Το Δόγμα Τρούμαν

[Πριν δυο εβδομάδες συμπληρώθηκαν 70 χρόνια από την 12/3/1947, ημέρα κατά την οποία ο 33ος πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρρυ Σ. Τρούμαν εκφώνησε το παρακάτω διάγγελμα στο κονγκρέσσο. Πρόκειται για το διάγγελμα με το οποίο εξαγγέλθηκε το περίφημο "Δόγμα Τρούμαν (Truman Doctrine)" και γι' αυτό η 12/3/1947 θεωρείται από τους περισσότερους ιστορικούς ως η απαρχή τού Ψυχρού Πολέμου. Το καταγράφω εδώ ώστε να υπάρχει ως ενιαίο κείμενο για μελέτη. Η απόδοση στα ελληνικά από το πρωτότυπο και οι υπογραμμίσεις είναι δικές μου.]
 

Ο Χάρρυ Τρούμαν εκφωνεί το περίφημο διάγγελμα στο κονγκρέσσο των ΗΠΑ (12/3/1947).

Κύριε πρόεδρε,
κύριε γραμματέα,
μέλη του κονγκρέσσου των Ηνωμένων Πολιτειών,

Η σοβαρότητα της κατάστασης, την οποία αντιμετωπίζει σήμερα ο κόσμος, καθιστά απαραίτητη την εμφάνισή μου ενώπιον της κοινής συνεδρίασης του κονγκρέσσου (ενν.: κοινή συνεδρίαση γερουσίας και βουλής των αντιπροσώπων). Η εξωτερική πολιτική και η εθνική ασφάλεια αυτής της χώρας εμπλέκονται. Μια σύνοψη της παρούσας κατάστασης, την οποία θέλω να σας παρουσιάσω αυτή την στιγμή ώστε να την μελετήσετε και να πάρετε αποφάσεις, αναφέρεται στην Ελλάδα και την Τουρκία.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες έλαβαν εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης επείγουσα έκκληση για οικονομική βοήθεια. Οι πρώτες πληροφορίες εκ μέρους της αμερικανικής οικονομικής αποστολής, η οποία βρίσκεται ήδη στην Ελλάδα, καθώς και οι πληροφορίες του εν Ελλάδι πρεσβευτού, ενισχύουν την δήλωση της ελληνικής κυβέρνησης ότι η βοήθεια είναι επιτακτική, αν η Ελλάδα θέλει να επιζήσει ως ελεύθερο έθνος.

Δεν πιστεύω ότι ο αμερικανικός λαός και το κονγκρέσσο θέλουν να κωφεύσουν στην έκκληση της ελληνικής κυβέρνησης. Η Ελλάδα δεν είναι πλούσια χώρα. Η έλλειψη επαρκών φυσικών πόρων εξανάγκαζε ανέκαθεν τον ελληνικό λαό να εργάζεται σκληρά για να κατορθώνει μετά βίας να εξασφαλίζει την διαβίωσή του. Από το 1940, η φιλόπονη και φιλειρηνική αυτή χώρα υπέστη εισβολή και τετραετή κατοχή εκ μέρους ενός θηριώδους εχθρού, καθώς και οξείες εσωτερικές αντιθέσεις. Όταν οι απελευθερωτικές δυνάμεις μπήκαν στην Ελλάδα, διαπίστωσαν ότι οι αποχωρούντες γερμανοί είχαν τελείως καταστρέψει όλες τις σιδηροδρομικές γραμμές, τους δρόμους, τα λιμάνια, τις συγκοινωνίες και τον εμπορικό της στόλο. Περισσότερα από χίλια χωριά πυρπολήθηκαν. Το 85% των παιδιών είναι φυματικά. Η κτηνοτροφία, η ορνιθοτροφία και τα οικόσιτα ζώα έχουν σχεδόν εξαφανισθεί. Ο πληθωρισμός εξανέμισε ουσιαστικά όλες τις οικονομίες του λαού.

Ως αποτέλεσμα των τραγικών αυτών συνθηκών, μια μαχητική μειοψηφία, εκμεταλλευόμενη τις ανάγκες και την αθλιότητα των ανθρώπων, μπόρεσε να δημιουργήσει πολιτικό χάος, το οποίο καθιστά μέχρι σήμερα αδύνατη την οικονομική ανάρρωση της χώρας.

Η Ελλάδα είναι σήμερα χωρίς κεφάλαια προς χρηματοδότηση της εισαγωγής των ειδών εκείνων, τα οποία είναι απαραίτητα για τη στοιχειώδη συντήρηση της. Υπό τις συνθήκες αυτές, ο ελληνικός λαός δεν μπορεί να σημειώσει πρόοδο στην επίλυση των προβλημάτων της ανοικοδόμησης. Η Ελλάδα βρίσκεται σε αδήριτη ανάγκη οικονομικής βοήθειας, για να μπορέσει να προβεί σε αγορές τροφίμων, ιματισμού, καυσίμων υλών και σπόρων. Αυτά είναι απαραίτητα για την ύπαρξη του λαού της και η προμήθεια τους είναι δυνατή μόνο από το εξωτερικό. Η Ελλάδα πρέπει να τύχει βοήθειας για να εισαγάγει είδη αναγκαία για την αποκατάσταση της εσωτερικής τάξης και ασφάλειας, η οποία αποτελεί ουσιώδη προϋπόθεση της οικονομικής και πολιτικής ανόρθωσης.

Η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε επίσης την βοήθεια αμερικανών οικονομολόγων, τεχνικών και διοικητικών, οι οποίοι θα εξασφαλίσουν ώστε η οικονομική και λοιπή βοήθεια που θα δοθεί στην Ελλάδα, θα χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά για τη δημιουργία σταθερής και αυθύπαρκτης οικονομίας αλλά και για τη βελτίωση της διοίκησης.

Σήμερα, η υπόσταση του ελληνικού κράτους απειλείται από την τρομοκρατική δράση χιλιάδων ενόπλων, ελεγχομένων από κομμουνιστές, οι οποίοι αψηφούν την εξουσία τής κυβέρνησης σε ορισμένα σημεία της χώρας και ιδιαίτερα κατά μήκος των βορείων συνόρων της. Μια επιτροπή, που όρισε το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, εξετάζει τις ανώμαλες συνθήκες στην βόρεια Ελλάδα και τις καταγγελθείσες συνοριακές παραβιάσεις κατά μήκος των συνόρων τής Ελλάδας με την Αλβανία, την Βουλγαρία και την Γιουγκοσλαβία. Στο μεταξύ, η ελληνική κυβέρνηση δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Ο ελληνικός στρατός είναι ολιγάριθμος και πενιχρά εξοπλισμένος. Χρειάζεται εφόδια και εξοπλισμό για να αποκαταστήσει την εξουσία της κυβέρνησης στο ελληνικό έδαφος. Η Ελλάδα πρέπει να βοηθηθεί για να μπορέσει να γίνει αυτοδύναμη  δημοκρατία που θα την σέβονται.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να παράσχουν τη βοήθεια αυτή. Παρείχαμε μέχρι σήμερα στην Ελλάδα κάποιας μορφής φροντίδα και οικονομική αρωγή αλλά όλα αυτά είναι ανεπαρκή. Δεν υπάρχει άλλη χώρα προς την οποία να μπορεί να στραφεί η δημοκρατική Ελλάδα. Δεν υπάρχει άλλο έθνος που να θέλει και να μπορεί να βοηθήσει μια δημοκρατική ελληνική κυβέρνηση. Η βρεττανική κυβέρνηση, η οποία ενίσχυσε την Ελλάδα, δεν μπορεί να συνεχίσει την παροχή βοήθειας μετά την 31η Μαρτίου. Η Μεγάλη Βρεττανία βρίσκεται στην ανάγκη να ελαττώσει ή να διακόψει πλήρως την εμπλοκή της σε κάποια σημεία του κόσμου, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.

Εξετάσαμε το ζήτημα της βοήθειας από τα Ηνωμένα Έθνη κατά την κρίση αυτή. Όμως η κατάσταση είναι επείγουσα και απαιτεί άμεση δράση, την οποία τα Ηνωμένα Έθνη και οι συγγενείς οργανισμοί δεν είναι σε θέση να προσφέρουν.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε τη συμβολή μας και στη αποτελεσματική χρησιμοποίηση της οικονομικής και λοιπής βοήθειας που θα παράσχουμε, ώστε να βελτιώσει την δημόσια διοίκησή της. Έχει ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι θα εποπτεύουμε την χρησιμοποίηση όλων των κεφαλαίων, τα οποία θα διαθέσουμε στην Ελλάδα, ώστε κάθε δολλάριο που θα δαπανηθεί, να συντελεί στο να καταστεί η Ελλάδα αυτάρκης και να βοηθήσει στη συγκρότηση μιας οικονομίας, στην οποία να μπορεί να ανθίσει μια υγιής δημοκρατία.

Καμμιά κυβέρνηση δεν είναι τέλεια. Όμως μια από τις πολλές αρετές μιας δημοκρατίας είναι ότι τα ελαττώματα είναι πάντοτε ευδιάκριτα και μπορούν να υποδειχθούν και να διορθωθούν με δημοκρατικές μεθόδους. Η ελληνική κυβέρνηση δεν είναι τέλεια. Όμως αντιπροσωπεύει το 85% των μελών του ελληνικού κοινοβουλίου, τα οποία εξελέγησαν πέρυσι. Ξένοι παρατηρητές, μεταξύ των οποίων 692 αμερικανοί, χαρακτήρισαν τις εκλογές αυτές ως γνήσια εκδήλωση των απόψεων του ελληνικού λαού. Η ελληνική κυβέρνηση κινήθηκε σε μια ατμόσφαιρα χάους και ακροτήτων. Έκανε λάθη. Η παροχή βοήθειας εκ μέρους μας δεν σημαίνει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες συγχωρούν ό,τι έκανε ή θα κάνει η ελληνική κυβέρνηση. Καταδικάσαμε και καταδικάζουμε τις ακρότητες είτε της δεξιάς είτε της αριστεράς. Κατά το παρελθόν συστήσαμε πνεύμα ανοχής, συνιστούμε ανοχή και πάλι.

Ο Χάρρυ Τρούμαν συγχαίρει τον υπουργό εξωτερικών Τζωρτζ Μάρσαλ για το "σχέδιο ευρωπαϊκής ανοικοδόμησης".

Η γείτονας της Ελλάδας, η Τουρκία, αξίζει επίσης της προσοχής μας. Το μέλλον τής Τουρκίας ως ανεξάρτητου και υγιούς κράτους δεν είναι λιγώτερο ενδιαφέρον για τους φιλελεύθερους λαούς του κόσμου από το μέλλον της Ελλάδας. Οι περιστάσεις στις οποίες βρίσκεται η Τουρκία σήμερα είναι σημαντικά διαφορετικές από της Ελλάδας. Η Τουρκία απέφυγε τις καταστροφές, οι οποίες συσσωρεύθηκαν στην Ελλάδα, ενώ κατά την διάρκεια του πολέμου Ηνωμένες Πολιτείες και Μεγάλη Βρεττανία τής πρόσφεραν υλική βοήθεια. Η Τουρκία χρειάζεται τώρα την στήριξή μας.

Από την λήξη του πολέμου η Τουρκία ζήτησε οικονομική βοήθεια από την Βρεττανία και τις ΗΠΑ ώστε να επιτύχει τον εκσυγχρονισμό που είναι απαραίτητος για την διατήρηση της εθνικής της ακεραιότητας. Η ακεραιότητα αυτή είναι κρίσιμη για την προστασία της τάξης στη Μέση Ανατολή. Η βρεττανική κυβέρνηση μας πληροφόρησε ότι λόγω των δικών της δυσχερειών δεν μπορεί πλέον να παράσχει οικονομική βοήθεια προς την Τουρκία. Όπως στην περίπτωση της Ελλάδας, αν η Τουρκία χρειάζεται βοήθεια, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι που πρέπει να της τη δώσουν. Είμαστε η μόνη χώρα που μπορεί να προσφέρει αυτή την βοήθεια.

Είμαι πλήρως ενημερωμένος για τις συνέπειες που θα επιφέρει η εκ μέρους των ΗΠΑ παροχή βοήθειας προς την Ελλάδα και την Τουρκία και αυτές θα συζητήσω τώρα μαζί σας.

Ένας από τους πρωταρχικούς, αντικειμενικούς σκοπούς της εξωτερικής πολιτικής των Ηνωμένων Πολιτειών είναι η δημιουργία συνθηκών, υπό τις οποίες εμείς και άλλα έθνη θα μπορούμε να δημιουργήσουμε έναν τρόπο ζωής χωρίς καταναγκασμούς. Αυτό ήταν ένα θεμελιώδες αίτημα κατά τον πόλεμο με την Γερμανία και την Ιαπωνία. Η νίκη μας επετεύχθη εναντίον χωρών, οι οποίες ήθελαν να επιβάλουν τον τρόπο ζωής τους επί των άλλων εθνών.

Για να εξασφαλίσουν την ειρηνική ανάπτυξη των εθνών χωρίς καταναγκασμούς, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανέλαβαν υπεύθυνο ρόλο κατά την ίδρυση του ΟΗΕ. Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν σκοπό την διατήρηση της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας για όλα τα μέλη τους. Παρά ταύτα, δεν θα έχουμε κατανοήσει τον αντικειμενικό μας σκοπό, αν δεν θελήσουμε να βοηθήσουμε τους ελεύθερους λαούς να διατηρήσουν τους ελεύθερους θεσμούς τους και την εθνική τους ακεραιότητα εναντίον των επιθετικών κινημάτων, τα οποία ζητούν να επιβάλουν επ' αυτών ολοκληρωτικά καθεστώτα. Αυτό αποτελεί ειλικρινή αναγνώριση του γεγονότος ότι ολοκληρωτικά καθεστώτα που επιβάλλονται σε ελεύθερους λαούς, με άμεση ή έμμεση επίθεση, υπονομεύουν τις βάσεις της διεθνούς ειρήνης, άρα την ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών.

Οι λαοί ορισμένων χωρών του κόσμου απέκτησαν πρόσφατα ολοκληρωτικά καθεστώτα, που τους επιβλήθηκαν παρά τη θέλησή τους. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ προέβη σε επανειλημμένες διαμαρτυρίες κατά των καταπιέσεων και της τρομοκρατίας, που ασκούνται κατά παράβαση της συμφωνίας της Γιάλτας, σε Πολωνία, Ρουμανία και Βουλγαρία. Πρέπει ακόμη να δηλώσω ότι και σε ορισμένες άλλες χώρες υπήρξαν παρόμοιες εξελίξεις.

Στην παρούσα στιγμή τής παγκόσμιας ιστορίας, σχεδόν κάθε έθνος οφείλει να επιλέξει ανάμεσα σε εναλλακτικούς τρόπους ζωής. Η επιλογή συχνά δεν είναι ελεύθερη. Ο ένας τρόπος ζωής βασίζεται στη θέληση της πλειοψηφίας και χαρακτηρίζεται από ελεύθερους θεσμούς, αντιπροσωπευτική κυβέρνηση, ελεύθερες εκλογές και  εγγυήσεις για ατομική ελευθερία, ελευθερία λόγου και θρησκείας και ελευθερία από κάθε πολιτική καταπίεση. Ο δεύτερος τρόπος ζωής βασίζεται στη θέληση μιας μειοψηφίας, που επιβλήθηκε δια της βίας επί της πλειοψηφίας. Ο τρόπος αυτός στηρίζεται στην τρομοκρατία και την καταπίεση, στον έλεγχο του τύπου και του ραδιοφώνου, στο προκαθορισμένο αποτέλεσμα των εκλογών και στην καταπίεση της ατομικής ελευθερίας.

Πιστεύω ότι η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών οφείλει να υποστηρίξει τους ελεύθερους λαούς, οι οποίοι αντιστέκονται στην επιχειρούμενη υποδούλωσή τους είτε εκ μέρους ένοπλων μειοψηφιών είτε μέσω εξωτερικών πιέσεων. Πιστεύω ότι έχουμε χρέος να βοηθήσουμε τους ελεύθερους λαούς να καθορίσουν την μοίρα τους κατά τον δικό τους τρόπο. Πιστεύω ότι η βοήθειά μας πρέπει πρωτίστως να είναι οικονομική, κάτι απολύτως αναγκαίο για την επίτευξη οικονομικής σταθερότητας και ομαλών πολιτικών εξελίξεων.

Ο κόσμος δεν είναι στατικός και το υφιστάμενο καθεστώς (πρωτότυπο: status quo) δεν είναι κάτι ιερό. Αλλά δεν μπορούμε να επιτρέψουμε αλλαγή τού υφιστάμενου καθεστώτος κατά παράβαση του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ με μεθόδους όπως είναι ο εξαναγκασμός ή με τεχνάσματα όπως είναι η πολιτική διείσδυση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, βοηθώντας τα ελεύθερα και ανεξάρτητα έθνη στη διατήρηση της ελευθερίας τους, θα δίνουν νόημα στις αρχές τού καταστατικού χάρτη τού ΟΗΕ.

Χρειάζεται μόνο μια απλή ματιά στον χάρτη ώστε να γίνει αντιληπτό ότι η επιβίωση και η ακεραιότητα του ελληνικού κράτους είναι μεγάλης σημασίας για μια σοβαρώτερη κατάσταση. Αν η Ελλάδα βρεθεί υπό τον έλεγχο μιας ένοπλης μειοψηφίας, οι επιπτώσεις στην γειτονική Τουρκία θα είναι άμεσες και σοβαρές. Η σύγχυση και η ανωμαλία θα διαχυθούν σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Ακόμη περισσότερο, η εξαφάνιση της Ελλάδας ως ανεξάρτητου κράτους θα ασκήσει βαθιά επίδραση σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, οι λαοί των οποίων αγωνίζονται να διατηρήσουν την ελευθερία και την ανεξαρτησία τους ενώ επουλώνουν τις πληγές του πολέμου. Θα ήταν απερίγραπτη τραγωδία αν οι χώρες αυτές, που αγωνίστηκαν επί τόσα χρόνια εναντίον τόσο συντριπτικώς υπέρτερων αντιπάλων, χάσουν τη νίκη για την οποία θυσίασαν τα πάντα. Η κατάρρευση των ελεύθερων θεσμών θα είναι καταστροφική όχι μόνο γι' αυτές τις χώρες αλλά και για ολόκληρο τον κόσμο. Η τύχη των γειτονικών λαών, που αγωνίζονται για την ελευθερία και την ανεξαρτησία τους, σύντομα θα ήταν η αποθάρρυνση και πιθανώς η αποτυχία. Αν δεν βοηθήσουμε την Ελλάδα και την Τουρκία κατά τη μοιραία αυτή ώρα, το αποτέλεσμα θα είναι καταλυτικό, τόσο για τη Δύση όσο και για την Ανατολή. Έχουμε χρέος να αναλάβουμε άμεση και αποφασιστική δράση.

Το "Δόγμα Τρούμαν" και ο "κόκκινος κίνδυνος" στα πρωτοσέλιδα της επόμενης μέρας

Επομένως, παρακαλώ το κονγκρέσσο να δώσει εξουσιοδότηση για την παροχή βοήθειας προς την Ελλάδα και την Τουρκία, για το ποσό των τετρακοσίων εκατ. δολλαρίων, για την περίοδο που λήγει στις 30 Ιουνίου 1948. Ζητώντας τα ποσά αυτά, έχω λάβει υπ' όψιν το ανώτατο όριο του ποσού που θα δοθεί ως βοήθεια στην Ελλάδα εκ των τριακοσίων πενήντα εκατ. δολλαρίων, τα οποία πρόσφατα ζήτησα από το κογκρέσσο να εγκρίνει για την πρόληψη του λιμού και της δυστυχίας στις χώρες, οι οποίες υπέστησαν καταστροφές από τον πόλεμο.

Επί πλέον αυτών των ποσών, παρακαλώ το κογκρέσσο να εγκρίνει την αποστολή αμερικανικού πολιτικού και στρατιωτικού προσωπικού στην Ελλάδα και την Τουρκία, ύστερα από αίτηση των χωρών αυτών, για να βοηθήσει στο έργο της ανασυγκρότησης και για να εποπτεύσει την χρησιμοποίηση της οικονομικής και υλικής βοήθειας, η οποία είναι ενδεχόμενο να χορηγηθεί. Συνιστώ, επίσης, να δοθεί εξουσιοδότηση για την εκπαίδευση και άσκηση ελληνικού και τουρκικού προσωπικού κατόπιν επιλογής. Εν τέλει, παρακαλώ το κογκρέσσο να παράσχει εξουσιοδότηση, η οποία να επιτρέψει την ταχύτατη και αποτελεσματική χρησιμοποίηση των αναγκαίων ειδών, εφοδίων και προμηθειών αλλά και των κεφαλαίων, η χορήγηση των οποίων ενδεχομένως εγκριθεί. Αν χρειαστούν νέα κεφάλαια ή νέες εξουσιοδοτήσεις για τους σκοπούς που αναφέρονται στο διάγγελμα αυτό, δεν θα διστάσω να φέρω το ζήτημα ενώπιον του κογκρέσσου. Επί του θέματος αυτού, ο εκτελεστικός και νομοθετικός κλάδος της εξουσίας πρέπει να συνεργάζονται.

Η πορεία που πρόκειται να χαράξουμε, είναι σοβαρή. Δεν θα την συνιστούσα, αν η κατεύθυνση την οποία θα έπρεπε να επιλέξουμε εναλλακτικά, δεν ήταν πολύ σοβαρότερη. Οι ΗΠΑ συνεισέφεραν 341 δισ. δολλάρια για να κερδηθεί ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος. Τα χρήματα αυτά υπήρξαν μια επένδυση για χάρη της ελευθερίας και της ειρήνης του κόσμου. Η βοήθεια την οποία συνιστώ για την Ελλάδα και την Τουρκία, αντιπροσωπεύει λίγο περισσότερο του ενός χιλιοστού της επένδυσης αυτής. Η κοινή λογική απαιτεί να προστατεύσουμε την επένδυση εκείνη και να εξασφαλίσουμε ότι δεν έγινε άσκοπα.

Τα σπέρματα των ολοκληρωτικών καθεστώτων καλλιεργούνται με αθλιότητα και στερήσεις. Σπέρνονται και βλαστάνουν στο κακό έδαφος της φτώχειας και της διχόνοιας. Φθάνουν στην πλήρη ανάπτυξη τους, όταν εκλείψει η ελπίδα για καλύτερη ζωή. Πρέπει να διατηρήσουμε ζωντανή την ελπίδα αυτή. Οι ελεύθεροι λαοί του κόσμου προσβλέπουν σε μας για υποστήριξη στην διατήρηση των ελευθεριών τους. Αν διστάσουμε ν' αναλάβουμε την ηγεσία, είναι ενδεχόμενο να θέσουμε σε κίνδυνο την ειρήνη του κόσμου και ασφαλώς θα θέσουμε σε κίνδυνο την ευημερία του ίδιου μας του έθνους. Είναι μεγάλες οι ευθύνες που μας ανατέθηκαν από αυτή την εξέλιξη των γεγονότων. Είμαι σίγουρος ότι το κογκρέσσο θα τις αντιμετωπίσει όπως πρέπει.