Το ΔΝΤ στην Ρωσσία - 1. Η ΕΣΣΔ ψυχομαχάει

Είναι γεγονός ότι ο πρωθυπουργός και η κυβέρνησή του έχουν εξαιρετική επίδοση στις κυβιστήσεις, κοινώς κωλοτούμπες. Η ταχύτητα με την οποία το μαύρο γίνεται άσπρο και, συχνά, ξαναμαυρίζει, έχει ήδη γίνει παροιμιώδης, φθείροντας σε χρόνο-ρεκόρ τις εικόνες που έφερνε στο μυαλό πολλών ο όρος "αριστερά" και τα οράματα με τα οποία αυτός ο όρος ήταν συνυφασμένος.

Μια από τις χαρακτηριστικώτερες παλινωδίες τού συριζαϊκού λόγου είναι αυτή που έχει να κάνει με το ΔΝΤ. Στα χρόνια τής αντιπολίτευσης, το Ταμείο ήταν ο κακός δράκος τού παραμυθιού. Κατόπιν, έγινε ο καλύτερος σύμμαχός μας στην προσπάθεια να απαλλαγούμε από τα μνημόνια. Την εποχή τού δημοψηφίσματος ξανάγινε εχθρός μας αλλά, λίγο αργότερα, τα ξαναβρήκαμε αφού ο κ. Τσίπρας διαπίστωσε ότι "η έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου δικαιώνει την επιλογή μας να μην αποδεχθούμε μια συμφωνία που παρακάμπτει αυτό το μείζον θέμα του χρέους". Τότε, μάλιστα, κάποιοι σκέφτηκαν ότι μπορούμε να εκβιάσουμε τον Σώυμπλε, απειλώντας τον πως, αν μας παραζορίσει, θα παραβλέψουμε τις Βρυξέλλες και θα ζητήσουμε βοήθεια αποκλειστικά από το ΔΝΤ! Σήμερα, ο υπό την κ. Λαγκάρντ οργανισμός ξανάγινε ο εχθρός που απαιτεί παράλογα πράγματα, όπως μείωση των συντάξεων, επέκταση του κόφτη κλπ.

Μαδρίτη, 30/10/1991. Δυο μήνες πριν πέσουν οι τίτλοι τέλους, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ
και Τζωρτζ Μπους σφίγγουν χαμογελαστοί τα χέρια κατά την διάρκεια συνάντησης κορυφής.

Τελικά, το ΔΝΤ είναι ευλογία ή κατάρα; Αντίθετα προς τους "αριστερούς" τής εξουσίας, το ιστολόγιο έχει τοποθετηθεί επανειλημμένα και τεκμηριωμένα υπέρ της κατάρας, με χαρακτηριστικώτερα τα όσα αναφέραμε στην Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού. Επειδή, όμως, είναι πολύ πιθανό αυτό το ιστολόγιο να μην αρέσει στον κ. Τσίπρα και την παρέα του, τους συνιστώ να διαβάσουν το βιβλίο τού ερευνητή, ιστορικού και δημοσιογράφου Ερνστ Βολφ "Pillaging the World: The History and Politics of the IMF" (Λεηλατώντας τον κόσμο: Η ιστορία και η πολιτική τού ΔΝΤ), το οποίο κυκλοφόρησε το 2014 (*).

Καθώς πιάσαμε κουβέντα για το ΔΝΤ και με δεδομένα ότι, πρώτον, εφέτος συμπληρώνεται ένας αιώνας από την Οκτωβριανή Επανάσταση και, δεύτερον, η σημερινή κατάσταση στην Ρωσσία θυμίζει πολύ την κατάσταση στην οποία βρέθηκε η Ε.Σ.Σ.Δ. στα τέλη τής δεκαετίας τού '80, σκέφτομαι ότι δεν θα ήταν άσχημα αν λέγαμε δυο -ή και παραπάνω- λόγια για τον ρόλο που έπαιξε το ΔΝΤ κατά την περίοδο της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης και αμέσως μετά. Ξαναρρίχνουμε πρώτα μια ματιά στα κεφάλαια 34-41 της Ανατομίας (για να μη λέμε τα ίδια) και ξεκινάμε.


Όταν, στις 11 Μαρτίου 1985, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ διαδεχόταν στην θέση τού γενικού γραμματέα τού Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης τον Κονσταντίν Τσερνιένκο, ο οποίος είχε πεθάνει την προηγουμένη, σίγουρα γνώριζε ότι η χώρα του αντιμετώπιζε σοβαρότατα οικονομικά προβλήματα αλλά μάλλον δεν υποψιαζόταν ότι είχε βουλιάξει τόσο βαθιά στο τέλμα ώστε θα χρειαζόταν μια καινούργια Οκτωβριανή Επανάσταση για να βγει από αυτό. Ο λαθεμένος δρόμος που επί τριάντα χρόνια τραβούσε το Κρεμλίνο, είχε φτάσει πλέον στο τέρμα του.

Πράγματι, οι σοβιετικοί πιάστηκαν σαν το ποντίκι στην φάκα όταν μετά το 1956 θέλησαν όχι απλώς να παίξουν το παιχνίδι των ΗΠΑ αλλά να το παίξουν και εκτός έδρας. Εγκατέλειψαν την διαδικασία τού σοσιαλιστικού μετασχηματισμού και παγιδεύτηκαν σε μια ανηλεή κούρσα εξοπλισμών, η οποία τους ξεμάτωσε σαν την γάτα που τρίβει την γλώσσα της στην ράσπα. Στο ανατριχιαστικό βιβλίο του "Η Νίκη" (εκδόσεις Παπαζήσης, 2002), ο Πήτερ Σβάιτσερ περιγράφει με κυνική διαύγεια τον τρόπο με τον οποίο οι ΗΠΑ στράγγισαν οικονομικά την ΕΣΣΔ, χρησιμοποιώντας κάθε πρόσφορο μέσο, από τους μουτζαχεντίν τού Αφγανιστάν μέχρι τον πόλεμο του διαστήματος.

Η κατάσταση ήταν τόσο τραγική ώστε η χρονιά που ο Γκορμπατσόφ γινόταν γενικός γραμματέας, ήταν η πέμπτη συνεχόμενη χρονιά που το σοβιετικό ΑΕΠ σημείωνε μείωση. Σε περίοδο που η παγκόσμια οικονομία δεν αντιμετώπιζε ιδιαίτερα προβλήματα, η ΕΣΣΔ βυθιζόταν στην ύφεση. Και σαν να μην έφτανε αυτό, πριν βγει το 1985 η Σαουδική Αραβία (με την παρότρυνση των ΗΠΑ) θα έσπαγε την συμφωνία της με τον ΟΠΕΚ και θα τετραπλασίαζε την παραγωγή τού πετρελαίου της, κάτι που θα οδηγούσε σε κατάρρευση της τιμής τού μαύρου χρυσού. Επρόκειτο για συντριπτικό χτύπημα στην σοβιετική οικονομία, η οποία στηριζόταν (όπως και σήμερα, άλλωστε) στις εξαγωγές καυσίμων.

Ο Γκορμπατσόφ προσπάθησε να αμυνθεί αλλά οι κινήσεις του, επηρεασμένες οπωσδήποτε από τις οπορτουνιστικές πολιτικές επιλογές τριάντα χρόνων, θύμιζαν παγιδευμένο σε κινούμενη άμμο, του οποίου κάθε κίνηση τον βουλιάζει περισσότερο. Πρώτα-πρώτα, αύξησε τις εισαγωγές από τις χώρες τού Συμφώνου τής Βαρσοβίας (με παράλληλη μείωση των υπολοίπων), πληρώνοντας όμως όχι με χρήμα αλλά με πετρέλαιο και, μάλιστα, σε τιμές οι οποίες ορίζονταν πολύ πάνω από τις τιμές που διαμορφώνονταν στην διεθνή αγορά. Κατόπιν, θεσμοθέτησε για πρώτη φορά την δυνατότητα των σοβιετικών επιχειρήσεων να συνάπτουν κοινοπραξίες (join ventures) με επιχειρήσεις τού δυτικού κόσμου, ελπίζοντας ότι έτσι θα μαζέψει συνάλλαγμα. Παράλληλα, αποδύθηκε σε μια αγωνιώδη προσπάθεια εξασφάλισης δανείων από την δύση, με εξωπραγματικά υψηλά επιτόκια, κάτι που διόγκωσε το εξωτερικό χρέος στο -απίστευτο για την ΕΣΣΔ- ύψος των 54 δισ. δολλαρίων μέσα σε τέσσερα χρόνια.

Νέα Υόρκη, Ιούνιος 1990: Οι πρωταγωνιστές της παράστασης "Οι τραπεζίτες στον ΟΗΕ".
Από αριστερά: Μπάρμπερ Κόναμπλ (πρόεδρος Παγκόσμιας Τράπεζας), Μισέλ Καμντεσσύ (διευθυντής
ΔΝΤ), Χαβιέ Πέρες ντε Κουέγιαρ (γ.γ. του ΟΗΕ), Αλμπέρτο Φουτζιμόρι (από τον επόμενο μήνα
πρόεδρος του Περού), Ενρίκε Ιγγλέσιας (πρόεδρος της Διαμερικανικής Τράπεζας Ανάπτυξης).

Με το τείχος τού Βερολίνου να έχει περάσει πλέον στην Ιστορία, η δεκαετία τού '90 προμηνυόταν ακόμη χειρότερη για την Σοβιετική Ένωση. Αναζητώντας διέξοδο, ο Γκορμπατσόφ απευθύνθηκε σε ένα μεγάλο κονσόρτσιουμ τριακοσίων τραπεζών ζητώντας ένα μεγάλο δάνειο. Όταν το αίτημά του απορρίφθηκε, στράφηκε για βοήθεια στους G7, περιμένοντας ότι τουλάχιστον οι ΗΠΑ θα τον βοηθούσαν. Φυσικά, ο Τζωρτζ Μπους αρνήθηκε γιατί καταλάβαινε ότι τώρα πια η Σοβιετική Ένωση ψυχομαχούσε και το παιχνίδι έφτανε στο τέλος του, κάτι που δεν έδειχνε να καταλαβαίνει ο Γκορμπατσόφ. Οι G7 αποφάσισαν να αναθέσουν την μέριμνα των υπολοίπων ανατολικών χωρών στην ΕΟΚ και οι ΗΠΑ να ασχοληθούν αποκλειστικά με την ΕΣΣΔ. Μόλις θα ολοκληρωνόταν η σύσκεψη, ο Μπους θα ζητούσε από τον Μπάρμπερ Κόναμπλ (πρόεδρο της Παγκόσμιας Τράπεζας) και τον Μισέλ Καμντεσσύ (διευθυντή τού ΔΝΤ) να συντάξουν μια πλήρη μελέτη τής σοβιετικής οικονομίας...



--------------------------------------------------
(*) Αξίζει να σημειώσουμε ότι το βιβλίο τού Βολφ γράφτηκε και πρωτοκυκλοφόρησε στα γερμανικά, με τον τίτλο "Weltmacht IWF: Chronik eines Raubzugs", δηλαδή "Παγκόσμια Δύναμη ΔΝΤ: Χρονικό μιας επιδρομής".