Η πηγάδα - 6. Η εύγλωττη σιωπή

Στο προηγούμενο κείμενο έγραψα δυο φράσεις ίσως "φορτωμένες" εκφραστικά αλλά ακριβείς ως προς το περιεχόμενό τους: "Ανακαλύφθηκαν θύματα εκεί που δεν υπήρχαν και γεννήθηκαν ήρωες δίχως να τους έχει γεννήσει μάνα. Φτιάχτηκαν μέχρι και τάφοι με ονόματα που δεν είχαν καμμιά σχέση με τα γεγονότα". Ένα δείγμα του τι εννοοώ το έδωσα με τον περίφημο τάφο του ανύπαρκτου τετράχρονου. Σήμερα θα πάμε την σχετική συζήτηση λίγο παρακάτω.

Από την επόμενη κιόλας χρονιά των γεγονότων που εξιστορούμε, η αστική τάξη έβαλε μπρος την επιχείρηση εκμετάλλευσης του Μελιγαλά, εντείνοντας την αντικομμουνιστική της προπαγάνδα, προκειμένου να μαντρώσει και να εμψυχώσει τους "εθνικόφρονας" εν όψει του διαφαινόμενου εμφύλιου. Μη ξεχνάμε ότι τα υπολείμματα των ταγματασφαλιτών και οι κάθε λογής δωσίλογοι αναδείχτηκαν σε εξαιρετικούς συμμάχους αυτής της τάξης στον αγώνα της για ανάληψη της εξουσίας.

Μελιγαλάς. Τα μνήματα των "αθώων θυμάτων" σε πλήρη εγκατάλειψη.

Παρένθεση. Τα ανιστόρητα φασιστοειδή δεν έχουν κανέναν πρόβλημα στο να χαρακτηρίζουν τον μεν Μελιγαλά ως κομμουνιστικό έγκλημα του εμφυλίου τον δε Βελουχιώτη ως αποτρόπαιο εμφυλιοπολεμικό εγκληματία. Προφανώς, είτε δεν έμαθαν ποτέ ότι ο εμφύλιος άρχισε ενάμισυ χρόνο μετά τον Μελιγαλά και οκτώμισυ μήνες μετά τον θάνατο του Άρη είτε δεν τους είναι βολική η αλήθεια ότι ο ΕΛΑΣ κι ο Βελουχιώτης πολεμούσαν τους κατακτητές και τους συνεργάτες τους. Κλείνει η παρένθεση.

Από το 1945, λοιπόν, το επίσημο κράτος οργανώνει και συμμετέχει το "μνημόσυνο των θυμάτων της πηγάδας", με την συμμετοχή των προθύμων (εκκλησία, στρατιωτική και αστυνομική ηγεσία, πολιτευτές κλπ) και των άσχετων που δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς (μαθητές, στρατιώτες, δημόσιοι υπάλληλοι κλπ). Με βασιλικό διάταγμα του 1953, γίνεται έρανος (κυρίως μεταξύ στρατιωτών και μαθητών) για να ανεγερθεί μνημείο στον χώρο της πηγάδας, ενώ ο αλήστου μνήμης χουντικός υφυπουργός παιδείας και γενικός γραμματέας αθλητισμού Κωνσταντίνος Ασλανίδης φρόντισε για την τελική διαμόρφωση του μνημείου. Φυσικά, το 1967 ετίμησε τις εκδηλώσεις με την παρουσία του ο ίδιος ο αντιπρόεδρος της εθνοσωτηρίου Στυλιανός Παττακός, ο οποίος εξακολουθεί να την τιμά είτε αυτοπροσώπως είτε στέλνοντας στεφάνι.

Οι επίσημες εκδηλώσεις καταργήθηκαν όταν ήρθε στην εξουσία το ΠαΣοΚ. Από τότε έχει αναλάβει την διοργάνωσή τους ο "Σύλλογος Θυμάτων Πηγάδας". Στην αρχή, κάποιοι πολιτευτές επέμεναν να συμμετέχουν (το 1982 πήγε κι ο Σαμαράς) αλλά εδώ και χρόνια το "μνημόσυνο" έχει εκφυλιστεί σε σκέτη ολιγάριθμη συγκέντρωση φασιστών (οι φωτογραφίες από την χτεσινή εκδήλωση είναι αποκαλυπτικές). Εδώ πρέπει να αναζητήσουμε την ρίζα των φράσεων που έγραψα χτες και επανέλαβα στην σημερινή εισαγωγή.

Ας ξεχάσουμε τις αναφορές για 1500 και 3500 νεκρούς και ας πάρουμε ως σωστό τον μικρότερο αριθμό θυμάτων, το 708 του Καψάσκη. Αυτοί οι άνθρωποι δεν φύτρωσαν κάπου μόνοι τους. Είχαν γονείς, παιδιά, συζύγους, αδέλφια, κουνιάδια, μπατζανάκια, φίλους, γείτονες, συναδέλφους... Όπως και να το κάνουμε, σε κάθε έναν απ' αυτούς τους νεκρούς θα έπρεπε να αναλογούσαν και πέντε-δέκα (τουλάχιστον) ζωντανοί, που θα πήγαιναν στο ετήσιο μνημόσυνό τους. Κάθε χρόνο, δηλαδή, θα έπρεπε να βρίσκονταν στο μνημόσυνο τουλάχιστον πέντε χιλιάδες άνθρωποι, οι οποίοι θα πήγαιναν για να τιμήσουν κάποιον δικό τους, άσχετα αν εκείνος ήταν πατριώτης ή προδότης, αγρότης ή χωροφύλακας, παιδί ή γέρος. Κι όμως, από τα πρώτα κιόλας χρόνια, όλοι αυτοί ήσαν ελάχιστοι. Κι όταν έπαψε το κράτος να στέλνει κόσμο με το ζόρι (φαντάρους και σχολεία), απόμειναν μια χούφτα αμετανόητοι δωσίλογοι κι ένα μάτσο φασιστοειδή να ορκίζονται εκδίκηση...

Δείτε τι γίνεται στο Δίστομο ή στα Καλάβρυτα. Εκεί όπου υπάρχουν πραγματικά αθώα θύματα, υπάρχουν και πολλοί που όχι απλώς τους θυμούνται αλλά κινούν γη και ουρανό για την δικαίωσή τους. Τα μνήματά τους είναι πάντα περιποιημένα και πάντα βρίσκεται κάποιος να ανάψει το καντήλι τους ή έστω ένα κερί στην μνήμη τους. Μόνο στον Μελιγαλά υπάρχουν τάφοι "αθώων" παρατημένοι στην τύχη τους, χορταριασμένοι, χωρίς ονόματα, χωρίς καντήλια. Λες και οι επιζώντες δεν θέλουν να θυμούνται τους αδικοχαμένους νεκρούς τους... Αλήθεια, ποιοι είναι θαμένοι εκεί; Οι σφαγμένοι στην πηγάδα ταγματασφαλίτες; Τα θύματα της μάχης κι απ' τις δυο πλευρές; Αυτοί που εκτελούσαν οι ταγματασφαλίτες στο στρατόπεδό τους; Αυτοί που σκότωσαν οι ταγματασφαλίτες πηγαίνοντας από την Καλαμάτα στον Μελιγαλά; Κάποιος που σκοτώθηκε πέφτοντας από το μουλάρι καθώς πήγαινε στο χτήμα του; Μήπως υπάρχουν και άδειοι τάφοι ανάμεσά τους;

Και πιο πάνω, στον χώρο του προσκυνήματος, ένας μαζικός τάφος. Μαζικός τάφος! Λες και μιλάμε για τις Πλαταιές ή τις Θερμοπύλες κι όχι για ένα γεγονός χτεσινό, για το οποίο επιβάλλεται να γνωρίζουμε ονόματα. Λες κι αυτοί οι "ανώνυμοι νεκροί" δεν είχαν κάποιον δικό τους άνθρωπο να τους αναζητήσει. Προσκύνημα σε μαζικό τάφο, όπου θα μπορούσαν να βρίσκονται θαμμένοι δίπλα-δίπλα θύματα και θύτες, πού ξανακούστηκε; Πού υπάρχουν προσκυνητές αθώων θυμάτων, δίχως να κρατούν φωτογραφίες των ανθρώπων τους, δίχως να αναζητούν τους φονιάδες τους, δίχως να μιλούν σε κάποιον ερευνητή ή, έστω, απλό δημοσιογράφο για τον αδικοχαμένο συζυγό τους ή τον αδικοσκοτωμένο γονιό τους;

Τέσσερα χρόνια πριν τα γεγονότα του Μελιγαλά, στα βουνά τής Αλβανίας άφησαν τα κοκκαλά τους εκατοντάδες έλληνες στρατιώτες καθώς κυνηγούσαν τους Ιταλούς. Εβδομήντα χρόνια αργότερα, οι απόγονοί τους (οι περισσότεροι των οποίων ήσαν αγέννητοι όταν εκείνοι οι στρατιώτες πέθαιναν) έχουν αποδυθεί σε μια επίπονη διαδικασία αναγνώρισης των λειψάνων και μεταφοράς τους στην Ελλάδα, για να θαφτούν σε δικό τους μνήμα, με το όνομά τους σ' έναν σταυρό κι ένα καντήλι που θ' ανάβεται γι' αυτούς. Αντίθετα, στον Μελιγαλά, ο Καψάσκης ξέθαψε τα πτώματα πριν περάσει ένας χρόνος αλλά κανείς δεν ενδιαφέρθηκε να τα αναγνωρίσει και ξαναθάφτηκαν σε μαζικό τάφο. Κι εμείς διαφωνούμε σήμερα για τον αν τα θύματα της πηγάδας ήσαν 708 ή 1200 ή 2500 ή... όσα θέλει ο καθένας, ανάλογα με το τι βολεύει όχι την αλήθεια αλλά τους σκοπούς του.

Μελιγαλάς, χτες, 18/9/2016. "Μνημόσυνο αθώων" από τρεις, έναν κούκο και κάτι χρυσαυγήτες...

Εμείς εδώ δεν θα συνωμοσιολογήσουμε υποστηρίζοντας ότι όλοι αυτοί οι τάφοι είναι άδειοι. Μόνο που είμαστε υποχρεωμένοι να παρατηρήσουμε ότι οι συντριπτικά περισσότεροι φίλοι και συγγενείς των νεκρών προτίμησαν να ξεχάσουν τους δικούς τους ανθρώπους, να τους διαγράψουν από την μνήμη τους. Προφανώς, επειδή δεν είχαν ούτε την διάθεση ούτε το κουράγιο να εμφανίζονται στην κοινωνία ως φίλοι ή συγγενείς ταγματασφαλιτών. Δυστυχώς γι' αυτούς, έτσι όπως εξελίχθηκε η ιστορία στον Μελιγαλά, δεν γινόταν να επαναλάβουν αυτό που έγινε κατά κόρο σε ολόκληρη την χώρα, δηλαδή να παρουσιάσουν τους νεκρούς δωσίλογους είτε ως πατριώτες εκτελεσμένους από τον κατακτητή είτε ως αθώα θύματα των κομμουνιστοσυμμοριτών. Και, δυστυχώς για την εθνικοφροσύνη, αυτή η σιωπή της κατ' επιλογή λήθης συνιστά την πλέον εύγλωττη ομολογία για το ποιόν των ταγματασφαλιτών.