Karoshi: πεθαίνοντας στην δουλειά

Τριγυρνώντας στο διαδίκτυο, ανακάλυψα μια καινούργια λέξη που έβαλαν στο λεξιλόγιό τους οι ιάπωνες: karoshi. Υποψιάζομαι ότι δεν πρέπει να υπάρχει άλλος λαός ο οποίος να έχει νιώσει την ανάγκη να εκφράσει μονολεκτικά κάτι που όλοι εμείς οι υπόλοιποι εκφράζουμε περιφραστικά: θάνατος από υπερεργασία.

Το θέμα μού κίνησε το ενδιαφέρον και άρχισα να ξεφυλλίζω την ηλεκτρονική The Japan Times. Σε άρθρο με τίτλο "Μία στις τέσσερις επιχειρήσεις στην Ιαπωνία λέει ότι εργαζόμενοι πραγματοποιούν πάνω από 80 ώρες υπερωριακή εργασία κάθε μήνα", διαβάζω μερικά ανατριχιαστικά πράγματα. Π.χ., στο 10,8% των επιχειρήσεων υπάρχουν εργαζόμενοι που δουλεύουν υπερωριακά από 80 έως 100 ώρες μηναίως ενώ στο 11,9% των επιχειρήσεων υπάρχουν εργαζόμενοι που ξεπερνούν τις 100 ώρες μηνιαίας υπερωριακής δουλειάς. Η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη στους εργαζόμενους στον τομέα της πληροφορικής (IT workers), αφού στο 44,4% των επιχειρήσεων υπάρχουν άνθρωποι που δουλεύουν κάθε μήνα τουλάχιστον 80 ώρες παραπάνω από το κανονικό τους ωράριο. Να θυμίσω εδώ ότι η εβδομάδα έχει 40 εργάσιμες ώρες, οπότε 80 ώρες υπερωρία σημαίνει παραπανίσια δουλειά δύο εβδομάδων.

Εκτός από την πολύωρη καθημερινή δουλειά, το karoshi τρέφεται και από την συνήθεια των ιαπώνων να μη κάνουν χρήση τού δικαιώματός τους για ετήσια άδεια. Ο νόμος προβλέπει τέτοια άδεια 20 ημερών αλλά είναι ελάχιστοι οι εργαζόμενοι που παίρνουν έστω τις μισές. Ο υπουργός υγείας και επί κεφαλής τής υπηρεσίας που μάχεται κατά του karoshi Γιασουκάζου Κούριο προσπαθεί να πείσει τους συμπατριώτες του να κάνουν χρήση τής άδειάς τους, δίνοντας το καλό παράδειγμα: πέρυσι πήρε τις 17 από τις 20 ημέρες αδείας που δικαιούται. Στόχος τού Κούριο είναι να καταφέρει τους εργαζόμενους να παίρνουν τουλάχιστον το 70% της άδειας που τους αναλογεί.

Φυσικά, αυτό το φαινόμενο της ατέλειωτης και εξαντλητικής δουλειάς δεν θα μπορούσε να μην έχει επιπτώσεις. Κανείς δεν μπορεί να δουλεύει συνεχώς από το πρωί ως το βράδυ δίχως να μουρλαθεί. Σύμφωνα με τα στοιχεία τής ιαπωνικής αστυνομίας, το 2015 αυτοκτόνησαν 2.159 άνθρωποι λόγω προβλημάτων που αντιμετώπιζαν στην δουλειά τους. Βέβαια, karoshi δεν σημαίνει μόνο αυτοκτονία. Σημαίνει και εμφράγματα και εγκεφαλικά και... και... Ενδεικτικό τής κατάστασης είναι ότι τα μέλη των οικογενειών των θυμάτων τού karoshi έχουν φτιάξει σύλλογο (!), ο οποίος πιέζει προς κάθε κατεύθυνση προς εξεύρεση λύσης.

Παρένθεση. Επί κεφαλής αυτού του συλλόγου είναι η 67χρονη Εμίκο Τερανίσι, της οποίας ο σύζυγος αυτοκτόνησε προ εικοσαετίας, μη μπορώντας να αντέξει την πίεση της δουλειάς. "Δούλευε 4.000 ώρες τον χρόνο", λέει η Εμίκο, "και τον τελευταίο καιρό ένοιωθε πολύ εξαντλημένος αφού ούτε όρεξη για φαγητό είχε ούτε να κοιμηθεί μπορούσε". Κλείνει η παρένθεση.


Ίσως να μπορούσε κάποιος να εξηγήσει -κατά κάποιον τρόπο και μέχρι κάποιο σημείο- αυτή την "εργασιομανία" των ιαπώνων, αν ίσχυε το γνωστό παραμυθάκι "δουλεύουν παραπάνω, κονομάνε περισσότερα". Δυστυχώς, στην περίπτωση της Ιαπωνίας αυτό το παραμυθάκι είναι τελείως εκτός τόπου και χρόνου. Το ότι κάποιοι κονομάνε είναι σίγουρο. Όμως, εξ ίσου σίγουρο είναι ότι αυτοί δεν είναι οι εργαζόμενοι. Το παρακάτω διάγραμμα που δείχνει την εξέλιξη των μισθών στην χώρα του ανατέλλοντος ηλίου είναι λίαν εύγλωττο: οι ιαπωνικοί μισθοί έχουν κατρακυλίσει σε επίπεδα δεκαετίας 1980!

Το αποτέλεσμα των όσων είπαμε ως εδώ είναι απλό: η ζωή των ιαπώνων εργαζομένων τείνει να εκφραστεί από το ανεκδοτολογικό "σπίτι-δουλειά, δουλειά-σπίτι", αφού δεν υπάρχει ούτε χρόνος για διασκέδαση ή προσωπικές δραστηριότητες ούτε χρήμα για κατανάλωση. Το μόνο που υπάρχει είναι πρόσφορο έδαφος για την επέκταση του karoshi. Έδαφος το οποίο καλλιεργείται έντεχνα από το κεφάλαιο, το οποίο έχει καταφέρει να μεταλλάξει έναν ολόκληρο λαό (με παράδοση αιώνων στην τέχνη και την φιλοσοφία) και να τον πείσει ότι η αυτοπραγμάτωση επιτυγχάνεται μόνο μέσα από την σκληρή δουλειά. Ο σύγχρονος ιάπωνας έχει εκπαιδευθεί να δουλεύει ατελείωτα, να μη παίρνει άδεια και να μην απεργεί αν θέλει να μη ντρέπεται για τον εαυτό του. Μόνο που, αν όλα αυτά ήσαν σωστά, δεν θα υπήρχε karoshi...

Στα πλαίσια μιας πανεθνικής "αντι-karoshi" προσπάθειας, η κυβέρνηση σχεδιάζει μια καμπάνια, η οποία θα αρχίσει στις 24 Φεβρουαρίου. Τίτλος τής καμπάνιας είναι "Premium Friday" και στόχος της να πείσει τις επιχειρήσεις να αφήνουν το προσωπικό τους να φεύγει νωρίτερα (δηλαδή, να μη κάνει υπερωρίες) την τελευταία Παρασκευή κάθε μήνα. Υποτίθεται ότι μ' αυτόν τον τρόπο θα δίνεται η ευκαιρία στους εργαζόμενους να χαλαρώνουν, να διασκεδάζουν και να κάνουν τα ψώνια τους με την άνεσή τους έστω μια μέρα τον μήνα.

Ξέρω πως όλα αυτά ακούγονται από παράξενα έως και γελοία στα δικά μας αφτιά αλλά η κατάσταση είναι κάτι παραπάνω από σοβαρή. Η καπιταλιστική εκμετάλλευση της εργασίας έχει τόσο βαθειές ρίζες στην Ιαπωνία ώστε ακόμη κι αυτή η κουταμάρα που λέγεται Premium Friday είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα υλοποιηθεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι, ενώ η συγκεκριμένη καμπάνια στηρίζεται από πολλές επιχειρήσεις και προωθείται από το υπουργείο οικονομίας, εμπορίου και βιομηχανίας (*), ο υπουργός Χιροσίγκε Σέκο δεν έχει αποφασίσει ακόμη αν η Premium Friday θα ισχύσει και για το προσωπικό τού υπουργείου του! Πάντως, ο ίδιος καμαρώνει ότι έδωσε αυστηρή εντολή στις γραμματείς του να μη του κλείσουν κανένα ραντεβού για μετά τις 3 το μεσημέρι κατά την πρώτη Premium Friday...

----------------------------------
(*) Η καμπάνια Premium Friday σχεδιάστηκε αρχικά όχι ως αντίδοτο στο karoshi αλλά ως φάρμακο για την τόνωση της κατανάλωσης ("Government, Keidanren plan ‘Premium Friday’ campaign to boost consumption", The Japan Times, 18/10/2016).

Διαβάστε ακόμη:
- "Japan's Suicidal Salarymen Are Dying for Work", Vice, 18/12/2012
- "Japanese people 'dying from overwork' by putting in more than 60 hours a week", Independent, 1/8/2016
- "Premium Friday campaign seeks to curb Japan’s long work hours", The Japan Times, 2/1/2017