Η Σύσκεψη του Εβιάν (το προσφυγικό πριν 80 χρόνια)

Ανάμεσα στα σχόλια που άκουσα τις τελευταίες μέρες περί προσφύγων, ήταν και κάποιο που με έβαλε σε σκέψεις. Δεν μπορώ να το μεταφέρω εδώ κατά λέξη αλλά η κεντρική του ιδέα ήταν ότι η δύση αιφνιδιάστηκε από την απότομη και ογκώδη προσφυγική ροή και γι' αυτό οι αντιδράσεις της με κλείσιμο συνόρων, επαναπροωθήσεις κλπ δείχνουν και σπασμωδικές και αποσπασματικές. Με απλά λόγια, δηλαδή, η δύση βρέθηκε όχι απλώς προ απροόπτου αλλά προ μιας πρωτοφανούς καταστάσεως και γι' αυτό αντιδρά σαν να κάνει ό,τι της κατεβαίνει στο κεφάλι.

Η αλήθεια είναι τελείως διαφορετική. Αν η "αποσπασματική και σπασμωδική" αντίδραση της δύσης δεν γίνεται βάσει προδιαγεγραμμένου σχεδίου, τότε οι ηγέτες της είναι είτε ανιστόρητοι είτε ηλίθιοι είτε και τα δυο μαζί. Βλέπετε, το ίδιο φαινόμενο των απότομων και ογκωδών προσφυγικών ροών εμφανίστηκε σχετικά πρόσφατα στην ιστορία. Πριν 80 μόλις χρόνια, όταν οι εθνικοσοσιαλιστές τού Αδόλφου Χίτλερ ανέλαβαν την εξουσία στην Γερμανία και άρχισαν τους διωγμούς κατά των εβραίων.

[από την βρεττανική Daily Express, 17/10/1938]

Από τις πρώτες μέρες του ως καγκελλαρίου, ο Χίτλερ έδειξε τις προθέσεις του, εξαπολύοντας μποϋκοτάζ κατά των επιχειρήσεων που ανήκαν σε άτομα εβραϊκής καταγωγής. Την 1η Απριλίου 1933 τα μέλη των ταγμάτων εφόδου (Sturmabteilung - SA) του  Ερνστ Ρεμ και των μοιρών ασφαλείας (Schutzstaffel - SS) του Χάινριχ Χίμμλερ στήνονται έξω από τα καταστήματα που ανήκουν σε εβραίους και "συστήνουν" στον κόσμο να προτιμήσει καταστήματα που ανήκουν σε γερμανούς ενώ δεν διστάζουν να σημαδέψουν τις προσόψεις των εβραϊκών καταστημάτων με την λέξη Jude. Στις 15 Νοεμβρίου 1935, κατά την ετήσια κομματική συγκέντρωσή τους στην Νυρεμβέργη, οι ναζί ανακοινώνουν ότι προωθούν νομοθεσία βάσει της οποίας οι εβραίοι θα καθίστανται πολίτες δεύτερης κατηγορίας και θα στερούνται σχεδόν όλων των πολιτικών δικαιωμάτων τους ενώ εισάγεται η έννοια του "φυλετικού ονείδους" ως βαρύτατου ποινικού αδικήματος. Αυτό σημαίνει ότι απαγορεύονταν οι γάμοι αλλά και οι απλές ερωτικές σχέσεις μεταξύ εβραίων και μη εβραίων. Και, βέβαια, την νύχτα της 9ης Νοεμβρίου 1938, ανήμερα της επετείου τού "κινήματος της μπυραρίας" (1923), εξαπολύεται το περίφημο πογκρόμ κατά των εβραίων, το οποίο έμεινε στην ιστορία ως η σφαγή της Νύχτας των Κρυστάλλων.

Σύμφωνα με την απογραφή του Ιουνίου 1933, οι εβραίοι της Γερμανίας ανέρχονταν σε μισό εκατομμύριο περίπου. Όμως, οι "νόμοι της Νυρεμβέργης" όριζαν ότι εβραίοι θεωρούνταν και όσοι είχαν τουλάχιστον έναν παππού ή γιαγιά που ανήκε στην εβραϊκή θρησκεία. Έτσι, οι "κατά νόμον" εβραίοι έφταναν ή και ξεπερνούσαν τις 750.000 ψυχές. Φυσικά, όλοι αυτοί καταλάβαιναν την τύχη που τους περίμενε στην χώρα τους και άρχισαν να αναζητούν καταφύγιο σε άλλες χώρες.

Η δύση θορυβήθηκε από τον απότομα αυξανόμενο αριθμό εβραίων προσφύγων. Έτσι, τον Ιούλιο του 1938 συναντήθηκαν στο Εβιάν-λε-Μπαιν της Γαλλίας εκπρόσωποι 32 κρατών της Ευρώπης, της Ωκεανίας και της βορείου Αμερικής, προκειμένου να συζητήσουν το πρόβλημα. Στην σύσκεψη παραβρέθηκαν περισσότερες από εκατό οργανώσεις συμπαράστασης προς τους εβραίους πρόσφυγες ενώ τις εργασίες της κάλυψαν εκατοντάδες δημοσιογράφων.

Πρώτη παρένθεση. Θα ήθελα να προκαλέσω τον αναγνώστη, ζητώντας του να μαντέψει την κατάληξη της σύσκεψης αλλά η τραγικότητα του πράγματος μου κόβει κάθε διάθεση για παιχνίδια. Κλείνω, λοιπόν, αυτή την παρένθεση και συνεχίζω.

Από την Σύσκεψη του Εβιάν, 13/7/1938: Όρθιος ο εκπρόσωπος των ΗΠΑ πρέσβυς Μύρων Τσαρλς Ταίυλορ.

Όλοι οι ηγέτες και οι εκπρόσωποί τους, οι οποίοι συμμετείχαν στην σύσκεψη, είχαν ένα κοινό σημείο στις ομιλίες τους: καταδίκασαν τις διώξεις των εβραίων από το γερμανικό κράτος. Κι αν δεν υπήρχε η λιλιπούτεια Δομινικανή Δημοκρατία, θα είχαν άλλο ένα κοινό σημείο: πρότειναν το κλείσιμο των συνόρων τους στους εβραίους πρόσφυγες και, παράλληλα, την θέσπιση αυστηρότερων κανόνων για να αναγνωριστεί κάποιος ως πρόσφυγας αλλά και δραστικό περιορισμό των χορηγούμενων εγκρίσεων σε αιτήσεις ασύλου. Η μόνη χώρα που χάλασε την μανέστρα των "δημοκρατών" της δύσης, ήταν η προαναφερθείσα μικρή χώρα τής Καραϊβικής, η οποία δήλωσε ότι θα αύξανε τις εγκρίσεις των αιτήσεων παροχής ασύλου και θα δεχόταν στο έδαφός της 100.000 πρόσφυγες! (*)

Η σύσκεψη δεν έκανε το αφτί τού Χίτλερ να ιδρώσει. Αντίθετα, ο γερμανός δικτάτορας έκανε και πλάκα: "Μπορώ μόνο να ελπίζω και να περιμένω ότι ο υπόλοιπος κόσμος, ο οποίος τρέφει τόση συμπάθεια γι' αυτούς τους εγκληματίες (δηλ.: τους εβραίους), θα αποδειχθεί τουλάχιστον αρκετά γενναιόδωρος ώστε να μετατρέψει αυτή την συμπάθεια σε πρακτική βοήθεια. Εμείς, από την μεριά μας, είμαστε έτοιμοι να θέσουμε αυτούς τους εγκληματίες στην διάθεση αυτών των κρατών, στέλνοντάς τους ακόμη και με πολυτελή κρουαζιερόπλοια" (**). Άψογος στο τρολλάρισμα ο Αδόλφος!

Την ίδια ώρα, από το βήμα της σύσκεψης, ο υπουργός εμπορίου της Αυστραλίας υποστράτηγος Τόμας Γουάιτ δήλωνε κυνικά: "Η Αυστραλία δεν έχει φυλετικό πρόβλημα και δεν επιθυμεί να εισαγάγει ένα" (***). Ο εκπρόσωπος του Καναδά ισχυρίστηκε ειρωνικά ότι "απλώς η χώρα μας δεν είναι αρκετά μεγάλη ώστε να μπορεί να δεχτεί εβραίους πρόσφυγες" και όταν ρωτήθηκε πόσους θα μπορούσε να δεχτεί, απάντησε: "ένας είναι πάρα πολλοί". Την επόμενη χρονιά, η Μεγάλη Βρεττανία επέβαλε το κλείσιμο των "παράνομων" εβραίων προσφύγων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Μετά την σύσκεψη του Εβιάν, σε όλη την δύση εκδηλώθηκε ένας έντονος "αντιπροσφυγισμός". Όλοι έβλεπαν τους πρόσφυγες ως απειλή για τις οικονομίες τους, που είχαν ακόμη ανοιχτές πληγές από το κραχ του 1929. Εκκωφαντικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι η γερουσία των ΗΠΑ απέρριψε το νομοσχέδιο Βάγκνερ-Ρότζερς, το οποίο προέβλεπε την αποδοχή εισόδου στην χώρα 20.000 παιδιών εβραϊκών οικογενειών από την Γερμανία (****). Και πιο γνωστό περιστατικό είναι αυτό με το πλοίο St Louis, το οποίο διέσχισε τον Ατλαντικό με 937 εβραίους πρόσφυγες και πηγαινοερχόταν επί μέρες ανάμεσα σε Καναδά, ΗΠΑ και Κούβα ώσπου, τελικά, αφού πουθενά δεν επετράπη στους επιβάτες του να αποβιβαστούν, επέστρεψε στην Ευρώπη (*****).

Δεύτερη παρένθεση. Επειδή εγώ έχω σιχαθεί το θέμα και αρνούμαι να συνεχίσω, όποιος αναγνώστης δεν βαριέται ας αναζητήσει μόνος του στο διαδίκτυο τις ανατριχιαστικές λεπτομέρειες μιας παρόμοιας ιστορίας με το παναμαϊκής σημαίας σαπιοκάραβο Στρούμα (ναυπηγημένο το... 1867!), του εφοπλιστή Γιάννη Παντελή. Πάει κι αυτή η παρένθεση.

Ο Χαΐμ Βάιζμαν (κατοπινός πρώτος πρόεδρος του Ισραήλ) συνόψισε τα αποτελέσματα της Σύσκεψης του Εβιάν με μια χαρακτηριστική και πικρή φράση: "Ο κόσμος φαίνεται πως έχει χωριστεί σε δυο κομμάτια: στα μέρη όπου οι εβραίοι δεν μπορούν να ζήσουν και στα μέρη όπου δεν μπορούν να πάνε". Σημειωτέον ότι ο Βάιζμαν είχε προσκληθεί στην σύσκεψη μαζί με την Γκόλντα Μέιρ (κατοπινή τέταρτη πρωθυπουργός του Ισραήλ) αλλά δεν τους επετράπη να μιλήσουν.

27/5/1939: Το St Louis στέκει αγκυροβολημένο αρόδο στο λιμάνι της Αβάνας. Έμεινε εκεί επί έξι ημέρες,
χωρίς να του επιτραπεί να δέσει κι ύστερα επέστρεψε στην Ευρώπη. Στις 17/6/1939 θα έδενε στην Αμβέρσα.

Πόσο "πρωτόγνωρο" είναι το προσφυγικό πρόβλημα, λοιπόν, για την "δημοκρατική" δύση; Ποιά διδάγματα αποκόμισαν από την Ιστορία οι ταγοί του "ελεύθερου κόσμου"; Ογδόντα χρόνια έχουν περάσει αλλά το μυαλό τους δεν μπορεί να πάει δυο βήματα πέρα από τα κλειστά σύνορα και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Και, βέβαια, δεν έχουν μάθει ότι το μίσος προς τους πρόσφυγες λειτουργεί ως το καλύτερο λίπασμα για το παράσιτο που λέγεται φασισμός...


---------------------------------------------------------------
(*) Αξίζει να σημειώσουμε ότι εκείνη την εποχή ηγέτης τής Δομινικανής Δημοκρατίας ήταν ο επί τριακονταετία δικτάτορας (1930-1961) Ραφαήλ Λεωνίδας Τρουχίγιο. Στην σύσκεψη του Εβιάν τον εκπροσώπησε ο αδελφός του Βιργίλιος Τρουχίγιο Μολίνα.
(**) Απόσπασμα σε μετάφραση από το: Ronnie S. Landau, "The Nazi Holocaust", I.B.Tauris, 2006, σελίδα 138.
(***) Η προστυχιά του Γουάιτ "στολίζει" σήμερα το Γιαντ Βάσσεμ, το Μουσείο Ολοκαυτώματος της Ιερουσαλήμ.
(****) Ανάμεσα στα παιδιά που θα πήγαιναν στις ΗΠΑ αν περνούσε το νομοσχέδιο, ήταν και η γνωστή Άννα Φρανκ.
(*****) Η ιστορία του St Louis είναι το θέμα της ταινίας Το ταξίδι των καταραμένων (Voyage of the damned, 1976) του Στούαρτ Ρόζενμπεργκ (Φαίυ Νταναγουαίυ, Λη Γκραντ), βασισμένης στο ομότιτλο βιβλίο του Γκόρντον Τόμας.