Η περιοδικότητα των κρίσεων (και μια εξήγηση)

Στο προηγούμενο σημείωμα αναφέρθηκα στην περιοδικότητα των κρίσεων, αναφέροντας μάλιστα ότι αυτό το φαινόμενο το είχε εντοπίσει και καταγράψει ο Μαρξ. Επειδή έχουμε μιλήσει αρκετές φορές γι' αυτό το θέμα, δεν θεώρησα αναγκαίο να γίνω αναλυτικώτερος. Όμως, μια συζήτηση στο γραφείο με πείθει ότι πρέπει να επανέλθω.

Μέχρι που εμφανίστηκε ο καπιταλισμός (δηλαδή, μέχρι και τον 18ο αιώνα), ως "οικονομική κρίση" εννοείτο η απρόβλεπτη μείωση της αγροτικής παραγωγής λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών (κυρίως), ασθενειών κλπ. Από κει και μετά, χάρη στην κεντρική ιδέα που έφερε ο καπιταλισμός, η οποία δεν είναι άλλη από την μεγιστοποίηση του κέρδους, η έννοια "κρίση" άλλαξε περιεχόμενο και χαρακτηριστικά: υπερπαραγωγή και υπερσυσσώρευση αδρανών κεφαλαίων, απότομη μείωση παραγόμενου προϊόντος, αύξηση ανεργίας, χρεωκοπία οικονομικών μονάδων κλπ.

Η πρώτη καταγραμμένη καπιταλιστική κρίση εκδηλώθηκε το 1816, αν και δεν επρόκειτο για αμιγώς καπιταλιστική. Από τότε και μέχρι το μεγάλο κραχ του 1929 καταγράφηκαν άλλες δώδεκα κρίσεις, μικρότερες ή μεγαλύτερες, με την ίδια πάντα ρουτίνα, έστω και με μικρές παραλλαγές: έξοδος από την προηγούμενη κρίση - επέκταση της οικονομίας - αύξηση παραγωγής και κερδών - αύξηση επενδύσεων - υπερσυσσώρευση κεφαλαίων - μείωση απόδοσης κεφαλαίων (δεν υπάρχει χώρος για κερδοφόρες επενδύσεις λόγω υπερσυσσώρευσης) - μείωση παραγωγής - πτώση κερδών - καταστροφή πλεονάζοντος κεφαλαίου - συρρίκνωση της οικονομίας... και πάλι από την αρχή.

Βέβαια, είτε σε ανάπτυξη είτε σε συρρίκνωση, η ενδοκαπιταλιστική διαμάχη για την μεγιστοποίηση των κερδών παραμένει αμείωτη και οι πιέσεις τόσο για αύξηση της ζήτησης όσο και για μείωση του κόστους εργασίας μένουν ανυποχώρητες. Όλοι οι κεφαλαιοκράτες γνωρίζουν ότι αύξηση της ζήτησης σε συνδυασμό με μείωση της αμοιβής της εργασίας δεν μπορεί να υπάρξει αλλά όλοι επιμένουν σ' αυτόν τον παραλογισμό, προσδοκώντας ο καθένας ξεχωριστά ότι δεν θα βρίσκεται στην πλευρά των χαμένων όταν αρχίσει η καταστροφή των υπερσυσσωρευμένων κεφαλαίων.

Και κάτι τελευταίο αλλά όχι λιγώτερο σημαντικό ως παρατήρηση: η μείωση του κόστους χρήματος, στην οποία αναφερθήκαμε στο προηγούμενο σημείωμά μας, δεν είναι καταλυτική για την αύξηση των επενδύσεων. Δυστυχώς, παρά το ότι η εμπειρία των τελευταίων χρόνων αποδεικνύει πρακτικά την ορθότητα του παραπάνω ισχυρισμού, υπάρχουν ακόμη πολλοί που υποστηρίζουν το αντίθετο. Για να τελειώνουμε: επενδύσεις γίνονται μόνον όταν υπάρχει προοπτική υψηλού κέρδους σε βάθος χρόνου και κόστος χρήματος σε βάθος χρόνου δεν μπορεί να εγγυηθεί κανείς. Μπορεί όμως να εγγυηθεί χαμηλή φορολόγηση κερδών και χαμηλό κόστος εργασίας.

Διάγραμμα από παλιότερο κείμενο με τίτλο "Ο κύκλος των κρίσεων"

----------------------------------------------------------------------

Απαραίτητη εξήγηση

Από τις αρχές Ιουνίου, η δημοσίευση κειμένων στο ιστολόγιο έπαψε να γίνεται καθημερινά, κάτι που χάλασε μια συνήθεια ετών. Έχω ήδη εξηγήσει ότι εν πολλοίς αυτό οφείλεται στις αυξημένες επαγγελματικές υποχρεώσεις των ημερών. Αυτό δεν είναι ψέμα (κάθε άλλο!) αλλά δεν είναι και ολόκληρη η αλήθεια. Επιτρέψτε μου να εξηγηθώ.

Υπάρχουν ιστολόγια των οποίων κάθε ανάρτηση συνοδεύεται από δεκάδες ή και εκατοντάδες σχόλια. Εδώ δεν γινόταν ποτέ τέτοιος πανζουρλισμός αλλά πάντοτε υπήρχαν δυο, τρεις, πέντε αναγνώστες που είχαν κάτι θετικό να συνεισφέρουν στα θέματα που θίγουμε. Κάποια στιγμή, εδώ κι έναν περίπου μήνα, διαπίστωσα ότι έπαψε τελείως ο σχολιασμός εκ μέρους των αναγνωστών. Φυσικά, αυτό με προβλημάτισε. Και, μάλιστα, με προβλημάτισε τόσο έντονα ώστε πέρασε από την σκέψη μου ακόμη και η ιδέα να πάψω να γράφω. Ποιος ο λόγος να ξοδεύω χρόνο και κόπο για να ετοιμάζω κείμενα, τα οποία δεν ενδιαφέρουν κανένα;

Ευτυχώς, τα πράγματα δεν ήσαν έτσι. Οι αναγνώστες εξακολουθούσαν να στέλνουν τα σχόλιά τους αλλά για κάποιον άγνωστο λόγο (α) έπαψα να λαμβάνω στην ηλεκτρονική μου διεύθυνση την σχετική ενημέρωση για έγκρισή τους και (β) καταχωνιάζονταν χωρίς εξαίρεση στον φάκελλο με τα ανεπιθύμητα, χωρίς βεβαίως να το προσέξω (ποιος ελέγχει ποτέ αυτόν τον φάκελλο;). Ώσπου χτες ήρθε ένας τακτικός αναγνώστης να μου ανοίξει τα μάτια με ένα λακωνικώτατο email: "Θοδωρή, τρέχει κάτι με τα σχόλια;". Χάρη σ' αυτόν, λοιπόν, σήμερα το πρωί, πριν καν το ρολόι δείξει πέντε, εντόπισα το πρόβλημα, ανέσυρα από τον καταραμένο φάκελλο όσα "ανεπιθύμητα" μηνύματα είχαν επιζήσει από την αυτόματη διαγραφή και τα ενέκρινα δίχως καν να τα διαβάσω. 

Δεν έχει νόημα να ψάχνω αν όλα οφείλονται σε δυσλειτουργία τού Blogger ή σε κάτι άλλο. Ζητώ συγγνώμη και κατανόηση για το πρόβλημα και διπλή συγγνώμη από όσους δεν θα δουν ποτέ τα σχόλιά τους δημοσιευμένα (λόγω αυτόματης διαγραφής). Τέλος, στέλνω ειλικρινέστατες ευχαριστίες στον "Σεχτάρ τον τρομερό", χάρη στο μήνυμα του οποίου όχι απλώς λύθηκε μια μεγάλη παρεξήγηση αλλά θα παραμείνει καιτο ιστολόγιο ζωντανό.

ΥΓ: Εννοείται ότι τα μόνα σχόλια που δεν δημοσίευσα και δεν πρόκειται ποτέ να δημοσιεύσω είναι εκείνα του γνωστού ηλίθιου, ο οποίος επιμένει να στέλνει τις ανοησίες του. Αν δεν υπήρχε αυτός, δεν θα χρειαζόταν έγκριση των σχολίων πριν την δημοσίευσή τους και δεν θα είχε δημιουργηθεί το παραμικρό πρόβλημα. Και θέλει να κάνει και τον εκδότη, π' ανάθεμά τον...