Σαββατιάτικα (195) - τα ξεδιάντροπα

*** Μοντιλιάνι, "Γυμνή κοιμωμένη με τα χέρια ανοιχτά" - Ενγκρ, "Η μεγάλη οδαλίσκη" - Μπουσέ, "Η τουαλέτα της Αφροδίτης" - Κουρμπέ, "Γυναίκα με λευκές κάλτσες" *** Τσακαυλώτος. *** Αυτή η τσίτσιδη μήπως είναι το τυφλό κορίτσι που οδηγάει τον Τσεκελώτο, το παιδί του Μοντιλιάνι; *** Πολύ θύμωσα που ο Ευκλείδης μίλαγε με φόντο πίνακα μιας πουτάνας. *** Τέτοια ξεδιαντροπιά πια; *** Τι παναπεί ήταν πίνακας του Μοντιλιάνι; *** Δηλαδή, αν ζωγραφίσει ο Φασιανός την Λούλα την "Σουπερλίγκα" την ξανθιά, θα πάψει η Λούλα να είναι πουτάνα; *** Χαθήκανε πίνακες με καλά και σεμνά κορίτσια; *** Χάθηκε μια εικόνα, βρε αδερφέ; *** Εξόν και ο υπουργός ήθελε να μας πει με τρόπο ότι τα έχει κάνει μουνί καλλιγραφία με τα οικονομικά. *** (Προσοχή στο "καλλιγραφία" γιατί, αν ήταν σκέτο μουνί, θα είχε μια φώτο της Τζούλιας.) *** Μποττιτσέλλι, "Η γέννηση της Αφροδίτης" - Πικάσσο, "Ο πόνος" - Τισσιανός, "Η Αφροδίτη, ένας οργανίστας κι ένα μικρό σκυλί" - Σίλε, "Γυναίκα με μαύρες κάλτσες" *** Τό 'χει με τους συμβολισμούς ο Τσεκελώτος. *** Μη ξεχνάμε την πεόμορφη υπογραφή του, τότε που έπαιρνε τα μέτρα. *** Πάντως, ωραίος βγήκε ο Ευκλείδης με φόντο Μοντιλιάνι. *** Σαν λάδι σε καμβά ήταν κι αυτός. *** Ανδρέα, έφυγες νωρίς. *** Ο Τσεκελώτος Μοντιλιάνι κι εσύ ο γίγας μόν' τη Λιάνη; *** Κρίμα. *** Ενοχληθήκατε κι εσείς που βγήκε ο Τζανακόπουλος με πιπιλιά στον λαιμό; *** Να λέτε πάλι καλά το παιδί, που είναι πιπιλιά κι όχι έκζεμα. *** Βρε γίδια, μπας και νομίζετε ότι κασκόλ και φουλάρια βγήκαν για το κρύο; *** Για τις πιπιλιές βγήκαν. *** Θεός σχωρέσ' τόν Ανδρέα, που έκανε μόδα τα ζιβάγκο και τον Παπάζογλου, που έκανε μόδα τα μαντίλια στον λαιμό, όταν εμείς ήμασταν στα ντουζένια μας. *** Το παίζαμε μοντέρνοι και ροκάδες ενώ ήμασταν απλώς χαμούρηδες. *** Βελάσκεθ,  "Η Αφροδίτη στον καθρέφτη της" - Κουρμπέ, "Η προέλευση του κόσμου" - Μπουγκερώ, "Οι δύο λουόμενες" - Μπουσέ, "Η Άρτεμις φεύγοντας από το μπάνιο της" *** Κούλη, αγόρι μου, πες στους δικούς σου ότι με Μοντιλιάνι και πιπιλιές δεν γίνεσαι πρωθύ. *** Είκοσι χρόνια θα μείνει ο Αλέξης, έτσι που το πάτε. *** Τελικά αληθεύει

Εμ, δεν κρύβεται το τσαγανό, λεβέντη μου

ότι ανύπαρκτοι ιστότοποι πήραν εκατομμύρια για να προβάλουν τάχαμου το ΚΕΕΛΠΝΟ; *** Πήρανε χαρτούρα το xamparia.gr, το e-giakoumis.gr, το velonakaiklosti.gr, ίσως και το paparia-mantoles.gr και δεν πήρε το Cogito; *** Πήρανε κι ο Νίκος με την Τατιάνα 270 χηνόπουλα κι εγώ στην απ' όξω; *** Πόσο μαλάκας είμαι; *** Όχι, πείτε μου. *** Δεκαπέντε χρόνια μπλόγκερ και χάθηκε να μου στάξουν εκατό χιλιάρικα, να μιλήσω για την γρίπη των γιδιών. *** Είμαι γίδι, πάει και τέλειωσε. *** Ρούμπενς, "Αφροδίτη και Άδωνις" - Ματίς, "Γυμνό κορίτσι κοιμάται πάνω σε κόκκινο φόντο" - Τουλούζ-Λωτρέκ, "Το κρεβάτι" - Κουρμπέ, "Γυμνή γυναίκα ξαπλωμένη" *** Αλλά καλά να πάθω. *** Τόσες χιλιάδες κείμενα και μια καλή κουβέντα για τον Λοβέρδο και τον Κωλόχαρτο δεν βρήκα να γράψω. *** Αν δεν αλλάξω μυαλά... *** Κύριε Πολάκη μου, έχετε καταλάβει πόσο μεγάλος θαυμαστής σας είμαι; *** Θα πάθετε πλάκα, κύριε Πολάκη μου! *** Αυτός ο Κουρτάκης, που οι εφτά εταιρείες του πήραν δύο μύρια από το ΚΕΕΛΠΝΟ, δεν φαντάζομαι να είναι ο κολλητός τού πρεζέμπορα. *** Είναι; *** Ε, είμαι μαλάκας. *** Γκραν! *** Κύριε Πολάκη! Κύριε Πολάκη! *** Γκωγκέν, "Μελέτη σε ένα γυμνό" - Ντεγκά, "Γυναίκα που βουρτσίζει τα μαλλιά της" - Χοκουσάι, "Το όνειρο της γυναίκας του ψαρά" - Σεζάν, "Οι λουόμενοι" *** Δεν καταλαβαίνω γιατί αποσύρθηκε το νομοσχέδιο για τα ζώα; *** Εγώ το βρήκα πολύ προχώ. *** Τσιρώνης: "Η ύπαρξη αδέσποτων είναι ύβρις για τον πολιτισμό μας." *** Οπότε ας τα ξεπατώσουμε, έτσι υπουργέ μου; *** Οι άστεγοι δεν είναι ύβρις για τον πολιτισμό μας, υπουργέ μου; *** Οι επαίτες; *** Τα παιδιά στα φανάρια; *** Μήπως είπες μαλακία, υπουργέ μου; *** Άει στον διάολο, υπουργέ μου, γαμώ τον προοδευτισμό μου μέσα. *** Τσιρώνης: "Πληρώνουμε για το αυτοκίνητο μας, για το ζώο μας δεν θα πληρώσουμε;" *** Άρχισες τις μαλακίες και δεν έχεις σταματημό; *** Μωρή λουμπίνα, τίποτε άλλο εκτός από πώς θα μας πάρετε λεφτά, δεν μπορείτε να σκεφτείτε; *** Τέλη κυκλοφορίας στα αμαξίδια των αναπήρων πότε θα βάλετε; *** Μιχαήλ Άγγελος, "Η Λήδα και ο κύκνος" - Μόραλης, "Κορίτσι που κοιμάται" - Ρενουάρ, "Η κοιμωμένη" - Τζεντιλέσκι, "Η Σουζάννα και οι γέροι" *** Στον θεό σου, βρε Τζένη, 37 ευρώ ένα κραγιόν; *** Τί παναπεί είναι Σανέλ; *** Για κοίτα το καλά γιατί κάπου πρέπει να παίρνει μπαταρία. *** Με τόσα λεφτά, σίγουρα δεν είναι μόνο για να βάφει τα χείλη. *** Πώς το είδατε το κόμμα τού Γιάνη; *** Εγώ, τι να σας πω, συνέδριο με μασαμπούκα και κρασί... μου κάνει κάπως. *** Ο τελευταίος που το επιχείρησε, τον σταυρώσανε μεν αλλά εβραίοι και με την κακή έννοια. *** Και το

Ξεφεύγει η κατάσταση, παιδιά!

σύνθημα, ρε συ Γιάνη, δεν... *** Αυτό το "ναι στην Ευρώπη, όχι σ' αυτή την Ευρώπη" μου θυμίζει τον Αλέξη. *** Αυτός δεν είναι που λύσσαγε να αλλάξει την Ευρώπη και τελικά τον άλλαξε η Ευρώπη; *** Τζορτζόνε, "Η κοιμωμένη Αφροδίτη" - Γιάκοβλεφ, "Γυμνή κοιμωμένη" - Βαλοτόν, "Ύπνος" - Κουρμπέ, "Γυμνή κοιμωμένη" *** Πώς σας φάνηκε η συμβουλή τής Αστυνομίας "αν μπουν ληστές σπίτι σας, προσποιηθήτε ότι κοιμάστε"; *** Πανέξυπνο, δεν λέω... αλλά ημιτελές. *** Αν μας πηδήξουν κιόλας, συνεχίζουμε την προσποίηση ή ξυπνάμε; *** Χιδιές, κύριε Τόσκα μου. *** Αρχιδιές, μη σου πω. *** Εντάξει, είναι σιχάματα οι μπατσονόμοι αλλά αυτό που κάνανε του Λαφαζάνη ξεπερνάει κάθε όριο. *** Μα να μιλάει ο Παναγιώτης κι αυτοί να βάλουνε Notis τέρμα βόλιουμ για αντίπραξη; *** Από τη μια "Ήταν μια αγάπη δυνατή", από την άλλη "ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-Μελιγαλάς", άντε ν' ακουστεί ο δόλιος ο Πάνος. *** Καραμπινάτη δεξιά προβοκάτσια. *** Αν ήταν αριστερή, τα ΜΑΤ θα βάζανε Notis στην "Μπαλλάντα του κυρ-Μέντιου". *** Ματίς, "Μπλε γυμνό" - Κουρμπέ, "Οι κοιμώμενες" - Ρούμπενς, "Η ετημηγορία των Παρισίων" - Μπουγκερώ, "Λουομένη" *** Πώς τον είδατε τον παπα-Στυλιανό; *** Πέσατε από τα σύννεφα κι εσείς, όπως εγώ, έτσι; *** Γαργαλιάρης ο πάτερ αλλά κάπου ώπα, καλέ. *** Φίκι-φίκι, φίκι-φίκι, το ρούφηξε το φιρφιρίκι. *** Είχε καταδικαστεί -λένε- πριν από κάτι χρόνια για παιδεραστία αλλά έκανε και η εκκλησία δικό της δικαστήριο και τον αθώωσε. *** Ε, κάτι παραπάνω ήξεραν οι άγιοι πατέρες, ως θεόπνευστοι. *** Τι διαόλο αντιπρόσωποι του θεού είναι; *** Κάθε αντιπροσωπεία ελέγχεται από την μαμά-εταιρεία και, αν δεν κάνει καλή δουλειά, παίρνει πόδι. *** Απορία: αν γράψω ότι άκουσα πως ο τάδε τον παίρνει, διαδίδω ψευδή είδηση παρ' ότι είναι αλήθεια ότι το άκουσα; *** Ντα Βίντσι, "Λήδα και Δίας ως κύκνος" - Ρομάνο, "Η αποπλάνηση της Ολυμπιάδας" - Κορρέτζο, "Ζευς και Ιώ" - Ρούμπενς, "Αδάμ και Εύα" *** Τι έκανε πάλι ο Ρουβίκωνας, ρε παιδιά; *** Πέταξε τρυκάκια στο σπίτι τής πρέσβειρας του Ισραήλ; *** Ρε, αυτοί είναι αδίστακτοι τρομοκράτες! *** Διψάνε για αίμα! *** Ξέρετε πόσοι έχουν χαθεί άδικα των αδίκων από τρυκάκια; *** Πού είναι η Μοσάντ τώρα που την χρειαζόμαστε, ρε Φριζή; *** Η δικιά μας η αστυνομία κυνηγάει μόνο εθνικόφρονες κι αφήνει τους αριστερούς να αλωνίζουν. *** Σκάι: "Ανενόχλητα, τα μέλη του Ρουβίκωνα πετάνε φυλλάδια στο σπίτι της πρέσβειρας του Ισραήλ." *** Όταν λέτε "ανενόχλητα"; *** Θα έπρεπε να πάνε τα ΜΑΤ, Alexis; *** Τα τανκς ίσως; *** Σίλε, "Κορίτσι που κάθεται" - Ενγκρ, "Οδαλίσκη 

Στο μεταξύ, στην Θεσσαλονίκη πουλιώνται ήδη εισιτήρια για το μετρό!

με σκλάβο" - Μπουσέ, "Κορίτσι που χαλαρώνει" - Μπουγκερώ, "Η γέννηση της Αφροδίτης" *** Καμμένος: "Να θυμίσουμε στην Τουρκία ότι ηττήθηκε το 1821." *** Ηττήθηκε η Τουρκία το 1821; *** Και πώς δεν το έμαθα ποτέ αυτό; *** Εγώ το 0-1 του 2007 στην Πόλη θυμάμαι, που τους το καρφίτσωσε ο Αμανατίδης. *** Μετά τα τέσσερα φιστίκια που φάγαμε εμείς στην Αθήνα, βέβαια, αλλά δεν είναι αυτό το το θέμα μας. *** Μήπως μπορεί κάποιος να μου εξηγήσει τι γίνεται στο πρωτάθλημα; *** Είχα μείνει στο 1-0 του Κομίνη, σύμφωνα με το οποίο ο ΠΑΟΚ ήταν πρώτος, 2 βαθμούς μπροστά από την ΑΕΚ. *** Σήμερα βλέπω ότι είναι τρίτος, 8 βαθμούς πίσω από την ΑΕΚ. *** Αυτό που η βαθμολογία αλλάζει χωρίς να γίνονται αγώνες,το λες και θαύμα, έτσι; *** Κουρμπέ, "Η βακχεύουσα" - Πικάσσο, "Γυμνό, πράσινα φύλλα και μπούστο" - Λέιτον, "Φλεγόμενος Ιούνιος" - Μανέ, "Γεύμα στο γρασίδι" *** Μπέο, έμπλεξες με το δημαρχηλίκι και χάνεις τα καλύτερα. *** Πού μπορώ να στοιχηματίσω ότι την Τετάρτη θα ισοβαθμούν στην πρώτη θέση Ολυμπιακός και Ατρόμητος; *** Και τελικά ο τίτλος θα πάει στην Λάρισα, να δικαιωθεί κι ο Κούγιας. *** Τόσους αγώνες έχει κάνει ο ψηλός για την κάθαρση στο ποδόσφαιρο. *** Τέτοιο σασπένς, πρώτη φορά. *** Αριστερά. *** Στα FM. *** Όλα πουτάνα. *** Ασσορτί με τον Μοντιλιάνι ένα πράμα. *** Α, μη ξεχάσουμε να βγάλουμε και την Παναχαϊκάρα στο Γιουρόπα! *** Ξαναγυρνάμε και τρέμει η γη! *** Ρούμπενς, "Η Αφροδίτη στον καθρέφτη" - Τισσιανός, "Δανάη" - Κουρμπέ, "Γυμνή γυναίκα με ένα σκυλί" - Κλιμτ, "Η ζωφόρος του Μπετόβεν" *** Μικροδράκουλας: "Πήρα ένα ρίσκο (...) να πείσω (...) ότι τα κόμματα μπορούν να αλλάξουν και να ανανεωθούν." *** Με ρέγουλα την ανανέωση, Κούλη, γιατί θα ξεμείνουμε από κωλόχαρτα και θα γίνουμε Βενεζουέλα. *** Μικροδράκουλας ωσεί: "Αγωνίζομαι για να επιβάλω την αρχή της αξιοκρατίας." *** Ω, ρε, κεραμίδα τούτη! *** Παραιτείσαι, αγόρι μου, για να εκλεγεί πρόεδρος με βάση την αξία του και όχι το όνομά του; *** Να δω πρωθυπουργό να λέγεται Σκεμπές, Παπάρογλου ή Κουρελαπλάδας και τι στον κόσμο! *** Μιλλαί, "Ο ιππότης" - Τζεντιλέσκι, "Κοιμωμένη Αφροδίτη" - Μπουγκερώ, "Το κύμα" - Μπουσέ, "Η Άρτεμις ενώ μαζεύει αγάπη" *** Αυτό που κατηγορείτε τον Γκιουλέκα ότι βόλευε κόσμο για ψηφοθηρικούς λόγους, είναι προστυχιά. *** Κατ' αρχήν, ο Γκιουλέκας είναι άριστος, που τον προορίζει ο Κούλης για την ανανέωση. *** Γιατί γελάτε, κύριοι; *** Γκιουλέκας: "Δεν καταλαβαίνω... ενοχοποιούν το ενδιαφέρον για κάποιους άνεργους συμπολίτες;" *** Α να μου χαθείτε,

Ευτυχισμένα χρόνια

άκαρδοι! *** Βαφτίσατε ρουσφέτι το ενδιαφέρον και πληγώσατε έναν άριστο. *** Αν κατάλαβα καλά, Άδωνι, συμφωνείς ότι για όσα γίνονται στην Παλαιστίνη φταίει η Χαμάς ενώ οι οβραίοι απλώς αμύνονται, έτσι; *** Μάλιστα. *** Ξέρεις ότι  άλλο μαλάκας και άλλο επικίνδυνος ή είσαι τόσο μαλάκας ώστε δεν καταλαβαίνεις ότι είσαι επικίνδυνος; *** Αλλά ποιος να σε μαζέψει... *** Ο Κούλης που σε αμόλησε; *** Μαζεύεται η κουράδα άμα βγει; *** Ντεγκά, "Μετά το μπάνιο, γυναίκα που σκουπίζεται" - Ενγκρ, "Το χαμάμ" - Ματίς, "Ο χορός" - Τισσιανός, "Η Αφροδίτη του Ουρμπίνο" *** Βρε Μίκη, "βαρβαρότητα" και "αθρόα σφαγή αθώων ζώων" ο πασχαλινός οβελίας; *** Όταν λέω εγώ ότι το έχεις χάσει, έχω άδικο; *** Δηλαδή, το αρνί που τρώω το Πάσχα δείχνει βαρβαρότητα αλλά αυτό που τρώω τις Απόκριες δεν έχει πολιτισμικό πρόβλημα; *** Για τις γαλοπούλες των Χριστουγέννων ισχύει το ίδιο; *** Για τους μπακαλιάρους των εθνικών εορτών; *** Πες δυο λόγια και για την καθημερινή εκατόμβη κοτόπουλων που καταναλώνουν α νοσοκομεία. *** Να σου χέσω την Ζάτουνα και τον Ωρωπό, ρε μεγάλε, έτσι που τα κατάντησες. *** Πήρατε χαμπάρι ότι σήμερα έχουμε πανσέληνο; *** Το λέω για να ξέρετε, αν δείτε κάπου τον Λάζαρο, μη νομίσετε ότι αναστήθηκε. *** Βρυκολάκιασε. *** Κλιμτ, "Αυνανισμός" - Ραφαήλ, "Μελέτη στις Τρεις Χάριτες" - Φρέντερικ Λέιτον, "Ο ψαράς και η σειρήνα" - Τουλούζ-Λωτρέκ, "Το φιλί στο κρεβάτι" *** Σήμερα το ιστολόγιο παρουσίασε μια λίστα με ξεδιάντροπους πίνακες ζωγραφικής που δεν πρέπει να αναρτώνται σε δημόσιους χώρους. *** Θεωρώ αυτονόητο ότι στην ίδια λίστα περιλαμβάνονται και οι πούτσες τού Τσαρούχη. *** Πολύ θα ήθελα να ήξερα πόσοι από σας καταφέρατε να αναγνωρίσετε στην πρώτη φωτογραφία το κεντρικό πρόσωπο των τελευταίων εβδομάδων, τον πρόεδρο του ΠΑΟΚ Ιβάν Ιγνιάτεβιτς Σαββίδη. *** Στην τελευταία φωτογραφία του 1999, βλέπετε τον πρωθυπουργό -τότε- της Ρωσσίας Βλαντίμιρ Πούτιν να απονέμει στον Σαββίδη το μετάλλιο β' βαθμού τού τάγματος υπηρετών της πατρίδας, για την συμβολή του στην ανάπτυξη του Ροστόφ. *** Μιας και πάμε για μεγαλοβδόμαδο, λέω σήμερα να ακούσουμε κάτι διαφορετικό. *** Οι Camel θεωρούνται ένα από τα σημαντικώτερα γκρουπ του προοδευτικού ροκ. *** Το 1975, μια χρονιά μετά το επιτυχημένο "Mirage", κυκλοφορούν ένα από τα σπουδαιότερα άλμπουμ αυτού του είδους. *** Είναι το ιστορικό "The Snow Goose", με τους ήχους τού οποίου θα σας αποχαιρετήσω. *** Μη ξεχνάτε πως ό,τι ακούτε είναι ήδη 43 ετών. *** Απολαύστε με την ησυχία σας. *** Να περάσετε ένα πολύ-πολύ όμορφο σαββατοκύριακο! ***

Παράξενος καρπός

Ιανουάριος 2017, Ηνωμένες Πολιτείες. Ένας από τους πλέον αμφιλεγόμενους νεοεκλεγμένους προέδρους τής χώρας, ο Ντόναλντ Τραμπ, ετοιμάζεται για την λαμπερή τελετή τής ορκωμοσίας του, ενώ οι διαμαρτυρίες για την εκλογή του συνεχίζονται αμείωτες. Το επιτελείο του αναζητεί απεγνωσμένα κάποιον διάσημο καλλιτέχνη, που θα δεχτεί να τραγουδήσει στην εν λόγω τελετή, προσδίδοντάς της επί πλέον λαμπρότητα. Δυστυχώς, όμως, οι άνθρωποι του Τραμπ πέφτουν συνεχώς πάνω σε κλειστές πόρτες. Κανένα μεγάλο όνομα δεν δέχεται να συνδεθεί με τον πρόεδρο, του οποίου οι ρατσιστικές, εθνικιστικές, σεξιστικές και εν γένει αλλοπρόσαλλες κατά καιρούς τοποθετήσεις και δηλώσεις τον καθιστούν αντιπαθή.

Πονηρά σκεπτόμενοι, οι άνθρωποι του προέδρου καταφεύγουν σε άλλη λύση. Αντί για κάποιο μεγάλο και καταξιωμένο όνομα, θα καλέσουν ένα από τα φυντάνια των τηλεδιαγωνισμών ταλέντων, τα οποία έχουν υψηλή αποδοχή από την νεολαία αλλά και εκτυφλωτική λάμψη, έστω και εφήμερη. Έτσι, απευθύνονται στην Ρεβέκκα Φέργκιουσον, η οποία είχε γίνει γνωστή τερματίζοντας δεύτερη στο βρεττανικό X-Factor το 2010 και είχε ξεκινήσει μια συμπαθητική καρριέρα ως τραγουδίστρια και ως ηθοποιός. Η Φέργκιουσον δεν αρνείται ευθέως αλλά η απάντησή της κόβει σαν ξυράφι:

Αν μου επιτρέπετε να τραγουδήσω το "Strange fruit", ένα τραγούδι που έχει τεράστια ιστορική σημασία, ένα τραγούδι που ήταν στην μαύρη λίστα των ΗΠΑ επειδή είναι πολύ αμφιλεγόμενο, ένα τραγούδι που μιλάει σε όλους τους μαύρους οι οποίοι στις ΗΠΑ αγνοούνται και καταπιέζονται, ένα τραγούδι που θυμίζει πως η αγάπη είναι το μόνο πράγμα που θα επικρατήσει όλου του μίσους σ' αυτόν τον κόσμο, τότε θα αποδεχθώ ευχαρίστως την πρόσκλησή σας και θα σας δω στην Ουάσιγκτον.

Η περίφημη φωτογραφία τού Λώρενς Μπάιτλερ από το λυντσάρισμα των Τόμας Σιπ και Άβραμ Σμιθ.

Αύγουστος 1930, Ιντιάνα, ΗΠΑ. Στην πόλη Μάριον συλλαμβάνονται τρεις μαύροι, ο Τόμας Σιπ, ο Άβραμ Σμιθ και ο δεκαεξάχρονος Τζέιμς Κάμερον. Κατηγορούνται για τον φόνο τού λευκού εργάτη Κλωντ Ντήτερ και τον βιασμό τής λευκής κοπέλλας του Μαίρης Μπωλ. Οδηγούνται στην φυλακή προκειμένου να δικαστούν αλλά το ίδιο βράδυ ένα αφιονισμένο πλήθος χυμάει στο κτήριο, το διαλύει και αρπάζει τους τρεις κρατούμενους για να τους λυντσάρει. Χάρη στην παρέμβαση κάποιας γυναίκας, ο πιτσιρικάς Κάμερον αφήνεται ελεύθερος αλλά το πλήθος κακοποιεί βάναυσα τους άλλους δυο και τελικά τους κρεμάει σε ένα δέντρο. Ο τοπικός φωτογράφος Λώρενς Μπάιτλερ έβγαλε και φωτογραφία τα δυο κρεμασμένα κορμιά.

Χρόνια αργότερα, η φωτογραφία τού Μπάιτλερ θα δημοσιευθεί σε κάποιο περιοδικό, όπου θα την δει ο Άβελ Μεέροπολ, ένας εβραίος καθηγητής στην Νέα Υόρκη, μέλος του κομμουνιστικού κόμματος των ΗΠΑ. Εξοργισμένος από τον ρατσισμό που οργιάζει στην χώρα και συγκλονισμένος από την ωμότητα της φωτογραφίας, ο Μεέροπολ γράφει ένα ποίημα με τίτλο Bitter fruit (πικρός καρπός), το οποίο δημοσιεύει στο περιοδικό τού σωματείου των καθηγητών υπό το ψευδώνυμο Λιούις Άλλαν. Λίγο αργότερα, δουλεύει κάποιους από τους στίχους τού ποιήματος, μελοποιεί το αποτέλεσμα και φτιάχνει ένα τραγούδι, το οποίο ονομάζει Strange fruit (παράξενος καρπός):

    Southern trees bear strange fruit  /  Τα δέντρα του Νότου βγάζουν παράξενο καρπό
    Blood on the leaves and blood at the root  /  Αίμα στα φύλλα και αίμα στις ρίζες
    Black bodies swinging in the southern breeze  /  Μαύρα κορμιά λικνίζονται στον νοτιά
    Strange fruit hanging from the poplar trees  /  Παράξενος καρπός κρεμασμένος από τις λεύκες

    Pastoral scene of the gallant south  /  Βουκολική σκηνή τού γοητευτικού νότου
    The bulging eyes and the twisted mouth  /  Τα γουρλωμένα μάτια και το στριμμένο στόμα
    Scent of magnolias, sweet and fresh  /  Άρωμα από μανόλιες, γλυκό και φρέσκο
    Then the sudden smell of burning flesh  /  Ύστερα η αναπάντεχη μυρωδιά καμμένης σάρκας

    Here is fruit for the crows to pluck  /  Εδώ είναι καρπός για να μαζέψει τα κοράκια
    For the rain to gather, for the wind to suck  /  Για να μαζέψει την βροχή, για να πιεί τον άνεμο
    For the sun to rot, for the trees to drop  /  Για να ηρεμήσει τον ήλιο, για να τον ρίξουν τα δέντρα
    Here is a strange and bitter crop  /  Εδώ είναι ένας παράξενος και πικρός καρπός

Η Billie Holiday στο στούντιο της Commodore ηχογραφεί το Strange fruit  (1939)

Ο Μεέροπολ τραγουδάει το κομμάτι στις διάφορες συγκεντρώσεις των συναδέλφων του, ώσπου το 1939 το ακούει η Billie Holiday. Η Holiday εντάσσει το τραγούδι στο πρόγραμμά της και με την ερμηνεία της το απογειώνει. Όλες οι παραστάσεις της κλείνουν πλέον με αυτό. Στα μαγαζιά όπου τραγουδάει, σταματάει το σερβίρισμα, σβήνουν όλα τα φώτα εκτός από ένα που φωτίζει το πρόσωπό της και, όταν τελειώνει, φεύγει και δεν επιστρέφει στην σκηνή, αφήνοντας το ακροατήριο να γευτεί την πίκρα τού κομματιού. Η ίδια εξομολογείται:

Την πρώτη φορά που το τραγούδησα νόμισα ότι κάναμε μεγάλο λάθος. Είχα τελειώσει και επικρατούσε απόλυτη σιωπή. Δεν ακουγόταν τίποτα. Ξαφνικά κάποιος άρχισε να χειροκροτεί και με μιας όλοι άρχισαν να χειροκροτούν και να ζητωκραυγάζουν.

Η Columbia, η εταιρεία της Holiday, δεν τολμά να βγάλει το τραγούδι σε δίσκο. Έτσι, η Holiday ζητάει την άδεια να το ηχογραφήσει στην Commodore, μια μικρή εταιρεία που ανήκει στον φίλο της Μιλτ Γκάμπλερ. Το τραγούδι ηχογραφείται αλλά οι περισσότεροι σταθμοί αρνούνται να το παίξουν, οι ραδιοφωνικοί παραγωγοί διστάζουν να το εντάξουν στο πρόγραμμά τους, οι διοργανωτές των συναυλιών δεν επιτρέπουν στην Holiday να το τραγουδήσει και οι περισσότερες πολιτείες των ΗΠΑ απαγορεύουν την κυκλοφορία του. Κι όμως, το σινγκλάκι πουλάει πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα και γίνεται η μεγαλύτερη επιτυχία τής Holiday.

Το American Nocturne του Ντέιβιντ Πάουερς, πριν αποκαθηλωθεί το 2016.

Ποτέ δεν θα αποκαλυφθεί τι έγινε πραγματικά στο Μάριον εκείνον τον Αύγουστο του 1930. Λίγο μετά το λυντσάρισμα, η Μαίρη Μπωλ ομολογεί ότι ουδείς την είχε βιάσει. Το 1931, ο Κάμερον συλλαμβάνεται πάλι και καταδικάζεται σε πολυετή φυλάκιση ως συνεργός στον φόνο. Το 1988, ο ίδιος ιδρύει στο Ουισκόνσιν το America's Black Holocaust Museum (Μνημείο Ολοκαυτώματος των μαύρων των ΗΠΑ).

Στο έβγα τού προηγούμενου αιώνα, 31 Δεκεμβρίου 1999, το περιοδικό Time αναδεικνύει το Strange fruit ως το καλύτερο τραγούδι τού εικοστού αιώνα.

Το 2007, ο καλλιτέχνης Ντέιβιντ Πάουερς φτιάχνει στο Έλγιν τού Ιλλινόι μια τοιχογραφία, όμοια με το κάτω μισό τής φωτογραφίας τού Μπάιτλερ. Την ονομάζει "American Nocturne" και την προορίζει ως κραυγή κατά του ρατσισμού στις ΗΠΑ. Το 2016 κάποιος διαπιστώνει την ομοιότητά της με την επίμαχη φωτογραφία και ξεσπούν διαμαρτυρίες. Τελικά, το δημοτικό συμβούλιο αποφασίζει, με υπόδειξη της Επιτροπής Πολιτισμού, την μεταφορά τού έργου σε χώρο μη προσπελάσιμο στο κοινό.

Τον Ιανουάριο του 2017, ο Ντόναλντ Τραμπ δεν επιτρέπει να ακουστεί το Strange fruit κατά την τελετή ορκωμοσίας του.

ETF: Ιαπωνικά και... ελληνικά

Αφού μιλάμε για ETF, δεν μπορούμε να μη κάνουμε ειδική μνεία στην Ιαπωνία, την χώρα με το μεγαλύτερο δημόσιο χρέος στον πλανήτη. Εμείς φωνάξαμε για βοήθεια το ΔΝΤ με το δημόσιο χρέος μας να φτάνει το 130% του ΑΕΠ αλλά η Ιαπωνία εξακολουθεί να πορεύεται με το δικό της χρέος να έχει ξεπεράσει το 250% του ΑΕΠ της. Έτσι, η χώρα του ανατέλλοντος ηλίου έχει γίνει πεδίο δοκιμής διαφόρων οικονομικών και νομισματικών πειραμάτων, με χαρακτηριστικώτερο εξ αυτών την διαρκή ποσοτική χαλάρωση.

Στο πλαίσιο αυτών των πειραμάτων, η κεντρική τράπεζα της χώρας (Bank of Japan -BoJ) έχει αποδυθεί τα τελευταία χρόνια σε μια κολοσσιαία αγορά μετοχών μέσω ETF, σε μια προσπάθεια να ελέγξει το χρηματιστήριο ώστε να μη καταρρεύσει. Ενώ το 2010 η BoJ δεν είχε καθόλου ETF στο χαρτοφυλάκιό της, σήμερα κατέχει το 77% των ιαπωνικών ETF και, μέσω αυτών, τα τρία τέταρτα των μετοχών που διαπραγματεύονται στην ιαπωνική χρηματαγορά. Για να τα καταφέρει αυτά, η BoJ ξόδεψε σε εφτά και κάτι χρόνια κάπου 25 τρισ. γιεν (230 δισ. δολλάρια).

Εξέλιξη του δημόσιου χρέους της Ιαπωνίας, ως ποσοστού του ΑΕΠ (1980-2017)

Ακόμη και ο πρόεδρος του ιαπωνικού χρηματιστηρίου Ακίρα Κιγιότα λέει πως είναι ανήσυχος από τον κίνδυνο μιας "διαρκούς στρέβλωσης" (constant distortion) που προβάλλει εξ αιτίας της αγοράς ETF εκ μέρους της BoJ. Αν η BoJ συνεχίσει με τους ίδιους ρυθμούς, μέχρι τα τέλη τού 2018 θα έχει φτάσει να κατέχει το 80% των ιαπωνικών ETF. Μόλις, όμως, αποφασίσει να σταματήσει τις αγορές ή, ακόμη χειρότερα, να αρχίσει τις πωλήσεις, είναι άγνωστο και ποιες θα είναι οι επιπτώσεις αλλά και ποιος θα αγοράσει αυτές τις ποσότητες ETF.

Στις ΗΠΑ, η Fed κάνει ό,τι μπορεί για να στηρίξει την εγχώρια χρηματαγορά, αγοράζοντας διαρκώς μετοχές με τα χρήματα που τυπώνει. Στήριγμά της και η κεντρική τράπεζα της Ελβετίας, η οποία ρίχνει άφθονο χρήμα στην αγορά πολιτειακών μετοχών. Κατά συνέπεια, δεν είναι μακρυά η ημέρα που η Fed θα μιμηθεί την BoJ και θα μπει αποφασιστικά στην αγορά ETF. Κι αν το ιστολόγιο είχε την παραμικρή ροπή προς την συνωμοσιολογία, δεν θα δίσταζε να προβλέψει ότι, σε μια τέτοια περίπτωση, σύντομα θα ακολουθούσε και η ΕΚΤ... γιατί όχι και η PBoC (People's Bank of China)...

Φυσικά, όλα αυτά θα σημάνουν τον πλήρη εκτραχηλισμό τής κερδοσκοπίας, με τις τιμές των μετοχών να απεικονίζουν μια εντελώς παραμορφωμένη πραγματικότητα και με τις φούσκες να ξεπηδούν σαν τα μανιτάρια στο απόβροχο... Αλλά ας μη ξεφεύγουμε σε συνωμοσιολογίες...


Μέσα σε όλον αυτόν τον κυκεώνα, τον Δεκέμβριο του 2011 και ενώ η Ελλάδα προσπαθούσε να συνέλθει από τα απανωτά σοκ των μνημονίων, δημιουργείται και το Global C MSCI Greece ETF ή, όπως είναι γνωστό, GREK ETF. Πρόκειται για ένα ETF βασισμένο στην ελληνική χρηματαγορά, το οποίο διαπραγματεύεται στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Το GREK είναι αυτή την στιγμή το μόνο ETF αναδυόμενης αγοράς (το ελληνικό χρηματιστήριο θεωρείται ως αναδυόμενη αγορά) εντός ευρωζώνης.

Θέσεις στο GREK έχουν ανοίξει μερικοί κολοσσοί τού χρηματοπιστωτικού τομέα, όπως η Goldman Sachs, η Wells Fargo, η Quantitative Investment Management, η 361-Capital, η Simplex Trading κλπ. Όπως έχουμε αναλύσει στο πρόσφατο παρελθόν, είναι σύνηθες για τους επενδυτές να κλείνουν τις θέσεις τους στα τέλη μιας χρονιάς (για να καταγράψουν κέρδη στους ισολογισμούς τους) και να τις ξανανοίγουν στις αρχές της επομένης. Αυτό έγινε και πριν τρεις μήνες με το GREK. Κι αφού το GREK είναι βασισμένο στο ελληνικό χρηματιστήριο, οι κερδοσκοπικές κινήσεις τής Νέας Υόρκης είχαν αντίκτυπο και στην Αθήνα.

Έτσι, στις αρχές τού 2018, από την πρώτη κιόλας συνεδρίαση της χρονιάς, στο Χρηματιστήριο Αθηνών σημειώθηκε ένα ράλλυ, λόγω των νέων ανοιγμάτων. Ενώ, λοιπόν, επρόκειτο ουσιαστικά για αυτοτροφοδοτούμενη άνοδο, πολλοί έσπευσαν να προβλέψουν μια χρυσή χρονιά, λόγω και της μείωσης του προεξοφλητικού επιτοκίου (του επιτοκίου τού δεκαετούς ομολόγου) αλλά και της εξόδου από τα μνημόνια. Τα παπαγαλάκια άρχισαν ήδη να κάνουν λόγο για 2000 μονάδες ενώ δεν λείπουν και οι υπεραισιόδοξοι που βλέπουν εφικτές και τις 4000 μονάδες.

Εν πάση περιπτώσει, το ελληνικό χρηματιστήριο μάλλον θα πάει εφέτος καλύτερα από πέρυσι. Άλλο, όμως, η προσδοκία και άλλο η καλλιεργούμενη πεποίθηση. Ο πάντα κυνικός μεγιστάνας επενδυτής Ουώρρεν Μπάφφετ συνιστά επιφυλακτικότητα όταν όλοι γύρω είναι αισιόδοξοι ("be fearful when others are greedy and greedy when others are fearful"). Οι πλασματικές αποτιμήσεις των hedge fund και των ETF κάθε άλλο παρά σε καλό μπορούν να καταλήξουν.

Εξέλιξη της εμπλοκής τής Bank of Japan στην αγορά ETF (2010-2017)     [πηγή: zerohedge.com]

-----------------------------------
Διαβάστε επίσης:
- Tyler Durden, "The Bank Of Japan Already Owns Over Half Of All ETFs; It Wants To Own More",  Zero Hedge, 15/4/2016.
- Tyler Durden, "As The S&P 500 Becomes One Giant ETF, BofA Has Four Major Warnings", Zero Hedge, 5/7/2017.
- Tyler Durden, "WTF Chart Of The Day: BoJ Now Owns 75% of Japanese ETFs", Zero Hedge, 11/9/2017.
- Heisenberg report: "Bank Of Japan’s ETF Holdings Surge 80% To Cartoonish 16,000,000,000,000 Yen", 4/6/2017.
- Nasos Koukakis, "Against all odds, Greek ETF is up more than 25% year-to-date", CNBC, 15/6/2017.
- Banking News, "ETF GREK και φούσκα ομολόγων συντηρούν τις μετοχές", 10/1/2018.

ETF: Επενδυτικές ευκαιρίες ή "όπλα μαζικής καταστροφής";

Χτες κάναμε μια επιγραμματική αναφορά στο ξέσπασμα της τελευταίας καπιταλιστικής κρίσης και επιμείναμε στον ηθικό κίνδυνο και στην διαδικασία με την οποία το κόστος αυτού του κινδύνου αναλαμβάνεται από τα κράτη και μεταφέρεται στους φορολογούμενους πολίτες.

Φαίνεται, όμως, ότι στον καπιταλισμό η δίψα για κέρδος είναι τόσο μεγάλη ώστε τα παθήματα δεν γίνονται μαθήματα. Τι κι αν ο εκτραχηλισμός των δομημένων ομολόγων (εξασφαλισμένα ομόλογα χρέους ή εγγυημένες δανειακές υποχρεώσεις ή, απλούστερα CDO - Collateralized Debt Obligation) κόντεψε να σωριάσει την παγκόσμια οικονομία; Τι κι αν τα κράτη κλήθηκαν να σώσουν το σύστημα, εκτινάσσοντας τα δικά τους χρέη; Κανείς δεν δείχνει να έχει βάλει μυαλό. Μπορεί τα CDO να βγήκαν από το παιχνίδι αλλά το κενό που άφησαν καταλήφθηκε (και με το παραπάνω) από τα χρηματιστηριακά συναλλασσόμενα κεφάλαια, γνωστά ως ETF (Exchange traded Fund).

Διαχρονική εξέλιξη των ETF στις Ηνωμένες Πολιτείες. Επταπλασιασμός στα χρόνια τής κρίσης.

Τι είναι, όμως, το ETF. Ας πούμε ότι είναι ένα καλάθι με διάφορα επενδυτικά προϊόντα: νομίσματα, ομόλογα, εμπορεύματα, μετοχές, παράγωγα κλπ. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα δομημένο προϊόν. Αυτό το καλάθι αποτιμάται, κόβεται σε μερίδια και πουλιέται. Υπ' αυτή την έννοια, μοιάζει με αμοιβαίο κεφάλαιο. Η διαφορά του από τα αμοιβαία κεφάλαια είναι ότι τα μερίδιά του διαπραγματεύονται στο χρηματιστήριο σαν να είναι μετοχές.

Αυτό ακριβώς το χαρακτηριστικό είναι που προσδίδει σε ένα ETF την ιδιότητα της διαφάνειας, οπότε το κάνει ιδιαίτερα ελκυστικό στους επενδυτές. Πολύ περισσότερο δε το χαμηλό διαχειριστικό του κόστος, σε αντίθεση με τα αμοιβαία κεφάλαια, που παρακολουθούνται από εταιρείες διαχείρισής τους. Όμως, αυτή η διαφάνεια σηκώνει πολλή συζήτηση από την στιγμή που στο καλάθι μπορούν να περιλαμβάνονται και προϊόντα υψηλού ρίσκου (δομημένα ομόλογα, παράγωγα κλπ).

Πόσο σημαντικά είναι, όμως, τα ETF; Μια έκθεση που έδωσε η Bank of America τον περασμένο Ιούλιο, είναι εξόχως αποκαλυπτική. Στα χρόνια της κρίσης, οι συναλλαγές σε ETF διπλασιάστηκαν, από το 19% του συνόλου στο 37%. Το κορυφαίο κεφάλαιο διαχείρισης ETF, η Vanguard, έχει γίνει σε μέγεθος η δεύτερη μεγαλύτερη εταιρεία διαχείρισης κεφαλαίων του κόσμου (πίσω από την περίφημη Blackrock) και διαχειρίζεται κεφάλαια 20 εκατομμυρίων επενδυτών από 170 χώρες, ύψους 5,1 τρισ. δολλαρίων, με 16.600 εργαζόμενους. Αυτή η Vanguard, λοιπόν, είχε φτάσει στα τέλη του 2016 να κατέχει μόνη της το 6,8% των μετοχών των πεντακοσίων εταιρειών τού δείκτη S&P500, συμμετέχοντας σε 491 εξ αυτών με ποσοστό μεγαλύτερο του 5%. Μόλις έξι χρονια νωρίτερα, το αντίστοιχο ποσοστό τής Vanguard στον S&P500 ήταν 3,3%, με συμμετοχή σε 116 απότ ις 500 εταιρείες.

Βέβαια, όλα αυτά μπορεί αν είναι παράξενα αλλά δεν πρέπει να θεωρούνται κακά από χέρι. Το κακό είναι ότι στην πράξη τα ETF χειραγωγούν τις τιμές των προϊόντων που βρίσκονται στο καλάθι τους. Αρκεί να βάλει η Vanguard μια μετοχή σε κάποιο ETF της για να αρχίσει η τιμή αυτής της μετοχής να τραβάει την ανηφόρα, άσχετα αν η εταιρεία είναι κερδοφόρα ή όχι. Αντίθετα, η υγιέστερη επιχείρηση του κόσμου θα δει την μετοχή της να κατρακυλάει αν τα ETF την εγκαταλείψουν.

Διαχρονική εξέλιξη της Vanguard. Αριστερά: ποσοστό κατοχής επί των συνολικών μετοχών τού δείκτη S&P500.
Δεξιά: ποσοστό των εταιρειών τού ίδιου δείκτη, των οποίων η Vanguard κατέχει πάνω από 5% των μετοχών τους.

Κάπως έτσι, λοιπόν, τα ETF κάνουν ό,τι έκαναν παλιότερα τα CDO. Εκείνα τιτλοποιούσαν τα στεγαστικά δάνεια και τα πούλαγαν για χρυσάφι, βασιζόμενα στις φουσκωμένες τιμές και όχι στις πραγματικές αξίες των ακινήτων. Αυτά εκμεταλλεύονται την δυνατότητά τους να επηρεάζουν την τιμή των προϊόντων τού καλαθιού τους και αδιαφορούν για τα πραγματικά μεγέθη της αγοράς. Και τα δυο εξασφαλίζουν το πλέον πρόσφορο περιβάλλον για να αναπτυχθούν φούσκες κάθε είδους.

Δεν είναι τυχαίο ότι εδώ και λίγο καιρό έχουν αρχίσει να ακούγονται προειδοποιητικά καμπανάκια για τους κινδύνους που κρύβονται στα ETF. Οι πολιτειακοί οικονομολόγοι Άρικ Αχίτοφ και Ντέννις Μπράυαν είναι κατηγορηματικοί: "Τα ETF είναι 'όπλα μαζικής καταστροφής', που έχουν στρεβλώσει τις τιμές των μετοχών και έχουν δημιουργήσει μια δυναμική ξεπουλήματος". Και συμπληρώνουν χαρακτηριστικά: "Όταν ο κόσμος αποφασίσει ότι δεν υπάρχει ανάγκη για στοιχειώδη έρευνα και ότι οι επενδυτές απλώς μπορούν να αγοράζουν στα τυφλά ETF χωρίς να δίνουν σημασία στις πραγματικές αξίες, λέμε ότι η ώρα να φοβηθούμε είναι τώρα".


Αύριο θα συνεχίσουμε και θα ολοκληρώσουμε, προσθέτοντας και δυο λόγια για το ελληνικό ETF που μαγνητίζει τους επενδυτές σε όλον τον κόσμο (!).

Ηθικός κίνδυνος

Ο φίλος είχε διαβάσει το χτεσινό κείμενο και προσπάθησε να με στριμώξει. "Η πραγματικότητα σε διαψεύδει", μου είπε κατηγορηματικά. "Με τα capital control αποφεύχθηκε η μαζική ανάληψη καταθέσεων, με τις ανακεφαλαιοποιήσεις και τις πάσης μορφής ενισχύσεις οι τράπεζες κατάφεραν να ελέγξουν τα προβλήματα ρευστότητάς τους και, σε γενικές γραμμές, δεν υπάρχει πανικός. Άρα το κλίμα δεν είναι τόσο άσχημο όσο νομίζεις, οπότε υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες για επιστροφή στην ανάπτυξη".

Κατ' αρχήν, αμφισβητώ έντονα ότι ο χρηματοπιστωτικός τομέας έχει ξεπεράσει τα προβλήματά του. Από την μια, η συνεχιζόμενη απαξίωση του συντελεστή παραγωγής που λέγεται "εργασία" σημαίνει ότι δεν έχει τελειώσει η καταστροφή κεφαλαίων, η οποία συνιστά απαραίτητο συστατικό τής εξόδου από την κρίση. Από την άλλη, εκτιμώ πως η όποια βελτίωση στην εικόνα τού κλάδου οφείλεται εν πολλοίς στην αλλαγή των λογιστικών προτύπων και όχι σε κάποια ριζική διόρθωση των διαφόρων στρεβλώσεων: η εκτύπωση χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες μεγάλων χωρών καλά κρατεί, η αγορά παραγώγων ζη και βασιλεύει, ο αποπληθωρισμός και ο στασιμοπληθωρισμός εξακολουθούν να απαιτούν εργώδη προσπάθεια για να τιθασσευτούν κλπ.

Κοντά σε όλα τούτα, τα οποία μπορούν να αμφισβητηθούν ως προσωπικές εκτιμήσεις, υπάρχει και κάτι άλλο, αναμφισβήτητο: η ραγδαία επέκταση του φαινομένου, το οποίο στην οικονομική γλώσσα αποκαλείται ηθικός κίνδυνος (moral hazard). Ο όρος θα μπορούσε να αποδοθεί ως κίνδυνος αλλαγής της οικονομικής συμπεριφοράς λόγω της μεταβολής του πλαισίου προστασίας έναντι ενός κινδύνου. Με απλά λόγια, ηθικός κίνδυνος είναι ο κίνδυνος να αρχίσει κάποιος (άτομο, επιχείρηση, κράτος κλπ) να συμπεριφέρεται απρόσεκτα όταν γνωρίζει πως δεν θα πληρώσει τις ζημιές αν κάτι πάει στραβά.

Ας θυμηθούμε λίγο πώς εξελίχθηκε η τρέχουσα καπιταλιστική κρίση. Όλα άρχισαν με τα στεγαστικά δάνεια χαμηλής εξασφάλισης, που χορηγούσαν οι τράπεζες των ΗΠΑ. Οι δανειολήπτες έπαιρναν δάνεια ίσα ή και μεγαλύτερα από την αξία του ακινήτου που θα αγόραζαν, με περίοδο χάριτος και με μόνη εξασφάλιση το ίδιο το ακίνητο. Η ιδέα ήταν απλή: αν η αξία του ακινήτου ανεβεί μέχρι να τελειώσει η περίοδος χάριτος, το πουλάω και καρπώνομαι την διαφορά και, αν πέσει, το αφήνω στην τράπεζα και καθαρίζω. Προφανώς, οι τράπεζες αξιολόγησαν εντελώς λανθασμένα τον ηθικό κίνδυνο αυτής της διαδικασίας.

Από την πλευρά τους, τα στελέχη των τραπεζών είχαν κάθε συμφέρον να προωθούν όσο πιο πολλά τέτοια δάνεια μπορούσαν, αφού έτσι εξασφάλιζαν υψηλότερα μπόνους ενώ δεν είχαν την παραμικρή ευθύνη σε περίπτωση που αυτά τα δάνεια δεν θα εξυπηρετούνταν. Φαίνεται πως ούτε αυτόν τον ηθικό κίνδυνο, που προερχόταν από τα ίδια τα στελέχη τους, αξιολόγησαν σωστά οι τράπεζες.

Κατά μία έννοια, οι τράπεζες δεν πολυνοιάζονταν για τους ηθικούς κινδύνους επειδή είχαν βρει τρόπο να ξεφορτώνονται οποιονδήποτε κίνδυνο. Πακεττάριζαν αυτά τα δάνεια και δημιουργούσαν ένα όμορφα δομημένο προϊόν, το οποίο το πωλούσαν στα διάφορα επενδυτικά κεφάλαια, τα οποία δελεάζονταν από την υψηλή απόδοση και δεν λογάριαζαν τον καταφανή ηθικό κίνδυνο. Και γιατί να το κάνουν άλλωστε; Αν έχεις στα χέρια σου ένα προϊόν υψηλού κέρδους, τα υπόλοιπα βρίσκεις τρόπο και τα κανονίζεις. Ρυθμίζεις, ας πούμε, τον όποιο κίνδυνο μέσω CDS, βάζεις και μια εταιρεία αξιολόγησης να το βαθμολογήσει με ΑΑΑ και μετά το μοσχοπουλάς. Όλο και κάποιος πρόθυμος θα βρεθεί (ένα ασφαλιστικό ταμείο, ας πούμε) να του το κάνεις πάσα.

Το πράγμα στράβωσε όταν το σύστημα μπούκωσε, όταν η φούσκα δεν γινόταν να φουσκώσει άλλο. Η συρρίκνωση άρχισε και το μάζεμα του κουβαριού έφτασε ως τις τράπεζες, οι οποίες ξύπνησαν από τον λήθαργό τους βλέποντας τους δανειολήπτες να τους γυρνούν την πλάτη. Οι προβλέψεις άρχισαν να πέφτουν σύννεφο και οι τραπεζίτες στράφηκαν για βοήθεια στο κράτος, μεταβιβάζοντας ουσιαστικά το κόστος των εγκληματικά λανθασμένων επιλογών τους στους φορολογούμενους πολίτες, οι οποίοι, όντας στην βάση τής πυραμίδας, δεν έχουν την δυνατότητα να φορτώσουν τα βάρη τους σε άλλους.

Ό,τι περιγράψαμε παραπάνω, συνιστά την μεγαλύτερη βόμβα στα θεμέλια του καπιταλιστικού οικοδομήματος. Από την στιγμή που τα κράτη αποδέχθηκαν το κόστος τού ηθικού κινδύνου των τραπεζών, το φαινόμενο άρχισε να εξαπλώνεται επιδημικά. Υπό το πρίσμα τού κυνικού "γιατί να μη τζογάρω, αφού άλλος θα πληρώσει αν χάσω;", η άκριτη ανάληψη ηθικού κινδύνου επεκτάθηκε και στις επιχειρήσεις. Το παράδειγμα των αυτοκινητοβιομηχανιών τού Ντητρόιτ είναι χαρακτηριστικό ενώ και οι κραυγές τού Mega περί ευθυνών τής κυβέρνησης βρίσκονται στο ίδιο μήκος κύματος.

Το χειρότερο είναι ότι αυτό το μικρόβιο έχει πλήξει και τα κράτη, τα ισχυρότερα των οποίων ανζητούν τρόπους να μεταβιβάσουν το κόστος τού ηθικού κινδύνου των επιλογών τους σε τρίτους. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ τυπώνουν συνεχώς χρήμα, υποτιμώντας έτσι συνεχώς το νόμισμά τους, προκειμένου να μειώσουν τεχνητά το δημόσιο χρέος τους εις βάρος των δανειστών τους.

Είπαμε πολλά και είναι ώρα να κλείσουμε. Σε έναν κόσμο με πλήθος φορολογικών παραδείσων και με αναρίθμητες επιχειρήσεις να ανοίγουν και να κλείνουν στην πρώτη ευκαιρία αλλά και σε πείσμα των εξωραϊσμένων αριθμών, εξακολουθώ να μη τρέφω υψηλές προσδοκίες για σύντομη επιστροφή στην πραγματική ανάπτυξη. Τουλάχιστον, ώσπου να πάρω μια σοβαρή απάντηση στην λογική απορία μου: γιατί να δουλέψω όταν μπορώ να κονομήσω τζογάροντας, δίχως να με προβληματίζει το πώς θα πληρώσω αν χάσω;

Η πιστωτική συρρίκνωση συνεχίζεται (;)

Ομολογώ ότι κάθε άλλο παρά συμμερίζομαι την άποψη ότι η μεγάλη καπιταλιστική κρίση είναι ήδη πίσω μας και η ανάπτυξη βρίσκεται ante portas. Μιλώντας με οικονομικούς όρους, η κρίση ορίζεται ως πιστωτική συρρίκνωση, δηλαδή ως μείωση των κεφαλαίων που δημιουργήθηκαν -με οποιονδήποτε τρόπο- κατά την προηγούμενη φάση, εκείνη της ανάπτυξης ή της πιστωτικής επέκτασης. Όπως είναι κατανοητό, για να αρχίσει η επέκταση πρέπει πρώτα να σταματήσει η συρρίκνωση. Προσωπικά, λοιπόν, δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι κάτι τέτοιο έχει συμβεί.

Αλλά, για να μη μιλάμε αόριστα και με όρους που είτε κουράζουν είτε δεν γίνονται κατανοητοί εύκολα, ας δούμε πώς δουλεύει το κύκλωμα, χρησιμοποιώντας ένα παράδειγμα:

Ας πούμε, λοιπόν, ότι πάω σήμερα στην Εθνική και καταθέτω 10.000 ευρώ. Μπορεί την ώρα που καταθέτω να μη το συνειδητοποιώ αλλά, όπως έχουμε αναλύσει στο παρελθόν, με την ενέργειά μου αυτή κινητοποιώ έναν μηχανισμό δημιουργίας χρήματος, αφού η Εθνική θα κρατήσει στα συρτάρια της ως απόθεμα ασφαλείας (ρεζέρβα) δυο χιλάρικα και τα υπόλοιπα οκτώ θα τα δανείσει στην Alpha. Εκείνη θα κρατήσει απ' αυτά επίσης ένα 20% ως απόθεμα και θα δανείσει τα 6.400 στην Πειραιώς. Με την ίδια διαδικασία, 1.280 ευρώ θα μείνουν απόθεμα στην Πειραιώς και 5.120 θα πάρουν την άγουσα για την Eurobank, απ' όπου τα 4.096 θα κατευθυνθούν στην Αττικής κι από εκεί το 80% τους θα φτάσει στην Σανταντέρ... και ούτω καθ' εξής.

Ελλάδα, 2015: Οι πρώτες μέρες των capital control (1)

Όταν ολοκληρωθεί αυτή η αλυσιδωτή διαδικασία, τα δέκα πραγματικά χιλιάρικα που κατέθεσα, θα έχουν μοιραστεί ως ρεζέρβες σε διάφορες τράπεζες. Στο διάβα τους, όμως, θα έχουν δημιουργήσει άλλα σαράντα χιλιάρικα εικονικό χρήμα, μέσω των διαδοχικών λογιστικών εγγραφών. Έτσι, οι λογής-λογής τράπεζες έχουν, αντί για δέκα, πενήντα χιλιάρικα διαθέσιμα για να σπρώξουν είτε σε δάνεια προς την "πραγματική" οικονομία (επιτρέψτε μου τα εισαγωγικά) είτε σε διάφορες επενδύσεις χαμηλότερης ή υψηλότερης αναμενόμενης κερδοφορίας. Και κάπως έτσι έχουμε πιστωτική επέκταση, δηλαδή ανάπτυξη.

Κατά πάσα πιθανότητα, κάποια ποσότητα από το χρήμα που γεννιέται κατά την πιστωτική επέκταση θα φτάσει και στα χέρια μου, οπότε δεν αποκλείεται να πάω άλλα δέκα χιλιάρικα για κατάθεση, τα οποία θα γεννήσουν άλλα σαράντα και ούτω καθ' εξής. Και όλοι θα είμαστε ευυχισμένοι...

Το κακό είναι πως όλο αυτό το σκηνικό δεν μπορεί να διατηρηθεί στο διηνεκές. Κάποια στιγμή το σύστημα θα μπουκώσει και δεν θα έχει χώρο για παραπέρα επέκταση, κάτι σαν αυτό που συμβαίνει με όλες τις πυραμίδες. Τότε δημιουργούνται οι συνθήκες που θα με στείλουν στην τράπεζα όχι πια για να καταθέσω αλλά για να σηκώσω τα δέκα χιλιάρικά μου. Μόνο που έτσι θα χαθούν από τ κύκλωμα όχι μόνο αυτά τα δέκα χιλιάρικα αλλά και τα υπόλοιπα σαράντα που γεννήθηκαν εξ αιτίας του. Πώς;

Αν το σύστημα εξακολουθούσε να δουλεύει και η δική μου ανάληψη είναι συμπτωματική, η Εθνική θα βρει τα λεφτά που ζητάω από την κατάθεση κάποιου άλλου. Αν, όμως, η ανάληψή μου έρχεται ως απόρροια κάποιου δυσμενούς κλίματος, τότε σαν εμένα θα υπάρχουν πολλοί ενώ καταθέτες ελάχιστοι. Σ' αυτή την περίπτωση, μόνη λύση για την Εθνική είναι να ζητήσει από την Alpha τις οκτώ χιλιάδες που της είχε δανείσει. Εκείνη, με την σειρά της θα ζητήσει τα δανεικά της από την Πειραιώς και ούτω καθ' εξής, ώσπου πενήντα χιλιάδες θα βγουν από την αγορά όπως μπήκαν. Η πιστωτική συρρίκνωση, δηλαδή η ύφεση, αρχίζει.

Τι γίνεται τώρα αν κάποια από τις τράπεζες που εμπλέκονται σ' αυτή την αλυσίδα δεν μπορεί να ανταποκριθεί επειδή, ας πούμε, έχει σπρώξει τα λεφτά της σε ρισκαδόρικες επενδύσεις, οι οποίες την δεδομένη στιγμή έχουν αρνητική απόδοση; Αν, στο παράδειγμά μας, η Αττικής δεν έχει 4.096 να δώσει στην Eurobank; Προφανώς, η Eurobank πρέπει να τα βρει από αλλού (αν μπορέσει) και ταυτόχρονα να εγγράψει στον ισολογισμό της πρόβλεψη για ισόποση ζημιά. Έλα, όμως, που τέτοιες άσχημες προβλέψεις έχουν αντίκτυπο: μειώνουν την περιουσία τής τράπεζας, χαλάνε την εικόνα της και ρίχνουν και την αξία της μετοχής της...

Εδώ είναι το κομβικό σημείο. Αν το δυσμενές κλίμα δεν είναι προσωρινό ή μικρής εμβελείας αλλά μακροχρόνιο και ευρύτερο, είναι λογικό η Eurobank να αρχίσει να ψάχνεται. Ίσως κλείσει τις κάνουλες, σταματώντας να διοχετεύει χρήμα οπουδήποτε (επιχειρήσεις, ιδιώτες, άλλες τράπεζες κλπ), σε μια προσπάθεια να μειώσει την πιστωτική της έκθεση άρα και τον πιστωτικό της κίνδυνο. Το σίγουρο είναι ότι θα προσπαθήσει να ανακτήσει όσο περισσότερα από τα δανεικά που έχει δώσει, είτε με εύσχημους τρόπους είτε με διαφόρων μορφών πιέσεις.

Ελλάδα, 2015: Οι πρώτες μέρες των capital control (2)

Και τώρα, προσέξτε μια λεποτμέρεια. Στο παράδειγμά μας, πρόβλημα ρευστότητας είχε η Αττικής αλλά την ζημιά την έπαθε η Eurobank, η οποία ως τότε ήταν μια χαρά. Κι όταν η Eurobank αποφασίσει να μαζέψει τα λεφτά που έχει σκορπίσει γύρω-γύρω, από τους καλοπληρωτές θα τα πάρει πρώτα, όχι από τους μπαταχτσήδες ή, εν πάση περιπτώσει, από όσους έχουν αδυναμία πληρωμής. Περίπου το ίδιο κάνει και ο εισπρακτικός μηχανισμός τού κράτους: προτιμά τις κατασχέσεις των λίγων, που μαζεύονται εύκολα παρά το κυνήγι των πολλών, που είναι επιμελώς κρυμμένα. Σε τελική ανάλυση, δηλαδή, το δυσμενές οικονομικό κλίμα πλήττει κατά κύριο λόγο τούς πλέον συνεπείς και υγιείς. Ενδιαφέρον, δεν βρίσκετε;

Ας επιστρέψουμε τώρα στην επιφύλαξη που διατύπωσα στην αρχή. Με την ραχοκοκκαλιά τής εθνικής μας οικονομίας (την μικρομεσαία επιχείρηση, για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους) σχεδόν κατεστραμμένη και τους -ντόπιους και ξένους- "επενδυτές" να λειτουργούν ως αρπακτικά και όχι ως επενδυτές, πόσο σίγουρο είναι ότι η διαδικασία συρρίκνωσης έχει περάσει; Με άλλα λόγια, πόσο σίγουρο είνια ότι στο κοντινό μέλλον πρόκειται να σταματήσω να σηκώνω λεφτά από την τράπεζά μου και να αρχίσω πάλι να καταθέτω;

Σαββατιάτικα (194) - τα μπουζουριασμένα

*** Ένας λεβέντης ξαγρυπνά στο σκοτεινό κελί του, μες στα μπουντρούμια τα φριχτά τον ρίξαν οι εχθροί του. *** Σοβαρά το λέτε ότι μπουζουριάσανε τον Σαρκοζύ; *** Ολόκληρος πρώην πρόεδρος της Γαλλίας ντουγρού στην ψειρού; *** Ολόκληρος... εντάξει, δεν είναι και πολύς αλλά είναι πρόεδρος. *** Όταν λέω εγώ ότι οι γάλλοι είναι υπανάπτυκτοι, με κοιτάτε λοξά. *** Τόσα χρόνια και δεν μπορούν φτιάξουν έναν νόμο περί μη ευθύνης υπουργών α λα Μπένυ, τα ζώα. *** Το δικό μας το ζαβό έλεγες μαλάκα, Νικολά; *** Ρούφα τώρα, να δούμε ποιος είναι ο μαλάκας. *** Θες και Κάρλα, μισοριξιά. *** Κάρλα, κορίτσι μου, έλα να σε φιλοξενήσω δυο βδομαδούλες, να ξεχαστείς και να ηρεμήσεις. *** Πάντως, αυτό που ο Σαρκοζύ διώκεται επειδή πήρε λεφτά από την Λιβύη κι όχι επειδή μετά την βομβάρδισε, δεν το λες και απονομή δικαιοσύνης, να εξηγούμαστε. *** Με μπαμπεσιά με πιάσανε κι άδικα με δικάσανε, γιατί έκανα παρέα λαθρεμπόρους στον Περαία. *** Συγγνώμη, η ελληνική δικαιοσύνη τα έβαλε τώρα ΚΑΙ με τον Μαρινάκη; *** Με τον Βαγγέλη, που ήταν καλό παιδί και ποτέ δεν είχε δώσει δικαίωμα στην γειτονιά; *** Πάνε να μπλέξουν με τα ναρκωτικά ολόκληρο πρεζέμπορα; *** Μα δεν θα μείνει τίποτε όρθιο σ' αυτόν τον τόπο; *** Σκευωρία! *** Σκευωριάρα! *** Άδωνι, πες, εσύ που έχεις πέσει θύμα σκευωρίας και ξέρεις! *** Πάντως, οι δημοσιοκάφροι στην κοσμάρα τους. *** Βρε γίδια, το πιστεύετε όντως ότι "συνταράσσεται η Ελλάδα από την είδηση-βόμβα για τον Μαρινάκη"; *** Ότι

Πού νά ΄ξερες με ποιον θα μπλέξεις, κοριτσάκι μου...

 δεν είχαμε ιδέα και αιφνιδιαστήκαμε, ένα πράμα; *** Μάλιστα.... *** Προσωπικά, πάντως, δεν έχω πολλή αγωνία για το Noor1 *** Είμαι σίγουρος ότι την επόμενη σαιζόν, στο Noor2, ο Βαγγέλης θα κάνει την ανατροπή. *** Μες του Συγγρού τη φυλακή σκότωσαν ένα χασικλή, τρεις μαχαιριές του δώσανε, στον τόπο τον ξαπλώσανε. *** Τζίβα είπατε πως λέγεται η εισαγγελέας που άσκησε την δίωξη; *** Οικογένεια έχει; *** Φιληθήκανε σταυρωτά; *** Ε, ρε και βγει απ' αυτή την φυλακή... *** Θα δει τι θα την περιμένει, η σκευωρού. *** Μαυρίκο, εσύ έφυγες νωρίς. *** Τι γίνεται με το ΠαΣοΚ, ρε παιδιά; *** Μάθανε στο κλέψε-κλέψε και κλέψανε ως και το σήμα του Chrome; *** Νά 'ξερα ποιανού ανήψι πληρώθηκε για την ιδέα και πόσα πήρε. *** ΠαΣοΚ, Ελιά, Δημοκρατική Συμπαράταξη, Κίνημα Αλλαγής... *** Σε δουλειά να βρισκόμαστε, σύντροφοι; *** Θυμίζει δελτίο αστυνομίας αυτό το κόμμα. *** "Καταζητείται ο Αθανάσιος Ταδόπουλος ή Μαλαπέρδας ή Τρικούκης ή Πινέζας..." *** Για σένα ισοβίτης στο Γεντί Κουλέ θρηνώ, αμάν-αμάν, τον σεβντά μου τραγουδώ. *** Μικροδράκουλας: "Δεν διστάζω να πω ότι είναι πολλά τα σημεία στα οποία μπορούμε να συναντηθούμε με το Κίνημα Αλλαγής." *** Μη μας τα πεις αναλυτικά, Κούλη, γιατί θα ξημερωθούμε. *** Πες μας καλύτερα πού ΔΕΝ συναντιέστε, να τελειώνουμε στο τσακ-μπαμ. *** Μικροδράκουλας: "Είναι εφικτή η δημιουργία 600 χιλιάδων νέων θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα μέσα σε 3 χρόνια." *** Έμπαινε Κούλη, με την σουξεδάρα σου! *** Αυτό πάει για εξακόσιαι χιλιάδαι δίσκοι. *** Σερβιτόρων. *** Σταύραξ: "Να υπάρξει νομοθετική ρύθμιση και να τίθενται αυστηρά κριτήρια για να γεννήσει μία γυναίκα με καισαρική." *** Δηλαδή, ρε Σταύρακα, πριν κάνει μια επέμβαση ο μαιευτήρας, θα πρέπει να ρωτάει τον δικηγόρο του; *** Δεν βρίσκεται ένας μπόγιας να τον μαζέψει, τον σουρουκλεμέ; *** Πορτοκαλιά εφύτεψα στην φυλακή σαν μπήκα και πορτοκάλια έφαγα κι ακόμα δεν εβγήκα. *** Σεραφείμ: "Η ομοφυλοφιλία είναι προσβολή του ανθρώπινου σώματος." *** Επί τέλους, μια θαρραλέα φωνή! *** Όχι που μου το παίζετε όλοι ότι και καλά δεν έχετε πρόβλημα. *** Ότι, δηλαδή, αν σας πει ο γυιος σας ότι είναι γκέυ, δεν θα σας έρθει ντουβρουτζάς, ε; *** Αφού όλοι "μακρυά από τον κώλο μας" λέτε. *** Πώς σας φάνηκαν τα εγκαίνια τής ηλεκτρικής διασύνδεσης των Κυκλάδων με την ηπειρωτική χώρα; *** Όχι, δεν θα παίρνουν ρεύμα τα νησιά. *** Θα δίνουν! *** Τέρμα τα ξωκκλήσια στις ραχούλες. *** Τώρα μόνο φουφούδες, κοινώς ανεμογεννήτριες. *** Κάτω στα παλιατζίδικα μπαφιάσαμε ντουμάνι κι εκεί που πίναν ναργιλέ πλάκωσαν πολιτσμάνοι. *** Σχοινάς: "Η σύγκριση με τα περσινά

Χέστα, Νικολά. Και τα κελιά για ψηλούς τα έχουν φτιάξει.

εγκαίνια των διορύγων στα Τέμπη..." *** Πρώτον, διόρυγα με όμικρον ούτε ο Παναμάς δεν έχει. *** Δεύτερον... διώρυγες στα Τέμπη, ρε Μαργαρίτη; *** Φτιάξαμε αυλάκι ανάμεσα Όλυμπο και Κίσσαβο και δεν το πήρα χαμπάρι; *** Τέτοια ψαγμένα λες και στο ευρωκοινοβούλιο, 'θεμα το γονιό σου; *** Μητσοντόρα: "Είναι κακή συνταγή να παραμένει ένας ηγέτης πάνω από δέκα χρόνια στην εξουσία. *** Μόνο μη σ' ακούσει η Αγγέλα η Μέρκελ, Ντόρα μου, γιατί θα σε πάρει και θα σε σηκώσει. *** Α! πιάνει και τους δεσποτάδες αυτό που είπες; *** Αντιλαλούν δυο σύρματα, Συγγρού και παραπήγματα, το σκότος και η φυλακή είναι μεγάλο λακριντί. *** Μη μου πείτε ότι δεν συγκλονιστήκατε από την αποκάλυψη ότι το Φέισμπουκ πουλάει τα στοιχεία των χρηστών του; *** Τσούκερμπεργκ: "Το να προστατεύουμε τις προσωπικές πληροφορίες τού καθενός είναι ό,τι πιο ενδιαφέρον κάνουμε στο Φέισμπουκ." *** Μαρκ, παίζει και να είπες την μεγαλύτερη τρολλιά τής χρονιάς. *** Α propos, το Φέισμπουκ αφαίρεσε από την σελίδα τού μπλογκ τα "Σαββατιάτικα (188)" επειδή περιείχαν προσβλητικό χαρακτηρισμό. *** Προσοχή, ακολουθεί προσβλητικός χαρακτηρισμός: "Από τότε που χάσανε τον εμφύλιο, μας έχουν πηδήξει οι πούστηδες οι αριστεροί." *** Καλά μου έκανες, Μαρκ. *** Πέσαν τα μάνταλα βαριά και σκοτεινιάσαν τα κελιά. *** Αυτό που το Blogger λέει ότι το προχτεσινό κείμενο για την Συρία το διάβασαν ως τώρα 2.308 αναγνώστες και το Φέισμπουκ επιμένει ότι από την σχετκή ανάρτηση εκεί προσελκύστηκαν 6.605 άτομα, πώς το εξηγείτε; *** Ρετάρει ο μετρητής τού Blogger ή μας δουλεύει ο Τσούκερμπεργκ; *** Αληθεύει ότι στην ΝουΔου διαγράψανε την Παπαγγελή; *** Την Έλλη; *** Αυτή την μοντέλα με τον ωραίο κώλο; *** Ρε Κούλη, μήπως το παραχέσατε; *** Διαγράφετε και μη μέλη τώρα; *** Να περιμένω κι εγώ την σειρά μου; *** Κι απ' τα σίδερα σαν βγω, μάγκα θα σου ξηγηθώ, μη μιλάς και κάνε μόκο, θα σου ξηγηθώ μπαγιόκο. *** Πώς σας φάνηκε η απόφαση του ΣτΕ που βγάζει αντισυνταγματικές τις αλλαγές στο μάθημα των θρησκευτικών; *** Δεν αναγνωρίζεται -λέει- ο Χριστός

Τιναυτόρε; Πώς γένεν τούτο;

ως σωτήρας τού κόσμου. *** Για πείτε μου κάτι για τον σεβασμό που οφείλουμε στις αποφάσεις τής δικαιοσύνης, να γελάσω κομμάτι. *** Κι αυτό που το σύνταγμα είναι γραμμένο στο όνομα της Αγίας Τριάδας, με βάζει σε σκέψεις... *** Δεν θα έπρεπε οι συνταγματολόγοι να έχουν και πτυχίο θεολογίας; *** Πλεύρης: "Η απόφαση αποδεικνύει οτι ο αθεϊσμός αντίκειται στο σύνταγμα." *** Λέει κάπου το σύνταγμα ότι απαγορεύεται η αθεΐα; *** Άει στον διάολο, Θανούλη. *** Να σου θυμίσω το "ούτε θεός ούτε αφέντης" του Μπλανκί ή θα πάθεις κρίση και θα σε τρέχουμε στα επείγοντα; *** Ξεγράψετε από τη ζωή έναν εγκληματία κι ας όψεται ο αίτιος για αυτή την αμαρτία. *** Τελικά, μάθαμε αν η Ηριάννα είχε πάει εκδρομή στην Βουλγαρία ή όχι; *** Πρόεδρος δικαστηρίου: "Με την Βουλγαρία υπάρχει ένα θέμα, επειδή από εκεί εισάγονται όπλα." *** Ωχ, ωχ, ωχ... ωι μένα... *** Ωχ και μαθευτεί ότι εγώ δεν έχω πάει μόνο στην Βουλγαρία αλλά και στην Κρήτη... *** Ηριάννα, σού 'ρχομαι. *** Ανταρτομάνα η Θεσσαλία, κύριε πρόεδρε; *** Δηλαδή, ξέρεις να μας πεις δυο-τρία ονόματα άμα σε ρωτήσουμε, ε; *** Όχι, όχι, Σούρλας και Εασάδες δεν ήσαν αντάρτες. *** Ανταρτομάνα η Θεσσαλία, φτωχομάνα η Σαλονίκη, ευεργετομάνα η Ήπειρος, λεβεντογέννα η Κρήτη... *** Εμείς στην Πάτρα σε πηγάδι κατουρήσαμε και βγάζουμε πούστηδες; *** Να ξεφύγω δεν μπορούσα καθώς γύρναγα απ' την Προύσα, με πρόδωσαν κάτι μπράβοι και με πιάσαν στο καράβι. *** Όχι σατέν σεντόνια όταν περιμένετε τον γκόμενο, ρε κορίτσια! *** Δεν θέλει πολύ μυαλό, γαμώτο! *** Δεν θα πάτε για πατινάζ στο κρεββάτι... νομίζω. *** Δεν καταλαβαίνω γιατί κάνατε ζήτημα την σκόνη από την Σαχάρα. *** Αν ήταν από την Κολομβία, θα μιλάγατε; *** Δηλαδή, άσχημα ήταν που βλέπαμε τι αναπνέαμε; *** Ή μήπως ήταν άσχημα που γίνανε πατούρα οι αυλές, τα μπαλκόνια κι οι ταράτσες... *** ...και ησύχασε για κάμποσες ώρες το κεφάλι μας από τις γυναίκες μας, που βάλθηκαν να καθαρίσουν; *** Έφτασε και στην Καβάλα η σκόνη; *** Ποιός πούστης δίπλωσε τον χάρτη; *** Στη φυλακή είναι οι λεβέντες που λένε όμορφες κουβέντες, είναι όλοι μάγκες και μαγκιόροι κι όλοι τους φίνοι τρακαδόροι. *** Νοιώσατε κι εσείς εθνικά περήφανοι για την Ζαφειράκου, που βραβεύτηκε ως "δασκάλα της χρονιάς"; *** Χαρήκατε ως έλληνες, δηλαδή, που βραβεύτηκε μια βρεττανίδα δασκάλα κυπριακής καταγωγής, ε; *** Λογική γιδερών. *** Τελικά

Χωρίς ραντεβού, παρακαλώ!

μάθαμε αν η Στάη παντρεύτηκε επί τέλους τον Μουνδρέα; *** Άντε γιατί μας έχουν γίνει μπαούλο, δυο χρόνια τώρα. *** Εφοπλιστής είναι, βρε Ελλάκι, πάρτον να τελειώνουμε. *** Αυτόν κοίτα να τον κρατήσεις, όμως, γιατί μας τελειώνουν οι εφοπλιστές. *** Την έκτη φορά υπάρχει κίνδυνος να πάρεις βιομήχανο. *** Εμείς τρώμε τα λάχανα, κτυπούμε τις παντόφλες, για να μας βλέπουν τακτικά της φυλακής οι πόρτες. *** Κανένα νέο από τον Ιβάν έχουμε; *** Κύριε Βασιλειάδη μου, την καθαρίσατε την βρομιά του ποδοσφαίρου ή θα μας πιάσει το μεγαλοβδόμαδο και θα τρέχουμε; *** Αυτό που ο Σαββίδης έρριξε τόσα λεφτά στον ΠΑΟΚ και κάνει ό,τι μπορεί για να πάρει το πρωτάθλημα η ΑΕΚ, μη σας παραξενεύει. *** Πόντιος είναι ο άνθρωπος. *** Κικίλιας: "Ο Πάνος Καμμένος με μπλόκαρε στο τουίττερ." *** Βασιλάκη, εσύ μπλόκαρέ τον στο Φέισμπουκ, να μάθει, ο τσόγλανος. *** Ρε συ, πας καλά; *** Πήρατε μια βουλή μπουρδέλο και την κάνατε παιδική χαρά, μη χέσω; *** Καράφλιασαν τα ροδάκινα και γίναν νεκταρίνια, π' ανάθεμά σας. *** Τρία χρονάκια φυλακή και δύο εξορία μάς έδωσε ο πρόεδρος για χασισοποτία. *** Αυτή η μαλακία με τα κάπιταλ κοντρόλ θα τραβήξει πολύ ακόμη; *** Άκου αναλήψεις μέχρι 2.300 ευρώ τον μήνα! *** Μα να θες να πιεις έναν καφέ και να μη μπορείς γιατί έχεις εξαντλήσει το όριο; *** Μητσοντόρα: "Δεν αγόρασα σοκολατένια αβγά για τα εγγόνια μου γιατί είχα υπερβεί το όριο και δεν μπορούσα να κάνω ανάληψη." *** Γιαγιά σε απόγνωση. *** Δεν φταις εσύ, Ντόρα μου. *** Αυτοί που σε ακούνε και δεν σε βαράνε φταίνε. *** Μπάυ δε γουαίυ, υπάρχει πρόγραμμα ΕΣΠΑ που επιδοτεί αγορά σοκολατένιων αβγών ή θα ψώνιζες με δικά σου λεφτά; *** Δεν είναι του Κιούμπρικ ο κύβος με τα χρώματα που δεν μπορείς να φτιάξεις, βρε Τζένη. *** Του Κουροσάβα είναι. *** Αχ, τώρα πώς θα γλιτώσω, μες στη φυλακή θα λιώσω. *** Protagon.gr: "Η επανεκλογή Πούτιν προβληματίζει την Δύση." *** Ναι, πέσαμε από τα σύννεφα γιατί περιμέναμε ότι θα έχανε. *** Υποψηφιότητα για Πούλτζερ να βάλετε, παιδιά. *** Κάλεσε ο Τραμπ στον Λευκό Οίκο τον Πετρέλη; *** Τον γνωστό, τον

Ευτυχισμένα χρόνια

Θάνο, του Φέημ Στόρυ; *** Πέρυσι δεν είχε καλέσει τον Βαλάντη; *** Τι λάτρης του μπουζουκιού ο Ντόναλντ και παπάρια λέτε, μωρέ; *** Με Ζαγοραίο μεγάλωσε; *** "Τον ελέγαν Πάτα-Πάτα το παιδί από τα Σπάτα"; *** Το χάσατε ντιπ; *** Πείτε μου ότι αυτό που άκουσα για λουκάνικο θαλασσινών είναι πλάκα, σας παρακαλώ! *** Δεν είναι; *** Μαρούσκα, το Εβιάν μου! *** Ψωμί βρώμης, τυρί σόγιας, παϊδάκια κοτόπουλου, μπιφτέκι λαχανικών, λουκάνικο θαλασσινών... *** Πόσα σκαλιά έχει ακόμη ως τον πάτο; *** Όχι, ο καφές από ρεβύθι δεν με χαλάει. *** Με το ηλεκτρονικό τσιγάρο, μια χαρά πάει το ρεβύθι. ***Στο κελί τώρα κλεισμένος και απ' όλους ξεχασμένος, μάσες, ξάπλες και τσιγάρο ώσπου να την ξεμπουκάρω. *** Σήμερα το ιστολόγιο ένοιωσε την ανάγκη να συμπαρασταθεί με ρεμπέτικο τρόπο στους δυο μεγάλους άνδρες που κυνήγησε τούτη την εβδομάδα η ντόπια και ξένη δικαιοσύνη. *** Ανάθεμά με κι αν καταλάβατε ότι το κοριτσάκι στην πρώτη φωτογραφία είναι η Νταϊάνα Σπένσερ, έτσι; *** Ναι, η πριγκήπισσα Νταϊάνα, που βλέπετε στην τελευταία φωτογραφία να χορεύει με τον Τζων Τραβόλτα, σε μια γιορτή στον Λευκό Οίκο, στις 11 Νοεμβρίου 1985. *** Ομολογώ ότι ώρες-ώρες με εντυπωσιάζει η ευκολία με την οποία αναπτύσσετε πολιτικά σχόλια σε ένα κείμενο που έχει θέμα του την μουσική. *** Να δω τι θα κάνετε σήμερα, που έχω διαλέξει ένα κλασσικό, γνωστό σε όλους ροκ άλμπουμ για να σας αποχαιρετήσω. *** Μιας και την περασμένη εβδομάδα ανέφερα τον Τζίμμυ Πέιτζ, μου ήρθε τώρα να βάλω στο πλατώ το άτιτλο άλμπουμ των Led Zeppelin, το οποίο αναφέρεται συνήθως ως "Led Zeppelin IV". *** Δεν είμαι σίγουρος ότι είναι το καλύτερό τους αλλά το ξέρει και η κουτσή Μαρία, χάρη στο εμβληματικό "Stairway to Heaven". *** Σας χαιρετώ και σας αφήνω να ροκάρετε με την ησυχία σας. *** Καλό ΣουΚου και... *** ...προς θεού, μη ξεχάσετε να βγάλετε την γαλανόλευκη στο μπαλκόνι! ***

Καπνός πάνω στο νερό

Πολύ μ' αρέσει η συνήθεια που απέκτησα τελευταία, κάθε Παρασκευή να αφήνω παράμερα τις βαρύγδουπες κουβέντες και να σκαλίζω παλιές ιστορίες που κρύβονται μέσα στα τραγούδια ή πίσω από αυτά. Και καθώς σήμερα ξαναχειμώνιασε και το κρύο επέστρεψε δριμύτερο, ας πεταχτούμε, ως γνήσιοι ευρωπαίοι, μέχρι την Ελβετία, γυρνώντας παράλληλα πίσω στον χρόνο, όχι για να κάνουμε σκι αλλά για να ακούσουμε μουσική.

Δεκέμβριος 1971. Στις 4 του μηνός φτάνουν στο Μοντραί της Ελβετίας οι βρεττανοί Deep Purple, έχοντας κατά νου να μείνουν ως τις 21. Έχουν μια ενδιαφέρουσα ιδέα για τον καινούργιο τους δίσκο: δεν θα τον ηχογραφήσουν σε στούντιο αλλά σε συνθήκες live, χωρίς όμως ακροατήριο. Θέλουν, δηλαδή, να περάσουν την ατμόσφαιρα της ζωντανής εκτέλεσης αλλά δίχως τα προβλήματα που δημιουργεί η παρουσία κοινού. Για να υλοποιήσουν την ιδέα τους, έχουν δανειστεί το κινητό στούντιο των Rolling Stones (ολόκληρο φορτηγό με μηχανήματα, "the Rolling truck Stones thing") και έχουν κλείσει ως χώρο για την ηχογράφηση το καζίνο του Μοντραί, δίπλα στην λίμνη της πόλης.

Deep Purple, 1970 - Από αριστερά: Jon Lord, Roger Glover, Ian Paice, Ian Gillan, Ritchie Blackmore

Μόλις φτάνουν, τους περιμένει μια έκπληξη. Το ίδιο βράδυ, στον ίδιο χώρο, έχει προγραμματιστεί συναυλία τού Frank Zappa και του συγκροτήματός του, των Mothers of Invention. Βέβαια, οι Deep Purple δεν χρειάζεται να σκεφτούν για το αν θα παρακολουθήσουν την συναυλία του Zappa αλλά έχουν ένα μικρό δίλημμα: να ξεφορτώσουν τα μηχανήματά τους ή όχι; Τελικά, για καλή τους τύχη, αποφασίζουν να περιμένουν ένα εικοσιτετράωρο για το ξεφόρτωμα, προκειμένου να μη μπερδευτεί ο εξοπλισμός με εκείνον του Zappa (και μετά ποιος θα άκουγε τον Jagger).

Η συναυλία τού Zappa και των Mothers του πήγαινε μια χαρά, ώσπου κάποιος ανεγκέφαλος θεατής ήρθε στο τσακίρ κέφι και έρριξε μια φωτοβολίδα μέσα στην αίθουσα. Η καλυμμένη με μπαμπού οροφή πήρε αμέσως φωτιά. Ο χώρος εκκενώθηκε αμέσως και, παρά τον πανικό, δεν υπήρξαν τραυματισμοί αλλά η προγραμματισμένη για τις ηχογραφήσεις αίθουσα είχε πλέον καταστραφεί.

Οι Deep Purple επέστρεψαν στο ξενοδοχείο τους, το Pavillion, που βρισκόταν απέναντι από το καζίνο και έμειναν να χαζεύουν την φωτιά, η οποία κατέτρωγε το καζίνο επί επτά ολόκληρες ώρες. "Πρέπει να ήταν η μεγαλύτερη πυρκαγιά που είχα δει ως τότε και που πιθανώς θα έβλεπα σ' ολόκληρη την ζωή μου", θα έλεγε αργότερα ο μπασσίστας τού συγκροτήματος Roger Glover. Ο Glover εντυπωσιάστηκε τόσο από την φωτιά, ώστε πήρε μια χαρτοπετσέτα κι άρχισε να σκαρώνει στίχους που την περιέγραφαν. Σύντομα τον ακολούθησαν και οι υπόλοιποι, βλέποντας με καλό μάτι την περίπτωση να φτιάξουν ένα τραγούδι γι' αυτή την πυρκαγιά.

Πριν ξημερώσει, το κομμάτι ήταν έτοιμο και το συγκρότημα βάλθηκε να το ηχογραφήσει. Εννοείται ότι κανείς από τους ενοίκους δεν ήταν διατεθειμένος να χάσει τον ύπνο του για χατήρι των Deep Purple, οπότε σύντομα κατέφθασε η αστυνομία. Το συγκρότημα τελείωσε όπως-όπως την πρώτη ηχογράφηση και την ονόμασε "title #1", μιας και δεν είχαν βρει ακόμη τίτλο. Τον τίτλο τον εμπνεύσθηκε ο Glover, όταν ξημέρωσε ο θεός την ημέρα και είδε τα αποκαΐδια να έχουν καλύψει τα νερά της λίμνης. "Smoke on the water!", φώναξε περιχαρής στον Ian Gillan. "Μπα, μαλακία είναι", απάντησε εκείνος, "άσε να το σκεφτούμε".

Με το καζίνο κατεστραμμένο, οι πέντε φίλοι αποδύθηκαν σε τιτάνια προσπάθεια να βρουν άλλον κατάλληλο χώρο όσο το δυνατόν γρηγορώτερα, μιας και οι άδειες παραμονής τους θα έληγαν και η δουλειά θα έμενε μισή. Ευτυχώς, βρέθηκε έξω από την πόλη το θερινό ξενοδοχείο Grand Hotel, με κατάλληλους χώρους και η ηχογράφηση ολοκληρώθηκε δίχως άλλα προβλήματα. Το άλμπουμ ονομάστηκε "Machine Head" και συμπεριλάμβανε το κομμάτι για την πυρκαγιά στο καζίνο με τον τίτλο που είχε σκαρφιστεί ο Glover, αν και το τραγούδι δεν άρεσε σε κανένα από τα υπόλοιπα μέλη τού συγκροτήματος. Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι το "Smoke on the water" μπήκε στο άλμπουμ για να γίνει το χατήρι τού Glover.

Το καζίνο τού Μοντραί μετά την πυρκαγιά του 1971

To "Machine Head" κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1972 Για την προώθησή του, οι Deep Purple έβγαλαν σε σινγκλ τον Μάρτιο το κομμάτι "Never before" και τον Ιούλιο τα "Highway Star" και "Lazy". Χρειάστηκε η επιμονή τής εταιρείας για να καμφθούν οι αντιρρήσεις τού Gillan και να κυκλοφορήσει με πολύμηνη καθυστέρηση, τον Ιανουάριο του 1973 και το "Smoke on the water". Η αποδοχή που είχε το τραγούδι, άφησε τα μέλη του συγκροτήματος με ανοιχτό το στόμα. Στις ΗΠΑ, το σινγκλ έφτασε μέχρι το Νο 4 του τσαρτ και έγινε χρυσό, πουλώντας ένα εκατομμύριο αντίτυπα και σπρώχνοντας παράλληλα τις πωλήσεις τού άλμπουμ. Χάρη κυρίως στο "Smoke on the water", το "Machine Head" θα έμενε στα πολιτειακά τσαρτ επί 118 εβδομάδες και θα γινόταν δυο φορές πλατινένιο.

Μέχρι σήμερα, το άλμπουμ έχει πουλήσει πάνω από επτά εκατομμύρια αντίτυπα σε όλον τον κόσμο. Όσο για το "Smoke on the water", δεν επρόκειτο να λείψει από καμμιά συναυλία των Deep Purple ενώ δεν πρέπει να υπάρχει επίδοξος ροκ κιθαρίστας που δεν το έχει παίξει, προσπαθώντας να μιμηθεί τον Ritchie Blackmore. Προσωπικά, δεν χορταίνω την live εκτέλεση που περιλαμβάνεται στο "Made in Japan" αλλά αυτά είναι απολύτως υποκειμενικές επιλογές. Κάποιοι μπορεί αν προτιμούν την διασκευή που έκαναν το 1983 οι Black Sabbath (όταν τα φωνητικά στο συγκρότημα έκανε ο... Ian Gillan), κάποιοι την εκτέλεση των Iron Μaiden και κάποιοι εκείνη του Carlos Santana ή ακόμη και την άλλη με τα μηδέν λιπαρά του Pat Boone (ήμαρτον!). Θέμα γούστου.

Το έθνος-κράτος επιστρέφει μετά την κρίση

Το εθνικό κράτος κάνει την επιστροφή του; Σίγουρα έτσι φαίνεται. Παλιομοδίτικες διακρατικές συγκρούσεις εκτυλίσσονται στην Θάλασσα της Κίνας και τα δυτικά σύνορα της Ρωσίας. Οι διακρατικές συναντήσεις χαρακτηρίζονται από ασυνήθιστες εντάσεις. Η παραδοσιακή διπλωματία είναι εκείνη που μετράει σε ζητήματα από το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν μέχρι την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Ωστόσο η κυρίαρχη άποψη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 ήταν ότι η παγκοσμιοποίηση θα φέρει την μεταμόρφωση του πλανήτη μέσα από μη κρατικούς παράγοντες. Η λήξη του ψυχρού πολέμου προκάλεσε μια, σχεδόν μαρξιστική προσδοκία, ότι το κράτος θα ατονήσει, υπό την σκιά τής ελεύθερης ροής χρήματος και αγαθών και υπονομευόμενο από εξω-κρατικούς παράγοντες, εκ των οποίων οι τρομοκρατικές ομάδες ήταν οι πλέον προφανείς αλλά όχι οι μόνοι. Ήταν μια προσδοκία την οποία μοιραζόταν όλο το πολιτικό στερέωμα.

Στην αριστερά, οι επικριτές της παγκοσμιοποίησης των αγορών πρόβλεπαν την άνοδο της λαϊκής ισχύος. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις θα υψώνονταν πάνω από τους ξεφτισμένους, υποτίθεται, θεσμούς του εθνικού κράτους και θα δημιουργούσαν νέες, πιο ζωηρές μορφές πολιτικής δράσης. Η τεχνολογία θα έδινε καλύτερες λύσεις σε παλιά προβλήματα, ξεπερνώντας τους αντιδραστικούς εθνικούς θεσμούς.

Η νεοφιλελεύθερη δεξιά χαιρέτιζε την ανάδειξη της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής ισχύος, την κατάργηση των ελέγχων κεφαλαίων και την απορρύθμιση των τραπεζών, μιας και όλα αυτά αποδυνάμωσαν τις δυνατότητες των εθνικών κυβερνήσεων να ελέγξουν τις αγορές. Στην μεταποίηση και τις υπηρεσίες οι επιχειρήσεις κατέκτησαν νέες δυνατότητες να αξιοποιήσουν τα διαφορετικά φορολογικά καθεστώτα και τα επίπεδα των μισθών σε όλο τον πλανήτη.

Όλες αυτές οι προσδοκίες, όμως, υποτίμησαν την δυνατότητα επιβίωσης (την νομιμότητα, στην ουσία) του κράτους και των θεσμών του, καθώς και την μεγάλη δυσκολία δημιουργίας καινούργιων από το πουθενά. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις παρέμειναν στο περιθώριο. Οι διεθνείς οργανισμοί είναι τα "οχήματα" των ομάδων και των συνασπισμών εθνικών κρατών για να δρουν συντονισμένα όπου μπορούν. Από αυτή την άποψη, ουσιαστικά είναι παράγωγα, που καθρεφτίζουν τις επιθυμίες των πιο ισχυρών μελών. Η ιδέα ότι θα απελευθερώνονταν από τον κλοιό των εθνικών κυβερνήσεων ήταν ουτοπία.

Ο νεοφιλελεύθερος ενθουσιασμός με τις απελευθερωμένες αγορές δεν είχε καλύτερη τύχη. Η εποχή της παγκοσμιοποίησης ήταν εποχή αστάθειας ενώ στο Μεξικό, την ανατολική Ασία και την Ρωσσία, το κόστος της κρίσης είχε γίνει εμφανές σε όλη την δεκαετία του 1990. Χρειάστηκε, όμως, να περάσει μια δεκαετία για να ξεγυμνώσουν η κατάρρευση της Lehman Brothers και η διεθνής κρίση τους πολιτειακούς και τους ευρωπαίους από την πίστη τους στον καπιταλισμό και να αρχίζουν να αλλάζουν οι απόψεις.

Από εκδήλωση στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια των ΗΠΑ, 21/11/2016:
Αριστερά ο καθηγητής ιστορίας Μαρκ Μαζάουερ. Δεξιά ο τούρκος συγγραφέας Ορχάν Παμούκ

Έκτοτε η εξουσία έχει επιστρέψει προς το κράτος από πολλά μέτωπα. Στο κάτω-κάτω, οι φορολογούμενοι ήταν που διέσωσαν τις τράπεζες. Το βάρος της εξόδου από την κρίση έπεσε στις κεντρικές τράπεζες σε συνεργασία με τους υπουργούς οικονομικών. Από το 2010, η αυξανόμενη ανισότητα που συνοδεύει την ανάκαμψη, έχει προκαλέσει μεγάλο υποβόσκον κύμα οργής στους ψηφοφόρους, όχι μόνο έναντι των τραπεζών αλλά και ενάντια στα ελαφρά φορολογικά βάρη που απολαμβάνουν πολλές πολυεθνικές. Η αλλαγή στην ψυχολογία απειλεί παραπάνω την απελευθέρωση του εμπορίου κι έχει φέρει στην πολιτική ατζέντα προτάσεις για διεθνή εναρμονισμό των εταιρικών φόρων. Την ίδια ώρα, η επίδειξη δύναμης του Βλάντιμιρ Πούτιν καταδεικνύει ότι τίποτα δεν αντικαθιστά το κράτος στην τακτοποίηση των ζητημάτων πολέμου και ειρήνης.

Στην πραγματικότητα, το κράτος ήταν πάντα μαζί μας. Το δημοσιονομικό του αποτύπωμα έχει αλλάξει ελάχιστα εδώ και δεκαετίες. Οι εισπράξεις της κυβέρνησης των ΗΠΑ, για παράδειγμα, είναι σήμερα λίγο-πολύ στο ίδιο ποσοστό επί της παραγωγής που βρίσκονταν το 1960. Στη Βρεττανία, οι δημόσιες δαπάνες έχουν μεταβληθεί ελάχιστα την ίδια περίοδο. Αυτό που συνέβη κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο ή τριών δεκαετιών ήταν λιγώτερο απονέκρωση του κράτους και περισσότερο επαναπροσδιορισμός των επίσημων προτεραιοτήτων.

Εγκαταλείποντας τον εσωτερικό στρατηγικό σχεδιασμό, το κράτος έγινε μεσολαβητής των ρυθμιστικών καθεστώτων. Εξωτερικά, μεταμόρφωσε τους αμυντικούς προϋπολογισμούς, μεταφέροντας πόρους από τους ανθρώπους στις μηχανές.

Η οικονομική κρίση έχει επιταχύνει ορισμένες από αυτές τις τάσεις και άρχισε να ανατρέπει άλλες. Τα κράτη -ή οι πολιτικές ηγεσίες τους- εξακολουθούν να είναι απρόθυμα να κάνουν όσα θα είχαν κάνει τη δεκαετία του 1940. Αρνούνται πεισματικά να επιβάλλουν αυστηρότερες ποινές στις τράπεζες ή να αναγνωρίσουν την ανεργία ως προτεραιότητα. Αλλά αυτό που είναι πιο σημαντικό είναι ίσως αυτό που η κρίση έχει δημιουργήσει σε παγκόσμιο επίπεδο: απομυθοποιώντας την εξιδανίκευση των αγορών ενθάρρυνε την αποκατάσταση της κρατικής ισχύος ως αυτοσκοπό. Την κατάσταση αυτή εκμεταλλεύθηκαν εύκολα οι απολυταρχικοί ηγέτες στο όνομα της εθνικής κυριαρχίας και της δημοκρατίας. Η Ουγγαρία και η Ρωσία αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Έχουμε ακούσει πολλά, αυτά τα 20 τελευταία χρόνια, για την παρακμή του κράτους. Δεν πρόκειται να ακούσουμε πολύ περισσότερα.


[Mark Mazower, "After the crisis, the nation state strikes back", Financial Times, 26/11/2014 - Απόδοση στα ελληνικά και προσαρμογή: Cogito ergo sum]

Συρία: μια άλλη ματιά σε έναν εμφύλιο

Η ιδέα πως η εξέγερση ενάντια στην συριακή κυβέρνηση είναι εμπνευσμένη από ένα κίνημα εκ των κάτω, το οποίο διψά για ένα πλουραλιστικό και δημοκρατικό κράτος, είναι μύθος. Τα βασικά συστατικά στοιχεία τής αντιπολίτευσης είναι ισλαμιστές που επιδιώκουν να ιδρύσουν ένα σουνιτικό ισλαμικό κράτος στην θέση μιας συριακής κυβέρνησης την οποία απεχθάνονται για το γεγονός ότι είναι κοσμική και έχει ως ηγέτες αλαβίτες "αιρετικούς". "Στις τάξεις των ανταρτών κυριαρχούν οι ομάδες που συνδέονται με την Αλ Κάιντα", γράφει η Wall Street Journal. "Υπάρχει απογοήτευση με την ανικανότητα της Δύσης να βοηθήσει στην ενίσχυση μιας κοσμικής στρατιωτικής ή πολιτικής αντιπολίτευσης που θα αντικαταστήσει τον κύριο Άσσαντ", φωνάζουν οι New York Times. "Οι ισλαμικές δυνάμεις φαίνεται να ενισχύονται μέσα στην αντιπολίτευση", παρατηρεί ο Gerald F. Seib.

Πράγματι, ήδη από την αρχή της τελευταίας έκρηξης στην Συρία, η κυβέρνηση είχε πει ότι, αν και κάποιοι διαδηλωτές έχουν λογικά αιτήματα, η εξέγερση καθοδηγείται από φανατικούς Ισλαμιστές με ξένη χρηματοδότηση. Είναι κοινό μυστικό ότι η Σαουδική Αραβία και το Κατάρ (μοναρχίες που αποστρέφονται την δημοκρατία) παρέχουν όπλα στους φανατικούς ισλαμιστές ενώ Τουρκία, Ιορδανία, Ισραήλ, Γαλλία, Βρεττανία και ΗΠΑ παρέχουν επίσης υποστήριξη.

Η οικογένεια Άσσαντ το 1993. Σε πρώτο πλάνο ο τότε πρόεδρος Χαφέζ Αλ-Άσσαντ με την σύζυγό του.
Πίσω τα πέντε παιδιά τους. Δεύτερος από αριστερά ο σημερινός πρόεδρος Μπασάρ Αλ-Άσσαντ.

Η μετα-αποικιοκρατική ιστορία της Συρίας στιγματίζεται από ισλαμιστικές εξεγέρσεις. Η Μουσουλμανική Αδελφότητα οργάνωσε εξεγέρσεις κατά της κυβέρνησης το 1964, το 1965, το 1967 και το 1969. Κάλεσε σε τζιχάντ κατά του τότε προέδρου Χαφέζ Αλ-Άσσαντ (πατέρα του τωρινού προέδρου), χαρακτηρίζοντάς τον ως "εχθρό του Αλλάχ". Ως το 1977 οι μουντζαχεντίν αγωνίζονταν κατά του συριακού στρατού και των σοβιετικών του συμβούλων, με αποκορύφωμα την κατάληψη της πόλης Χάμα το 1982. Ο συριακός στρατός κατέπνιξε την εξέγερση, σκοτώνοντας 20.000 ως 30.000 άτομα. Οι ισλαμιστές παρέμειναν από τότε διαρκής πηγή αστάθειας στην Συρία και η κυβέρνηση βρισκόταν σε διαρκή επιφυλακή απέναντι στην "αναζωπύρωση του κινήματος των σουνιτών φονταμενταλιστών". Η αναζωπύρωση, που προκλήθηκε από τις εξεγέρσεις σε γειτονικές χώρες, έκανε τον Glen E. Robinson να γράψει στο Current History ότι η εξέγερση αποτελούσε συνέχεια του "μακρού εμφυλίου πολέμου της Συρίας".

Όμως, τα δυτικά ΜΜΕ, εκφράζοντας τις πρώην αποικιοκρατικές δυνάμεις και τους υψηλούς αξιωματούχους της Ουάσινγκτον, το λένε κάπως αλλιώς: λαϊκή, από τα κάτω εξέγερση κατά ενός στυγνού δικτάτορα. Ωστόσο, τώρα πια, η πληθώρα βίντεο που έχουν ανεβάσει στο YouTube ισλαμιστές τρομοκράτες, τα οποία καταγράφουν εκτελέσεις αιχμαλώτων πολέμου, ξεκοιλιάσματα συλληφθέντων στρατιωτών και μπάρμπεκιου με κεφάλια, έχει χαλάσει το αφήγημα. Τώρα, ακόμα και η Wall Street Journal και οι New York Times υιοθετούν την θέση του Άσσαντ.

Παρά ταύτα, οι προπαγανδιστές των ανταρτών δεν τα έχουν εντελώς παρατήσει. Επιμένουν ότι, αν και η εξέγερση ελέγχεται από θρησκομανείς επιρρεπείς στην τρομοκρατία, δεν ήταν πάντα έτσι. Μάλλον, λένε, ξεκίνησε ως ειρηνική έκκληση για δημοκρατία, η οποία σταδιακά ελέγχθηκε μεν από τους τζιχαντιστές αλλά μόνο αφού η κυβέρνηση χρησιμοποίησε ωμή βία για να συντρίψει το κίνημα διαμαρτυρίας. Στο σημείο εκείνο, οι εξεγερμένοι αναγκάστηκαν να πάρουν τα όπλα για αυτοάμυνα.

Η άποψη αυτή είναι παραπλανητική. Κατ' αρχήν, αποκρύπτει το γεγονός ότι η εξέγερση ελέγχεται από ισλαμιστές που δεν δίνουν πεντάρα για την δημοκρατία και στην πραγματικότητα είναι ανοιχτά εχθρικοί προς αυτή. Ακόμη, αποκρύπτει το γεγονός ότι η κυβέρνηση Άσσαντ έκανε σημαντικές παραχωρήσεις στην κατεύθυνση της δημιουργίας μιας πλουραλιστικής και δημοκρατικής κοινωνίας, για την οποία λένε πως διψούν οι εξεγερμένοι. Οι εξεγερμένοι απέρριψαν τις παραχωρήσεις και αυτό υπογραμμίζει το γεγονός ότι οι ρίζες της εξέγερσης πρέπει να αναζητηθούν σε ισλαμιστικές και όχι δημοκρατικές φιλοδοξίες.

Ανταποκρινόμενη στα αιτήματα των διαδηλωτών, η Δαμασκός έκανε ορισμένες παραχωρήσεις, οι οποίες δεν ήσαν ούτε επιφανειακές ούτε αποσπασματικές:

Πρώτον, ακύρωσε την μακροχρόνια περιστολή δημοκρατικών ελευθεριών που είχε επιβληθεί με τον νόμο περί εκτάκτου ανάγκης. Ο νόμος αυτός, η χρήση του οποίου έγινε επειδή τυπικά η Συρία βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με το Ισραήλ, έδωσε στην Δαμασκό την απαραίτητη δύναμη για να προστατέψει την ασφάλεια του κράτους σε καιρό πολέμου, μέτρο απόλυτα συνηθισμένο σε εμπόλεμα κράτη. Ωστόσο πολλοί σύροι ένιωθαν καταπίεση απ' αυτόν τον νόμο και τον έβλεπαν ως υπερβολικά περιοριστικό. Κάτω από την λαϊκή πίεση, η κυβέρνηση αναίρεσε τα μέτρα ασφαλείας.

Δεύτερον, η κυβέρνηση πρότεινε νέο σύνταγμα, προκειμένου να ενσωματώσει τα αιτήματα των διαδηλωτών ώστε να αφαιρεθεί το ειδικό στάτους από το κόμμα Μπάαθ, το οποίο είχε κρατήσει για τον εαυτό του τον κυρίαρχο ρόλο στη συριακή κοινωνία. Επιπρόσθετα, η προεδρεία θα ήταν ελεύθερη για όποιον είχε τα προαπαιτούμενα ως προς τον τόπο κατοικίας, την υπηκοότητα και την ηλικία. Οι προεδρικές εκλογές θα γίνονταν με μυστική ψήφο κάθε επτά χρόνια, σε ένα σύστημα καθολικού δικαιώματος ψήφου.

Αυτή ήταν η πολυκομματική δημοκρατία για την οποία υποτίθεται πως έκανε όλη την φασαρία η αντιπολίτευση. Ένα κίνημα διαμαρτυρίας, το οποίο θα διψούσε για δημοκρατική πλουραλιστική κοινωνία, θα μπορούσε να αποδεχτεί την προσφορά, αφού οι στόχοι του υλοποιούνταν. Το σύνταγμα μπήκε σε δημοψήφισμα και εγκρίθηκε. Έγιναν νέες βουλευτικές εκλογές με τη συμμετοχή πολλών κομμάτων. Ορίστηκαν προεδρικές εκλογές με πολλούς υποψηφίους για το 2014. Είχε έρθει μια νέα δημοκρατική αυγή. Οι αντάρτες θα μπορούσαν να παρατήσουν τα όπλα και να απολαύσουν τους καρπούς της νίκης τους.

Τουλάχιστον έτσι θα έπρεπε να γίνει. Αντίθετα, οι αντάρτες κλιμάκωσαν τον πόλεμο κατά της Δαμασκού και απέρριψαν τις μεταρρυθμίσεις, λέγοντας ότι ήρθαν πολύ αργά. Πολύ αργά; Μπας και η πλουραλιστική δημοκρατία μετατρέπεται σε κολοκύθα αν δεν προφτάσει να φτάσει πριν το ρολόι χτυπήσει μεσάνυχτα; Η Ουάσινγκτον, το Λονδίνο και το Παρίσι απέρριψαν επίσης τις εκχωρήσεις του Άσσαντ. Είπαν πως είναι "άνευ σημασίας", δίχως να εξηγήσουν το γιατί. Και όμως, οι μεταρρυθμίσεις ήσαν ό,τι ακριβώς ζητούσαν οι εξεγερμένοι και ό,τι απαιτούσε και η Δύση. Πώς γινόταν να είναι άνευ σημασίας; Οι δημοκράτες, όσοι αναζητούσαν μια ειρηνική επίλυση της κρίσης και η κυβέρνηση Άσσαντ δύσκολα μπορούν να κατηγορηθούν για το συμπέρασμα ότι "η δημοκρατία δεν ήταν η κινητήρια δύναμη της εξέγερσης".

Μιλώντας πάνω σ' αυτό το ζήτημα, ο πρόεδρος της Συρίας σημείωσε: "Στην αρχή φάνηκε ότι τα αιτήματα αφορούσαν μεταρρυθμίσεις. Αυτό έγινε για να παρουσιαστεί η κρίση ως ζήτημα πολιτικής μεταρρύθμισης. Πράγματι, υιοθετήσαμε μια πολιτική ευρέων μεταρρυθμίσεων, από την αλλαγή του συντάγματος ως ένα πλήθος νόμων και ρυθμίσεων, περιλαμβανομένων της άρσης του νόμου έκτακτης ανάγκης και της καθιέρωσης πολιτικού διαλόγου με όλα τα πολιτικά κόμματα της αντιπολίτευσης. Το ιδιαίτερα εντυπωσιακό ήταν ότι με κάθε βήμα που κάναμε στην μεταρρυθμιστική διαδικασία, το επίπεδο τρομοκρατίας κλιμακωνόταν."

Με την προοπτική της Ουάσινγκτον, το νέο σύνταγμα άνοιγε χώρο για εναλλακτικά πολιτικά κόμματα. Η Ουάσινγκτον θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί αυτό το άνοιγμα για να κερδίσει επιρροή μέσα στη Συρία, χρηματοδοτώντας σιωπηρά κόμματα που στηρίζουν τις θέσεις των ΗΠΑ.

Όμως, για τους ισλαμιστές υπήρχαν μόνο αρνητικά. Πρώτον, το σύνταγμα ήταν κοσμικό και όχι βασισμένο στο ισλάμ. Δεύτερον, πρότεινε την απαγόρευση πολιτικών κομμάτων και κινημάτων που είχαν ως βάση την θρησκεία, την θρησκευτική αίρεση, την φυλή, την περιοχή της χώρας, το φύλο, την καταγωγή ή το χρώμα. Αυτό ουσιαστικά θα απαγόρευε την λειτουργία κάθε κόμματος που θα αποσκοπούσε στην ίδρυση ισλαμικού κράτους.

Αρνητικά υπήρχαν επίσης και για την Ουάσινγκτον, το Λονδίνο, το Παρίσι και το Τελ Αβίβ:

Πρώτον, η εισαγωγή τού συντάγματος χαρακτήριζε την Συρία ως "πάλλουσα καρδιά του αραβισμού" και "πρώτη γραμμή της πάλης κατά του σιωνιστή εχθρού και θεμέλιο αντίστασης κατά της αποικιοκρατικής ηγεμονίας εις βάρος του αραβικού κόσμου, των δυνατοτήτων και του πλούτου του". Αυτό δύσκολα θα συμφωνούσε με τον πόθο της Ουάσινγκτον να μετατρέψει τη Συρία σε "συνέταιρο ειρήνης" με το Ισραήλ και ερχόταν σε αντίθεση με το δυτικό σχέδιο εξάπλωσης νεο-αποικιοκρατικών πλοκαμιών σε όλον τον αραβικό κόσμο.

Δεύτερον, το σύνταγμα επισημοποιούσε τον πολιτικό προσανατολισμό των Σύριων Μπααθιστών, ο οποίος συνοψίστηκε από τον Άσσαντ ως εξής: "Η Συρία είναι ένα ανεξάρτητο κράτος που εργάζεται για τα συμφέροντα του λαού του αντί να κάνει τον συριακό λαό να δουλεύει για τα συμφέροντα της Δύσης". Επομένως, το νέο σύνταγμα όριζε πως σημαντικοί τομείς της συριακής οικονομίας θα παρέμεναν σε δημόσια ιδιοκτησία και θα λειτουργούσαν με γνώμονα το συμφέρον των σύρων στο σύνολό τους. Οι δυτικές εταιρείες, λοιπόν, θα έχαναν την ευκαιρία για επίτευξη κερδών σε βασικούς τομείς της συριακής οικονομίας, προοπτική καθόλου ενθαρρυντική για τα χρηματοπιστωτικά συμφέροντα της Wall Street, τα οποία προηγούνται κατά την λήψη αποφάσεων στην Ουάσινγκτον.

Ο Μπααθικός σοσιαλισμός εκνευρίζει μακροχρόνια την Ουάσινγκτον. Το Μπααθικό κράτος πάντα ασκούσε σημαντική επιρροή πάνω στην συριακή οικονομία, μέσω ιδιοκτησίας των επιχειρήσεων, επιδοτήσεων των εγχώριων ιδιωτικών επιχειρήσεων, ορίων στις ξένες επενδύσεις και περιορισμών στις εισαγωγές. Αυτά είναι τα απαραίτητα εργαλεία ενός μετα-αποικιοκρατικού κράτους στην προσπάθειά του να απελευθερώσει την οικονομική του ζωή από την τανάλια των πρώην αποικιακών δυνάμεων και να σχεδιάσει ένα δρόμο ανάπτυξης ελεύθερο απ' την κυριαρχία των ξένων συμφερόντων.

Ωστόσο, οι στόχοι τής Ουάσινγκτον είναι προφανώς αντίθετοι. Η Ουάσινγκτον δεν θέλει η Συρία να αναπτύξει την βιομηχανία της και να έχει ανεξαρτησία αλλά να υπηρετεί τα συμφέροντα τραπεζιτών και μεγάλων επενδυτών, τα οποία ενδιαφέρουν πραγματικά τις ΗΠΑ, στρώνοντας το έδαφος για την εκμετάλλευση της συριακής εργασίας και για την παραχώρηση της συριακής γης και των φυσικών πόρων στην ξένη ιδιοκτησία

Πριν το νέο σύνταγμα του Άσσαντ, το Στέητ Ντηπάρτμεντ παραπονιόταν πως η Συρία "είχε αποτύχει να γίνει μέλος μιας όλο και εντονώτερα παγκοσμιοποιούμενης οικονομίας", δηλαδή είχε αποτύχει να παραχωρήσει τις δημόσιες επιχειρήσεις της σε ιδιώτες επενδυτές, μεταξύ των οποίων τα χρηματοπιστωτικά συμφέροντα της Ουάσινγκτον. Το Στέητ Ντηπάρτμεντ εξέφρασε επίσης δυσαρέσκεια για το ότι "ιδεολογικοί λόγοι" εμπόδισαν τον Άσσαντ να φιλελευθεροποιήσει την συριακή οικονομία, για το ότι "η ιδιωτικοποίηση των δημόσιων επιχειρήσεων δεν είχε ακόμα εξαπλωθεί" και για το ότι "η οικονομία παραμένει σε μεγάλο βαθμό ελεγχόμενη από την κυβέρνηση".

Λονδίνο, 2002: Το ζεύγος Μπλαιρ υποδέχεται το ζεύγος Άσσαντ. Τον Οκτώβριο του 2001, ο σύρος πρόεδρος
τόλμησε να πει δημόσια στον βρεττανό πρωθυπουργό: "σταματήστε να βομβαρδίζετε τους αφγανούς πολίτες".

Αν ο Άσσαντ ήθελε να συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις της Wall Street, θα είχε εγκαταλείψει εντελώς τις πρακτικές που εκνεύριζαν το Στέητ Ντηπάρτμεντ. Έκανε το αντίθετο, φτιάχνοντας ένα σύνταγμα σύμφωνα με το οποίο η κυβέρνηση αφ' ενός μεν είχε πρωτεύοντα ρόλο στην καθοδήγηση της οικονομίας προς όφελος συριακών συμφερόντων αφ' ετέρους δε δεν θα έβαζε τους σύρους να δουλεύουν για τα συμφέροντα δυτικών τραπεζών, εταιρειών πετρελαίου και άλλων επιχειρήσεων. Αυτό ουσιαστικά ήταν χαστούκι στο πρόσωπο της Ουάσινγκτον.

Κατόπιν, ο Άσσαντ έκανε την μεγαλύτερη αμαρτία να συμπεριλάβει ορισμένα κοινωνικά δικαιώματα στο σύνταγμα: ασφάλιση για αρρώστιες, αναπηρία και γηρατειά, πρόσβαση στην ιατρική περίθαλψη και δωρεάν παιδεία σε όλα τα επίπεδα. Με το σύνταγμα, αυτά τα δικαιώματα θα ήταν αδύνατο να προσβληθούν από νομοθέτες και πολιτικούς που θα μπορούσαν να τα θυσιάσουν στο βωμό της δημιουργίας ενός φιλικού προς τους ξένους επενδυτές κλίματος χαμηλής φορολογίας. Για να κάνει τα πράγματα χειρότερα, ο Άσσαντ περιέλαβε στο σύνταγμα ένα άρθρο που όριζε ότι "η φορολογία θα είναι κλιμακωτή".

Τέλος, έκανε ένα βήμα προς την πραγματική, γνήσια δημοκρατία, του είδους που δύσκολα ανέχονται αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις στην Ουάσινγκτον, με τις μυριάδες διασυνδέσεις τους στον τραπεζιτικό και επιχειρηματικό κόσμο. Συμπεριέλαβε στο σύνταγμα μια διάταξη, σύμφωνα με την οποία τουλάχιστον τα μισά μέλη τής Βουλής του Λαού θα πρέπει να είναι αγρότες και εργάτες.

Αυτοί είναι οι πραγματικοί λόγοι που Ουάσινγκτον, Λονδίνο και Παρίσι απέρριψαν τις παραχωρήσεις τού Άσσαντ. Δεν είναι ότι οι παραχωρήσεις δεν ήσαν ειλικρινείς. Είναι ότι γινόντουσαν προς τους λάθους ανθρώπους: προς τους σύρους αντί προς την Wall Street, προς τους άραβες αντί προς το Ισραήλ. Και δεν είναι ότι οι μεταρρυθμίσεις του δεν ήσαν αρκετά δημοκρατικές. Είναι ότι παραήσαν δημοκρατικές, υπερβολικά επικεντρωμένες στην προστασία και προαγωγή των συμφερόντων των σύρων, αντί να αναγκάζουν τους σύρους να υπηρετούν τα συμφέροντα της Wall Street, της Ουάσινγκτον και του Τελ Αβίβ.


[Stephen Gowans, "What the Syrian Constitution says about Assad and the Rebels", 21/5/2013 - Απόδοση στα ελληνικά και προσαρμογή κειμένου: Cogito ergo sum. Παραλείφθηκαν οι παραπομπές που υπάρχουν στο πρωτότυπο. Εννοείται ότι το ιστολόγιο δεν είναι απαραίτητο να συμφωνεί απολύτως με τις απόψεις των ξένων κειμένων που δημοσιεύει κατά καιρούς.]