Πώς φτάσαμε στο "δυστυχώς, επτωχεύσαμεν" (5)

Πριν περάσουμε στην μετά Όθωνα εποχή, αξίζει τον κόπο να σταθούμε λίγο σε ένα γεγονός του 1859, το οποίο πέρασε στην ιστορία ως "Σκιαδικά". Ίσως να παρέβλεπα το συγκεκριμένο περιστατικό αλλά ας όψεται ο πρόσφατος "τηλεκαυγάς" Μεταξόπουλου-Κορομηλά με αφορμή ένα...καπέλλο, που μου το θύμισε! Πάμε, λοιπόν, πίσω στο 1859.

Η λιτότητα και η επακόλουθη φτώχεια του κόσμου, απότοκο της στραγγαλιστικής επέμβασης των ξένων στα οικονομικά (και όχι μόνο) του τόπου, έψαχναν διέξοδο εκτόνωσης. Και, όπως γίνεται συνήθως, το πρώτο βήμα έγινε από την νεολαία της εποχής, ιδιαίτερα δε από τους φοιτητές. Αξίζει να σημειωθεί ότι, εκείνη την εποχή, οι φοιτητές του Πανεπιστημίου της Αθήνας δεν ήσαν περισσότεροι από 500.

Το 1859, λοιπόν, οι μαθητές των γυμνασίων και οι φοιτητές αποφάσισαν να κυκλοφορούν φορώντας επιδεικτικά κάτι ψαθάκια (στην καθαρεύουσα: σκιάδια) από την Σίφνο, θέλοντας να διαδηλώσουν αφ' ενός μεν την αντίθεσή τους προς τον ξενόφερτο βασιλιά αφ' ατέρου δε την αποστροφή τους προς τα δυτικού τύπου καπέλλα (ημίψηλα, ρεπούμπλικες κλπ), τα οποία φορούσαν οι ανώτερες αστικές τάξεις. Η αστυνομία αντέδρασε αμέσως και χαρακτήρισε "εχθρούς του κράτους" και "συνωμότες" όσους φορούσαν ντόπια "σκιάδια".

Την Κυριακή 10 Μαΐου, στον χώρο του αθηναϊκού περιπάτου στο Πεδίο του Άρεως (Πολύγωνο), μπροστά στο βασιλικό ζεύγος και ενώ έπαιζε η στρατιωτική μπάντα (μοναδικός τρόπος διασκέδασης της εποχής), εμφανίσθηκαν ομάδες νέων με τα εκ Σίφνου σκιάδια. Τότε, οι αστυνομικές αρχές, σε συνεργασία με τους εμπόρους εισαγόμενων καπέλλων (οι οποίοι έβλεπαν τις δουλειές τους να πέφτουν εξ αιτίας των σιφνιώτικων σκιαδίων), έβαλαν μερικούς τραμπούκους ("αγανακτισμένους πολίτες", με τη σύγχρονη ορολογία) να προκαλέσουν επεισόδια εναντίον των φοιτητών και των μαθητών. Αμέσως "ο διευθυντής της αστυνομίας διέταξεν τους κλητήρας του να επιτεθούν κατά των μαθητών, εξ ών τινάς συνέλαβον δια να τους φυλακίσωσι" ("Αυγή", 11/5/1859). Ο Όθωνας και η Αμαλία έμειναν να παρακολουθούν αδιάφορα τον ξυλοδαρμό μετά...μουσικής.

Η εξέλιξη των γεγονότων ήταν απρόβλεπτη. Η τεράστια ένταση που δημιουργήθηκε, λειτούργησε καταλυτικά στην συνείδηση των πολιτών. Επί δυο ημέρες, η Αθήνα είχε όψη πολιορκημένης πόλης. Οι φοιτητές και οι μαθητές κλείστηκαν στο Πανεπιστήμιο, παρά την προσπάθεια του πρύτανη να εμποδίσει την, ιστορικά, πρώτη κατάληψη πανεπιστημιακού χώρου. Όμως, οι αρχές ήσαν αδίστακτες. Στρατός και χωροφυλακή εισέβαλαν στο Πανεπιστήμιο ενώ, παράλληλα, εκδόθηκε διαταγή κλεισίματος του "πανεπιστημιακού καταστήματος" για μια βδομάδα.

Μπορεί η εξέγερση της νεολαίας να κατεπνίγη αλλά δρομολόγησε εξελίξεις οι οποίες επιδρούν ακόμη και σήμερα. Για πρώτη φορά στην ιστορία του τόπου εμφανίζεται δυναμικά στην πολιτική σκηνή ένα ευρύτερο κίνημα νεολαίας, στο οποίο αναμειγνύονται -πέραν των μαθητών και των φοιτητών- καθηγητές, προοδευτικοί λόγιοι, πολιτικοί, άνθρωποι μεγαλυτέρων ηλικιών. Τότε πρωτοεμφανίστηκαν όλα εκείνα τα στοιχεία, τα οποία θα επανεμφανίζονται πλέον σε κάθε φοιτητική εξέγερση, μέχρι τις μέρες μας.

Τα "σκιαδικά" προκάλεσαν, όπως ήταν φυσικό, την έντονη αντίδραση της αντιπολίτευσης, η οποία έφερε το θέμα στο δεύτερο νομοθετικό σώμα της περιόδου, την Γερουσία. Στη έντονη και με...γρονθοκοπήματα συζήτηση που ακολούθησε, καταγράφεται -για πρώτη φορά στη νεοελληνική ιστορία- η παραβίαση του πανεπιστημιακού ασύλου. Ο γερουσιαστής Δ. Χρηστίδης, αναφερόμενος στην έφοδο του στρατού και της χωροφυλακής και την παραμονή τους στο Πανεπιστήμιο, την θεωρεί ενέργεια "κατά του ασύλου των επιστημών" και αναπτύσσει την άποψη ότι το Πανεπιστήμιο, ως "ναός του πνεύματος", πρέπει να απολαμβάνει το προνόμιο του απαραβίαστου για τους πάντες. Πρόκειται για μια συζήτηση, η οποία έκτοτε θα συνεχίζεται με πάθος, μέσα κι έξω από τα Πανεπιστήμια. Μια συζήτηση, η οποία άρχισε στην Ευρώπη το 1200 και συνεχίζεται σε όλον τον κόσμο μέχρι σήμερα, αποδεικνύοντας ότι, όπως όλα τα δικαιώματα, το άσυλο είναι συνάρτηση όχι νομικών περιορισμών αλλά, κυρίως, της δυναμικής των φορέων που το υπερασπίζονται.

Συμπερασματικά, τα "σκιαδικά" καταγράφονται ως η πρώτη και δυναμική είσοδος της σπουδάζουσας κοινότητας στο κεντρικό πολιτικό γίγνεσθαι του τόπου. Ως κίνημα δε, περιεβλήθη με τόση αίγλη και δημιούργησε τόσο ρεύμα ώστε βοήθησε στην ταχύτατη ωρίμανση εκείνων των συνθηκών οι οποίες θα οδηγήσουν δυο χρόνια αργότερα στην πτώση της δυναστείας των Βίττελσμπαχ.