Η πηγάδα - 7. Αναζητώντας την αλήθεια

Όταν αποφάσιζα να βάλω μπρος αυτή την σειρά κειμένων, ήξερα ότι θα κολυμπήσω σε ταραγμένα, βαθειά κι αχαρτογράφητα νερά. Στα τόσα χρόνια που μελετώ Ιστορία, πρώτη φορά βρέθηκα μπροστά σε τόσο πολλές αλληλοσυγκρουόμενες, διαστρεβλωμένες και ψευδείς πληροφορίες, πολλές από τις οποίες είναι τόσο εμφανώς κατασκευασμένες ώστε βγάζουν μάτια.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα εξώφθαλμα κατασκευασμένου πειστηρίου είναι το κείμενο του ιερέα τού Μελιγαλά Παναγιώτη Παπαδόπουλου, το οποίο παρέθεσε εδώ ανώνυμος σχολιογράφος, αλιεύοντάς το από το βιβλίο τού συνταγματάρχη Ηλία Θεοδωρόπουλου "Η πηγάδα του Μελιγαλά".  Σύμφωνα με τον Θεοδωρόπουλο, όμως, πρόκειται για "ακριβές αντίγραφον, του ευρισκομένου εις χείρας τού Δημητρίου Παπαδοπούλου, υιού του εις Κύριον αποδημήσαντος Ιερέως Παπαδοπούλου, δακτυλογραφημένου κειμένου συνταχθέντος υπό του ιδίου του Ιερέως, κατά την βεβαίωσιν του υιού του". Δηλαδή, εν έτει 1945, ο παπάς του χωριού πήρε μια γραφομηχανή και δακτυλογράφησε με τα χέρια του, εις άπταιστον και αλάνθαστον καθαρεύουσαν το κείμενό του, αντί να πάρει ένα κομμάτι χαρτί κι ένα μολύβι; Δύσκολο να το πιστέψουμε. Αλλά, βλέπετε, το χαρτί και το μολύβι πιστοποιούν γραφικό χαρακτήρα, κάτι που δεν συμβαίνει με τις γραφομηχανές.

Εξ άλλου, στο ίδιο κείμενο, ο παπάς βεβαιώνει ότι αυτός δεν βρισκόταν στο Μπεζεστένι: "αν ξεκινούσε ο υποφαινόμενος και πήγαινα εκεί, ασφαλώς δεν θα υπήρχα σήμερον να σας γράψω τα τραγικά αυτά γεγονότα". Βεβαιώνει δε ότι απλώς κρυφοκοίταζε: "είδα με τα μάτια μου από τις γρύλιες των παραθύρων...". Παραμένει άξιο απορίας πώς ο παπάς είδε "από τις γρύλιες των παραθύρων" τους αντάρτες να αρπάζουν κρατούμενους από το Μπεζεστένι, να τους οδηγούν στην πηγάδα που βρίσκεται δυο χιλιόμετρα μακρύτερα, να τους κόβουν μύτες κι αφτιά κι ύστερα να τους σφάζουν και να τους ρίχνουν στην πηγάδα. Όλα αυτά -υποτίθεται πως- τα πιστοποιεί ένας παπάς, τον οποίο οι συγχωριανοί του τον είχαν σε τέτοια "εκτίμηση" ώστε τον φώναζαν "παπα-Πούλο".

Λεπτομέρεια: Ο Θεοδωρόπουλος "καρφώνεται" μόνος του, καθώς αφήνει να εννοηθεί ότι ο παπα-Πούλος είχε αλισβερίσια με τους αντάρτες, λέγοντας ότι "σήμερον πλανώνται εις ολόκληρον την περιοχήν υπόνοιαι κατά του Ιερέως Παπαδοπούλου, δι' ο και καλούνται οι υιοί του Δημήτριος και Γεώργιος και αι θυγατέραι του Βασιλική και Σοφία να υπεραμυνθούν της μνήμης, του πατριωτισμού, της τιμής, της υπολήψεως και της Ιερωσύνης του Πατρός των και να δώσουν εις την δημοσιότητα κάθε έγκυρον στοιχείον". Τί άλλο να κάνουν τα παιδιά; Ολόκληρο δακτυλόγραφο βρήκαν!

Καλαμάτα, 1944: αναμνηστική φωτογραφία έξω από το θέατρο "Ρεξ". Από αριστερά: ο βρεττανός ταγματάρχης
Λάυλ Ουίλκις, ο διαβόητος ελληνοπολιτειακός λοχαγός Τζον Φατσέας, ο Άρης Βελουχιώτης, ο βρεττανός λογαχός
Ντόναλντ "Καμπούρης" Γκίμπσον και ο καπετάνιος τους ΕΛΑΣ Γιάννης "Ωρίων" Μιχαλόπουλος.

Κορυφαίο δείγμα αντικρουόμενων πληροφοριών είναι κι αυτό που προκύπτει από την μελέτη του βιβλίου του Σπύρου Ξιάρχου "Η αλήθεια για τον Μελιγαλά". Στην σελίδα 34  αυτού του βιβλίου διαβάζουμε: "Ούτε μέσα στο Μελιγαλά ούτε στον ομαδικό τάφο τής Πηγάδας υπάρχουν 'κατακρεουργημένοι'. Μια αδιάψευστη μαρτυρία προκειμένου περί της Πηγάδας αποτελεί η ιατροδικαστική έκθεση η οποία συνετάγη το 1945 από συνεργείο Βρεττανών γιατρών που έστειλαν τα Βρεττανικά εργατικά συνδικάτα τού Σερ Ουώλτερ Σιτρίν και την οποία έχει προσυπογράψει και ο τότε Πρωτοδίκης Πρινόπουλος. Η έκθεση αναφέρει ότι όλοι οι εντός του ομαδικού τάφου τής Πηγάδας έχουν φονευθεί διά πυροβόλου όπλου".

Για να τονίσει την αλήθεια του παραπάνω συγκλονιστικού στοιχείου, ο Ξιάρχος συμπληρώνει: "Σε δίκη μου ενώπιον του εκτάκτου στρατοδικείου Καλαμάτας του οποίου προήδρευσε ο Πρωτοδίκης Πρινόπουλος με το βαθμό τού ταγματάρχη τής Στρατιωτικής Δικαιοσύνης και μετείχε ο ταγματάρχης τότε Γιάννης Λαδάς και ο λοχαγός Γρ. Αλεξανδρόπουλος, ο Βασιλικός Επίτροπος Δαραβίγκας σε ερωτήσεις του μου εζήτη να του δηλώσω αν είχαν γίνει εξορύξεις οφθαλμών, ακροτηριασμοί και άλλα πήρε αρνητική απάντηση και ακόμη επικαλέστηκα τη μαρτυρία τού Προέδρου Πρινόπουλου ο οποίος είχε υπογράψει την έκθεση νεκροψίας. Πράγματι ο Πρόεδρος του στρατοδικείου δέχτηκε την άποψή μου".

Και τώρα; Τί κάνουμε με τον παπα-Πούλο, που είδε με τα μάτια του αντάρτες να σφάζουν αθώους; Τί κάνουμε με όλες αυτές τις μαρτυρίες "αυτοπτών", οι οποίοι μιλάνε για μαχαίρια, τσεκούρια και... κονσερβοκούτια; Τί κάνουμε με όλους εκείνους που βεβαιώνουν ότι ο ίδιος ο Άρης έδωσε εντολή στους αντάρτες του να σκοτώνουν σφάζοντας για να μη χαλάνε σφαίρες; Πρόκειται για ερωτήματα, την απάντηση των οποίων πρέπει να αναζητήσουμε μέσω ενός άλλου ερωτήματος: Με τον Βελουχιώτη και τον Μπελογιάννη να έχουν δώσει εντολή να μη μείνει ρουθούνι (*) και με τόσους μανιασμένους αντάρτες να σφάζουν αδιακρίτως ό,τι και όποιον εκινείτο, πώς επιβίωσαν τόσοι αυτόπτες μάρτυρες;


Άλλος αναγνώστης αναφέρει σε σχόλιό του ότι, μετά από "μια επισκόπηση σε μια μεγάλη συλλογή πηγών και μαρτυριών", κατέληξε σε ένα σημαντικό συμπέρασμα: "Στα Βρετανικά Αρχεία (TNA) βρήκα έναν αξιωματικό Γκίμπσον, αλλά δεν είχε πατήσει το πόδι του στην Ελλάδα, ούτε υπάρχει σχετική έκθεση για το Μελιγαλά. Συνεπώς η εκδοχή, που αν δεν κάνω λάθος είναι η εκδοχή Σπύρου Χατζάρα, πρέπει να αποσυρθεί εντελώς".

Όχι μόνο δεν αμφισβητώ στο παραμικρό την διάθεση του αναγνώστη να ανακαλύψει, μαζί με όλους μας, την αλήθεια αλλά πρέπει και να τον ευχαριστήσω για τις παρεμβάσεις του. Και, βεβαίως, θεωρώ περιττό να δηλώσω ότι δεν θα ήταν ποτέ δυνατό να χρησιμοποιήσω ως πηγή μου τον Χατζάρα. Όμως, ο Ξιάρχος πιστοποιεί την παρουσία τού Γκίμπσον (παραθέτει και φωτογραφία του) και βεβαιώνει ότι συναντήθηκε με τους πολιορκημένους, αν και η εκδοχή του διαφέρει ελαφρώς από εκείνη που υιοθέτησα στο δικό μου κείμενο. Σύμφωνα με τον Ξιάρχο, ο λοχαγός Γκίμπσον, ο ταγματάρχης Ουίλκις και ο αρχιμανδρίτης Ιωήλ Γιαννακόπουλος συναντήθηκαν την παραμονή (κι όχι την δεύτερη μέρα) της μάχης με τον Περρωτή και κάποιους άλλους στην είσοδο του χωριού (δεν τους επετράπη να μπουν) για διαβουλεύσεις περί παράδοσης, οι οποίες δεν καρποφόρησαν.

Σημειωτέον ότι η παρουσία τού λοχαγού Γκίμπσον πιστοποιείται και στην κατάληψη της Καλαμάτας αλλά και στους Γαργαλιάνους, όπως αναφέραμε. Και για να μην αισθάνεται άβολα ο αναγνώστης που προανέφερα, ας ξεκαθαρίσω ότι κι εγώ χρειάστηκα ώρες αναζήτησης μέχρι να βρω το μικρό όνομα αυτού του λοχαγού, τον οποίο οι έλληνες αποκαλούσαν με το παρατσούκλι "Καμπούρης": Ντόναλντ.


Ψάχνοντας το διαδίκτυο, στο λήμμα τής αγγλικής Wikipedia για τον Μελιγαλά. βρήκα να γίνεται αναφορά σε κάποιο έγγραφο του Φόρειν Όφφις με αριθμό 371/43693/R 16026, το οποίο αναζήτησα επισταμένως αλλά δεν κατάφερα να εντοπίσω. Πρόκειται για μια αναφορά που έστειλε ο λοχαγός Γκίμπσον στις 18 Σεπτεμβρίου, σύμφωνα με την οποία στις 14 Σεπτεμβρίου (την δεύτερη μέρα της μάχης) οι ταγματασφαλίτες του Μελιγαλά εκτέλεσαν όλους τους ομήρους που κρατούσαν. Παρά το ότι πρόκειται για συνταρακτική πληροφορία, αποφάσισα ότι δεν πρέπει να την πάρω σοβαρά υπ' όψη μου διότι δεν διασταυρώνεται από πουθενά. Αν οι ταγματασφαλίτες είχαν εκτελέσει κρατούμενους, κάποιος εαμίτης θα βρισκόταν να μας το πει και δεν θα περιμέναμε τον Γκίμπσον.

Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου ο ερευνητής, αν δεν προσέξει, μπορεί να παρασυρθεί σε σφάλματα τεράστια. Για παράδειγμα, σχολιογράφος αποδίδει στον Ξιάρχο την εξής "αποκάλυψη", την οποία βρήκε στο διαδίκτυο (γραμμένη από κάποιο φασιστοειδές που υπογράφει ως "Γιάννης-2") και την αντέγραψε: "Τις εκτελέσεις δεν τις έκαναν αδέσποτα στοιχεία της περιοχής, αλλά αντάρτες με την έγκριση του Βελουχιώτη. Σε διαφορετική περίπτωση, αυτός θα τις σταματούσε και θα ελευθέρωνε όλους που ήταν στην συνοδεία". Δυστυχώς, ο σχολιογράφος κατάπιε αμάσητο ό,τι του σέρβιραν και δεν κατέφυγε στον ίδιο τον Ξιάρχο, ο οποίος πουθενά δεν υποστηρίζει τέτοια βλακεία. Αντίθετα, γράφει στη σελίδα 41: "Το μυστήριο περί του ποίος αποφάσισε και ποίος έδωκε εντολή για τις εκτελέσεις παραμένει ανεξιχνίαστο και θα μείνει ίσως για πάντα. Την έδωσε ο αρχηγός του ΕΛΑΣ ο Άρης Βελουχιώτης; Είναι απίθανο. (...) Την έλαβε το ΚΚΕ; Και αυτό είναι απίθανο γιατί θα έπρεπε να έχει παρθεί όμοια απόφαση και για τους αιχμαλώτους τής Καλαμάτας ή αργότερα των Γαργαλιάνων της Πύλου (...)". Και ο Ξιάρχος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι πίσω από τις εκτελέσεις ήταν "αγγλικός δάκτυλος".

Καλαμάτα, 1944: Ο λοχαγός Ντόναλντ Γκίμπσον με το ζεύγος Πήρσον τού σουηδικού Ερυθρού Σταυρού.

Ένα άλλο βασανιστικό ζήτημα είναι το αν οι πολιορκημένοι παραδόθηκαν ή αν πάλεψαν μανιασμένα μέχρι τέλους. Υπάρχουν μαρτυρίες και για τα δυο. Γεγονός είναι ότι στον αηΛιά έπεφταν κορμιά μέχρι την ώρα που σήμανε η καμπάνα δηλώνοντας παράδοση. Όμως, αν λογαριάσουμε πως από τους κάπου χίλιους αμυνόμενους, καμμιά διακοσαριά έφυγαν με τον Καζάκο και καμμιά πεντακοσαριά είχαν αποφασίσει να παραδοθούν και κλείστηκαν στα σπίτια, είναι πολύ λογικό να συμπεράνουμε ότι στην υπόλοιπη πόλη έπεφταν μόνο σποραδικές ντουφεκιές. Η μάχη στον αηΛιά ήταν πράγματι σκληρή, γιατί βρέθηκαν αντιμέτωποι δυο γενναίοι πολεμιστές: ο επιλοχίας Παναγιώτης Μπένος από πλευράς ταγματασφαλιτών και ο λοχαγός Κώστας Μπασακίδης από πλευράς ΕΛΑΣ (**). Γι' αυτό και έληξε μόλις σκοτώθηκε ο Μπένος.

Σύμφωνα με τον διοικητή του Τ.Α. ταγματάρχη Διονύσιο Παπαδόπουλο, πολλοί ταγματασφαλίτες είχαν κρυφτεί σε σπίτια και δεν πολεμούσαν. Με τον Παπαδόπουλο συμφωνεί και ο Ξιάρχος, ο οποίος υποστηρίζει ότι "το 1/3 των ταγματασφαλιτών δεν πολεμούσε". Μάλιστα, ο Ξιάρχος προσθέτει ότι "ο Παν. Μπένος, ο Θεοφάνους και ο ταγματάρχης Παπαδόπουλος τους έβγαζαν από τα σπίτια και τους οδηγούσαν στον Άγιο Λια αλλά εκείνοι μόλις έβρισκαν ευκαιρία τόσκαζαν". Γι' αυτό θεώρησα ως λογικό το συμπέρασμα ότι ο Μελιγαλάς μάλλον παραδόθηκε παρά κυριεύτηκε. Ακόμη κι έτσι, όμως, ποιός είπε πως προδότης που παραδίνεται δεν δικάζεται και δεν εκτελείται; Από πότε η παράδοση ενός εγκληματία τού εξασφαλίζει το ακαταδίωκτο;


Ώρα για τον επίλογο. Νομίζω ότι οι αναγνώστες κατάλαβαν την τεράστια προσπάθεια που καταβλήθηκε σε τούτο το ιστολόγιο για να γραφτούν όλα αυτά τα κείμενα περί Μελιγαλά. Υπήρξαν στιγμές που η αναζήτηση και -κυρίως- το ξεδιάλεγμα των πληροφοριών, προκειμένου να ξεχωρίσουν τα πραγματικά στοιχεία από τα σκουπίδια, με κούρασαν αφάνταστα. Πιθανώς, σ' αυτό το ξεδιάλεγμα ή και σε κάποια συμπεράσματα να έκανα λάθη αλλά κανένα απ' αυτά δεν έγινε εσκεμμένα. Η ιδεολογική μου τοποθέτηση δεν είναι μυστική. Όμως, μπορώ να περηφανεύομαι ότι έχω διαμορφώσει την ιδεολογία μου βασιζόμενος στην αλήθεια και ποτέ δεν βίασα την αλήθεια για δικαιολογήσω την ιδεολογία μου.

Σημείωση: Πλήρης βιβλιογραφία και εργογραφία αλλά και δικτυακοί διασύνδεσμοι θα παρατεθούν σε ειδικό σημείωμα την Κυριακή.

-------------------------------------
(*) Κάποιοι ανακάλυψαν και την σχετική διαταγή τού Βελουχιώτη: 330/15-9-1944. Σύμφωνα με αυτή την διαταγή, "διά τελευταίαν φοράν διακηρρύσσομεν δημοσία ότι πας ανήκων εις τα Εθνοπροδοτικά Τάγματα, όστις ήθελε παραδοθή ημίν και παραδώση τον οπλισμόν του εντός 24 ωρών από της κοινοποιήσεως της παρούσης θα του εξασφαλισθή απολύτως η ζωή και η ελευθερία επανόδου εις την οικίαν του. Μετά την εκπνοήν της άνω προθεσμίας πας εξ αυτών συλλαμβανόμενος κατά την διάρκειαν της μάχης ή άλλως ένοπλος θα τυφεκίζεται επί τόπου". Έγραψε ο Άρης διαταγή στην καθαρεύουσα, με υποτακτικές και υπογεγραμμένες; Πόσο βλάκας μπορεί να αποδειχτεί ένας πλαστογράφος;

(**) Ο Μπασακίδης σκοτώθηκε στις 14/3/1949 στο Δρακοβούνι Μαντινείας. Μετά την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, το 1985 απονεμήθηκε στον Μπασακίδη ο βαθμός τού αντισυνταγματάρχη.