Ένα μνημόνιο απ' τα παλιά

Επειδή δεν υπάρχει μεγαλύτερη πουτάνα από την Ιστορία, ας προσπαθήσουμε να δούμε μέσα από τα δικά της μάτια τα όσα συμβαίνουν σήμερα στον τόπο μας. Ίσως έτσι καταλήξουμε σε πολύ σημαντικότερα συμπεράσματα απ' ότι αν ακούγαμε μια διμοιρία πολιτικούς και οικονομολόγους να μας εξηγούν την κατάσταση. Και, σίγουρα, θα καταλάβουμε πολύ περισσότερα απ' όσα καταλαβαίνουμε ακούγοντας τα φυντάνια της τηλεοπτικής ενημέρωσης.

Η ιστορία του δανεισμού της χώρας αρχίζει το 1824. Εκείνη την περίοδο συνήφθησαν δύο δάνεια, το 1824 και το 1825. Το πρώτο είχε ονομαστικό ποσό 800.000 στερλινών, αλλά μόνο 308.000 στερλίνες και πολεμοφόδια αξίας 11.900 στερλινών δόθηκαν στην Ελλάδα. Το δεύτερο είχε ονομαστική αξία 2.000.000 στερλινών αλλά στα χεριά μας έφτασαν μόλις 529.000 στερλίνες. Οι διαφορές οφείλονταν στο ότι από τα αρχικά ποσά παρεκρατούντο τόκοι, έξοδα, μεσιτικά κλπ.

Με το δεύτερο δάνειο είχαμε κι άλλα ωραία. Από τις 529.000 στερλίνες που τελικά εισπράξαμε, στείλαμε στην Αμερική 156.000 για να κατασκευαστούν δύο ατμοφρεγάτες και 123.000 στην Αγγλία για την κατασκευή έξι ατμοκινήτων πλοίων. Ποσό 37.000 δόθηκε ως αμοιβή στον άγγλο ναύαρχο Κόχραν, ο οποίος ανέλαβε την ηγεσία τού -υπό κατασκευή- ελληνικού στόλου. Στο φινάλε, μας έμειναν 190.000, οι οποίες σπαταλήθηκαν στις εμφύλιες αναμετρήσεις, την εποχή που ο Ιμπραήμ έφθανε ανενόχλητος στην Πελοπόννησο.

Η πρώτη ουσιαστική πτώχευση ήταν αναμενόμενη και σημειώθηκε τρία χρόνια αργότερα το 1827 με την αδυναμία καταβολής των τοκοχρεωλυσίων των δύο δανείων. Η δεύτερη πτώχευση ήρθε το 1843, όταν διακόπηκε η εξόφληση των δόσεων του δανείου των 60.000.000 γαλλικών φράγκων, το οποίο πήραν οι Βαυαροί με την εγγύηση των προστάτιδων δυνάμεων και διατέθηκε για την πληρωμή των δόσεων των δύο αγγλικών δανείων.

Το 1843, λοιπόν, η Ελλάδα έπρεπε να καταβάλει στις τράπεζες της Ευρώπης τοκοχρεωλύσια αλλά λεφτά δεν υπήρχαν. Οι τόκοι που έπρεπε να καταβάλλονται κάθε χρόνο ήταν 7 εκατομμύρια δραχμές και ισοδυναμούσαν με το μισό τών συνολικών εσόδων του ελληνικού κράτους. Στην πραγματικότητα, με την καταβολή των τόκων δεν περίσσευε τίποτα να επενδυθεί προς όφελος του ελληνικού λαού.

Έτσι, την άνοιξη του 1843, η κυβέρνηση παίρνει μέτρα λιτότητας, τα οποία όμως δεν αποδίδουν τόσο ώστε να συγκεντρωθούν τα απαιτούμενα για την ετήσια δόση χρήματα. Μπροστά στο αδιέξοδο, τον Ιούνιο του 1843, η ελληνική κυβέρνηση ενημερώνει τις ξένες κυβερνήσεις ότι αδυνατεί να καταβάλει το ποσό που χρωστάει και ζητά νέο δάνειο από τις μεγάλες δυνάμεις, ώστε να αποπληρώσει τα παλιά.

Αντί να εγκρίνουν νέο δάνειο, εκπρόσωποι των τριών μεγάλων δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) κάνουν μια διάσκεψη στο Λονδίνο για το ελληνικό χρέος και καταλήγουν σε καταδικαστικό πρωτόκολλο. Οι πρεσβευτές των μεγάλων δυνάμεων, με το πρωτόκολλο στο χέρι, παρουσιάζονται στην ελληνική κυβέρνηση και απαιτούν την ικανοποίηση του. Αρχίζουν διαπραγματεύσεις ανάμεσα στα δύο μέρη και μετά από έναν μήνα υπογράφουν μνημόνιο, σύμφωνα με το οποίο η Ελλάδα πρέπει να πάρει μέτρα ώστε να εξοικονομήσει μέσα στους επόμενους μήνες το αστρονομικό επιπλέον ποσό των 3,6 εκατομμυρίων δραχμών για να πληρωθούν οι δανειστές της. Για να είναι σίγουροι ότι το μνημόνιο θα εφαρμοστεί κατά γράμμα, οι πρεσβευτές απαιτούν να παρευρίσκονται στις συνεδριάσεις του υπουργικού συμβουλίου που θα εγκρίνει τα μέτρα και να παίρνουν ανά μήνα λεπτομερή κατάσταση της πορείας εφαρμογής τους, αλλά και των ποσών που εισπράττονται.

Για την ιστορία, τα κύρια μέτρα που περιελάμβανε εκείνο το μνημόνιο είναι τα εξής:

- Μείωση του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων στα δύο τρίτα και μείωση 20% των αποδοχών των υπολοίπων.
- Αναστολή της καταβολής όλων των συντάξεων.
- Μείωση 60% στις στρατιωτικές δαπάνες και πληρωμή των στρατιωτικών όχι με χρήμα αλλά με αντιπαροχή χωραφιών.
- Επιβολή προκαταβολής στον φόρο εισοδήματος και στον φόρο αγροτικής παραγωγής.
- Αύξηση δασμών και χαρτοσήμου.
- Αναστολή της εκτέλεσης όλων των δημοσίων έργων και απόλυση όλων όσων εμπλέκονταν σ' αυτά.
- Διάλυση όλων των υγειονομικών υπηρεσιών του κράτους, του εθνικού τυπογραφείου και της δασονομικής υπηρεσίας, με ταυτόχρονη απόλυση όλου του προσωπικού τους.
- Μείωση του αριθμού των πανεπιστημιακών καθηγητών στο μισό.
- Κατάργηση όλων των διπλωματικών αποστολών.
- Επιβολή ειδικού τέλους σε όλα τα αυθαίρετα κτίσματα και τα καταπατημένα χωράφια, για την νομιμοποίησή τους.
- Επιβολή εφ' άπαξ ποσού σε όλες τις επιχειρήσεις για την περαίωση των εκκρεμών φορολογικών τους υποθέσεων.

Δεν θα κάνω συγκρίσεις με το παρόν, μιας και είμαι σίγουρος ότι όλες τις συγκρίσεις τις έχετε ήδη κάνει ως εδώ. Θα άφηνα, όμως, ατελή αυτή την ματιά στο παρελθόν, αν δεν αναφερόμουν στην κατάληξη εκείνου του μνημονίου: οι δανειστές μας πήραν τα λεφτά τους αλλά η εξαθλίωση των ελλήνων και το ρήμαγμα του τόπου ήσαν τόσο μεγάλα ώστε δεν ήταν δυνατόν να αναστραφούν.

Η τελευταία πράξη αυτής της ιστορίας γράφτηκε ακριβώς 50 χρόνια αργότερα, το 1893, από τον Χαρίλαο Τρικούπη. Ήταν ένας εξαιρετικά λακωνικός επίλογος. Δυο μόνο λέξεις: "δυστυχώς, επτωχεύσαμεν"...


Υστερόγραφο: Είπαμε πρωτύτερα ότι τα πρώτα δάνεια που πήρε αυτός ο τόπος χορηγήθηκαν το 1824 και το 1825. Για όσους δεν το κατάλαβαν, ας συμπληρώσω ότι η επίσημη ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους έγινε με το πρωτόκολλο του Λονδίνου, το οποίο υπέγραψαν οι προστάτιδες δυνάμεις με την οθωμανική αυτοκρατορία στις 3 Φεβρουαρίου 1930. Χαίρετε.