάκι στην τούρτα: κέρδη τα οποία θα έφευγαν από την χώρα...δεν θα φορολογούνταν καθόλου!

Η ασυδοσία και η αλητεία των κατακτητών φαίνεται καθαρά και στην περίφημη ιστορία των "χαμένων δισεκατομμυρίων του Ιράκ". Οι "εγκέφαλοι"των ΗΠΑ, προκειμένου να τονίσουν την απόφασή τους να τα αλλάξουν όλα και να μην αφήσουν τίποτε όρθιο, αποφάσισαν να αλλάξουν το ιρακινό δηνάριο με ένα νέο δηνάριο, παίζοντας ένα άθλιο παιχνίδι με την ισοτιμία (**). Τα νέα χαρτονομίσματα μοιράστηκαν από τεθωρακισμένα οχήματα του πολιτειακού στρατού εν μέσω συμμαχικών πανηγυρισμών. Μόνο που σύντομα απεδείχθη ότι δεν διανεμήθηκαν όσα χαρτονομίσματα τυπώθηκαν. Κάπου στον δρόμο χάθηκαν κάμποσα νέα δηνάρια, συνολικής αξίας 8,8 δισεκατομμυρίων δολλαρίων!

Η υπόθεση έφτασε στο Κονγκρέσσο των ΗΠΑ, το οποίο κάλεσε σε απολογία (εκτός από τον Μπρέμερ) τον Νταίηβιντ Όλιβερ, υπεύθυνο της όλης διαδικασίας. Ο απίθανος διάλογος που ακολούθησε, καταγράφεται σε ρεπορτάζ τού Μαρκ Γκρέγκορ για το BBC:
(Ερώτηση) Ως υπεύθυνος των οικονομικών, δεν θα πρέπει να γνωρίζετε τι απέγιναν εκείνα τα 8,8 δισ.;
(Απάντηση) Δεν έχω ιδέα. Δεν μπορώ να σας πω αν τα χρήματα διοχετεύτηκαν σωστά ή όχι. Ούτε νομίζω ότι αυτό παρουσιάζει κάποιο ενδιαφέρον.
(Ερώτηση) Ναι, αλλά είναι γεγονός ότι δισεκατομμύρια δολλάρια εξαφανίστηκαν δίχως να αφήσουν κανένα ίχνος.
(Απάντηση) Των δικών τους χρημάτων. Δισεκατομμύρια δολλάρια από τα χρήματα εκείνων (σημ.: των ιρακινών) εξαφανίστηκαν. Ναι, το καταλαβαίνω, αλλά εγώ λέω: και τί έγινε;

Φαίνεται περίεργο αλλά όσο περισσότερο αναλύουμε τα όσα διαδραματίστηκαν στο Ιράκ κατά την νεοφιλελεύθερη επέλαση, τόσο περισσότερο καταλαβαίνουμε τα όσα γίνονται τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη και τόσο ευκολώτερα αντιλαμβανόμαστε τί πρόκειται να επακολουθήσει. Γι' αυτό, θα συνεχίσουμε.


(*) Πριν λίγα χρόνια, ίσχυε και στην Ελλάδα συντελεστής 45% για τις ανώνυμες εταιρείες. Μετά από σταδιακό "ξύρισμα", έχει πέσει σήμερα στο 20% αλλά τα αστικά κόμματα εξουσίας (φυσικά, σε αγαστή συνεργασία με τους βιομήχανους και τους τραπεζίτες) έχουν δρομολογήσει περαιτέρω μείωσή του. Θυμίζω εδώ ότι η ελαχιστοποίηση (μέχρι μηδενισμού, ει δυνατόν) της φορολόγησης των επιχειρήσεων συνιστά το απόλυτο όραμα του Φρήντμαν.

(**) Δείτε όλο το παιχνίδι που παίχτηκε με το νέο νόμισμα, στο άρθρο "Iraqi dinar" της διαδικτυακής εγκυκλοπαίδειας Wikipedia

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 62. Η αυτού εξοχότης, ο Πωλ Μπρέμερ

Με την ασφάλεια της χρονικής απόστασης από όσα διαδραματίστηκαν στο Ιράκ κατά την περίοδο αμέσως μετά την εισβολή, μπορούμε να συμφωνήσουμε, εν μέρει, με την εκτίμηση των πολιτειακών αναλυτών ότι τα πράγματα δεν πήγαν όσο καλά θα έπρεπε. Για να είμαστε ακριβέστεροι, θα πρέπει να πούμε ότι η εισβολή απέτυχε παταγωδώς. Σε συνέντευξή του στο CNN to 2006, ο ανώτατος αξιωματούχος τού πολιτειακού υπουργείου άμυνας Ρίτσαρντ Περλ παραδέχθηκε ότι "το βασικό λάθος της προοπτικής μας ήταν η κατοχή που επέβαλε ο Μπρέμερ".

Φαίνεται ότι οι αξιωματούχοι των ΗΠΑ θέλουν να φορτώσουν στον Πωλ Μπρέμερ τα σπασμένα της αποτυχίας τους στο Ιράκ. Αλλά ποιός ήταν στην πραγματικότητα ο Πωλ Μπρέμερ; Αξίζει τον κόπο να σταθούμε λίγο και να ρίξουμε μια ματιά σ' αυτή την αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, χρησιμοποιώντας τόσο τα δημοσιεύματα εκείνης της εποχής όσο και το βιβλίο που έγραψε αργότερα ο ίδιος ο Μπρέμερ, με τίτλο "My year in Iraq: The struggle to build a future of hope" (*)

Όπως έχουμε δει σε προηγούμενα σημειώματα, ο Μπρέμερ έκανε τα πρώτα του βήματα στην πολιτική δίπλα στον Ράμσφελντ και τον Τσένυ. Η εκτίμηση που έτρεφαν οι νεοσυντηρητικοί στο πρόσωπό του, σε συνδυασμό με την κενοδοξία του, έκαναν τον Μπρέμερ να "καβαλλήσει το καλάμι" όταν η κυβέρνηση Μπους τον διόρισε ως πολιτικό προϊστάμενο των δυνάμεων κατοχής. Έτσι, ο νεόκοπος αρμοστής, μόλις έφτασε στο Ιράκ, εγκαταστάθηκε στο υπερπολυτελές μέγαρο του Σαντάμ και φρόντισε να επιδεικνύει την ισχύ του με κάθε ευκαιρία: εμφανιζόταν συνεχώς στην τηλεόραση, κυκλοφορούσε πάντοτε με ένα ελικόπτερο Blackhawk, περιστοιχιζόταν από μια διμοιρία σωματοφυλάκων τής Blackwater (της ιδιωτικής εταιρείας συμφερόντων Τσένυ, η οποία είχε αναλάβει την οργάνωση του πολέμου) και δεν έκρυβε την ικανοποίησή του στην προσφώνηση "εξοχώτατε".

Στο βιβλίο του, ο Μπρέμερ αναγνωρίζει -εμμέσως, πλην σαφώς- ότι ήταν λάθος του το ότι φορτώθηκε στις πλάτες του το σχέδιο ανασυγκρότησης του Ιράκ και δεν φρόντισε να κρυφτεί πίσω από μια "βιτρίνα" ιρακινών αξιωματούχων-μαριονεττών. Αν και με αυτόν τον τρόπο ο Μπρέμερ επιχειρεί να δείξει ότι πολιτεύθηκε με θάρρος, το γεγονός είναι ότι ο ταλαιπωρημένος ιρακινός λαός δεν ήταν δυνατόν να "χωνέψει" ότι κουμανταριζόταν από έναν άπιστο αμερικανό, ο οποίος ντυνόταν σαν νεόπλουτος βλάχος: πανάκριβο κοστούμι και άρβυλα Τίμπερλαντ.(**)

Όπως και ο Τζων Αγκρέστο, για τον οποίο μιλήσαμε προχτές, έτσι και ο Μπρέμερ παραδέχτηκε ότι πήγε στο Ιράκ δίχως να έχει την παραμικρή γνώση για την χώρα την οποία πήγαινε να "αναμορφώσει". Αλλά, τί κι αν δεν είχε ιδέα για την κουλτούρα, τα ήθη και τα έθιμα, τις παραδόσεις, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, την φιλοσοφία και όλα τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του λαού που θα κυβερνούσε; Ήταν αρκετό το ότι είχε πάρει μαζί του το βιβλιαράκι με τις οδηγίες για το πώς θα επέβαλε τον νεοφιλελευθερισμό. Όπως παρατηρεί ευφυώς η Ναόμι Κλάιν, "αποστολή τού Μπρέμερ δεν ήταν να κερδίσει την καρδιά και το μυαλό των ιρακινών αλλά να προετοιμάσει την χώρα για να ιδρυθεί η Ιράκ Α.Ε.".

Ας δούμε και μια τελευταία λεπτομέρεια. Μέχρι την 11η Σεπτεμβρίου 2001, ο Μπρέμερ εργαζόταν σε μια μεγάλη ασφαλιστική εταιρεία. Επειδή η εταιρεία στεγαζόταν στους δίδυμους πύργους, τα γραφεία καταστράφηκαν από το χτύπημα ενώ χάθηκαν και 300 από τους 700 εργαζομένους της. Έναν μήνα μετά, ο Μπρέμερ ίδρυσε μια εταιρεία συμβούλων, η οποία παρείχε σε πολυεθνικές εταιρείες υπηρεσίες ασφαλείας κατά τρομοκρατικών χτυπημάτων, αξιοποιώντας την θητεία του στην κυβέρνηση Ρέηγκαν ως υπευθύνου της αντιτρομοκρατικής υπηρεσίας. Με άλλα λόγια, ο Μπρέμερ φρόντισε να πλουτίσει από το χάος που προκάλεσαν τα χτυπήματα στους δίδυμους πύργους. Προφανώς, σκέφτηκε ότι στο Ιράκ θα έκανε κάτι παρόμοιο: θα φρόντιζε να βγουν πολλά και γρήγορα λεφτά μέσα από την καταστροφή.

Αν επιμείναμε στην σκιαγράφηση αυτού του ανδρείκελου, που έβαλαν οι ΗΠΑ στην θέση του κυβερνήτη στο κατεχόμενο Ιράκ, είναι επειδή στον Μπρέμερ βρίσκουμε όλα τα χαρακτηριστικά τα οποία ο Φρήντμαν θα ήθελε να έχουν όσοι αναλαμβάνουν τον νεοφιλελεύθερο μετασχηματισμό μιας χώρας: άκρατη φιλοδοξία, ελλιπή κρίση, μέτρια προσωπικότητα και δουλική προσήλωση στις άνωθεν εντολές. Κρατήστε αυτά τα χαρακτηριστικά. Θα τα βρούμε μπροστά μας, όταν φτάσουμε στην Ελλάδα των ημερών μας.


(*) Το βιβλίο τού Πωλ Μπρέμερ μπορεί να το βρει ο καθένας στο διαδίκτυο σε μορφή .pdf

(**) Μια πικάντικη λεπτομέρεια, από το βιβλίο τού Μπρέμερ: τα άρβυλα του τα είχε χαρίσει ο γιος του, όταν έφευγε για το Ιράκ, μαζί με μια κάρτα που έγραφε: "Κόψε μερικούς κώλους, μπαμπά".

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 61. Τα προσχήματα πέφτουν

Δεν είχαν περάσει καλά-καλά 5 μήνες από την πτώση τής Βαγδάτης, όταν στις 20-21 Σεπτεμβρίου 2003 ο Πωλ Μπρέμερ (σε συνεργασία με το πολιτειακό υπουργείο εξωτερικών) συγκάλεσε ένα περίεργο συνέδριο, Σ' αυτό το συνέδριο παραβρέθηκαν 14 νεοφιλελεύθεροι πολιτικοί από την ανατολική Ευρώπη με σκοπό να ενημερώσουν μερικούς επίλεκτους ιρακινούς τεχνοκράτες για την πορεία που θα έπρεπε να ακολουθήσει η χώρα, προκειμένου να ανασχηματιστεί σύμφωνα με το καπιταλιστικό όραμα.

Ο Μάρεκ Μπέλκα (πρώην υπουργός οικονομικών τής μετακομμουνιστικής Πολωνίας και ήδη δεξί χέρι τού Μπρέμερ) έδωσε εξ αρχής τους τρεις βασικούς άξονες αυτού του ανασχηματισμού: (α) να εκποιηθούν αμέσως οι μη παραγωγικές δημόσιες επιχειρήσεις, χωρίς προσπάθειες να σωθούν με δημόσια κεφάλαια, (β) να καταργηθούν όλες οι επιχορηγήσεις, με παράλληλη ενίσχυση του ιδιωτικού τομέα και (γ) να εξυγιανθεί ο προϋπολογισμός (προφανώς με μείωση της δημόσιας δαπάνης) και να θεσμοθετηθεί ένα υγιές φορολογικό σύστημα (προφανώς με μετατόπιση των φορολογικών βαρών από τις επιχειρήσεις προς τους πολίτες). 

Στην συνέχεια, ο Μπέλκα παρότρυνε τους ιρακινούς να εκμεταλλευτούν την επικρατούσα χαώδη κατάσταση και να προωθήσουν, αμέσως και αποφασιστικά, τις απολύσεις που θα συρρίκνωναν τον δημόσιο τομέα. Επίσης, παραβλέποντας ότι η εισβολή είχε εκτινάξει την ανεργία στο 67% και ότι πλέον η συντριπτική πλειοψηφία των ιρακινών επιβίωνε χάρη στα επιδοτούμενα τρόφιμα, ζήτησε την άμεση διακοπή όλων των επιδοτήσεων και όλων των παροχών "για να μη δημιουργούνται στρεβλώσεις". "Απλώς σκεφτείτε", τόνισε ο Μπέλκα, "ότι ένα λίτρο βενζίνης κοστίζει λίγο πάνω από ένα σεντ" και παρατήρησε με αποτροπιασμό ότι, επί Σαντάμ, το 60% των ιρακινών τρέφονταν με καλάθια επιδοτούμενων τροφίμων που κόστιζαν μόλις 17 σεντς. Για τον Μπέλκα, προφανώς, τα φτηνά καύσιμα και το φτηνό φαγητό αποτελούσαν απαράδεκτες στρεβλώσεις και έπρεπε να διορθωθούν! (*) 

Αμέσως μετά το συνέδριο, ο Μπρέμερ άρχισε να εκδίδει απανωτά διατάγματα, σε εφαρμογή των πορισμάτων. Ήταν τόση η ορμή τού Μπρέμερ, ώστε ο νομπελίστας οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτζ έγραψε σε άρθρο του για την εφημερίδα "Business Day" του Γιοχάννεσμπουργκ ότι προοιωνιζόταν "μια ριζοσπαστικώτερη μορφή θεραπείας-σοκ από εκείνη που επιβλήθηκε στον πρώην σοβιετικό κόσμο". Το "ριζοσπαστικώτερο" ήταν ότι οι αμερικανοί δεν θα έκαναν στο Ιράκ το λάθος που είχαν κάνει στην Ρωσία. Όπως έχουμε αναλύσει εδώ, τότε οι εκποιούμενες δημόσιες επιχειρήσεις πήγαιναν υποχρεωτικά σε ρωσικά χέρια και μετά πουλιόντουσαν στο διεθνές κεφάλαιο. Τώρα οι αμερικανικές πολυεθνικές θα έβαζαν κατ' ευθείαν χέρι στην ιρακινή περιουσία, δίχως την μεσολάβηση ντόπιων ή άλλων ξένων επιχειρηματιών. Άλλωστε, αυτό το είχε ξεκαθαρίσει ο ίδιος ο Μπους όταν, πριν την εισβολή, δήλωνε ξεδιάντροπα ότι η πρωτοβουλία στην μεταπολεμική ανοικοδόμηση του Ιράκ θα ανήκε στις ΗΠΑ, μιας και οι ΗΠΑ ήταν που πρωτοστατούσαν στην "απελευθέρωση" του Ιράκ. 

Μια άλλη "καινοτομία" που εφαρμόστηκε στο Ιράκ ήταν ότι ο επιχειρούμενος "ανασχηματισμός" δεν θα γινόταν μετά από συνεννοήσεις είτε με ιρακινούς πολιτικούς και τεχνοκράτες είτε με διεθνείς οργανισμούς αλλά θα εφαρμοζόταν απ' ευθείας από όργανα των ΗΠΑ. Παρ' ότι τόσο το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο όσο και η Παγκόσμια Τράπεζα ελέγχονταν από πολιτειακούς παράγοντες, οι ΗΠΑ άφησαν αυτούς τους οργανισμούς στο περιθώριο και ανέθεσαν όλα τα "κουμάντα" στον αρμοστή-μαριονέττα τους, τον Πωλ Μπρέμερ. 

Η αποφασιστικότητα των ΗΠΑ για αποκλειστικότητα στους χειρισμούς φαίνεται και στις δηλώσεις δυο αξιωματούχων, οι οποίοι θέλησαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους, στον ρεπόρτερ του Associated Press Τζιμ Κρέην. Η πρώτη δήλωση ανήκει σε άγγλο: "Αυτό είναι το πλάνο, για την ώρα. Οι αμερικανοί θα το αναγγείλουν όταν θα είναι έτοιμο. Αλλά καμμία συνθήκη δεν εγγυάται την κατάσταση αφού δεν υπάρχει ιρακινή κυβέρνηση για να την εγκρίνει". Η δεύτερη έγινε από ανώτερο πολιτειακό στρατιωτικό, ο οποίος εξηγεί γιατί οι ΗΠΑ παίρνουν αποφάσεις δίχως διαπραγματεύσεις: "Εδώ που φτάσαμε, θα διαπραγματευόμασταν με τους εαυτούς μας, γιατί εμείς είμαστε η κυβέρνηση".(**)


Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι με το πείραμα του Ιράκ ο νεοφιλελευθερισμός έρριξε την μάσκα και πήγε ένα βήμα μπροστά. Άφησε κατά μέρος τις προσπάθειες που έκανε στο παρελθόν για να στηρίξει την άποψη ότι η ελεύθερη αγορά δεν έχει σχέση με ιμπεριαλιστικά σχέδια και έδειξε ότι δεν χρειάζονται ούτε προσχήματα ούτε αχυράνθρωποι για την εξάπλωσή του: αρκεί ένας πόλεμος για να ανοίξουν νέες αγορές.



(*) Τα στοιχεία για το συνέδριο αυτό αντλήθηκαν από το άρθρο τού Φίλιπ Κουράτα "Eastern Europeans Urge Iraq to Adopt Rapid Market Reforms", το οποίο βρήκα στον ιστοτόπο τής αμερικανικής πρεσβείας στην Ιταλία (!)

(**) Τζιμ Κρέην, "U.S. aims to keep Iraq military control", Associated Press, 13/03/2004

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 60. Αποδόμηση διά της λεηλασίας

Το στοιχείο το οποίο διαφοροποιεί την εισβολή στο Ιράκ από κάθε άλλον πόλεμο είναι ότι για πρώτη φορά οι εισβολείς ευλόγησαν την λαφυραγωγία. Αν κατά την "καταιγίδα της ερήμου" είχαν λεηλατηθεί 13 μουσεία, ήταν πολύ λογικό να αναμένεται ότι κατά το "σοκ και δέος" η κατάσταση θα ήταν παλλαπλά χειρότερη για δυο λόγους: πρώτον, το μακροχρόνιο εμπάργκο είχε πολλαπλασιάσει την φτώχεια και, δεύτερον, ο Σαντάμ είχε εκκενώσει τις φυλακές πριν λίγους μήνες, προκειμένου να δημιουργήσει μεγαλύτερα προβλήματα στους -αναμενόμενους- εισβολείς.

Τα όσα ακολούθησαν ξεπερνούν κάθε φαντασία. Υπό το απαθές βλέμμα των αμερικανών στρατιωτών (όταν αυτοί οι ίδιοι οι στρατιώτες δεν συμμετείχαν στις λεηλασίες), οι βάνδαλοι χύμηξαν παντού. Από την μανία τους δεν γλίτωσε κανένα μουσείο, κανένα δημόσιο κτήριο, κανένα εκπαιδευτικό ίδρυμα, καμμία δημόσια εγκατάσταση. Είναι γνωστός ο διεθνής οδυρμός των όπου γης αρχαιολόγων για τις ανεπανόρθωτες καταστροφές τού εθνικού μουσείου τής Βαγδάτης, ενός από τα σημαντικώτερα μουσεία τού κόσμου, απ' όπου μοναδικοί θησαυροί έκαναν φτερά (αν δεν καταστράφηκαν). Εδώ θα δώσουμε ένα λιγώτερο γνωστό στοιχείο: στο διεθνές αεροδρόμιο της Βαγδάτης, στην λεηλασία του οποίου πήραν μέρος και αμερικανοί στρατιώτες, προξενήθηκαν ζημιές σε κτήρια και πολιτικά αεροσκάφη, οι οποίες ξεπέρασαν τα 100 εκατομμύρια δολλάρια!

Γιατί, όμως, οι εισβολείς όχι μόνο αδιαφόρησαν αλλά ευλόγησαν κιόλας αυτή την ακατάσχετη λαφυραγωγία; Η απάντηση είναι απλή: αφού η εφαρμογή της σχεδιαζόμενης θεραπείας-σοκ προϋπέθετε απογύμνωση του κράτους από κάθε περιουσιακό στοιχείο, οι λαφυραγωγοί βοηθούσαν στην υλοποίηση της! Ο Πήτερ Μακφέρσον, βασικός οικονομικός σύμβουλος των δυνάμεων κατοχής, είναι αποκαλυπτικός για την στάση ανοχής απέναντι στο φαινόμενο: "Θεωρούσα ότι το να αρπάξει κάποιος ένα κρατικό όχημα ήταν ένα είδος φυσικού τρόπου ιδιωτικοποίησης". Για τον Μακφέρσον, γνήσιο "παιδί τού Σικάγου" και στέλεχος της κυβέρνησης Ρέηγκαν, οι λεηλασίες δεν ήταν παρά μια μορφή συρρίκνωσης του δημόσιου τομέα.

Ο πανεπιστημιακός Τζων Αγκρέστο είχε οριστεί υπεύθυνος για την ανοικοδόμηση της ανώτατης εκπαίδευσης. "Δεν γνώριζα τίποτε για το Ιράκ αλλά απέφυγα να διαβάσω οποιοδήποτε βιβλίο για την χώρα αυτή, προκειμένου να πάω εκεί με όσο το δυνατόν πιο ανοιχτό μυαλό", δήλωσε βλακωδώς ο Αγκρέστο, ο οποίος είδε την λεηλασία των πανεπιστημίων ως διευκόλυνση για την "εκ του μηδενός αναδημιουργία" που σχεδίαζε.

Αν ο πανηλίθιος Αγκρέστο είχε ξεστραβωθεί να διαβάσει "οποιοδήποτε βιβλίο για την χώρα αυτή", μπορεί να μη πήγαινε εκεί με τόσο "ανοιχτό μυαλό" αλλά θα είχε μάθει μερικά ενδιαφέροντα πράγματα, όπως π.χ. ότι το Ιράκ διέθετε (πριν το εμπάργκο) το καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα και το χαμηλότερο ποσοστό αναλφάβητων στον αραβικό κόσμο. Πράγματι, σύμφωνα με στοιχεία του οργανισμού World Bank για το 1985, το 89% των ιρακινών γνώριζαν γραφή και ανάγνωση. Όμως, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, στην πολιτεία καταγωγής τού Αγκρέστο, το Νέο Μεξικό, το 20% των κατοίκων "δυσκολεύονται να διαβάσουν μια εφημερίδα ή να χρησιμοποιήσουν απλά μαθημαικά για να υπολογίσουν το σύνολο σε μια απόδειξη πώλησης". Αναρωτιέμαι γιατί δεν βρέθηκε κανένας να συστήσει στον Αγκρέστο να ξεκινήσει την εκπαιδευτική του "ανοικοδόμηση" από το ίδιο του το σπίτι...

Επί κεφαλής των κατοχικών δυνάμεων στο Ιράκ ορίστηκε ο -ήδη γνωστός μας- Πωλ Μπρέμερ. Ο Μπρέμερ κατάργησε όλες τις περιπολίες αστυνόμευσης της Βαγδάτης και έδωσε εντολή να μην ανακατευτούν οι στρατιώτες στις "ντόπιες διενέξεις", όπως αποκαλούσε τις λεηλασίες. Παρά το γενικό χάος που επικρατούσε παντού, ο Μπρέμερ δεν έχασε χρόνο. Πρώτη του δουλειά, πριν καλά-καλά προλάβει να ενημερωθεί, ήταν να καταργήσει δασμούς, τέλη, φόρους και κάθε έλεγχο στις εισαγωγές. Μέσα σε δεκαπέντε μέρες, ο Μπρέμερ ανακοίνωσε με υπερηφάνεια ότι τα σύνορα του Ιράκ είναι ανοιχτά στους επιχειρηματίες.

Εν ριπή οφθαλμού, ο Μπρέμερ κατάφερε να μετατρέψει το Ιράκ, από μια τελείως απομονωμένη -λόγω εμπάργκο- χώρα, στην πλέον ανοιχτή αγορά τού πλανήτη. Έτσι, ενώ από τη μια μεριά ατελείωτες σειρές φορτηγών μετέφεραν λάφυρα και κλοπιμαία για πούλημα στο εξωτερικό, από την άλλη φάλαγγες από νταλίκες πλημμύριζαν την Βαγδάτη με εμπορεύματα από την ¨Απω Ανατολή. Φυσικά, οι πολυεθνικές έτριβαν τα χέρια τους και οι λομπίστες στην Ουάσιγκτον δεν μπορούσαν να κρατήσουν τα σάλια τους. Ο Τζων ΜακΚαίην (τότε γερουσιαστής και αργότερα αντίπαλος του Ομπάμα στςι τελευταίες προεδρικές εκλογές) δήλωνε στην "Washington Post" για το Ιράκ τού Μπρέμερ: "Είναι σαν ένα τεράστιο βάζο με μέλι, το οποίο ελκύει ένα σωρό μύγες" (Washington Post, 02/10/2003). Στο ίδιο άρθρο της, η εφημερίδα καταγράφει ως εξής την "λιγούρα" ενός μετόχου τής εμπορικής εταιρείας "New Bridge", ο οποίος θέλησε να παραμείνει ανώνυμος: "Η απόκτηση των δικαιωμάτων διανομής των προϊόντων τής Πρόκτερ & Γκαμπλ θα είναι χρυσωρυχείο. Ένα καλά στοκαρισμένο 7-Eleven θα μπορούσε να κλείσει 30 ιρακινά μαγαζιά. Ένα Wal-Mart θα μπορούσε να καταλάβει την χώρα."(*)

Όμως, όλα αυτά δεν ήταν παρά τα κόκκαλα από το ψητό, ένα προπέτασμα για το μεγάλο φαγοπότι που στηνόταν μεθοδικά στα παρασκήνια. Οι αρχιτέκτονες της καταστροφής Ράμσφελντ και Τσένυ δεν θα σχεδίαζαν ένα τόσο μεγαλεπήβολο κόλπο για να βολευτούν με μπλουζάκια, σιντί, σερβιέτες και τσίκλες...


(*) 7-Eleven, Wal-Mart: αλυσίδες πολυκαταστημάτων στις ΗΠΑ

Κι αν βγούμε από το ευρώ....τί;

Από τόσες και τόσες "εμπνευσμένες" αναλύσεις που ακούμε συνεχώς, πάντα με την υπογραφή "εγνωσμένης αξίας" δοκησισόφων αναλυτών, εκείνο που με σαλτάρει περισσότερο είναι ο κίνδυνος να βγούμε από το ευρώ. Π' ανάθεμά με, δηλαδή, έτσι μου 'ρχεται να σκίσω τα πτυχία μου! Αλλά, θα προσπαθήσω να διατηρήσω την ψυχραιμία μου και να εξετάσω με κριτικό μάτι αυτή την άποψη.

Απ' όσα λέγονται, το βασικό μειονέκτημα της επιστροφής σε δικό μας νόμισμα (είτε δραχμή λέγεται αυτό είτε όπως αλλοιώς) είναι ότι αυτό το νόμισμα θα πρέπει αμέσως να υποτιμηθεί (ίσως και σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50%), γεγονός που θα μας οδηγήσει σε βαθειά φτώχεια. Για τις ανάγκες της ανάλυσης που θα επιχειρήσουμε εδώ, ας δεχτούμε ότι αυτό είναι σωστό.

Κατ' αρχάς, η ανάγκη για άμεση υποτίμηση σημαίνει μια απλή παραδοχή: η είσοδός μας στο ευρώ συνοδεύτηκε από υπερτίμηση της δραχμής! Δηλαδή, εκείνο το 340,75 / 1 ήταν πλασματικό και πόρρω απέχον της πραγματικότητος. Κάτι τέτοιο είναι όχι μόνο λογικό αλλά και αληθές για δυο λόγους:

(α) Αν το 340,75 /1 ήταν αληθές, δεν υπήρχε λόγος να στηθεί όλο αυτό το παρασκήνιο που στήθηκε με την συνεργασία Σημίτη-Παπαδήμου από τη μια και Γκόλντμαν Σακς από την άλλη. Να μη ξεχνάμε τον ρόλο τού σημερινού πρωθυπουργού σε όλη εκείνη την κομπίνα, έτσι; Το ότι εκείνη η κομπίνα ήταν σε γνώση των ευρωπαίων εταίρων μας (άλλωστε κι αυτοί τα ίδια έκαναν!) δεν αναιρεί την πραγματικότητα.

(β) Δεν είναι ποτέ δυνατόν να βρεθεί ένα νόμισμα, το οποίο να μπορεί να εκφράσει μακροχρόνια τις οικονομίες δυο τελείως διαφορετικών χωρών, όπως π.χ. η Ελλάδα και η Γερμανία. Η χρήση του ίδιου νομίσματος από αυτές τις δυο χώρες σημαίνει ότι, αν δεν υπήρχε το ευρώ, τα νομίσματά τους θα είχαν σταθερή και μόνιμη ισοτιμία. Με απλά λόγια: ποιος μπορεί να δεχτεί ότι, αν δεν υπήρχε το ευρώ, η ισοτιμία μάρκου / δραχμής θα ήταν σήμερα 1 /170, δηλαδή όσο ήταν την εποχή που μπαίναμε στην ευρωζώνη; Αλλά κι αν αν δεν είχαμε μπει στην ευρωζώνη, δεν θα ήταν ηλίθιο να υποστηρίξουμε ότι η ισοτιμία ευρώ / δραχμής θα ήταν σήμερα 1 / 340,75;

Πάμε παρακάτω. Αλήθεια, τί εννοούμε όταν μιλάμε για μελλοντική υποτίμηση; Δηλαδή, η υποτίμηση που υφιστάμεθα τώρα δεν μετράει; Μιλάω, βέβαια, για την εσωτερική υποτίμηση. Όταν το αφορολόγητό μου πήγε από τις 12.000 στις 5.000, δεν υποτιμήθηκε σχεδόν 70%; Όταν οι αποδοχές των εργαζομένων περικόπτονται (είτε ονομαστικά είτε έμμεσα δια της αυξημένης φορολογίας), δεν υποτιμώνται; Όταν οι συντάξεις ξυρίζονται κόντρα (για να μη πω ότι υφίστανται μόνιμη αποτρίχωση), δεν υποτιμώνται μέχρι σημείου απαξιώσεως; Τι άλλη γαμημένη υποτίμηση μπορεί να μας βρει; Έτσι κι αλλοιώς, τα σκατά δεν μπορεί να γίνουν περισσότερο σκατά...

Από την άλλη, πάλι, μήπως γλιτώνουμε την υποτίμηση μένοντας στο ευρώ; Οι βασικές ετήσιες μικτές αποδοχές στην Ελλάδα είναι 751 Χ 14 = 10.514 και οι καθαρές (μετά την αφαίρεση ασφαλιστικών εισφορών και φόρων) 8.400 ευρώ. Δηλαδή, μιλάμε για μέσες μηνιαίες αποδοχές 8400 / 12 = 700 ευρώ. Και όμως, αυτό το εφτακοσάρι θεωρείται υπερβολικό για τους κεφαλαιοκράτες! Γαμώ την πουτάνα μου, δηλαδή! Ποιον κοροϊδεύουν; Ας ζητήσει κάποιος απ' αυτή την σιγανοπαπαδιά τον Παπαδήμο να το δηλώσει ανοιχτά ότι όποιος χρειάζεται το 25% των ετήσιων αποδοχών του για να βάλει δυο τόννους πετρέλαιο, να μη ξυλιάσουν τα παιδιά του τον χειμώνα, είναι υψηλόμισθος και πρέπει να μειωθούν οι αποδοχές του! Και γαμώ το ευρώ σας, δηλαδή, κουφάλες!

Συγγνώμη που παραφέρθηκα και επιτρέψτε μου να ηρεμήσω. Εξακολουθώ να αναρωτιέμαι: από ποιο πράγμα κινδυνεύω έτσι και βγούμε από το ευρώ; Δεν φοβάμαι μήπως πεινάσω, εφ' όσον ούτε τώρα είμαι χορτάτος. Δεν φοβάμαι μήπως απαξιωθούν οι καταθέσεις μου, είτε επειδή δεν έχω καταθέσεις είτε επειδή δεν πρόκειται να χάσω τίποτε, όπως δεν κέρδισα και τίποτε τότε που πήγα από την δραχμή στο ευρώ. Αλλά ούτε και την υποτίμηση φοβάμαι, μιας και υπάρχει το προηγούμενο Μαρκεζίνη, τότε που υποτίμησε την δραχμή 50% μέσα σε μια νύχτα (οι παλιότεροι θυμούνται πώς "πέταξε" το δολλάριο από τις 15 δραχμές στις 30 σ'ένα βράδυ μέσα) και δεν άνοιξε ρουθούνι.

Βέβαια, αν υποτιμηθεί το εθνικό μας νόμισμα θα ακριβήνουν οι εισαγωγές. Αυτό είναι σωστό, αλλά...ποιες εισαγωγές; Μήπως το πετρέλαιο, που τώρα είναι...φτηνό; Μήπως τα αυτοκίνητα, που εφέτος οι πολίτες κατέθεσαν 400.000 πινακίδες επειδή δεν αντέχουν την φορολογία τους; Ή μήπως το χαβιάρι, το πατέ-φουά και η σαμπάνια, που δεν ξέρουμε ούτε τι χρώμα έχουν;

Ένας ακόμη "κίνδυνος" από την "ευρωέξοδό" μας είναι ότι δεν πρόκειται να βρεθεί κανένας να μας δανείσει, ενώ και κάθε "βοήθεια" από την ευρωπαϊκή ένωση θα διακοπεί. Εδώ γελάμε θορυβωδώς! Ποτέ μη σώσουνε καλέ! Εμείς, ως λαός, παράγουμε όλα όσα χρειαζόμαστε για να ζήσουμε και μας περισσεύουν κιόλας! Το πολύ-πολύ, να μην έχουμε να τους ξοφλήσουμε τα δανεικά που μας έχουν δώσει, αλλά δεν νομίζω ότι πολυκαιγόμαστε γι' αυτό, έτσι;

Μας δουλεύουνε ρεεεεε!!!!

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 59. Η "ιδεολογία" ενός πολέμου

Όταν έγινε το πραξικόπημα Βιντέλα στην Αργεντινή, το 1976, πρόεδρος των ΗΠΑ ήταν ο Τζέραλντ Φορντ και υπουργός εξωτερικών ο Χένρυ Κίσσιντζερ. Μπορεί αυτοί οι δυο να λείπουν από την πολιτική σκηνή τού 21ου αιώνα αλλά τότε υπουργός άμυνας ήταν ο Ντόναλντ Ράμσφελντ, προσωπάρχης τού Φορντ ήταν ο Ντικ Τσένυ και βοηθός τού Κίσσιντζερ ήταν ένας φέρελπις νεαρός που άκουγε στο όνομα Πωλ Μπρέμερ. Κι αφού κανένας απ' αυτούς δεν βρέθηκε ποτέ κατηγορούμενος ούτε για την στήριξη που πρόσφεραν στις διάφορες λατινοαμερικανικές -και όχι μόνο- χούντες ούτε για τα κέρδη που αποκόμισαν από την συνεργασία τους μ' αυτές, είναι λογικό να τους βλέπουμε να παίζουν πρωτεύοντες ρόλους στην εισβολή στο Ιράκ τριάντα χρόνια αργότερα.

Στο προηγούμενο σημείωμα αναλύσαμε τους λόγους για τους οποίους οι ΗΠΑ εισέβαλαν στο Ιράκ. Συνοπτικά, το πολιτειακό(*) πλάνο τής εισβολής ήταν το εξής: πρώτα εκκαθάριση της περιοχής από τους "τρομοκράτες", κατόπιν δημιουργία μιας χώρας που θα λειτουργούσε ως μεγάλη ζώνη ελεύθερου εμπορίου και, τέλος, επικύρωση όλων αυτών με την "δημοκρατική" διαδικασία των εκλογών. Ο Μπους συνόψισε όλα αυτά σε μια φράση: "επέκταση της ελευθερίας σε μια ταραγμένη περιοχή".

Φυσικά, όταν ο Μπους μιλάει για ελευθερία, δεν την εννοεί όπως την εννοούσε ο Διονύσιος Σολωμός όταν έλεγε "μήγαρις έχω άλλο στον νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα". Η "ελευθερία" τού Μπους απαιτεί την χρήση εισαγωγικών. Είναι η "ελευθερία" που στήθηκε στην Χιλή το 1973 και στην Ρωσσία το 1993, δηλαδή η "ελευθερία" τού κεφαλαίου να λυμαίνεται τον πλούτο των ιδιωτικοποιημένων κρατών. Ο ίδιος ο Μπους δεν άφησε κανένα περιθώριο για παρερμηνείες, δηλώνοντας με σαφήνεια: "Προτείνω την δημιουργία μιας ζώνης ελεύθερου εμπορίου μεταξύ ΗΠΑ και Μέσης Ανατολής μέσα σε μια δεκαετία, ώστε να φέρουμε την Μέση Ανατολή σε έναν διευρυνόμενο κύκλο ευκαιριών, να δώσουμε ελπίδα στους λαούς που ζουν σ'εκείνη την περιοχή" (Los Angeles Times, 10/05/2003). Λεπτομέρεια: ο πρόεδρος όρισε ως επί κεφαλής τής επιτροπής επεξεργασίας τού σχεδίου "ελευθερία στο Ιράκ" μια κυρία, η οποία είχε πάρει μέρος στην υλοποίηση της θεραπείας-σοκ στην Ρωσσία, την Λιζ Τσένυ, κόρη τού αντιπροέδρου.

Είδαμε στο προηγούμενο σημείωμα την άποψη του δημοσιογράφου Τόμας Φρήντμαν περί "δημιουργίας ενός νέου έθνους" στο Ιράκ. Λίγα χρόνια αργότερα, ο ίδιος δημοσιογράφος υποχρεώθηκε να παραδεχτεί ότι δεν είχε προβλέψει την σφαγή που θα ακολουθούσε. Έτσι, ο Τόμας Φρήντμαν έδωσε μια απτή απόδειξη της στενοκεφαλιάς (μέχρι σημείου ηλιθιότητας) των νεόκοπων οπαδών τού "καπιταλισμού της καταστροφής". Πώς είναι δυνατόν να τους ξεφύγει μια τέτοια "λεπτομέρεια" από τους υπολογισμούς, λες και η περιοχή τού Ιράκ ήταν μια κενή χώρα στον χάρτη, σαν την Σαχάρα ή την Ανταρκτική; Δεν ήξεραν ότι μιλούσαν για μια χώρα ή οποία υπήρχε πολλές χιλιάδες χρόνια πριν δημιουργηθεί η δική τους; Δεν περίμεναν ότι ένας λαός με αντιδυτική κουλτούρα και μακραίωνο αραβικό εθνικισμό θα αντιδρούσε στην προσβολή του;

Όμως, το κύριο ερώτημα στο οποίο πρέπει να απαντήσουν οι ανεγκέφαλοι εισβολείς είναι άλλο: αφού σχεδίαζαν να δημιουργήσουν ένα νέο έθνος στην περιοχή, τί διάβολο θα γινόταν το έθνος που ήδη υπήρχε εκεί; Φοβάμαι ότι η απάντηση είναι προφανής αλλά θα μείνει ανομολόγητη: το υπάρχον έθνος θα έπρεπε να εξαφανιστεί. Είναι η μόνη απάντηση που μπορεί να δικαιολογήσει την επιδίωξη του μεγαλεπήβολου νεοφιλελεύθερου πειράματος για την δημιουργία ενός "καταλύτη" στην περιοχή. Η φρηντμανικής εμπνεύσεως "δημιουργία εκ του μηδενός" προϋποθέτει την απορρύθμιση και αποδόμηση των πάντων πριν η ελεύθερη αγορά αρχίσει την οικοδόμηση. Πρόκειται για έμπνευση η οποία περιέχει στον πυρήνα της την άσκηση ακραίων μορφών βίας. Μέχρι τότε, ο κόσμος είχε γνωρίσει την βία τού Σουχάρτο, την βία τού Πινοτσέτ, την βία τής Θάτσερ, την βία τού Γέλτσιν κλπ. Στο Ιράκ, η βία θα εφαρμοζόταν με απόλυτη πληρότητα.

Η αναλυτική παρουσίαση αυτής της βίας ξεφεύγει από τα πλαίσια αυτού του αφιερώματος. Εδώ περιοριζόμαστε να καταδείξουμε ότι η ακραία βία (η οποία πάντοτε αποτελεί ένα "εκ των ων ουκ άνευ" όπλο τού καπιταλισμού) απετέλεσε απαραίτητο εργαλείο για την υλοποίηση των νεοφιλελεύθερων σχεδίων στο Ιράκ. Στην συνέχεια, θα δούμε αυτά τα σχέδια με λεπτομέρειες.


(*) Όσο μπορώ περισσότερο, προσπαθώ να αποφεύγω τον όρο "αμερικανικός" όταν αναφέρομαι σε κάτι που αφορά τις Ηνωμένες Πολιτείες, προτιμώντας τον όρο "πολιτειακός". Θεωρώ καπηλεία την χρήση αυτού του όρου από μια χώρα, λες και οι υπόλοιποι κάτοικοι αυτής της ηπείρου δεν είναι αμερικανοί.

(**) Προσέξτε την χρήση τού όρου "έθνος" (nation). Δεν μίλησαν ούτε για χώρα (country) ούτε για κράτος (state) αλλά για έθνος.

"Η δολοφονία τού δούκα Ριχάρδου"

Η Μπρέντα Μάργκαρετ Λίλιαν Χάνεϋμαν Κλαρκ είναι μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία στον χώρο τής αγγλικής λογοτεχνίας τού 20ου αιώνα (γεννήθηκε το 1926 στο Μπρίστολ), αφού δημοσίευσε το πρώτο της βιβλίο σε ηλικία 65 ετών. Επειδή, από την μια η "καλή καταγωγή" της αποτελούσε εμπόδιο για το είδος τής λογοτεχνίας που της άρεσε κι από την άλλη το όνομα-σιδηρόδρομος ήταν δύσχρηστο, η γιαγιά-Μπρέντα υιοθέτησε το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Καίητ Σέντλεϋ. Με το όνομα αυτό έμελλε να γίνει διάσημη, γράφοντας μεσαιωνικές ιστορίες μυστηρίου στις οποίες πρωταγωνιστεί ο Ρογήρος, ένας νεαρός γυρολόγος. Πέρυσι, στα 85 της χρόνια πια, η Σέντλεϋ δημοσίευσε την εικοστή (!) περιπέτεια του Ρογήρου κι ελπίζουμε να συνεχίσει με τον ίδιο ρυθμό (ένα βιβλίο ετησίως!) για πολλά χρόνια ακόμη. Για να κάνουμε την γνωριμία μας με την Σέντλεϋ και τον Ρογήρο της, διάλεξα σήμερα το βιβλίο "Η δολοφονία τού δούκα Ριχάρδου".

Ο Ρογήρος είναι ένας γεροδεμένος νεαρός, ο οποίος ζει στην νότια Αγγλία στα τέλη τού 15ου αιώνα. Ξεκίνησε να γίνει καλόγερος αλλά σύντομα διαπίστωσε ότι η καλογερική ήταν πολύ βαρειά γι' αυτόν. Έτσι αποφάσισε να γίνει γυρολόγος. Πήρε, λοιπόν, ένα μεγάλο σακί, το γέμισε με διάφορα πράγματα (κλωστές, βελόνες, γάντια, ρούχα, σεντόνια κλπ) κι άρχισε να γυρνάει από χωριό σε χωριό πουλώντας την πραμάτεια του. Μόνο που η ζωή του είναι γεμάτη περιπέτειες, μιας και συνεχώς μπλέκει σε περιπέτειες: άλλοτε πρέπει να ξεδιαλύνει κάποιο μυστήριο, άλλοτε πρέπει να αποκαλύψει κάποια πλεκτάνη κι άλλοτε πρέπει να ερευνήσει κάποιο έγκλημα. Κι όλα αυτά συμβαίνουν σε μια εποχή όπου δεν υπάρχουν ούτε τηλέφωνα, ούτε υπολογιστές, ούτε αναλύσεις DNA, ούτε καν δακτυλικά αποτυπώματα.

Στην περιπέτεια "Η δολοφονία τού δούκα Ριχάρδου", ο Ρογήρος φτάνει στο Λονδίνο λίγες μέρες πριν ο βασιλιάς Εδουάρδος ο Δ' εκστρατεύσει κατά της Γαλλίας. Εκεί συναντά τυχαία έναν παλιό του γνωστό, τον Τιμόθεο Πλάμερ, ο οποίος βρίσκεται στην υπηρεσία τού δούκα Ριχάρδου. Ο Πλάμερ αποκαλύπτει στον Ρογήρο ότι κάποιοι άγνωστοι σχεδιάζουν να δολοφονήσουν τον δούκα την παραμονή τής γιορτής τού Αγίου Υακίνθου. Μοιραία, ο Ρογήρος πρέπει να βοηθήσει στην ματαίωση του δολοφονικού σχεδίου και στην αποκάλυψη των συνομωτών.

Η Σέντλεϋ χρησιμοποιεί τις περιπέτειες του πρωταγωνιστή της για να σκιαγραφήσει την μεσαιωνική Αγγλία. Συνήθως, δεν μένει στην σκιαγραφία αλλά συνθέτει κανονικό πίνακα και, μάλιστα, με έντονα χρώματα. Έτσι, μέσα από τις ιστορίες της, ο αναγνώστης ανακαλύπτει πράγματα που ποτέ δεν έμαθε στο σχολείο για την δομή της αγγλικής κοινωνίας κατά τον μεσαίωνα, για τις πόλεις και τα χωριά, για τις σχέσεις πλούσιων και φτωχών ή αρχόντων και υπηρετών, για τις συνήθειες, για το φαγητό, για τους νόμους κλπ.

Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι η πλοκή δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον. Αντίθετα, η Σέντλεϋ ξέρει πώς να κρατάει σε αγωνία τον αναγνώστη και, μάλιστα, πώς να επιτείνει αυτή την αγωνία όσο η ιστορία πλησιάζει στο τέλος της. Θα τολμούσα να πω ότι ο Ρογήρος της δεν έχει τίποτε να ζηλέψει από τον -πιο διάσημο, όντως- Ηρακλή Πουαρώ, το δημιούργημα μιας άλλης μεγάλης κυρίας τής αγγλικής αστυνομικής λογοτεχνίας, της Άγκαθας Κρίστη.

Τελικά, "Η δολοφονία τού δούκα Ριχάρδου" είναι ένα απολαυστικό βιβλίο, το οποίο διαβάζεται ταχύτατα και άκοπα. Κυκλοφορεί σε μικρό σχήμα (πώς να πω "τσέπης" ένα βιβλίο με 430 σελίδες, έστω και μικρές;) από τις εκδόσεις "Περίπλους" και κοστίζει περίπου 19 ευρώ (μείον 10% έκπτωση στα καλά βιβλιοπωλεία). Επειδή είναι σίγουρο ότι αυτό το βιβλίο θα σας κάνει να αναζητήσετε περισσότερη Σέντλεϋ, να πούμε ότι από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφορούν άλλες 5 περιπέτειες τού Ρογήρου, όλες φτηνότερες απ' αυτή που παρουσιάσαμε σήμερα.

Και τώρα...λίγη γκρίνια! Η συγγραφέας τιτλοφόρησε το βιβλίο της ως "Η παραμονή τού Αγίου Υακίνθου" και δεν καταλαβαίνω γιατί ο εκδότης άλλαξε τον αυθεντικό τίτλο, προτιμώντας κάτι πιο "πιασάρικο" αλλά τελείως άστοχο. Επίσης, δεν καταλαβαίνω γιατί ο εκδότης κυκλοφόρησε τα έργα τής Σέντλεϋ σε τόσο μικρό μέγεθος, αφού ο όγκος τους ξεπερνάει τα όρια της "τσέπης". Πάντως, για να είμαι ακριβοδίκαιος, πρέπει να πω και δυο "μπράβο": το ένα στον εκδότη, επειδή διατήρησε τα θαυμάσια εξώφυλλα των εκδόσεων "St. Martins", το δεύτερο στην μεταφράστρια Άννα Αθανασιάδου (σημ.: καμμία σχέση με τον γράφοντα), επειδή απέδωσε το "Roger" με το σαφώς πιο μεσαιωνικό στο ελληνικό αφτί "Ρογήρος".

ΥΓ: Μετά τις προ ετών εξελίξεις στις "εκδόσεις Περίπλους", ήλπιζα να φιλοτιμηθεί κάποιος εκδοτικός οίκος και να αναλάβει την έκδοση των βιβλίων τής Καίητ Σέντλεϋ στα ελληνικά. Σήμερα, κάτι προσπαθεί να κάνει η Introbooks. Για να δούμε...