Ένας βρόμικος πόλεμος - 6. Η CIA μπαίνει στο παιχνίδι

Πριν συνεχίσουμε, ας ξεκαθαρίσουμε κάτι. Με δεδομένο ότι η εμπλοκή των ΗΠΑ στο Βιετνάμ κράτησε μια ολόκληρη εικοσαετία, θα ήταν αδύνατο να μιλήσουμε στο ιστολόγιο αναλυτικά και με λεπτομέρειες γι' αυτήν. Άλλωστε, έχουν γραφτεί τόσα και τόσα για τούτη την ντροπή των ΗΠΑ, ώστε ο αναγνώστης μπορεί εύκολα να βρει όσες πληροφορίες θέλει. Εμείς εδώ θα περιοριστούμε σε σημαντικά και κομβικά γεγονότα αλλά και σε λεπτομέρειες λιγώτερο σημαντικές αλλά άγνωστες και μάλλον δύσκολα προσπελάσιμες στον μέσο αναγνώστη. Έχοντας αυτά κατά νου, ας συνεχίσουμε την αφήγησή μας.

Η δεκαετία τού '50 οδεύει προς το τέλος της. Τόσο η εσωτερική αντίσταση όσο και η εξωτερική (με τους Βιέτ-Κονγκ) κατά του Ντιέμ συνεχίζονται ανυποχώρητα, όταν, τον Δεκέμβριο του 1958, ο Χο Τσι Μινχ βάζει σε εφαρμογή το μεγάλο κόλπο. Προκειμένου να εξασφαλίσει καλύτερο ανεφοδιασμό των ανταρτικών ομάδων που δρουν στο Νότιο Βιετνάμ, συνεργάζεται με το κομμουνιστικό κίνημα Πάθετ Λάο, το οποίο μάχεται για την κατάληψη της εξουσίας στο γειτονικό Λάος. Με την βοήθεια των ντόπιων κομμουνιστών, τριάντα χιλιάδες Βιέτ-Κονγκ αρχίζουν να φτιάχνουν δρόμους και μονοπάτια μέσα στα κακοτράχαλα βουνά, με σκοπό να φτάνουν οι ενισχύσεις από το Βόρειο στο Νότιο Βιετνάμ μέσω Λάος και Καμπότζης. Μέχρι το 1961, το περίφημο "Μονοπάτι του Χο Τσι Μινχ" ήταν έτοιμο. Σύμφωνα με την Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας (NSA) των ΗΠΑ, το Μονοπάτι ήταν "ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της στρατιωτικής μηχανικής τού 20ού αιώνα" (*).

28/11/1961: Ο Τζων Κέννεντυ απονέμει το Μετάλλιο Εθνικής Ασφαλείας στον διευθυντή τής CIA Άλλεν
Φόστερ Ντάλλες. Σήμερα υπάρχουν ακόμη υπόνοιες ότι ο Ντάλλες οργάνωσε την δολοφονία τού Κέννεντυ.

Η νέα δεκαετία ανατέλλει. Πίσω, στις ΗΠΑ, ο νεοεκλεγμένος και πολυδιαφημισμένος πρόεδρος Τζων Φιτζέραλντ Κέννεντυ έχει ένα σωρό πονοκεφάλους. Κατ' αρχήν, τα μέσα ενημέρωσης όλου του κόσμου εκτίμησαν ότι από την πρώτη του συνάντηση με τον Νικήτα Χρουτσόφ στην Βιέννη, βγήκε κερδισμένος ο Σοβιετικός ηγέτης. Κι από δίπλα, έρχονται το στραπάτσο τού "Κόλπου των Χοίρων" στην Κούβα, η κατασκευή τού Τείχους στο Βερολίνο και οι νίκες τού Πάθετ Λάο στο Λάος. Δεν θέλει πολύ για να κολλήσει στον Κέννεντυ η ρετσινιά τού "loser", του χαμένου στις κόντρες με τους κομμουνιστές. Ο πρόεδρος πρέπει να κάνει αμέσως κάτι που θα τονώσει και την φήμη του και την αξιοπιστία των ΗΠΑ. Όπως λένε οι πολιτειακοί, "he is determined to draw a line in the sand". Έτσι, αμέσως μετά την συνάντησή του με τον Χρουτσόφ, δηλώνει στον Τζέημς Ρέστον των New York Times: "Τώρα έχουμε πρόβλημα στο να κάνουμε την ισχύ μας αξιόπιστη και το Βιετνάμ μοιάζει το κατάλληλο μέρος (ενν.: για να το επιχειρήσουμε)" (**).

Επί τρία χρόνια ο Κέννεντυ κάνει ό,τι μπορεί για να στηρίξει το Νότιο Βιετνάμ στον αγώνα κατά των κομμουνιστών, στέλνοντας όλο και περισσότερο χρήμα, όλο και περισσότερους στρατιώτες. Τον Μάιο του 1961, ο αντιπρόεδρος Λύντον Τζόνσον επισκέπτεται την Σαϊγκόν και συναντιέται με τον δικτάτορα Ντιέμ, χαρακτηρίζοντάς τον στις δηλώσεις του ως "Ουίνστον Τσώρτσιλ της Ασίας" (***). Το κακό με τον "Τσώρτσιλ της Ασίας" είναι ότι από την μια τον έχουν πάρει όλοι χαμπάρι ότι είναι άχρηστος και βλαμμένος κι από την άλλη έχει ξεφύγει τόσο με τις σφαγές ώστε προκαλεί ως και την επέμβαση του Πάπα, ο οποίος προσπαθεί να τον νουθετήσει. Στο μεταξύ, ο Κέννεντυ συνεχίζει να στέλνει στρατό. Μέχρι τον Νοέμβριο του 1963 θα έχουν μαζευτεί στο Νότιο Βιετνάμ πάνω από 16.000 πολιτειακοί στρατιώτες. Ανήσυχος, ο Τζων Κέννεθ Γκαλμπραίηθ (τότε πρέσβυς στην Ινδία) προσπαθεί να αφυπνήσει τον πρόεδρο: "Υπάρχει συνεπώς κίνδυνος να αντικαταστήσουμε τους γάλλους ως αποικιακή δύναμη στην περιοχή και να ματώσουμε όπως μάτωσαν οι γάλλοι". Αξίζει τον κόπο να σημειώσουμε ότι η σχέση τού Γκαλμπραίηθ με τον Κέννεντυ ήταν τόσο στενή ώστε τα γράμματα του πρέσβυ έφταναν κατ' ευθείαν στα χέρια τού προέδρου, χωρίς να ανοιχτούν πριν από οποιονδήποτε.

Ο κόμπος με τον Ντιέμ φτάνει στο χτένι όταν, στις 2 Ιανουαρίου 1963, μια μικρή ομάδα Βιέτ-Κονγκ εξοντώνει μια νοτιοβιετναμεζική μεραρχία, την οποία διοικούσε ο πλέον έμπιστος στρατηγός τού Ντιέμ. Γίνεται πλέον σαφές ότι ο Ντιέμ προωθεί ανίκανους στην στρατιωτική ηγεσία, αρκεί να είναι φίλοι του. Σιγά-σιγά αρχίζει να γεννιέται μεταξύ των υπόλοιπων αξιωματικών καρριέρας η ιδέα ενός πραξικοπήματος που θα ανέτρεπε τον δικτάτορα. Η ιδέα αυτή θεριεύει το καλοκαίρι του 1963, όταν ο καθολικός Ντιέμ στρέφεται χωρίς λόγο κατά των βουδδιστών, οι οποίοι αρχίζουν να αυτοκτονούν, συγκλονίζοντας την παγκόσμια κοινή γνώμη. O υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ Ντην Ρασκ βλέπει με καλό μάτι την λύση ενός πραξικοπήματος αλλά ο συνάδελφός του στο υπουργείο αμύνης Ρόμπερτ Μακναμάρα επιμένει στην στήριξη του Ντιέμ, λέγοντας ότι "μπορεί να είναι ανίκανος αλλά είναι καλός εθνικιστής".

Τότε μπαίνει στο παιχνίδι και η CIA. Ο διαβόητος διευθυντής της Άλλεν Ντάλλες συναντιέται με τους στρατηγούς που σχεδιάζουν την ανατροπή τού Ντιέμ και τους διαβεβαιώνει προσωπικά ότι οι ΗΠΑ δεν αντιτίθενται στα σχέδιά τους και δεν σκοπεύουν ούτε να τους τιμωρήσουν ούτε να διακόψουν την παροχή βοήθειας. Η αντίστροφη μέτρηση για τον παρανοϊκό δικτάτορα αρχίζει. Το πραξικόπημα εκδηλώνεται στις 2 Νοεμβρίου 1963 και ο Νγκο Ντιν Ντιέμ μαζί με τον αδελφό του Νου εκτελούνται εν ψυχρώ από τους κινηματίες. Ο πρέσβυς των ΗΠΑ Χένρυ Κάμποτ Λοτζ καλεί αμέσως τους επί κεφαλής τού πραξικοπήματος στην πρεσβεία και τους συγχαίρει.

Το αξιοσημείωτο στην όλη αυτή υπόθεση είναι ότι ο Ντάλλες και οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ κινήθηκαν εν κρυπτώ, με δική τους πρωτοβουλία. Ο Κέννεντυ δεν είχε ιδέα! Ο στρατηγός Μάξουελ Ταίυλορ, σύμβουλος τότε του προέδρου, αφηγείται στον δημοσιογράφο Στάνλεϋ Κάρνοου την αντίδραση του Κέννεντυ μόλις τον ενημέρωσε για το πραξικόπημα: "βγήκε από το δωμάτιο με το σοκ και την απογοήτευση ζωγραφισμένα στο πρόσωπό του". Ο Λοτζ αναλαμβάνει να καθησυχάσει τον πρόεδρο, μηνύοντάς του ότι τώρα υπάρχουν προοπτικές να τελειώσει συντομώτερα ο πόλεμος. Στις 6 Νοεμβρίου, ο Κέννεντυ απαντά στον Λοτζ, επαινώντας τον με ενθουσιασμό:

      (...) Η ηγεσία σας στην οργάνωση και διοίκηση της όλης πολιτειακής επιχείρησης στο Νότιο Βιετνάμ κατά τους τελευταίους μήνες είναι υψίστης σπουδαιότητος και πρέπει να γνωρίζετε ότι αυτό το επίτευγμα αναγνωρίζεται εδώ από ολόκληρη την κυβέρνηση. (...)
      Με ανανεωμένη εκτίμηση λόγω της καλής δουλειάς,
      Τζων Φ. Κέννεντυ

Παρένθεση. Ο δημοκράτης πρόεδρος δεν θα προλάβαινε να δει το αποτέλεσμα της "καλής δουλειάς" του Λοτζ. Δεκαέξι μέρες αργότερα, στις 22 Νοεμβρίου, θα πήγαινε να συναντήσει τον Ντιέμ, δολοφονημένος κι αυτός σαν τον δικτάτορα. Ποτέ δεν θα συνειδητοποιούσε ότι στην κατ' εξοχήν "χώρα της δημοκρατίας" έχουν γίνει περισσότερες δολοφονικές επιθέσεις κατά του αρχηγού τού κράτους από κάθε άλλη χώρα του κόσμου... Κλείνει η παρένθεση.

2/9/1963: Το πτώμα του δολοφονημένου νοτιοβιετναμέζου δικτάτορα Νγκο Ντιν Ντιέμ.

Πίσω, στο Νότιο Βιετνάμ, η εκδήλωση του πραξικοπήματος φέρνει χάος. Το Ανόι αυξάνει την υποστήριξή του στους αντάρτες, την ώρα που οι κυβερνήσεις των πραξικοπηματιών ανατρέπονται η μια μετά την άλλη. Ο τύπος σε ολόκληρο τον κόσμο αρχίζει να παρατηρεί ότι οι ΗΠΑ προσπαθούν να εγκαταστήσουν κυβέρνηση-μαριονέττα στην χώρα ενώ ο Μακναμάρα φωνάζει πως είχε δίκιο όταν επέμενε να μη πειράξουν τον Ντιέμ.

Και ενώ ο Λύντον Τζόνσον διαδέχεται τον Κέννεντυ και προσπαθεί να πάρει τις πρώτες του αποφάσεις, η CIA βάζει σε εφαρμογή το Πρόγραμμα "Φοίνιξ", μια ιδέα τού σταθμάρχη της στην Σαϊγκόν Πηρ ντε Σίλβα (****), η οποία προβλέπει την οργάνωση, την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό αντικομμουνιστικών παραστρατιωτικών ομάδων σε Καμπότζη και Λάος, οι οποίες θα χτυπούν τις δυνάμεις τού Πάθετ Λάο και των Βιέτ-Κονγκ. Όλα δείχνουν ότι η πολυπόθητη ειρήνη στην περιοχή όλο και απομακρύνεται...


------------------------------------------
(*) Robert J. Hanyok, "Spartans in Darkness: American SIGINT and the Indochina war, 1945-1975", National Security Agency, 2002 (κεφάλαιο 3, σελ. 94).
(**) "Idealism and pragmatism in American foreign policy rhetoric: The case of John F. Kennedy and Vietnam", Presidential Studies Quarterly, Νέα Υόρκη, καλοκαίρι 1994 (τόμος 24, τεύχος 3, σελ. 515).
(***) Stanley Karnow, "The edge of chaos...", CIA documents, 1963. Η αποστροφή τού Τζόνσον φαίνεται λίγο πριν το τέλος τής σελίδας 17252. Πολλά από τα παρατιθέμενα στοιχεία του κειμένου προέρχονται από το βιβλίο του Κάρνοου "Vietnam: a history" (Penguin, 1997).
(****) Πριν βρεθεί στην Σαϊγκόν (ως προσωπική επιλογή τού προέδρου Τζόνσον), ο ντε Σίλβα ήταν σταθμάρχης στην Σεούλ, όπου το 1961 βόηθησε καταλυτικά τον στρατηγό Πακ να καταλάβει πραξικοπηματικά την εξουσία, στην οποία παρέμεινε ως το 1979.