Ινδία: Ζωή χωρίς μετρητά

"Πάμε για πόλεμο;", με ρώτησε χτες το πρωί ο φίλος, με αφορμή την δολοφονία τού ρώσσου πρέσβυ στην Άγκυρα. "Δεν το βλέπω", του απάντησα. "Γιατί;", επέμεινε, "εμείς δεν λέμε ότι για να βγει ο καπιταλισμός από την κρίση, χρειάζεται μια δραστική καταστροφή κεφαλαίων, άρα ένας πόλεμος...". "Οι μεγάλοι αντέχουν ακόμη", τον διέκοψα. "ΗΠΑ, Γερμανία, Κίνα αντέχουν, η Ρωσσία το παλεύει... Ποιός θα κάνει πόλεμο μεγάλης έκτασης; Η Βραζιλία ή η Ινδία;". Κάπου εκεί, η κουβέντα άλλαξε μονοπάτι.

Η αναφορά μου στην Βραζιλία και στην Ινδία δεν ήταν τυχαία. Οι προ ολίγων ετών προβαλλόμενες ως ελπιδοφόρο αντίβαρο στην μονοπώληση της παγκοσμιοποίησης εκ μέρους ΗΠΑ και Ευρωπαϊκής Ένωσης χώρες των BRICS κάθε άλλο παρά διανύουν περίοδο παχέων αγελάδων. Η Κίνα προσπαθεί χωρίς μεγάλη επιτυχία να διατηρήσει τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης παίζοντας με το γουάν, η Ρωσσία πασχίζει να μη πνιγεί στον βρόγχο των χαμηλών τιμών τού πετρελαίου, η Βραζιλία έχει βυθιστεί εδώ και δυο χρόνια σε ύφεση (το ρεάλ έχει πιάσει πάτο και το "ολυμπιακό" Ρίο βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης), η Νότια Αφρική παραμένει μεν σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης αλλά τα σημάδια για το μέλλον είναι ανησυχητικά, ενώ η Ινδία... Εδώ, αξίζει τον κόπο να μείνουμε λίγο παραπάνω.

Νέο Δελχί: Διαδηλωτές καίνε ομοίωμα του πρωθυπουργού, διαμαρτυρόμενοι για την απόσυρση των χαρτονομισμάτων.

Την Τρίτη 8 Νοεμβρίου 2016, η ινδική κυβέρνηση έρριξε μια βόμβα μεγατόννων: τα μεσάνυχτα της ίδιας μέρας θα αποσύρονταν από την κυκλοφορία τα δυο μεγαλύτερα χαρτονομίσματα της χώρας, δηλαδή των 500 ρουπιών (7,1 ευρώ) και των 1.000 ρουπιών (14,2 ευρώ). Την ανακοίνωση έκανε με διάγγελμά του ο ίδιος ο πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι, δικαιολογώντας αυτή την απόφαση ως απαραίτητο μέτρο για την πάταξη της διαφθοράς και την αποκάλυψη του μαύρου χρήματος. Οι πολίτες έπρεπε μέσα σε λίγες ώρες να ξοδέψουν όσα απ' αυτά τα χαρτονομίσματα είχαν στα χέρια τους. Αν δεν τα κατάφερναν, θα είχαν περιθώριο μέχρι τέλους του έτους να τα καταθέσουν σε μια τράπεζα ή να τα ανταλλάξουν.

Η αλήθεια είναι μάλλον διαφορετική. Βασικός στόχος της κυβέρνησης είναι να διασώσει τις υπερχρεωμένες τράπεζες της χώρας πριν σκάσει καμιά πτώχευση. Το μέτρο τής αχρήστευσης των χαρτονομισμάτων υποχρεώνει ουσιαστικά τους πολίτες να στείλουν στις τράπεζες τα χρήματα που έχουν μαζέψει στα σπίτια τους. Γιατί, όμως, οι ινδοί σήκωσαν τα λεφτά από τις τράπεζες και τα φυλάνε στα στρώματα; Πριν δυο χρόνια η Ινδία επέλεξε ως τρόπο εξόδου από την κρίση την μέθοδο των αρνητικών επιτοκίων. Φυσικά, οι πολίτες δεν θα άφηναν ποτέ τα λεφτά τους στην τράπεζα, όπου θα έπρεπε να πληρώνουν κιόλας αντί να εισπράττουν τόκους. Έτσι, άρχισε αργή μεν (μιας και στην χώρα υπάρχει όριο στις αναλήψεις) αλλά σταθερή μείωση των καταθέσεων, η οποία στέγνωσε τα ταμεία των τραπεζών.

Βέβαια, ο κυβερνητικός ισχυρισμός περί σύλληψης του μαύρου χρήματος δεν είναι τελείως ανυπόστατος. Όποιος πάει να καταθέσει ή να ανταλλάξει αποσυρμένα χαρτονομίσματα, πρέπει να δικαιολογήσει την κατοχή τους και να καταγραφούν τόσο τα στοιχεία τής ταυτότητάς του όσο και οι αριθμοί των χαρτονομισμάτων. Έτσι, υποτίθεται ότι θα συλληφθεί (και, φυσικά, θα φορολογηθεί) το μαύρο χρήμα. Μόνο που...

Μόνο που η Ινδία παραμένει μια χώρα της οποίας η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων ζουν ανάμεσα στην φτώχεια και την εξαθλίωση. Ο ένας στους τέσσερις ινδούς δεν διαθέτει καν δελτίο ταυτότητας και περισσότεροι από έναν στους δύο δεν έχουν τραπεζικό λογαριασμό. Έτσι, δεν είναι καθόλου παράξενο ότι το 97% των συναλλαγών γίνεται με μετρητά. Με δεδομένο, λοιπόν, ότι τα αποσυρμένα χαρτονομίσματα ξεπερνούν σε αξία το 86% του ρευστού που κυκλοφορεί, είναι σαφές ότι το μεγαλύτερο τμήμα τού λαού βρέθηκε το πρωί τής 9ης Νοεμβρίου να μην έχει χρήματα για να πάρει ένα καρβέλι ψωμί.

Η κατάσταση κινδύνεψε να ξεφύγει από κάθε έλεγχο, όταν την επόμενη μέρα διαπιστώθηκε ότι αφ' ενός μεν οι τράπεζες δεν μπορούσαν να εξυπηρετήσουν όλο τον κόσμο που έσπευσε να αλλάξει τα αποσυρμένα χαρτονομίσματα με άλλα μικρότερης αξίας αφ' ετέρου δε ότι το μεγαλύτερο ποσό που μπορούσε να ανταλλάξει κανείς ήταν 4.000 ρουπίες (57 ευρώ) και τα υπόλοιπα ήταν υποχρεωμένος να τα καταθέσει. Πλέον, ήταν ζήτημα χρόνου να αρχίσουν επιθέσεις σε καταστήματα τροφίμων από ανθρώπους που είχαν λεφτά στην τσέπη αλλά δεν μπορούσαν να αγοράσουν τίποτε μ' αυτά.

Σήμερα, ενάμισυ μήνα μετά την εφαρμογή τού μέτρου, το μόνο που δεν κατάφερε η κυβέρνηση ήταν να συλλάβει μαύρο χρήμα. Όσοι δεν είχαν πολλά να κρύψουν, νοίκιασαν με λίγες πενταροδεκάρες μερικούς ζητιάνους, οι οποίοι αντάλλαξαν για λογαριασμό τους κάμποσα τετραχίλιαρα. Όσοι είχαν περισσότερα, στράφηκαν στην μαύρη αγορά χρυσού, ασημιού, πολύτιμων λίθων, δολλαρίων κλπ, οδηγώντας την τιμή του χρυσού σε επίπεδα κοντά στις 3.000 δολ/ουγκιά. Κι όσοι είχαν τα πράγματι πολλά, βρήκαν τον τρόπο να τα βγάλουν από την χώρα μέσω εξωχώριων εταιριών ή μέσω θέσεων σε διάφορα επενδυτικά κεφάλαια.

Παλαιό Δελχί: Ατέλειωτες ουρές έξω από τραπεζικό κατάστημα για 57 ευρώ.

Στο μεταξύ, η καθημερινή οικονομία αγκομαχάει καθώς προσπαθεί να λειτουργήσει χωρίς μετρητά και η κυβέρνηση επιχειρεί να συμμαζέψει τα ασυμμάζευτα, επιδοτώντας τις αγορές μέσω πλαστικού χρήματος (πρώτη χώρα στον κόσμο που κάνει κάτι τέτοιο). Για παράδειγμα, όποιος πληρώνει με πιστωτική κάρτα, αγοράζει εισιτήρια τραίνου κατά 10% φτηνότερα και βάζει βενζίνη με έκπτωση 0,75%. Όλα αυτά, όμως, δεν μπορεί να εκτονώσουν την οργή φτωχών ανθρώπων, η πλειοψηφία των οποίων δεν έχει δει καν πώς είναι η πιστωτική κάρτα και δεν αρκούν να ανατρέψουν το κλίμα αγανάχτησης ενός λαού που αισθάνεται την συγκεκριμένη οικονομική πολιτική να λειτουργεί ως ωμή βία εις βάρος του.


ΥΓ: Αν περιμένατε έναν επίλογο με συγκρίσεις ανάμεσα στο τι συμβαίνει τώρα στην Ινδία και στο τι μπορεί να συμβεί στον τόπο μας λίαν συντόμως, ζητώ συγγνώμη που σας απογοήτευσα.