Μεταπολίτευση & Οικονομία: (β) 1981-1985

Από την στιγμή που η συντηρητική δεξιά του Καραμανλή είχε κάνει τόσες κρατικοποιήσεις, το σοσιαλιστικό ΠΑΣΟΚ δεν μπορούσε να μείνει πίσω. Η αλήθεια είναι ότι στην πρώτη πασοκική κυβέρνηση συμμετείχαν μερικά καλά μυαλά (Γεννηματάς στο εσωτερικών και, κατόπιν, στο κοινωνικών ασφαλίσεων, Δρεττάκης στο οικονομικών, Τρίτσης στο χωροταξίας & περιβάλλοντος, Μερκούρη στο πολιτισμού, Αυγερινός στο κοινωνικών υπηρεσιών, Πεπονής στο βιομηχανίας κλπ), τα οποία έφεραν μερικές καινούργιες ιδέες. Είναι η περίοδος που μπαίνουν οι βάσεις για την ίδρυση του Ε.Σ.Υ. και του Α.Σ.Ε.Π., που επιχειρείται να μπει τάξη στην αυθαίρετη δόμηση, που ακούγονται οι πρώτες φωνές για την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα, που γίνεται για πρώτη φορά λόγος για φορολόγηση της μεγάλης ακίνητης περιουσίας. Λάζαρης και Πεπονής ανακοινώνουν την ίδρυση κρατικών βιομηχανιών χάλυβα, αλουμινίου και νικελίου, ώστε η Ελλάδα να περάσει από την μεταπρατική στην βαρειά βιομηχανία.

Δυστυχώς, όμως, οι περισσότερες προσπάθειες του ΠΑΣΟΚ έπεσαν στο κενό. Ο Ανδρέας και οι συν αυτώ δεν επεχείρησαν τον παραμικρό σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας αλλά προσπάθησαν να υλοποιήσουν κάποιες σοσιαλιστικές ιδέες μέσα από ένα αστικό κράτος του οποίου όλες οι δομές έμειναν αλώβητες (για παράδειγμα, η κατάληξη της - ριζοσπαστικής, για την εποχή της- ιδέας των αγροτικών συνεταιρισμών, ήταν να αναδειχθούν κάποιοι αγροτοπατέρες, οι οποίοι αναλώθηκαν σε προσπάθειες που αποσκοπούσαν είτε στον προσωπικό τους πλουτισμό είτε στην μεταγενέστερη πολιτική τους καρριέρα). Όσο περνούν οι μέρες, τόσο γίνεται πιο ξεκάθαρο ότι το όραμα του λαού για σοσιαλισμό ξεθωριάζει. Οι αστικές δομές πνίγουν κάθε προσπάθεια σοβαρής και ριζοσπαστικής μεταρρύθμισης. Οι "επαναστάτες του ΠΑΣΟΚ" μετατρέπονται σιγά-σιγά σε διαχειριστές του παλιού συστήματος. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Ιούνιο του 1982 παραιτείται ο -αμετανόητος οραματιστής- Μανώλης Δρεττάκης, αφού βλέπει ότι η θηλιά που έχει στον λαιμό δεν του επιτρέπει καμμιά καινοτομία.

Ο Ανδρέας, πάντως, βγάζει από το περιθώριο την μεγάλη πλειοψηφία του λαού, η οποία δεν συμπαθούσε την δεξιά αλλά έσκυβε το κεφάλι για χρόνια. Αναγνωρίζεται η Εθνική Αντίσταση, καταργούνται οι "γιορτές μίσους" κλπ. Κυρίως, όμως, όλοι όσοι λόγω πολιτικών πεποιθήσεων (δικών τους ή της οικογένειάς τους) ήσαν αποκλεισμένοι από μια θέση στο δημόσιο, ξαφνικά αποκτούν δικαίωμα στον διορισμό. Ο κρατικός μηχανισμός διογκώνεται ανεξέλεγκτα χρόνο με τον χρόνο. Παράλληλα, ο Ανδρέας θεσπίζει την Α.Τ.Α. (αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή), η οποία -αν και πολλές φορές χορηγείται κουτσουρεμένη- εξασφαλίζει στους εργαζομένους ετήσιες αυξήσεις που αγγίζουν (ή και ξεπερνούν) το 20%. Στις αρχές του 1982, ο Δρεττάκης αυξάνει τις συντάξεις του δημοσίου μέχρι και 88%, αφού λίγο πριν τα Χριστούγεννα είχε προαναγγείλει αυξήσεις στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων 22-48%.

Η ιδέα της οικονομικής πολιτικής αυτής της περιόδου είναι απλή: να κυκλοφορήσει πολύ χρήμα ώστε να επιταχυνθεί η ανάπτυξη και να αυξηθεί το Α.Ε.Π. Μόνο που το χρήμα το οποίο κυκλοφορεί έχει δυο κακά. Πρώτον, όσο κι αν οι απλοί εργαζόμενοι βλέπουν κάποιες αυξήσεις στις αποδοχές τους, τα "χοντρά λεφτά" πάνε στα "χοντρά πορτοφόλια", αφού -όπως προείπαμε- οι αστικές δομές του κρατικού μηχανισμού παραμένουν άθιχτες. Και, δεύτερον, κυκλοφορεί χρήμα που...δεν υπάρχει: για να καλυφθούν οι ανάγκες αυτής της πολιτικής, ο Ανδρέας υποχρεώνεται να προσφύγει σε αύξηση του εξωτερικού δανεισμού.

Κι ενώ, αντί για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας παρατηρείται αστικός μετασχηματισμός των σοσιαλιστών, οι λογαριασμοί αρχίζουν να μη βγαίνουν. Το χρήμα αρχίζει να στερεύει, τα τοκοχρεωλύσια και τα ελλείμματα αυξάνονται και στα υπουργεία οικονομίας και οικονομικών οι αλλαγές δίνουν και παίρνουν: Ποττάκης, Ρουμελιώτης, Κουλουριάνος, Δημοσθενόπουλος, Βαΐτσος, Πιτσιώρης, Τσοβόλας, Αρσένης... Η ευφορία των πρώτων ημερών έχει χαθεί και η κατάσταση αρχίζει να μυρίζει μπαρούτι. Ο "τσάρος της οικονομίας" Γεράσιμος Αρσένης πυκνώνει τις επισκέψεις του τόσο στο Μαξίμου όσο και στο Καστρί.

Η κυβέρνηση θα εξαντλούσε την τετραετία της τον Οκτώβριο του 1985 αλλά ο Ανδρέας αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να κάνει κάτι όσο μπορεί νωρίτερα. Ο Αρσένης είναι σαφής: αν εξαντληθούν οι συνταγματικές προθεσμίες, η σύνταξη του προϋπολογισμού της επόμενης χρονιάς θα καταστεί άλυτο παζλ. Ο Ανδρέας παίρνει αμέσως την απόφασή του: επικαλείται εθνικό θέμα και, με το σύνθημα "για ακόμα καλύτερες μέρες", οδηγεί την χώρα σε εκλογές τεσσερεσήμιση μήνες νωρίτερα, στις 2 Ιουνίου 1985. Ο λαός δεν έχει πάρει χαμπάρι το καζάνι που βράζει και δίνει στο ΠΑΣΟΚ το εξαιρετικά υψηλό 45,8% (ελάχιστα χαμηλότερο από το 48,1% του 1981). Τώρα πλέον, ο Ανδρέας έχει τα χέρια ελεύθερα και μπορεί να "χειρουργήσει" την εθνική οικονομία.