Η αναγκαιότητα της βίας

"Οι διαφορές στην Δημοκρατία δεν λύνονται με την βία αλλά με τον διάλογο"... "Το δίκιο δεν το βρίσκεις με την βία αλλά με την πειθώ"... "Είναι θεμιτό να διεκδικεί κανείς αλλά σε καμμιά περίπτωση δεν πρέπει να παρανομεί"...

Με τέτοια λόγια οι ταγοί μας (πολιτικοί, δημοσιογράφοι, τραπεζίτες, μεγαλοβιομήχανοι κλπ) προσπαθούν να χειραγωγήσουν την λαϊκή αντίδραση κάθε φορά που καταλαβαίνουν πως το ποτάμι της οργής φουσκώνει απειλητικά. Η καραμέλλα τους είναι παλιά αλλά το πιπίλισμά της εξακολουθεί. Άραγε, πόσο δίκιο έχουν όσοι αρνούνται να δεχτούν ότι η βία και η ανυπακοή στην καθεστηκυία νομοθεσία αποτελούν στοιχεία sine qua non της λαϊκής πάλης για πρόοδο;

Μια πρώτη απάντηση βρίσκουμε στους στίχους του Κώστα Βάρναλη: "Την πόρτα αν δεν ανοίγει, τη σπαν, σας είπα. / Τι στέκεστε, τι γέρνετε σκυφτοί; / Λαέ σκλάβε, δειλέ, ανανιώσου, χτύπα! / Και κέρδισε μονάχος το ψωμί". Εξ άλλου, ας αναρωτηθούμε τι εννοεί ο Σικελιανός όταν λέει "ομπρός, βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω από την Ελλάδα".  Πώς το βλέπει, άραγε, να γίνεται αυτό το "σήκωμα"; Με ψιλοκουβεντούλα γύρω από ένα τραπέζι;

Τέλος πάντων. Μια χαρά τα λένε οι ποιητές μας, αλλά δεν βλάφτει να ρίξουμε κι ένα βλέμμα στην ιστορία. Για να φανταστούμε, λόγου χάρη, τον Σπάρτακο να οργανώνει την επανάσταση των δούλων δίχως να μεταχειρίζεται βία. Τι θα μπορούσε να κάνει; Κατ' αρχάς, αν του βάλουμε ως δεδομένο να μη παρανομήσει, ούτε διάλογο δεν θα μπορούσε να κάνει, μιας και η ρωμαϊκή νομοθεσία θεωρούσε τον δούλο ως res (=πράγμα) κι επομένως οι δούλοι δεν μπορούσαν να συνομιλούν με τα αφεντικά τους.

Να πάμε λίγο και στην ευρωπαϊκή ιστορία της εποχής της Αναγέννησης. Τότε, δηλαδή, που αναδείχθηκε η αστική τάξη, ανατρέποντας τον φεουδαρχισμό, με αιματηρούς αγώνες που κράτησαν πάνω από διακόσια χρόνια. Πώς στα κομμάτια θα ξεκουμπίζονταν οι φεουδάρχες, δίχως να πάρουν οι αστοί τα όπλα; Θα πείθονταν μέσα από έναν...γόνιμο διάλογο;

Ας έρθουμε και στο 1789. Αν θεωρήσουμε δεδομένη την μπούρδα περί μη βίας, δεν θα γινόταν ποτέ η Γαλλική Επανάσταση. Μάλιστα, για να πάμε λίγο παραπέρα, αν βάλουμε στην κουβέντα και το δεδομένο της μη παρανομίας (με την έννοια της υπακοής στους νόμους της άρχουσας τάξης), είμαστε υποχρεωμένοι να χαρακτηρίσουμε ως τρομοκράτες τον Ροβεσπιέρο, τον Δαντών, τον Μαρά, τον Βολταίρο, τον Μοντεσκιέ κι όλους τους εκφραστές του γαλλικού διαφωτισμού!

Υπ' αυτό το ηλίθιο πρίσμα, θα πρέπει να θεωρήσουμε εξ ίσου ως τρομοκράτες και τους πρωτεργάτες του πολέμου της αμερικανικής ανεξαρτησίας τον 18ο αιώνα. Οι Η.Π.Α., αυτός ο "προμαχώνας της σύγχρονης δημοκρατίας", στήθηκε ως ανεξάρτητο κράτος με αιματηρούς πολέμους κατά των άγγλων (αλλά και των γάλλων) αποικιοκρατών και ξεκαθάρισε τις οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές διαφορές βορρά-νότου με σκληρότατο εμφύλιο πόλεμο. Η παραδοχή της μη βίας και της μη παρανομίας εξομοιώνει τους πρωτεργάτες εκείνων των πολέμων με τον...Μπιν Λάντεν!

Και για να τελειώνουμε με κάτι δικό μας. Αν το σημερινό πλέγμα εξουσιών υπήρχε την εποχή του '21, ο Κολοκοτρώνης θα είχε βρεθεί στην πυρά μόλις ξεστόμισε το περίφημο "φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους". Κι αφού καιγόταν, θα ζητούσαμε από τον Ιμπραήμ να κουβεντιάσει πολιτισμένα μαζί μας για την τύχη της Ελλάδας...

Το συνηθισμένο λάθος που κάνουμε όταν μιλάμε για βία είναι ότι προσπαθούμε να εξετάσουμε το φαινόμενο γενικά κι αόριστα. Η εικόνα, όμως, γίνεται διάφανα ξεκάθαρη αν βάλουμε το ζήτημα στο απαραίτητο πλαίσιο: βία από ποιους κι εναντίον ποιων. Όσο εξαντλούμαστε σε φιλοσοφικές συζητήσεις, πέφτουμε σε αδιέξοδο. Βία εκδηλώνεται καθημερινά, έστω σε ήπιες μορφές. Οι εργάτες που απεργούν, οι μαθητές που κάνουν καταλήψεις και οι αγρότες που κλείνουν δρόμους, ασκούν βία ως απάντηση στην βία των κυβερνήσεων, των εργοδοτών, των κρατικών μηχανισμών. Η διαφορά είναι ότι η βία της εξουσίας είναι νομικά θεσμοθετημένη.

Αρκετά με το παραμύθιασμα. Καμμιά κοινωνική διεκδίκηση (πολύ δε περισσότερο, καμμιά επανάσταση) δεν είναι δυνατή χωρίς μαζική δράση, χωρίς εφαρμογή βίας και χωρίς ανυπακοή στους κρατούντες. Μόνο όταν δεν υπάρχει βία από την πλευρά της εξουσίας κατά της οποίας διεξάγεται ο αγώνας, δεν υπάρχει λόγος βίας από την πλευρά των διεκδικούντων. Αλλά επειδή κάτι τέτοιο είναι καθαρά θεωρητικό, η ένταση και οι μορφές της βίας εξαρτώνται κυρίως από την ένταση και τις μορφές βίας που μεταχειρίζονται οι θιγόμενοι.

Στην εποχή μας, ο κύριος αγώνας που διεξάγεται παντού είναι αυτός ανάμεσα στους λαούς και στο διεθνές κεφάλαιο. Κι είναι ένας αγώνας σκληρός αλλά με αποτέλεσμα δεδομένο, μιας και οι λαοί δεν έχουν άλλη διέξοδο παρά την νίκη. Στο κάτω-κάτω, αυτοί οι λαοί δεν φοβούνται την ήττα, αφού σ'  αυτή την περίπτωση δεν έχουν τίποτε περισσότερο να χάσουν παρά τις αλυσίδες τους. Κι όσο το κεφάλαιο γίνεται σκληρότερο (βλέπε μνημόνια, πολέμους, ρατσισμό κλπ), τόσο βιαιότερη πρέπει να γίνει η λαϊκή αντίδραση.