Τριγμοί στην Τουρκία - 4. Η κατάρρευση του παλιού σκηνικού

Με βάση το μνημόνιο, το ΔΝΤ θα έπρεπε να χορηγήσει αμέσως στην Τουρκία 6 δισ. δολλάρια, πλην όμως η εκταμίευση καθυστερούσε. Στις 27 Μαρτίου ο Ετζεβίτ στράφηκε για συμπαράσταση στον Μπους: "Περιμένω από τις ΗΠΑ να στηρίξουν υλικά την Τουρκία. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ και ο κύριος Μπους έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για την Τουρκία. Περιμένουμε τα χειροπιαστά αποτελέσματα αυτού του ενδιαφέροντος". Τρεις μέρες αργότερα, ο υπουργός εξωτερικών Ισμαήλ Τζεμ βρέθηκε στην Ουάσινγκτον για να συναντηθεί με την προεδρική σύμβουλο Κοντολήζα Ράις και τον ομόλογό του Κόλιν Πάουελ αλλά η μεν Ράις δεν δέχτηκε να συζητήσει περί οικονομίας ο δε Πάουελ συντάχθηκε με την πολιτική του ΔΝΤ: πρώτα οι μεταρρυθμίσεις και μετά τα λεφτά.

Καλλίπολη, στρατιωτικές εγκαταστάσεις Χαμζάκοϋ, 1980: Αμέσως μετά το πραξικόπημα, ο Μπουλέντ
Ετζεβίτ με τον Σουλεϋμάν Ντεμιρέλ και τις συζύγους τους οδηγούνται σε κατ' οίκον περιορισμό.

Η άκαμπτη στάση των ΗΠΑ έκανε την τουρκική κυβέρνηση να σκύψει το κεφάλι. Μέσα στις επόμενες δυο βδομάδες, ο Ντερβίς πέρασε 15 νόμους που ανέτρεπαν τα πάντα. Ενδεικτικά:

- Για την σωτηρία των τραπεζών, επελέγη κατ' αρχάς η λύση τού bail-in, δηλαδή της "σωτηρίας από μέσα". Οι ζημιές θα καλύπτονταν, κατά πρώτο λόγο, από τους μετόχους με την προσωπική τους περιουσία και, κατά δεύτερο, από τους ίδιους τους καταθέτες. Όμως, με τις απώλειες των τραπεζών να υπολογίζονται περί τα 20 δισ. δολλάρια (αργότερα η Παγκόσμια Τράπεζα τις υπολόγισε περί τα 35 δισ.), μπήκε στο πλάνο και η κρατική βοήθεια, προκειμένου να μη κλείσει καμμία τράπεζα.
- Ματαιώθηκαν χιλιάδες προγράμματα δαπανών κοινωφελούς χαρακτήρα (σχολεία, νοσοκομεία, ενέργεια, αγροτική παραγωγή κλπ), που είχε σχεδιάσει η κυβέρνηση.
- Σταματούσαν τα προγράμματα ανέγερσης εργατικών κατοικιών. Όλες οι υφιστάμενες κατοικίες έπρεπε να πουληθούν αμέσως. Υπολογίζεται ότι αυτό το μέτρο έσφιξε θηλειά στον λαιμό περίπου διακοσίων χιλιάδων οικογενειών.
- Ενεργοποιήθηκαν οι απολύσεις στον δημόσιο τομέα, επειδή ο αριθμός των 2,5 εκατομμυρίων δημοσίων υπαλλήλων εκτιμήθηκε ως υπερβολικός. Πρόκειται για το γνωστό παραμύθι τού "μεγάλου κράτους", το οποίο σερβίρεται κατά κόρον και στην Ελλάδα. Να σημειώσουμε ότι η Γαλλία έχει σχεδόν πέντε εκατομμύρια δημοσίους υπαλλήλους, αν και ο πληθυσμός της είναι 15% λιγώτερος από της Τουρκίας.
- Επιβλήθηκε φόρος νομιμοποίησης αυθαιρέτων, με σκοπό να εισρεύσουν στα δημόσια ταμεία περί τα πέντε δισ. δολλάρια.
- Όλες οι δημόσιες επιχειρήσεις (ο εθνικός αερομεταφορέας Türk Hava Yolları, οι κρατικές τράπεζες, οι επιχειρήσεις ύδρευσης, ηλεκτρισμού και τηλεπικοινωνιών κλπ) βγήκαν προς πώληση.

Μέχρι τα μέσα Απριλίου, όλες οι "μεταρρυθμίσεις" είχαν νομοθετηθεί και το ΔΝΤ άνοιξε επί τέλους το πουγκί του. Όμως, αυτή η επίθεση στα λαϊκά στρώματα δεν ήταν δυνατόν να μη προκαλέσει κοινωνική και πολιτική αναταραχή. Στις δημοσκοπήσεις, τα τρία συγκυβερνώντα κόμματα άρχισαν να καταγράφουν μονοψήφια ποσοστά, ενώ το όριο εισόδου ενός κόμματος στην βουλή είναι 10%. Ήταν σαφές ότι μέσα σε λίγες εβομάδες η κυβέρνηση Ετζεβίτ είχε χάσει την εμπιστοσύνη όχι μόνο των πολιτών αλλά και αρκετών από τους βουλευτές που την στήριζαν. 

Μέσα σε λίγους μήνες, η φτώχεια και η εξαθλίωση που κάποτε ενδημούσε μόνο στην ανατολική και νοτιοανατολική Τουρκία, επεκτάθηκε σε όλη την χώρα. Το μέσο μηνιαίο εισόδημα των εργαζομένων δεν ξεπερνούσε τα 450 δολλάρια ενώ οι χαμηλότερα αμειβόμενοι αισθάνονταν ευτυχείς αν μάζευαν τα μισά. Μέχρι το τέλος τού 2001, πάνω από ένα εκατομμύριο εργαζόμενοι έχασαν τις δουλειές τους ενώ παγιώθηκε το φαινόμενο απλών ανθρώπων να αναζητούν τροφή στα σκουπίδια ή να πωλούν στα διάφορα παζάρια τα ρούχα τους ή αντικείμενα του νοικοκυριού τους για να επιβιώσουν. Πολλοί από εκείνους που διέθεταν και δεύτερο σπίτι, αναγκάστηκαν να το πουλήσουν. Είναι χαρακτηριστικό ότι καταγράφονται περιπτώσεις χωριών όπου πουλήθηκαν όλα τα σπίτια (ένδεκα τέτοια χωριά μόνο στην περιοχή της Άγκυρας).

Μπροστά στην λαϊκή κατακραυγή, ο Ετζεβίτ άρχισε να σκέφεται διάφορους τρόπους για να ξεφύγει, από την παραίτηση μέχρι την συνεργασία με τους στρατιωτικούς. Όμως, ούτε η Ευρωπαϊκή Ένωση ούτε οι ΗΠΑ ήθελαν εκείνη την στιγμή οποιαδήποτε ανατροπή στο σκηνικό. Η κυβέρνηση έπρεπε να μείνει πάση θυσία στην θέση της ώσπου να τελειώσει ο Ντερβίς την δουλειά. 

Τελικά, ο Ντερβίς έμεινε στην θέση του ως τις 20 Αυγούστου 2002. Τρεις εβδομάδες νωρίτερα, η εθνοσυνέλευση είχε εγκρίνει την πρόταση του Μπαχτσελί (σε συνεργασία με τον Ετζεβίτ) για πρόωρες εκλογές στις 3 Νοεμβρίου. Όπως ήταν αναμενόμενο, σ' εκείνες τις εκλογές κατέρρευσε το παλιό πολιτικό σκηνικό. Οι τρεις κυβερνητικοί εταίροι έσβησαν από τον πολιτικό χάρτη (Μπαχτσελί 8,3% από 18%, Γιλμάζ 5,1% από 13,2%, Ετζεβίτ 1,2% από 22,2%), ενώ εκτός βουλής έμεινε και η Τανσού Τσιλλέρ (9,6% από 12%). Για πρώτη φορά στην ιστορία τής Τουρκίας, στην βουλή των 550 εδρών θα έμπαιναν μόνο δυο κόμματα: το εθνικιστικό, αντικομμουνιστικό και νεο-οθωμανικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογκάν (34,3%, 363 έδρες) και το μόνο από τα παλιά κόμματα που διασώθηκε, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα του Ντενίζ Μπαϋκάλ (19,4%, 178 έδρες). 

Ουάσιγκτον, 10/12/2002: Κόλιν Πάουελ, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογκάν, Τζωρτζ Μπους Β' (*).

Παρένθεση. Ίσως η μόνη μεγάλη διαφορά μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας πρέπει να αναζητηθεί στην σύγκριση των πολιτικών σκηνικών που διαμορφώθηκαν στις εκλογές σε μνημονιακή περίοδο. Οι τούρκοι στράφηκαν στους υπερσυντηρητικούς εθνικιστές ενώ εμείς προτιμήσαμε να στηρίξουμε τις ελπίδες μας στην αριστερά αν και, ταυτόχρονα, βγάλαμε και τους φασίστες από την αφάνεια. Κλείνει η παρένθεση.

Λένε μερικοί ότι η Τουρκία στάθηκε γρήγορα στα πόδια της, έδιωξε μια ώρα αρχύτερα το ΔΝΤ και παρέδωσε μαθήματα εθνικής πολιτικής στην Ελλάδα. Βέβαια, στο παρελθόν υπήρξαν κι άλλοι που μιλούσαν για τα μαθήματα που μας παρέδωσαν η Πορτογαλία, η Ισλανδία, η Ιρλανδία, η Κύπρος κλπ αλλά ας μην επεκταθούμε σε όλους αυτούς τους "δασκάλους" γιατί θα χάσουμε τον μπούσουλα. Προς το παρόν, ας κάνουμε μια προσπάθεια μήπως και καταλάβουμε το μάθημα που -υποτίθεται πως- μας παρέδωσε η Τουρκία.


 
-------------------------------------------------
(*) Στην φωτογραφία, ο Ερντογκάν γίνεται δεκτός από τον πρόεδρο και τον υπουργό εξωτερικών των ΗΠΑ ως απλός αρχηγός κόμματος. Παρά την νίκη του στις εκλογές, ο Ερντογκάν δεν μπορούσε να αναλάβει καθήκοντα πρωθυπουργού επειδή αντιμετώπιζε πρόβλημα εκλογιμότητας. Στην θέση του ορκίστηκε ο αντιπρόεδρος του κόμματος Αμπντουλλάχ Γκιουλ. Τελικά, το πρόβλημα ξεπεράστηκε και ο Ερντογκάν έγινε πρωθυπουργός στις 14/3/2003.