Ή δημοκρατία ή δανεικά

Πριν λίγες μέρες ζήσαμε ένα από τα πολλά παράδοξα που εμφανίζονται κατά καιρούς σ' αυτό το "καλύτερο καθεστώς του κόσμου", το οποίο αποκαλείται δημοκρατία. Αυτή την φορά το παράδοξο μας ήρθε από την Ιταλία, όπου ο πρόεδρος της χώρας δεν έκανε δεκτή την κυβέρνηση συνεργασίας που σχημάτισαν το πρώτο και το τρίτο κόμμα (βάσει των τελευταίων εκλογών), επειδή δεν του άρεσαν οι "αντιευρωπαϊκές ιδέες" του ορισθέντος ως υπουργού οικονομικών Πάολο Σαβόνα. Έτσι, ο πρόεδρος Σέρτζιο Ματταρέλλα, αφού δήλωσε ότι "η παραμονή της Ιταλίας στη ζώνη του ευρώ είναι θεμελιώδους  ουσίας για τη χώρα", έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον οικονομολόγο τεχνοκράτη Κάρλο Κοτταρέλλι, πρώην υψηλόβαθμου στελέχους του ΔΝΤ.

Άσχετα με το τι επακολούθησε, η ενέργεια του Ματταρέλλα χαρακτηρίστηκε από πολλούς, εντός και εκτός ιταλικών συνόρων, ως πραξικοπηματική. Το αστείο τού πράγματος είναι ότι ο ιταλός πρόεδρος ενήργησε μέσα στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων και των εξουσιών που του παρέχει το σύνταγμα της χώρας, οπότε δεν είναι λογικό να χαρακτηρίζεται ως πραξικοπηματίας όσο κι αν οι αποφάσεις του δεν συνάδουν με την θέληση του ιταλικού λαού, όπως αυτή εκφράστηκε στις κάλπες. Προφανώς, αυτοί που έσπευσαν να κατηγορήσουν τον Ματταρέλλα, είτε δεν γνωρίζουν είτε κάνουν πως δεν γνωρίζουν ότι δημοκρατία εν μέσω χρεών δεν υπάρχει. Υπ' αυτό το πρίσμα, ας κάνουμε μερικές σκέψεις.

Εξέλιξη του δημόσιου χρέους της Ιταλίας, ως ποσοστού επί του ΑΕΠ (2008-2017)

Το πρώτο δεδομένο που πρέπει να έχουμε κατά νου, είναι ότι η Ιταλία έχει ετήσιο ΑΕΠ περί τα 1,75 τρισ. ευρώ και το δημόσιο χρέος της είναι εδώ και πέντε χρόνια παγιωμένο μεταξύ 129% και 132% αυτού του ΑΕΠ, περίπου 30% αυξημένο σε σχέση με τα προ κρίσης επίπεδα. Αν αυτοί οι αριθμοί δεν σας λένε κάτι, επιτρέψτε μου να σας θυμίσω ότι οι αγορές έπαψαν να μας δανείζουν όταν το χρέος μας έφτασε το 127% του ΑΕΠ μας. Τώρα πρέπει να καταλάβατε ότι η κατάσταση της ιταλικής οικονομίας βρίσκεται σε πολύ επικίνδυνη κατάσταση.

Το δεύτερο δεδομένο είναι ότι το ιταλικό δημόσιο ανακυκλώνει ετησίως περί τα 250 δισ. ευρώ ως τοκοχρεωλύσια. Με απλά λόγια, κάθε χρόνο η Ιταλία παίρνει νέα δάνεια ύψους 250 δισ. με τα οποία πληρώνει παλιότερα δάνειά της. Όπως έχουμε εξηγήσει στο παρελθόν, αυτή η διαδικασία μπορεί να περπατήσει επί μακρόν μόνο σε συνθήκες υψηλού πληθωρισμού, ο οποίος καλύπτει τους τόκους. Αντίθετα, στις τωρινές συνθήκες πολύ χαμηλού -συχνά δε και αρνητικού- πληθωρισμού, το αδιέξοδο γίνεται ορατό.

Το τρίτο δεδομένο είναι ότι η Ιταλία καταγράφει ελλείμματα. Μπορεί αυτά τα ελλείμματα να κινούνται μέσα στα επιτρεπτά όρια του 3% αλλά παραμένουν ελλείμματα. Σε ένα ΑΕΠ 1,75 τρισ., το 3% αντιστοιχεί σε περισσότερα από 50 δισ., τα οποία πρέπει να δανειστεί η ιταλική οικονομία ώστε να συνεχίσει να λειτουργεί. Έτσι, τα περυσινά 250 δισ. δανεικά που λέγαμε πριν, γίνονται εφέτος 300 και του χρόνου θα γίνουν 350. Και κάπως έτσι, η Ιταλία έφτασε να γίνει πρωταθλήτρια χρέους στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με το συνολικό της χρέος να ξεπερνάει σήμερα τα 2,316 τρισ. ευρώ, την ώρα που η δεύτερη Γαλλία βρίσκεται στα 2,3 τρισ. και η τρίτη Γερμανία στα 2,087 ενώ η πτωχή πλην τιμία Ελλάς χρωστάει μόλις 344 δισ. ευρώ.

Έχοντας υπ' όψη τα παραπάνω, αντιλαμβανόμαστε ότι η ιταλική οικονομία έχει απόλυτη ανάγκη τις χρηματαγορές. Και, ως γνωστόν, οι χρηματαγορές καταλαβαίνουν αμέσως ποια χώρα έχει την ανάγκη τους, οπότε φροντίζουν να εκβιάζουν τις καταστάσεις με τον τρόπο τους: αν θέλετε δανεικά, φροντίστε να εφαρμόζεται μια πολιτική που θα εξασφαλίζει τα συμφέροντά μας. Με άλλα λόγια: ή δημοκρατία ή δανεικά. Κάτι τέτοιο ζήσαμε στον τόπο μας τα τελευταία χρόνια κατ' επανάληψη, όπως την πραξικοπηματική απομάκρυνση του Γιώργου Παπανδρέου από την πρωθυπουργία (μοναδικό δείγμα πρωθυπουργού που παραιτήθηκε μόλις πήρε ψήφο εμπιστοσύνης στην βουλή!), τον σχηματισμό κυβέρνησης από τον τραπεζίτη Λουκά Παπαδήμο και την πλήρη απαξίωση της λαϊκής ετυμηγορίας στο δημοψήφισμα του 2015. Κάτι τέτοιο έγινε και στην Ιταλία. Άλλωστε, κι εκεί δεν είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται τέτοιο φαινόμενο. Η εποχή Μόντι δεν είναι δα και τόσο παλιά ώστε να έχει ξεχαστεί.

Το περίεργο είναι ότι μεταξύ αυτών που κόπτονται υπέρ της δημοκρατίας και καταδίκασαν την επιλογή τού ιταλού προέδρου, είναι και πολλοί απ' αυτούς που θεωρούν επιβεβλημένο να παίρνει η τράπεζα το σπίτι όποιου δεν αποπληρώνει τα δάνειά του. Εφ' όσον αντιμετωπίζουν με αυστηρότητα τον ιδιώτη δανειολήπτη, θα έπρεπε να δείχνουν την ίδια αυστηρότητα και στο κράτος-δανειολήπτη, αναγνωρίζοντας και σ' εκείνου τους πιστωτές το δικαίωμα να προασπίζουν τα συμφέροντά τους. Στο κάτω-κάτω, αν πήραμε ένα σκληρό μάθημα κατά την εποχή των μνημονίων, αυτό είναι ότι, προ των συμφερόντων του κεφαλαίου, περνούν σε δεύτερη μοίρα έννοιες όπως αξιοπρέπεια, ελευθερία, υγεία, παιδεία, εργασία κλπ. Δεν καταλαβαίνω γιατί κάποιοι επιμένουν να πιστεύουν ότι πρέπει να υπάρχει διαφορετική μεταχείριση στην έννοια της δημοκρατίας...

Ο Πάολο Σαβόνα (πλάτη) δέχεται τα συγχαρητήρια του προέδρου της χώρας Σέρτζιο Ματταρέλλα,
επί τη αναλήψει των καθηκόντων του ως υπουργού ευρωπαϊκών υποθέσεων (1/6/2018).

Επίλογος. Πριν εξήμισυ χρόνια, στο 81ο κεφάλαιο της "Ανατομίας του νεοφιλελευθερισμού", κάναμε το εξής σχόλιο:

Στο 67ο σημείωμα αυτής της σειράς άφησα ένα ερώτημα αναπάντητο. Έλεγα τότε: "Για να πετύχει τους σκοπούς του ο καπιταλισμός τής καταστροφής, στην Κεντρική Αμερική πίεσε τις κυβερνήσεις να προωθήσουν τις απαραίτητες νομοθετικές αλλαγές. Στο Ιράκ πήγε λίγο παραπέρα: εισέβαλε, επέβαλε κατοχή κι έβαλε δικό του κυβερνήτη να προωθήσει τις επιθυμητές αλλαγές. Τώρα, στην Κεϋλάνη έκανε ένα ακόμη βήμα: ζήτησε -και πήρε- απόλυτη εξουσιοδότηση για να επιφέρει ο ίδιος τις αλλαγές που τον βόλευαν, παρακάμπτοντας τα εμπόδια που λέγονταν "κυβέρνηση", "κοινοβούλιο" κλπ... Έχοντας κατά νου τα παραπάνω βήματα, ποιό θα είναι άραγε το επόμενο βήμα που θα επιχειρήσει ο καπιταλισμός, προκειμένου να επιβάλει τα σχέδιά του;". Σήμερα η απάντηση έχει δοθεί: ανέλαβε ο ίδιος την κυβέρνηση. Το αποδεικνύει καταφανέστατα η ανάρρηση των τραπεζιτών Παπαδήμου και Μόντι σε πρωθυπουργικούς θώκους.

Ας πάψουν, λοιπόν, οι θρήνοι για τον εκφυλισμό της δημοκρατίας. Κανένας εκφυλισμός δεν υπάρχει. Όπως δεν υπάρχει και καμμιά δημοκρατία για να εκφυλιστεί. Όσο για τα περί αντιδράσεων που θα έπρεπε να υπάρχουν από τους ιταλούς πολίτες για τον βιασμό της βούλησης που εξέφρασαν στις κάλπες, συγγνώμη αλλά δεν μπορώ να κάνω το παραμικρό σχόλιο. Βλέπετε, θυμάμαι τις δικές μας αντιδράσεις μετά το "όχι" του 2015 και βουβαίνομαι...

Κι ένα κερασάκι πριν κλείσουμε. Ο Ματταρέλλα δημιούργησε ολόκληρο πρόβλημα επειδή δεν ήθελε τον "αντιευρωπαϊστή" Πάολο Σαβόνα ως υπουργό οικονομικών. Στην κυβέρνηση Κόντε, με την οποία δεν έχει κανένα πρόβλημα ο Ματταρέλλα, ο "αντιευρωπαϊστής" Σαβόνα έχει αναλάβει το υπουργείο ευρωπαϊκών υποθέσεων. Η δημοκρατία δεν μπορεί να εκφυλιστεί αλλά μπορεί άνετα να γελοιοποιηθεί.