Το τέλος των ψευδαισθήσεων

Χαίρομαι που το χτεσινό κείμενό μου, αν και μάλλον απλό στην σύλληψή του, έγινε αφορμή για μερικά εξαιρετικής ποιότητας σχόλια. Παρ' ότι δεν είχα καμμιά διάθεση να κάνω μαρξιστική ανάλυση του κινεζικού φαινομένου αλλά απλώς να καταδείξω την πλάνη όσων επιμένουν να μιλούν για "θαύμα", οι αναγνώστες συμπλήρωσαν (μάλλον επαρκώς) αυτό το κενό. Ας προσθέσω κι εγώ, λοιπόν, δυο-τρεις σκέψεις ακόμη στο ίδιο θέμα.

Η αναφορά μου στην Κίνα έχει να κάνει με το γεγονός ότι η κινεζική φούσκα αποτελεί την τρίτη συνεχόμενη "υποκρίση" (αν μου επιτρέπεται ο νεολογισμός) στην μεγάλη κρίση που βιώνει ο καπιταλισμός εδώ κι εφτά χρόνια. Η αρχή έγινε με την κρίση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ, συνεχίστηκε με την κρίση στην Ευρωπαϊκή Ένωση (κυρίως στην ευρωζώνη) και τώρα ήρθε η σειρά τής Κίνας.

Η εξέλιξη της παγκόσμιας "φούσκας χρέους" (ιδιωτών, επιχειρήσεων και κρατών συνολικά) διαχρονικά.
Είναι σαφής η αλματώδης αύξηση επί παγκοσμιοποίησης, μετά την οπισθοχώρηση του κομμουνισμού το 1990.
- Μπλε γραμμή, μέτρηση αριστερά: Παγκόσμιο χρέος σε τρισ. δολλάρια
- Διακεκομμένη γραμμή, μέτρηση αριστερά: Παγκόσμιο ΑΕΠ σε τρισ. δολλάρια
- Κόκκινη γραμμή, μέτρηση δεξιά: Παγκόσμιο χρέος ως ποσοστό επί του παγκόσμιου ΑΕΠ

(Πηγή: InvestmentWatch)

Όσο κι αν δεν αρέσει σε πολλούς, οι τρεις υποκρίσεις όχι μόνο είναι αλληλένδετες αλλά έχουν κι ένα κοινό χαρακτηριστικό: ξεσπάνε τοπικά αλλά, λόγω παγκοσμιοποίησης, έχουν παγκόσμιες επιπτώσεις. Βέβαια, και οι τρεις άρχισαν με το σκάσιμο μιας φούσκας. Στις ΗΠΑ η φούσκα δημιουργήθηκε από τα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια χαμηλής εξασφάλισης (subprime), στην Ευρώπη από την αλόγιστη και εξαιρετικά επικίνδυνη έκθεση του τραπεζικού συστήματος σε υψηλού κινδύνου επενδύσεις (υψηλή μόχλευση) και στην Κίνα από την ανάληψη υψηλών ιδιωτικών χρεών υπό την προσδοκία εξ ίσου υψηλών -πλην, εντελώς αβέβαιων- κερδών. Κι αφού οι φούσκες σκάνε νομοτελειακά πάντα και παντού, είναι σίγουρο πως σκάνε ακόμη και στην Κίνα.

Πριν την καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, οι ανωμαλίες στην οικονομία μιας χώρας εξομαλύνονταν με αυτόματο τρόπο. Όσο η παγκόσμια οικονομία ακμάζει, μία μεμονωμένη εθνική οικονομία μπορεί να παίρνει διάφορα μέτρα (π.χ. υποτίμηση του νομίσματος, εξισωτικούς δασμούς, επιδοτήσεις των εξαγωγών κλπ) μέχρι να γίνει και πάλι ανταγωνιστική. Όμως, σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, η εξέλιξη είναι διαφορετική. Η παγκόσμια οικονομία ως σύνολο δεν μπορεί να κάνει νομισματική υποτίμηση. Μπορεί να γίνει μόνον πιο παραγωγική αλλά όχι πιο ανταγωνιστική. Όλες οι μεγάλες οικονομικές περιοχές του κόσμου (ΗΠΑ, Ευρωπαϊκή Ένωση, Ρωσία, Κορέα, Νοτιοανατολική Ασία, προ καιρού η Βραζιλία, τώρα και η Ιαπωνία με την Κίνα)  έχουν δοκιμάσει την δική της κρίση καθεμιά τα τελευταία 20-30 χρόνια. ¨Ετσι, δεν υπάρχουν πια άθικτοι, οι οποίοι θα μπορούσαν να αναλάβουν ρόλο παγκόσμιας οικονομικής ατμομηχανής, με αποτέλεσμα το τραίνο να έχει κόψει ταχύτητα και η ανάπτυξη να επιβραδύνεται σταθερά. Για παράδειγμα, τον Απρίλιο το Δ.Ν.Τ. εκτιμούσε ότι ο ρυθμός της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης για το 2015 θα ανέλθει στο 3,5 %. Τον Ιούλιο η πρόβλεψή του έπεσε στο 3,3 %. Η κινεζική κρίση θα πιέσει το ποσοστό αυτό ακόμη πιο χαμηλά, ίσως και κάτω από 3%.

Το 0,6% του πληθυσμού της γης νέμεται το 39,3% του πλούτου της.

Η ρίζα τού κακού έχει προσδιοριστεί από την μαρξική θεωρία και λέγεται "υπερσυσσώρευση κεφαλαίων". Για να κινείται ομαλά μια οικονομία, πρέπει οι αποταμιεύσεις της να ισούνται προς τις επενδύσεις της. Επειδή, όμως, η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση οδηγεί στην συγκέντρωση του πλούτου σε λίγα χέρια, το κεφάλαιο ενδιαφέρεται όλο και λιγώτερο για επενδύσεις που δεν υπόσχονται υψηλά κέρδη. Έτσι, λοιπόν, παρατηρείται το φαινόμενο που ο πρώην διοικητής τής Fed Μπεν Μπερνάνκι είχε αποκαλέσει "αποταμιευτική πλημμύρα". Δημιουργείται, δηλαδή, ένας λιμνάζων πλούτος παγκοσμίως, με αποτέλεσμα να φρενάρει η ανάπτυξη. Για να αποκατασταθεί η σχέση ισότητας, οι μεν κεντρικές τράπεζες μειώνουν τα επιτόκια (ώστε αφ' ενός μεν να κάνουν ασύμφορη την αποταμίευση αφ' ετέρου δε να αυξήσουν την ζήτηση χρήματος) οι δε κυβερνήσεις μεταφέρουν φτηνό χρήμα από τους αποταμιευτές προς τις επιχειρήσεις μέσω των προγραμμάτων δημοσίων επενδύσεων τα οποία χρηματοδοτούνται από την αυξημένη φορολόγηση των πολιτών τους.

Παρένθεση. Όλοι όσοι φοβούνταν ή εξακολουθούν να φοβούνται πιθανό κούρεμα των καταθέσεών τους (όπως έγινε πριν δυόμισυ χρόνια στην Κύπρο), ας ρίξουν μια ματιά στο υπόλοιπο του τραπεζικού τους λογαριασμού κι ας το συγκρίνουν με το προ πενταετίας υπόλοιπο. Θα διαπιστώσουν ότι οι καταθέσεις τους έχουν ήδη κουρευτεί με την ψιλή και οσονούπω θα μείνουν γουλί. Κλείνει η παρένθεση.

Το κακό είναι ότι το σύστημα μπούκωσε και δεν δουλεύει άλλο. Πρόκειται για το τέλος των ψευδαισθήσεων. Η μετατόπιση αξιών από την εργασία προς το κεφάλαιο έφτασε στο όριό της. Η αύξηση της παραγωγικότητας, της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας έχει νόημα εφ' όσον κάπου έξω υπάρχει μια ανθούσα οικονομία που θα αγοράζει τις εξαγωγές μας. Όμως, σε συνθήκες παγκοσμιοποιημένης καπιταλιστικής ύφεσης, κάτι τέτοιο δεν ισχύει πια. Είναι, λοιπόν, αδήριτη η ανάγκη να τονωθούν οι εγχώριες καταναλώσεις, μετατοπίζοντας αντίστροφα πλέον αξίες: από το κεφάλαιο προς την εργασία. Και όσο τα κράτη (ανάμεσά τους και η Κίνα, φυσικά) δεν κάνουν τίποτε γι' αυτό, τόσο περισσότερο πλησιάζουν στο χείλος τού γκρεμού. Ο κρότος που θα κάνουν και ο μπουχός που θα σηκώσουν πέφτοντας, θα είναι ευθέως ανάλογοι του μεγέθους τους.