Η ευθύνη μιας δολοφονίας

Χτες, 3 Απριλίου, συμπληρώθηκαν 105 χρόνια από την ημέρα που γεννήθηκε ο Γρηγόρης Λαμπράκης. Με αφορμή αυτή την επέτειο, εμφανίστηκαν σε τύπο και διαδίκτυο αρκετά αφιερώματα στην ζωή, την δράση και, κυρίως, τον θάνατο του ηρωικού αυτού αγωνιστή τής ειρήνης. Εμείς θα προσπαθήσουμε να μην επαναλάβουμε τα ίδια αλλά να σημειώσουμε μερικά στοιχεία, τα οποία κατά πάσα πιθανότητα δεν διαβάσατε αλλού.

Από την πρώτη στιγμή που έγινε γνωστό το δολοφονικό χτύπημα, όλη η Ελλάδα κατάλαβε ότι πίσω απ' αυτό βρισκόταν το παρακράτος. Φυσικά, η εξουσία (πολιτική και στρατιωτική) προσπάθησε να αποκρύψει αυτό που φώναζαν και οι πέτρες, ότι δηλαδή το παρακράτος ενεργούσε με την δική της ανοχή και υποστήριξη. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο αρχηγός τής Χωροφυλακής, ο στρατηγός Γεώργιος Βαρδουλάκης, ο οποίος μετέβη εσπευσμένα στη Θεσσαλονίκη τη νύχτα της δολοφονίας, όταν αργότερα δέχτηκε παρατήρηση από τον Σοφοκλή Βενιζέλο γιατί δεν προχώρησε σε βάθος την έρευνα, απάντησε: "Τι να κάνω, κ. πρόεδρε, που μου έκλεισε την πόρτα το Α2; (*)".

3/10/1966: Αρχίζει η δίκη για την δολοφονία Λαμπράκη. Στο εδώλιο από αριστερά: Αντώναρος Πιτσώκος,
Ξενοφών "Φον" Γιοσμάς (αρχηγός της οργάνωσης "Καρφίτσα"), Εμμανουήλ Καπελώνης (διοικητής αστυν.
τμήματος Τούμπας), Μανώλης Εμμανουηλίδης (αυτουργός), Σπύρος Γκοτζαμάνης (οδηγός τού τρίκυκλου).

Την δράση τού παρακράτους δεν αμφισβήτησε ούτε ο ίδιος ο Καραμανλής, ο οποίος, όταν έμαθε για την δολοφονία, ανεφώνησε το πασίγνωστο "Μα ποιός κυβερνάει, επί τέλους, αυτόν τον τόπο;", κάτι που αποτελεί ευθεία παραδοχή ύπαρξης σκοτεινών παράκεντρων εξουσίας. Φυσικά, ο ίδιος δεν δεχόταν ούτε δέχτηκε ποτέ ότι αυτά τα παράκεντρα συνεργάζονταν με την επίσημη εξουσία. Γι' αυτό, στην ολομέτωπη επίθεση που εξαπέλυσε η αντιπολίτευση κατά της κυβέρνησης (ο Γεώργιος Παπανδρέου κατηγόρησε ευθέως τον Καραμανλή ως ηθικό αυτουργό), η ΕΡΕ εξέδωσε οργισμένη ανακοίνωση:

Από της επομένης των εκλογών, η Ένωσις Κέντρου αγωνίζεται να δημιουργήσει κλίμα ανωμαλίας και αβεβαιότητος εις τον τόπον. Πιστεύει ότι συγκαλύπτει ούτω την αποτυχίαν της. Και προς τούτο, από της πρώτης στιγμής, συνεπικουρουμένη από την άκραν αριστεράν, χρησιμοποιεί το ψεύδος και την συκοφαντίαν δια να παροτρύνη τον λαόν εις αναρχικάς εκδηλώσεις (...) Και εις άλλας εποχάς πολιτικής οξύτητος περιστατικά ανάλογα έλαβον χώραν και μάλιστα σοβαρώτερα εις έκτασιν και εις την χώραν μας και εις όλας τα χώρας του κόσμου. Δεν ευρίσκονται όμως πάντοτε οι αδίστακτοι δημοκόποι, οι οποίοι χρησιμοποιούν τα περιστατικά αυτά ως αφορμήν καπηλείας δια να υποδαυλίσουν τον φανατισμόν και να παρωθήσουν τας μάζας εις εγκληματικάς εκδηλώσεις (...) Η ηγεσία τής Ενώσεως Κέντρου τελεί υπό την ψευδαίσθησιν ότι ο έξαλλος φανατισμός και η μέχρι γελοιότητος υπερβολή θα την οδηγήσουν εις την εξουσίαν. Και εμφανίζεται πιστεύουσα ότι το πεζοδρόμιον, όπως κάποτε κατά το παρελθόν, θα δυνηθή να διαδραματίση και τώρα τον αυτόν ρόλον (...)

Αυτή η ανακοίνωση ήταν βούτυρο στο ψωμί τού Γεωργίου Παπανδρέου, ο οποίος δεν δίστασε να σηκώσει το γάντι:

Εν εκ των δύο πρέπει να συμβαίνη: Ή η κυβέρνησις της ΕΡΕ και ο αρχηγός της είναι ασυνείδητοι εγκληματίαι ή έχουν χάσει τον έλεγχον της καταστάσεως και άλλοι οργανώνουν δολοφονίας προς επιδίωξιν ανοσίων σκοπών. Και εις τας δύο περιστάσεις η παράνομος και εγκληματική κυβέρνησις πρέπει να εξαφανισθή από προσώπου της γης.

Η κυβέρνηση, χωρίς να καταλαβαίνει ότι η λεκτική αντιπαράθεση με τον Παπανδρέου δεν θα της έβγαινε σε καλό, επέμεινε:

Ο κύριος Παπανδρέου, τυφλωθείς από το πάθος, δεν αντιλαμβάνεται ότι εις την τακτική αυτήν τον χειροκροτεί μόνον ο κομμουνισμός.

Η απάντηση στην κυβέρνηση ήρθε από το... εξωτερικό! Σε επιστολή τους προς τον Καραμανλή, δεκατρείς βρεττανοί εργατικοί βουλευτές χαρακτηρίζουν ως πολιτικό έγκλημα την δολοφονία και προσθέτουν:

Πιστεύομεν ότι, εάν ουδέν γίνη όπως προληφθούν περαιτέρω επιθέσεις κατά της ελευθερίας του λόγου και των συγκεντρώσεων της κοινοβουλευτικής αντιπολιτεύσεως εις την Ελλάδα, υπάρχει αληθής κίνδυνος ότι η μεγάλη σας χώρα, προς την οποίαν προσβλέπομεν ως την κοιτίδα της δημοκρατίας, είναι δυνατόν να απολέση όλα τα δικαιώματα του ανθρώπου και να υποκύψη εις τον φασισμόν.

Ο Καραμανλής εξοργίζεται. Επιστρέφει ως απαράδεκτη την επιστολή και ταυτόχρονα στέλνει στους βρεττανούς μια μακροσκελέστατη δική του επιστολή, όπου επισημαίνει, μεταξύ άλλων την επίθεση που δέχονται οι βρεττανοί από τον κομμουνισμόν (!):

Είμαι βέβαιος ότι υμείς και ολόκληρον το Εργατικόν Κόμμα γνωρίζετε άριστα ότι παρήλθεν η εποχή, καθ' ην η Ελλάς είχε προστάτιδας δυνάμεις. Αγωνισθείσα σκληρώς δια την ανεξαρτησίαν της εναντίον του φασισμού και του ναζισμού, είναι αποφασισμένη να την προστατεύση και εναντίον των κομμουνιστών και εναντίον των συνοδοιπόρων των, οι οποίοι υβρίζουν την Ελλάδα, επεμβαίνοντες αυτόκλητοι εις τα εσωτερικά της (...) Ο διεθνής κομμουνισμός εκινητοποιήθη τελευταίως και πάλιν εναντίον της Ελλάδος. Με βαθείαν λύπην είμαι αναγκασμένος να διαπιστώσω ότι το επίκεντρον της επιθέσεως ταύτης εις το εξωτερικόν ευρίσκεται, την στιγμήν τουλάχιστον ταύτην, εν Λονδίνω και ειδικώτερον εις ορισμένους κύκλους του Εργατικού Κόμματος της Αγγλίας (...) Πρέπει να αντιληφθήτε εγκαίρως ότι οι κομμουνισταί επιχειρούν και πάλιν να δημιουργήσουν πράγματα εις τας αγαθάς σχέσεις των δύο χωρών μας, σχέσεις τας οποίας θέλομεν στενάς και φιλικάς, διότι αποτελούν έναν κρίκον ενισχύοντα την ενότητα και την δύναμιν του Δυτικού κόσμου. Εν εσχάτη αναλύσει εναντίον αυτής της ενότητος και εναντίον αυτής της δυνάμεως στρέφεται η κομμουνιστική επίθεσις, η οποία αυτήν την στιγμήν εκδηλούται εν Λονδίνω και η οποία ελπίζω ότι μόνον προς στιγμήν επηρέασεν τας σκέψεις σας [σ.σ: αναφορά στο χαστούκι που έφαγε η Φρειδερίκη από την Αμπατιέλου](...) Θα παρεκάλουν, ως εκ τούτου, να μην προσβάλλετε τον ελληνικόν λαόν επεμβαίνοντες εις τας εσωτερικάς υποθέσεις και μάλιστα κατά τρόπον ενισχύοντα τας εις βάρος του επιδιώξεις του διεθνούς κομμουνισμού.

Ο Καραμανλής θα επιμείνει στην άποψή του μέχρι τέλους. Πολλά χρόνια αργότερα, απαντώντας σε σχετική ερώτηση του διακεκριμμένου δημοσιογράφου Γεωργίου Ρούσσου (συγγραφέα τού επτάτομου έργου "Νεώτερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1826-1974"), χαρακτήρισε την υπόθεση Λαμπράκη ως "ιστορικό ψεύδος, το μεγαλύτερο ψεύδος της νεοελληνικής ιστορίας" και πρόσθεσε:

Το θλιβερόν δια την πολιτικήν ζωήν αυτού του τόπου είναι ότι οι αντίπαλοί μου εχρησιμοποίησαν εν πλήρει γνώσει της τερατώδους αναληθείας και του παραλογισμού των ισχυρισμών των, την υπόθεσιν αυτήν εντός και εκτός της Ελλάδος, δια να τρομοκρατήσουν το Στέμμα και να με δυσφημήσουν προσωπικά, μη αναλογιζόμενοι ότι με τον τρόπον αυτόν δυσφημούσαν την χώραν.

Σε χειρόγραφό του από την εποχή που βρισκόταν στο Παρίσι, ο Καραμανλής παραδέχεται την ύπαρξη και δράση "εξτρεμιστικών στοιχείων" υπό την ανοχή τής αστυνομίας:

Κατά την διάρκειαν της ομιλίας του Λαμπράκη συνεκεντρώθησαν εις τον δρόμον εξτρεμιστικά στοιχεία της δεξιάς με πρόθεσιν να τον αποδοκιμάσουν. Φαίνεται ότι μεταξύ αυτών υπήρχαν και μερικοί ωργανωμένοι, που είχαν ως σκοπόν, όχι να δολοφονήσουν, αλλά να 'στραπατσάρουν', όπως έλεγαν, τον Λαμπράκη και να προκαλέσουν σύγχυσιν μεταξύ των κομμουνιστών. Φαίνεται δε, επίσης, ότι ορισμένα αστυνομικά όργανα ηνέχθησαν τα σχέδια αυτά, πιστεύοντας ότι με τον τρόπον αυτόν εκπληρούν την αντικομμουνιστικήν αποστολή των.

Παρά ταύτα, επιμένει να αρνείται οποιαδήποτε σχέση μ' αυτά τα "εξτρεμιστικά στοιχεία της δεξιάς" όχι απλώς προσωπική του αλλά και ολόκληρου του κόμματός του, μη αποδεχόμενος οποιαδήποτε πολιτική ευθύνη:

Η πολιτική ευθύνη δια το έγκλημα λογικώς απεκλείετο: Πρώτον, διότι η κυβέρνησίς μου μόνον ζημία ηδύνατο να αναμένη εξ αυτού. Δεύτερον, διότι ο Λαμπράκης, ως πολιτικός παράγων, ήτο ασήμαντος, δια να μην είπω ανύπαρκτος. Και τρίτον και σπουδαιότερον, διότι μόνον οι ηλίθιοι θα ηδύναντο να οργανώσουν μιαν επισφαλή δολοφονίαν με τρίκυκλον και εν μέσω αγοράς (...) Ο ανακριτής και ο εισαγγελεύς, οι οποίοι εχειρίζοντο την υπόθεσιν, απελάμβανον της εμπιστοσύνης τής Ενώσεως Κέντρου. Και μολονότι τούτο ήταν γνωστόν εξ αρχής, απέφυγα από ευθειξίαν να τους απομακρύνω από την υπόθεσιν αυτήν. Παρά ταύτα, αμφότεροι απεφάνθησαν ότι εκ της διενεργηθείσης προσθέτου ανακρίσεως ουδεμία προέκυψε ευθύνη δια τα πολιτικά πρόσωπα. Επί τη βάσει δε των προτάσεών των εξεδόθησαν το υπ' αριθμ. 1126/64 βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών και το υπ' αριθμ. 133/65 βούλευμα του Συμβουλίου Εφετών, δια των οποίων απερρίπτοντο ομοφώνως αι κατηγορίαι. Τέλος, τον Δεκέμβριον του 1966 και μετά ακροαματικήν διαδικασίαν 66 ημερών, το Κακουργιοδικείον Θεσσαλονίκης απεφάνθη παμψηφεί ότι δεν επρόκειτο περί ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως, αλλά απλώς περί θανατηφόρων τραυμάτων και ότι ουδείς ηθικός αυτουργός υπήρχε (...) Όταν δε και μετά την κατά τα ανωτέρω διαλεύκανσιν της θλιβεράς αυτής υποθέσεως έβλεπα να επιβιώνη και να καλλιεργήται η αρχική συκοφαντία, εσκεπτόμουν πόσον ανίσχυρος είναι η ιστορική αλήθεια εμπρός εις την προκατάληψιν που δημιουργεί η πολιτική σκοπιμότης.

Έχει αποδειχθεί ότι όντως ο Καραμανλής δεν είχε ιδέα για το οργανωμένο σχέδιο δολοφονίας τού Λαμπράκη. Όμως, άλλο αυτό και άλλο η πολιτική ευθύνη. Στην πενηντάχρονη πολιτική του ζωή, ο Καραμανλής δεν αποδέχτηκε ποτέ πολιτική ευθύνη για το παραμικρό: υπόθεση Μέρτεν, σχέδιο "Περικλής", δολοφονία Λαμπράκη, δράση του ΙΔΕΑ κλπ. Λογικό, λοιπόν, να μην έχει ιδέα για την ύπαρξη και δράση των οργανώσεων που αναφέρονται στο παρακάτω παράρτημα. Κυβερνούσε τον τόπο αλλά δεν είχε ευθύνη για τις πράξεις των υφισταμένων του, τους οποίους εκείνος επέλεγε. Εκείνη η απορία του για το ποιος κυβερνάει αυτόν τον τόπο ήταν μάλλον γνήσια, εφ' όσον φαίνεται πως ο ίδιος δεν είχε καταλάβει ποιον τόπο κυβερνούσε, όπως αποδεικνύει η διαβεβαίωση της κυβέρνησής του προς τον αρχηγό τού βρεττανικού εργατικού κόμματος Χάρολντ Ουίλσον ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχουν πολιτικοί κρατούμενοι:

Πολιτικοί κρατούμενοι δεν υπάρχουν εν Ελλάδι. Υπάρχουν κατάδικοι για φόνους και δι' ένοπλον συμμετοχήν εις τον κομμουνιστικόν συμμοριακόν αγώνα. Οι κρατούμενοι ούτοι, ανερχόμενοι εις πλέον των 3.000 το 1955, έτος καθ' ο ο σημερινός πρωθυπουργός ανέλαβε την εξουσίαν, εμειώθησαν λόγω διαφόρων μέτρων επιεικείας εις 973. Πέραν αυτών, υπάρχουν 127 κατάδικοι στρατοδικείων επί κατασκοπεία.

Ο Μίκης Θεοδωράκης καταθέτει στην δίκη για την δολοφονία Λαμπράκη

 ---------------------------

Παράρτημα 

(α) Παραστρατιωτικές οργανώσεις

Αντικομμουνιστική Σταυροφορία Ελλάδος, Εθνική Αντικομμουνιστική Οργάνωσις, Εθνική Κοινωνική Αλλαγή, Ένωσις Εθνικόφρόνων Ελασιτών (!), Κόμμα 4ης Αυγούστου (Κων/νος Πλεύρης), Πανελλήνιος Εθνική Σταυροφορία, Σύνδεσμος Αγωνιστών και Θυμάτων Εθνικής Αντιστάσεως, Εθνική Βασιλική Οργάνωσις Νεολαίας, Εθνική Κοινωνική Οργάνωση Φοιτητών (ΕΚΟΦ), Νεολαία Εθνικής Δράσεως, Οργάνωσις Εθνικιστών Φοιτητών Ιατρικής, Οργάνωσις Σπουδαστών Εθνικής Νεολαίας, Πανελλήνιος Εθνική Κοινωνική Ένωσις Νέων, ΣΠΕΑΝ Βύρωνος, Σύνδεσμος Αγωνιστών και Θυμάτων Εθνικής Αντιστάσεως Βορείου Ελλάδος (Ξενοφών Γιοσμάς), Συριανή Ενωσις Νέων, Σώμα Ελπιδοφόρων Νέων, Φοιτητική Πνευματική Εστία Πειραιώς.

(β) Ακροδεξιές, βασιλικές και φασιστικές οργανώσεις

Αετός, Άρειοι, Αχαιοί, Βασιλευόμενη Δημοκρατία, Βασιλική Εθνική Παράταξις, Βασιλική Ενωσις, Βυζαντινή Εθνική Οργάνωσις, Εθνική Αντικομμουνιστική Νεολαία Ελλάδος, Εθνική Εταιρεία Μελετών, Εθνική Παράταξις Ελληνίδων, Εθνικό Ενωτικό Κόμμα, Εθνικόν Σοσιαλιστικον Κόμμα Ελλάδος (Δημ. Ναστούλης), Εθνικόν Φως, Ελεύθεροι Έλληνες Επαναφοράς Βασιλέως, Ελληνικόν Λαϊκόν Κίνημα, Ελληνοκράτες, ΕΛΜΟΚ, Ελπιδοφόροι Νέοι, Εμπρός, Ενωση Ελλήνων Εθνικιστών, Κίνημα Εθνικής Δράσεως, Κόμμα Εθνικής Αναγεννήσεως, Κόμμα Εθνικής των Ελλήνων Σωτηρίας, Κόμμα Ελληνοσοσιαλιστών, Λαϊκός Συναγερμός, Μακέλην, Μέγας Αλέξανδρος, Πανελλήνιον Κίνημα Βασιλευομένης Δημοκρατίας, Πανελλήνιος Ενωσις Βασιλοφρόνων, Πανελλήνιος Κίνησις Βασιλευομένης Δημοκρατίας, Συνταγματική Βασιλική Παράταξις, Φασιστική Οργάνωσις

------------------------------------------------
(*) Α2: Το γραφείο ασφαλείας τού στρατού. Ο Βαρδουλάκης, ο οποίος έκανε ό,τι μπορούσε για να συσκοτίσει τις έρευνες για την δολοφονία, ήταν μέλος τής επιτροπής που συνέταξε το διαβόητο σχέδιο "Περικλής", για την βία και την νοθεία στις εκλογές τού 1961. Πρόεδρος εκείνης της επιτροπής ήταν ο αρχηγός τού ΓΕΣ στρατηγός Βασίλειος Καρδαμάκης (υπέγραφε ως "Βασίλειος Βουλγαροκτόνος"!) και γραμματέας της ο μετέπειτα δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος.