Bullshit jobs

Πριν λίγες εβδομάδες, το υπουργείο εργασίας έδωσε στην δημοσιότητα ένα δελτίο με στοιχεία τού συστήματος Εργάνη για την ιδιωτική απασχόληση κατά τον μήνα Μάιο. Οι πρώτες γραμμές τού δελτίου πρέπει να δημιούργησαν κλίμα ευφορίας στα κυβερνητικά στέκια:  

(...) κατά το μήνα Μάιο 2016 καταγράφεται αύξηση της μισθωτής απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα, καθώς προκύπτει θετικό ισοζύγιο προσλήψεων–αποχωρήσεων κατά 76.591 θέσεις εργασίας. (...) Ο Μάιος 2016 είναι ο τέταρτος σε σειρά μήνας που παρουσιάζει θετικό ισοζύγιο στις ροές μισθωτής απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα (...) Ο Μάιος 2016 είναι ο τέταρτος σε σειρά μήνας που παρουσιάζει θετικό ισοζύγιο στις ροές μισθωτής απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα (...) το ισοζύγιο των ροών μισθωτής απασχόλησης του πρώτου πενταμήνου του έτους 2016 είναι θετικό και διαμορφώνεται στις 201.056 νέες θέσεις εργασίας, αποτελώντας την υψηλότερη επίδοση πρώτου πενταμήνου έτους από το 2001 μέχρι σήμερα (...).

Οπωσδήποτε, τα νέα ακούγονται καλά. Δυστυχώς, όμως, όσο περισσότερο εντρυφούμε στους πίνακες του δελτίου τόσο το χαμόγελό μας ξεθωριάζει. Δείτε, για παράδειγμα, τον πίνακα IV:

Ωραίες δουλειές! Από τις 824.017 προσλήψεις, ούτε οι μισές δεν αφορούσαν θέσεις πλήρους απασχόλησης. Οι περισσότεροι των νεοπροσληφθέντων θα δουλεύουν είτε λίγες ώρες κάθε μέρα (ή, καλύτερα, θα πληρώνονται για λίγες ώρες κάθε μέρα, άσχετα με το πόσο θα δουλεύουν) είτε μέρα παρά μέρα κι όποτε τους χρειάζεται η επιχείρηση για να μπαλώσει κανένα κενό, κανένα ρεπό κλπ. Μιλάμε, δηλαδή, για δουλειές χωρίς μέλλον και, κατά κανόνα, κακοπληρωμένες (σερβιτόροι, λαντζέρηδες, καμαριέρες, πωλητές κλπ). Είναι ακριβώς οι δουλειές τις οποίες χαρακτηρίζει ευρηματικά ως "Bullshit Jobs" ο διάσημος καθηγητής ανθρωπολογίας τού London School of Economics Ντέιβιντ Γκραίμπερ (*).

Μια άλλη όψη του προβλήματος είναι ότι, καθώς η εργασία αποδομείται απ' όλες τις πλευρές και η επιβίωση των εργαζομένων γίνεται όλο και πιο δύσκολη, το ενδιαφέρον τείνει να εστιάζεται στο θέμα των αμοιβών. Έτσι, παραβλέπεται το γεγονός ότι χειροτερεύουν και άλλα χαρακτηριστικά τής εργασίας, τα οποία θα είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα σε μια κοινωνία δομημένη με κέντρο τον άνθρωπο. Για παράδειγμα, ποιός ενδιαφέρεται πια αν με την δουλειά που κάνει έχει δυνατότητες εξέλιξης (και ως τέτοιες δεν εννοώ μόνο τις μισθολογικές); Ποιός νοιάζεται για το αν το αντικείμενο της δουλειάς του είναι συναφές προς τα ενδιαφέροντά του ή προς την κλίση του, παναπεί για το αν του αρέσει και τον ικανοποιεί ψυχικά και πνευματικά; Πόσοι προβληματίζονται για τις συνθήκες ασφάλειας ή για την ένταση που επιβάλλουν οι ανάγκες για αυξημένη παραγωγή σε άτακτα χρονικά διαστήματα; Ο μεγάλος καβγάς γίνεται για το πόσα παίρνουμε κι όχι για το πώς τα παίρνουμε.

Δυστυχώς, ούτε το "πόσα" έχει ικανοποιητική απάντηση. Τα στοιχεία του Σώματος Επιθεωρητών Εργασίας (ΣΕΠΕ) για το 2015 είναι κατηγορηματικά:

Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα, λοιπόν, το 63% των εργαζομένων δουλεύει με μισθό κάτω από 1.000 ευρώ ενώ ο ένας στους δυο καλείται να ζήσει με λιγώτερα από 800 ευρώ τον μήνα. Σημειώστε ότι το 22,45% των εργαζομένων δουλεύουν με μερική απασχόληση, πράγμα που σημαίνει ότι αυτοί οι άνθρωποι βγάζουν από την δουλειά τους λιγώτερα από 400 ευρώ τον μήνα (τουλάχιστον στην συντριπτική τους πλειοψηφία).

Παρένθεση. Είπαμε ότι τα παραπάνω στοιχεία είναι επίσημα. Δηλαδή, δεν περιλαμβάνουν την αδήλωτη, την "μαύρη" εργασία, η οποία όχι απλώς ζη και βασιλεύει αλλά και επεκτείνεται. Σύμφωνα με υπολογισμούς του ΣΕΠΕ, σε κάθε πέντε δηλωμένους εργαζόμενους αναλογεί ένας αδήλωτος, ο οποίος μπορεί να δουλεύει και για δυο κατοστάρικα τον μήνα. Προς μεγάλη μου έκπληξη δε, διαπίστωσα τελευταία ότι υπάρχουν και επιχειρήσεις που προσλαμβάνουν προσωπικό με μισθό υπό αίρεση: θα πάρεις τόσα, αν πάει καλά η δουλειά (!). Κλείνει η παρένθεση.

Η εργασιακή ζούγκλα έχει κι άλλα σαπρόφυτα, όπως π.χ. επιχειρηματίες που καταθέτουν μεν την νόμιμη αμοιβή στους λογαριασμούς των εργαζομένων τους για να μην έχουν μπλεξίματα αλλά υποχρεώνουν τους εργαζομένους να επιστρέψουν "χέρι με χέρι" τμήμα αυτού του ποσού, επειδή είχαν συμφωνήσει για μισθό χαμηλότερο του νομίμου (**). Όμως, δεν έχει νόημα να επεκταθούμε περισσότερο. Το σημαντικό είναι άλλο και σ' αυτό πρέπει να εστιάσουμε πριν κλείσουμε τούτο το σημείωμα: ενώ ζούμε σ' αυτή την ζούγκλα και με τις συνθήκες που παρουσιάσαμε, το κεφάλαιο και οι εκπρόσωποί του ετοιμάζουν τις τελευταίες λεπτομέρειες για την μεγάλη επίθεση που θα πραγματοποιήσουν τον Σεπτέμβριο.

Δεν πρέπει να μας πιάσουν στον ύπνο!


---------------------------------
(*) David Graeber, "On the phenomenon of bullshit jobs", 17/8/2013. Ο όρος μπορεί να αποδοθεί ως "σκατά δουλειές", παρ' ότι θα προτιμούσα άλλη απόδοση αν έγραφα Σαββατιάτικα...

(**) Αυτό το "κόλπο" εφαρμόζεται συνήθως με τα δώρα Πάσχα και Χριστουγέννων, η μη καταβολή των οποίων συνιστά ποινικό αδίκημα, όπως λέγαμε χτες. Οι προσλήψεις με την συμφωνία να μη δίνονται δώρα δεν είναι πλέον καθόλου σπάνιες.