Η φυγόκεντρη δύναμη των ανοιχτών οικονομιών

Προ πολλών ετών συζητούσα με έναν ξάδελφό μου (Θοδωρής κι αυτός) περί διαφόρων ζητημάτων. Ξαφνικά παίρνει ένα χαρτί, σχεδιάζει έναν κύκλο και μου λέει, σημαδεύοντας το κέντρο του:

"Εδώ, ξάδερφε, είναι ο Ωνάσης ή -ας πούμε- ο πλουσιώτερος άνθρωπος του κόσμου. Γύρω γύρω (κι άρχισε να χτυπάει το μολύβι σε τυχαία σημεία του κύκλου) είναι οι υπόλοιποι άνθρωποι του κόσμου οι οποίοι έχουν σκοπό τους να πλησιάσουν το κέντρο του κύκλου. Εμείς οι λιγούρηδες είμαστε κάπου εδώ (κι έδειξε με το μολύβι ένα σημείο πάνω στην περιφέρεια του κύκλου). Ο κύκλος, όμως, περιστρέφεται με ταχύτητα και η φυγόκεντρη δύναμη πετάει συνέχεια προς τα έξω όλους τους φουκαράδες που παλεύουν για να φτάσουν όσο πιο κοντά γίνεται στο κέντρο. Είναι, λοιπόν, δεδομένο ότι όλη αυτή η προσπάθεια είναι μάταιη. Οπότε, τι κάνουμε εμείς; Στεκόμαστε εδώ (κι έδειξε με το μολύβι ένα σημείο λίγο έξω από την περιφέρεια του κύκλου), κοιτάμε τους άλλους να στροβιλίζονται σαν τρελλοί και το μόνο που κάνουμε είναι ν' απλώνουμε το χέρι κάπου-κάπου και να τσιμπάμε μέσα από τον κύκλο ότι μπορούμε."

Τα λόγια αυτά του Θοδωρή (ιδεολόγος αριστερός κι αυτός) μου έκαναν τότε ιδιαίτερη εντύπωση. Και τα ξαναθυμήθηκα διαβάζοντας το βιβλίο του Τζωρτζ Σόρος (αν θυμόσαστε, είχα αναφερθεί πάλι σ' αυτόν στο πρηγούμενο κείμενό μου) "Η κρίση του παγκόσμιου καπιταλισμού". Γράφει, λοιπόν, ο Σόρος: "Το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα έχει κέντρο και περιφέρεια και το κέντρο ωφελείται σε βάρος της περιφέρειας" (!) Ο εργάτης της Πειραϊκής-Πατραϊκής (και μετέπειτα φορτηγατζής) είχε διατυπώσει χρόνια πριν το ίδιο πράγμα και, μάλιστα, πολύ πιο παραστατικά!

Η ελληνική οικονομία είναι μια ανοιχτή οικονομία και, με το πέρασμα του χρόνου, γίνεται όλο και πιο ανοιχτή. Αυτό το χαρακτηριστικό μπορεί να επιδρά σταθεροποιητικά (π.χ. δια της συμμετοχής στην ΟΝΕ) αλλά καθιστά την οικονομία μας περισσότερο ευαίσθητη (και, συνεπώς, πιο ευάλωτη) στις διεθνείς εξελίξεις. Απτό παράδειγμα αποτελούν οι χρηματαγορές. Οι τελευταίες τοποθετήσεις των μεγάλων ελληνικών τραπεζών συγκέντρωσαν το 30% του μετοχικού κεφαλαίου των εταιρειών που απαρτίζουν τον FTSE-20. Και ναι μεν αυτό το γεγονός μπορεί να χαρακτηριστεί ως ψήφος εμπιστοσύνης στην ελληνική οικονομία αλλά τέτοιες συγκεντρώσεις πρέπει να μας κάνουν ιδιαίτερα σκεπτικούς αν τις δούμε με το μάτι του Σόρος (και του ξαδέλφου μου). Διότι, συνεχίζοντας την ανάλυσή του ο Σόρος, επισημαίνει ότι σε περιόδους κρίσης το κεφάλαιο αναζητά καταφύγιο στο "κέντρο". Σε περίπτωση δε που το "κέντρο" αποφασίσει την επιτάχυνση της ταχύτητας περιστροφής του κύκλου τότε δημιουργείται μεγάλη αναστάτωση στην "περιφέρεια". Το συμπέρασμα είναι σαφές: η παγκόσμια ισορροπία δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά μόνο με την διαρκή μετακίνηση των κεφαλαίων του "κέντρου" προς την "περιφέρεια". Αντίθετες κινήσεις (όπως π.χ. η φυγή κεφαλαίων από τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας ή της Νοτίου Αμερικής) έχουν ως αποτέλεσμα τις διαρκείς και επιδεινούμενες κρίσεις που ταλανίζουν καθημερινά την ανθρωπότητα.