Το ενεργειακό παιχνίδι στην ανατολική Μεσόγειο (3)

Για να ολοκληρώσουμε όσα έχουμε εξετάσει ως τώρα, πρέπει να δούμε προσεκτικά ποια συμφέροντα αναμένεται να επικρατήσουν στους ενεργειακούς δρόμους της ανατολικής Μεσογείου. Και για να το καταφέρουμε, επιβάλλεται να λάβουμε υπ' όψη μας ορισμένα δεδομένα.

Κατ' αρχάς, στις 29 Δεκεμβρίου 2010, η Noble Energy (για την οποία κάναμε εκτενή αναφορά στο προχτεσινό σημείωμα) ανακοίνωσε μετά από νέες δοκιμές πως το κοίτασμα Λεβιάθιαν διαθέτει περίπου 16 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου, εκ των οποίων τα 453 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα βρίσκονται 130 χιλιόμετρα ανοιχτά της Χάιφα. Σύμφωνα με τον ισραηλινό τύπο, τα αποθέματα του Λεβιάθαν αποτιμώνται στα 90 δισ. δολλάρια και, με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία, εκτιμάται ότι είναι το μεγαλύτερο -σε αποθέματα- ενεργειακό κοίτασμα που έχει εντοπιστεί τα τελευταία 10 χρόνια, διπλάσιο από το γειτονικό κοίτασμα Ταμάρ. Οι παραπάνω ποσότητες του φυσικού αερίου εντοπίστηκαν κάτω από βραχώδη πλάκα, στον βυθό, σε βάθος μεγαλύτερο των 5.000 μέτρων, σε μια περιοχή 32.000 τετραγωνικών μιλίων ανάμεσα στο Ισραήλ, την Κύπρο, την Συρία και την χερσόνησο του Σινά. Σύμφωνα με τις έως τώρα εκτιμήσεις, η εξόρυξη δεν πρόκειται να ξεκινήσει πριν το 2017. Η αποκλειστική αξιοποίηση του συγκεκριμένου κοιτάσματος από το Ισραήλ εκτιμάται ότι θα μπορούσε να καλύψει τις ενεργειακές του ανάγκες για 100 χρόνια και ταυτόχρονα να το καταστήσει μεγάλη εξαγωγική δύναμη φυσικού αερίου σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σήμερα, το Ισραήλ εξαρτάται ενεργειακά αποκλειστικά από τρίτες χώρες, με κόστος πάνω από 1 δισεκατομμύριο δολάρια το χρόνο.

Εξ άλλου, λίγες μέρες πριν τις ανακοινώσεις για το Λεβιάθαν, στις 17 Δεκεμβρίου 2010, η Κύπρος και το Ισραήλ υπέγραψαν στη Λευκωσία συμφωνία με την οποία καθορίζονται τα όρια της μεταξύ τους ΑΟΖ. Η συμφωνία δίνει τη δυνατότητα στις δύο χώρες να συνεχίσουν τις έρευνες για υποθαλάσσια κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου, χωρίς ενδεχόμενες διαφωνίες για την εκμετάλλευσή τους. Ο λόγος για τον οποίο η Κύπρος επεδίωξε ταχύτατα τον ορισμό ΑΟΖ με το Ισραήλ, είναι το γεγονός ότι το φυσικό αέριο, που εντοπίστηκε στις περιοχές Λεβιάθαν και Ταμάρ, εφάπτεται του κυπριακού Οικοπέδου 12, στον θαλάσσιο χώρο της Κύπρου. Στο Οικόπεδο 12 εδράζεται το λεγόμενο κοίτασμα Κύπρος Α', επίσης πλούσιο σε φυσικό αέριο, την εκμετάλλευση του οποίου μεθοδεύει εντατικά η κυπριακή κυβέρνηση από το 2009.

Η Τουρκία αντέδρασε άμεσα στη συμφωνία Κύπρου-Ισραήλ, απειλώντας ότι "τέτοιες μονομερείς πρωτοβουλίες που αγνοούν τις επιθυμίες της τουρκοκυπριακής πλευράς θα έχουν αρνητικές συνέπειες στις διαπραγματεύσεις που γίνονται για τη διευθέτηση της κατάστασης στην Κύπρο". Το σαφές υπονοούμενο από την πλευρά της Τουρκίας είναι ότι το κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου έχει δική του ΑΟΖ, την οποία η Άγκυρα προσμετρά στα δικά της ιδιαίτερα συμφέροντα. Κατά συνέπεια, εχθρεύεται κάθε προσπάθεια της Κυπριακής Δημοκρατίας να ρυθμίσει αυτήν σαν κυρίαρχο κράτος την ΑΟΖ της με τις γειτονικές χώρες, πολύ περισσότερο με το Ισραήλ και με δεδομένο τον τεράστιο ενεργειακό πλούτο στην περιοχή.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι η θαλάσσια περιοχή στην οποία διαχέεται το συγκεκριμένο κοίτασμα, περικλείεται από την Κύπρο, το Ισραήλ, το Λίβανο και τη Συρία και την Αίγυπτο (Σινά). Για το βόρειο τμήμα αυτής της περιοχής, εγείρει διεκδικήσεις και η Τουρκία, τόσο γιατί ένα μέρος της βρίσκεται στην προέκταση των δικών της ακτών, όσο και γιατί στην περιοχή αυτή προβάλλεται η ΑΟΖ των κατεχομένων εδαφών της Κύπρου. Επίσης, στην ίδια περιοχή προβάλλεται η ΑΟΖ και της Λωρίδας της Γάζας. Είναι αυτονόητο ότι ο πλούτος που κρύβει η περιοχή και η διαμόρφωση του νέου γεωπολιτικού χάρτη δεν θα αφήσουν αδιάφορη την αστική τάξη στις χώρες αυτές, οι οποίες στην πλειοψηφία τους είτε είναι εχθρικές προς το Ισραήλ είτε βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση με αυτό. Την υπόθεση περιπλέκει το γεγονός ότι οι μόνες χώρες της περιοχής με τις οποίες η Κύπρος έχει συμφωνήσει για τα όρια των μεταξύ τους ΑΟΖ, είναι το Ισραήλ και η Αίγυπτος. Οι αντίστοιχες συμφωνίες Κύπρου-Λιβάνου και Κύπρου-Συρίας έχουν βαλτώσει, προφανώς λόγω τουρκικής παρέμβασης.

Ο Λίβανος, από την πλευρά του, έχει ήδη ορίσει μονομερώς (όπως δικαιούται) την ΑΟΖ του με το Ισραήλ και έχει καταθέσει αίτημα στον ΟΗΕ να παρέμβει, προκειμένου το Ισραήλ να μην αντλήσει από τις πηγές υδρογονανθράκων που βρίσκονται εντός των λιβανικών θαλάσσιων ορίων. Οι ανακοινώσεις έγιναν στις 5 Ιανουαρίου 2011, με αφορμή την δημοσιοποίηση των προθέσεων του Ισραήλ σε ό,τι αφορά το κοίτασμα Λεβιάθαν, τμήμα του οποίου ο Λίβανος θεωρεί ότι βρίσκεται στα δικά του χωρικά ύδατα. Σύμφωνα με την κυβέρνηση του Λιβάνου, οποιαδήποτε ενέργεια του Ισραήλ που δεν σέβεται την ΑΟΖ της χώρας, θα θεωρηθεί παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας του Λιβάνου και του διεθνούς δικαίου. Την ίδια μέρα, ο λιβανέζος υπουργός εμπορίου, Γκέμπραν Μπασίλ, ανακοίνωσε ότι η Βηρυτός θα προχωρήσει μονομερώς σε επισημοποίηση των ορίων της ΑΟΖ του Λιβάνου και θα προσκαλέσει ξένες εταιρείες να καταθέσουν προσφορές για τη διενέργεια ερευνών και για την εξόρυξη των κοιτασμάτων που βρίσκονται στο λιβανικό θαλάσσιο χώρο. Από την πλευρά του, το Ισραήλ θεωρεί ότι οι λιβανικές διεκδικήσεις επί των κοιτασμάτων που βρίσκονται στην ισραηλινολιβανική θαλάσσια μεθόριο "στερούνται νομικής, οικονομικής και χαρτογραφικής βάσης" και εμπλέκει άμεσα την Κύπρο στη διένεξη, με τον ισχυρισμό ότι ο ορισμός ΑΟΖ μεταξύ Ισραήλ-Κύπρου "λύνει οριστικά, εμμέσως, και το ζήτημα των θαλασσίων ορίων Ισραήλ - Λιβάνου". 

Άλλο ένα σημαντικό στοιχείο που δεν πρέπει να μας διαφεύγει είναι ότι στις αρχές του περασμένου Αυγούστου η επανέναρξη των ερευνών στο Λεβιάθαν από την Noble Energy (για λογαριασμό του Ισραήλ) είχε συνοδευτεί από ένα θερμό επεισόδιο στη μεθόριο Ισραήλ-Λιβάνου, υπό το βλέμμα των δυνάμεων του ΟΗΕ. Από την ανταλλαγή πυρών σκοτώθηκαν τότε ένας Ισραηλινός αξιωματικός, τρεις Λιβανέζοι στρατιώτες και ένας δημοσιογράφος. 

Από τα παραπάνω, γίνεται φανερό ότι το Ισραήλ επείγεται να εξασφαλίσει όχι μόνο την κυριότητα των κοιτασμάτων αλλά και την ασφάλεια των όποιων εγκαταστάσεων εξόρυξης φυσικού αερίου ανεγερθούν. Αυτό δεν μπορεί να γίνει, αν δεν εξασφαλιστεί -με ειρηνικά μέσα ή με όπλα- η συγκατάθεση ή η ανοχή του Λιβάνου, πριν ξεκινήσει η εξόρυξη από το Λεβιάθαν. Το γεγονός, ωστόσο, ότι το Ιράν στηρίζει τόσο τον Λίβανο όσο και την Συρία, καθώς επίσης και οι καλές σχέσεις που αναπτύσσει η Τουρκία με το Ιράν (διεκδικώντας αναβαθμισμένο ρόλο στον μουσουλμανικό κόσμο), είναι παράγοντες που περιπλέκουν το κουβάρι των ανταγωνισμών και μια σπίθα είναι αρκετή για να ανάψει το φιτίλι. 

Τελευταία αλλά όχι ασήμαντη λεπτομέρεια: η κρατική πετρελαϊκή εταιρεία της Τουρκίας (ΤΡΑΟ) συνεργάζεται εντατικά με την Συρία στον τομέα των πετρελαιοειδών από το 2008, έχοντας εξάγει έως σήμερα πάνω από 90 χιλιάδες τόνους υγραερίου από τη Συρία και έχοντας εισάγει από αυτή πάνω από 80 χιλιάδες τόνους αργού πετρελαίου.

Το κεφαλαιώδες ερώτημα για μας τους έλληνες είναι τί κάνει απέναντι σε όλα αυτά η ελληνική κυβέρνηση. Για να αποφύγω τον πειρασμό να αρχίσω τους αφορισμούς, επιφυλάσσομαι να απαντήσω ψύχραιμα στο αυριανό σημείωμα.