Η απόδραση των Βούρλων - 13. Επίλογος

Η απόδραση της 19/7/1955 έχει πίσω της ενδιαφέρον παρασκήνιο. Κατ' αρχάς, η ιδέα της απόδρασης άρχισε να συζητιέται μεταξύ των κρατουμένων από το καλοκαίρι του 1954, όταν μεταφέρθηκε στα Βούρλα ο Μήτσος Δάλλας, παλιό στέλεχος του ΚΚΕ που είχε έρθει στην Ελλάδα αμέσως μετά την σύλληψη του Μπελογιάννη, για να συνεχίσει το έργο εκείνου. Ο Δάλλας πρωτομίλησε για απόδραση και συζήτησε την ιδέα του με τον Θόδωρο Βασιλόπουλο, ο οποίος ήταν κάτι σαν γραμματέας των κρατουμένων. Το σχέδιο ήταν απλοϊκό: ανοίγουμε τα κελλιά, ανεβαίνουμε στην ταράτσα των κελλιών, πηδάμε στο μεγάλο προαύλιο, ανεβαίνουμε στον τοίχο από μια σκοπιά που είναι πάντα κενή και πηδάμε στον δρόμο. Ο Δάλλας είχε σημειώσει τα ωράρια και τις κινήσεις των σκοπών και είχε υπολογίσει με ακρίβεια τους χρόνους που απιτούνταν για κάθε κίνηση.

Λίγο αργότερα έρχεται στην φυλακή και ο Κυριάκος Τσακίρης, οπότε το σχέδιο αρχίζει να συζητιέται σοβαρά. Το βασικό πρόβλημα είναι πως μ' αυτόν τον τρόπο ελάχιστοι θα προλάβουν να δραπετεύσουν. Τότε έρχεται στην φυλακή και ο Σταύρος Καρράς, ο οποίος ενημερώνεται για το σχέδιο αλλά είναι κι αυτός επιφυλακτικός. Τον Νοέμβριο φτάνει και ο Σωτηρόπουλος, που αποδεικνύεται ακόμη πιο επιφυλακτικός. Τελικά, περνάει ο χειμώνας και απόφαση δεν βγαίνει.

Αποσπάσματα από δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής

Αρχές Μάρτη του 1955, έρχεται στα Βούρλα και ο Λεωνίδας Τζεφρώνης. Ο Τζεφρώνης ήταν πρώην υπεύθυνος όλων των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ στην Ελλάδα, ο οποίος αντικαταστάθηκε από τον Χαρίλαο Φλωράκη και πήρε εντολή να ξαναφύγει στο εξωτερικό αλλά συνελήφθη πριν ξεκινήσει. Χάρη στον Τζεφρώνη, το σχέδιο απορρίπτεται. Όπως απορρίπτεται και η υπεραισιόδοξη πρόταση του Χατζηπέτρου "μπορώ να τρυπήσω το τείχος σε λιγώτερο από μια ώρα και να φύγουμε όλοι από την τρύπα". Στο μεταξύ, οι συλλήψεις συνεχίζονται, ο κύκλος όσων συζητούν για απόδραση μεγαλώνει και, τελικά, ο Χατζηπέτρος κάνει λόγο για λαγούμι. Την συνέχεια την είδαμε.

Η απόδραση είχε τόσο ισχυρό διεθνή αντίκτυπο ώστε σε αρκετές περιπτώσεις επισκίασε το μεγάλο πολιτικό γεγονός εκείνων των ημερών, δηλαδή την τετραμερή συνάντηση της Γενεύης (18-23/7/1955) μεταξύ του προέδρου των ΗΠΑ (Ντουάιτ Αϊζενχάουερ) και των πρωθυπουργών Αγγλίας (Άντονυ Ήντεν), Γαλλίας (Εντγκάρ Φωρ) και Ρωσσίας (Νικολάι Μπουλγκάνιν). Ήταν η πρώτη φορά μετά τον πόλεμο που οι κομμουνιστές έκαναν μια τόσο θεαματική επιχείρηση. Το ερώτημα ήταν πόσο ισχυρό μπορεί να είναι ένα κόμμα για να οργανώνει τέτοιες επιχειρήσεις.

Η απάντηση είναι απλή: ελάχιστα έως καθόλου! Το ΚΚΕ είναι εκτός νόμου, η ηγεσία του βρίσκεται στο εξωτερικό και οι οργανώσεις του είναι μισοδιαλυμένες λόγω των διώξεων και των συλλήψεων. Ναι μεν το κόμμα ήταν ενήμερο για την σχεδιαζόμενη απόδραση αλλά εκ των πραγμάτων δεν μπορούσε να προσφέρει ουσιαστική στήριξη. Τα πάντα οργανώθηκαν και υλοποιήθηκαν από τους ίδιους τους κρατούμενους, οι οποίοι βεβαίως αξιοποίησαν την εμπειρία που είχαν αποκτήσει από την δράση τους ως μέλη τού κόμματος σε θέματα οργάνωσης και συνωμοσίας.

Δέκα μέρες μετά την απόδραση συλλαμβάνεται ο γιατρός Μανώλης Σιγανός, στέλεχος του ΚΚΕ, ο οποίος είχε υπό όρους αποφυλακιστεί προσωρινά για λόγους υγείας αλλά παραβίασε τους όρους και εξαφανίστηκε. Η ασφάλεια παρουσίασε αυτή την σύλληψη ως μεγάλη επιτυχία, υποστηρίζοντας ότι ο Σιγανός βόηθησε τους δραπέτες, κάτι που είναι απολύτως ψευδές. Όπως αποδείχτηκε στην συνέχεια, η σύλληψη του Σιγανού έγινε... κατά λάθος!

Τρεις μέρες αργότερα η ασφάλεια ανακοινώνει ότι μαζί με τον Σιγανό συνέλαβε και την Ρούλα Κουκούλου, σύζυγο του γραμματέα του ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη, με την κατηγορία ότι ήρθε από το εξωτερικό για να εποπτεύει την οργάνωση του παράνομου μηχανισμού τού κόμματος. Κατά πάσα πιθανότητα, η ασφάλεια είχε εντοπίσει την Κουκούλου και προχώρησε στις συλλήψεις νομίζοντας ότι ο Σιγανός ήταν ο σύζυγός της, ο Ζαχαριάδης.

Εν πάση περιπτώσει, η απόδραση έδωσε την ευκαιρία στους πάσης φύσεως αντικομμουνιστές να ξεσαλώσουν και στην ασφάλεια να εξαπολύσει ανθρωποκυνηγητό σε όλη την χώρα, με δικαιολογία την σύλληψη των δραπετών. Μαζικές συλλήψεις, έρευνες, φυλακίσεις και εκτοπίσεις οργιάζουν, ενώ ο κατευθυνόμενος τύπος συμπαρίσταται: "Δημιουργείται η ανάγκη όπως αι ασχολούμεναι με τον κομμουνισμόν υπηρεσίαι κινηθούν προς νέας μεθόδους για την εξουδετέρωσιν του κομμουνιστικού κινδύνου" (Απογευματινή).

Η αντικομμουνιστική ψύχωση κορυφώνεται στις 31 Ιουλίου, όταν ο αχαιός υπουργός δικαιοσύνης Κλεάνθης Θεοφανόπουλος ξανανοίγει το στρατόπεδο της Γιούρας ως τόπο εξορίας των πολιτικών κρατουμένων, παρά τις μέχρι τότε ρητές διαβεβαιώσεις του ότι κάτι τέτοιο δεν θα γινόταν. Μάλιστα δε, ειρωνευόμενος τους επικριτές του, κάνει στις 8 Αυγούστου μια αισχρή δήλωση, σύμφωνα με την οποία "η Γιούρα είναι ένας πολύ υγιεινός τόπος για κρατούμενους".

Όλα αυτές οι εξελίξεις οδηγούν πολλούς στο συμπέρασμα ότι, κατά βάθος, η απόδραση έβλαψε το λαϊκό κίνημα. Από την άλλη πλευρά, διατυπώνεται η άποψη ότι η αστική εξουσία θα προέβαινε (όπως είχε ήδη προβεί) σε διώξεις, άρα η απόδραση καλώς έγινε γιατί έδειξε στον κόσμο τι μπορούν να καταφέρουν οι κομμουνιστές. Ποιος έχει δίκιο; Μάλλον οι δεύτεροι αλλά η ιστορία δεν γράφεται με υποθέσεις.

Από την "δίκη των 42" στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών (1960). Στην δεύτερη σειρά, αριστερά
ο Κώστας Λουλές, δίπλα του ο Χαρίλαος Φλωράκης. Στην τρίτη σειρά, δεξιά ο Μήτσος Δάλλας.
(σημ.: Αν κάποιος αναγνώστης αναγνωρίζει και άλλα πρόσωπα, ας μας διαφωτίσει με σχόλιό του)

Λίγα χρόνια αργότερα, οι συλληφθέντες υπόδικοι δραπέτες, μαζί με άλλους συλληφθέντες κομμουνιστές δικάστηκαν κατηγορούμενοι ως κατάσκοποι. Πρόκειται για τις δυο περίφημες "δίκες των κατασκόπων". Στην πρώτη, την "δίκη των 14" (5-13/4/1960), καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη ως κατάσκοποι οι Γιώργος και Ελένη Ερυθριάδη, Ρούλα Κουκούλου, Αύρα Παρτσαλίδη, Κώστας Τριανταφύλλου και Κώστας Φιλίνης. Η δεύτερη, η "δίκη των 42", διεξήχθη από τις 26 Απριλίου ως τις 20 Μαΐου του 1960 και εξελίχθηκε σε φιάσκο των διωκτικών αρχών, αφού δεν μπόρεσαν να στοιχειοθετήσουν καμμιά κατασκοπεία. Όπως είπε ο Φλωράκης στην απολογία του, "ευλόγως, μ' αυτές τις ομαδικές δίκες μπορεί να δημιουργηθεί το ερώτημα: μα τί συμβαίνει επιτέλους στην Ελλάδα; υπάρχουν τόσοι πολλοί κατάσκοποι;". Παρά ταύτα, κατά την αγόρευσή του ο Βασιλικός Επίτροπος πρότεινε θανατική καταδίκη για τους Xαρίλαο Φλωράκη, Κώστα Λουλέ, Μήτσο Δάλλα, Γιώργο Κουτρούκη και Κυριάκο Τσακίρη. Η απόφαση του δικαστηρίου ήταν ισόβια κάθειρξη για όλους αυτούς και για την Πολυξένη Χρυσοχοΐδου.

Και τώρα που τελειώσαμε, επιτρέψτε μου να σας προσφέρω ένα κερασάκι, ελπίζοντας ότι θα χαμογελάσετε. Πρόκειται για το πρωτοσέλιδο της Απογευματινής της 20/7/1955, σύμφωνα με το οποίο η δαιμόνια δημοσιογραφική ομάδα της εφημερίδας ανακάλυψε ότι "ειδικά στελέχη του ΚΚΕ εκπαιδεύονται εις την οργάνωσιν αποδράσεων εκ των φυλακών"! Μάλιστα δε, η τεχνική τους είναι τόσο εξελιγμένη ώστε "δίδάσκεται και εις ρωσικά πανεπιστήμια"!!  Σημειώστε ότι διευθυντής τής εφημερίδας είναι ο Σάββας Κωνσταντόπουλος, ο κατοπινός εκδότης του ακροδεξιού -και οργάνου της χούντας- Ελεύθερου Κόσμου. Απολαύστε:

-------------------------------------------
Πηγές
Για τα κείμενα της σειράς αντλήθηκαν στοιχεία από (α) τις προσωπικές αφηγήσεις των Περικλή Ροδάκη και Σωτήρη Σωτηρόπουλου, οι οποίες δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό "Τότε" (τεύχος 3, Ιούλιος 1983), (β) την προσωπική αφήγηση του Βαρδή Βαρδινογιάννη, όπως την καταγράφει στο βιβλίο του "Πώς δραπετεύσαμε από τα Βούρλα" (Θεμέλιο, 1976) και (γ) τις προσωπικές αφηγήσεις των πρωταγωνιστών, όπως καταγράφηκαν στην εκπομπή "Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα: Απόδραση από τα Βούρλα" του Στέλιου Κούλογλου. Από την βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε, σημειώνω ιδιαίτερα το "Οι μεγάλες αποδράσεις" (Τετράδιο, 1976) του Δημήτρη Γκιώνη και το "Κόκκινοι δραπέτες" (Γλάρος, 1985) του Κώστα Γκριτζώνα.