Η φάμπρικα των εγγυήσεων

Κατά την περίοδο 1995-2009, το ελληνικό δημόσιο εγγυήθηκε ομολογιακά δάνεια άνω των 10 δισ. ευρώ υπέρ "φορέων γενικής κυβέρνησης" (του ευρύτερου δημόσιου τομέα, όπως λέμε). Τα έξι δισ. απ' αυτά αφορούσαν τον ΟΣΕ και για τις σχετικές εγγυήσεις εκδόθηκαν 18 υπουργικές αποφάσεις μέσα σ' αυτή την δεκαπενταετία. Εξυπακούεται ότι οι αποφάσεις εκδίδονταν κανονικά και δίχως ολιγωρίες είτε ήταν το "εκσυγχρονιστικό" ΠαΣοΚ του Σημίτη στην κυβέρνηση είτε ήταν η "σεμνή και ταπεινή" Νέα Δημοκρατία του Καραμανλή.

Ανοίγουμε παρένθεση. Δημόσιος τομέας, θα μου πείτε, οπότε καλώς έκανε το δημόσιο και εγγυήθηκε. Ναι μεν, αλλά... πώς; Με απλές υπουργικές αποφάσεις; Ούτε μία από τις χιλιάδες (όπως θα δούμε παρακάτω) περιπτώσεις παροχής εγγυήσεων δεν ήρθε στην βουλή για συζήτηση ή έστω για ενημέρωση! Προφανώς, για την δημοκρατία δεν είναι κακό να αναλαμβάνει η χώρα δεσμεύσεις και υποχρεώσεις δισεκατομμυρίων με μια υπουργική υπογραφή. Μη ξεχνάμε ότι λίγο αργότερα θα αρκούσε η υπογραφή τού Γιώργου Παπακωνσταντίνου για να αναλάβει η χώρα μνημονιακές δεσμεύσεις. Αυτό ως σχόλιο. Κλείνουμε την παρένθεση και πάμε παρακάτω.

Κρατικός προϋπολογισμός 2015: Για καταπτώσεις, 818 εκατ.(ιδιώτες: 151 εκατ.) - Για εξοπλισμούς 700 εκατ.

Κάποια στιγμή, οι κυβερνήσεις μας αποφάσισαν να ξεπουλήσουν τον ΟΣΕ. Κοντά στην εγκληματική διαχείριση των διορισμένων διοικήσεων (θυμηθείτε τα ηλεκτρικά βαγόνια που αγοράσαμε και τ' αφήσαμε να σκουριάζουν στα αμαξοστάσια επειδή δεν έχουμε ακόμη ηλεκτρικές μηχανές ή ηλεκτρικές γραμμές!), ήρθε και η συντονισμένη κυβερνητική προσπάθεια απαξίωσης του ΟΣΕ (θυμηθείτε τον Χρυσοχοΐδη να καταργεί ολόκληρη την γραμμή Πελοποννήσου αλλά και άλλες γραμμές και δρομολόγια ως... ασύμφορα!), καθ' ότι έτσι ο Οργανισμός θα πουλιόταν φτηνότερα και γρηγορώτερα. Φυσιολογικά, λοιπόν, όταν το 2009 έφτασε η ώρα να πληρωθούν τα ομόλογα, ο ΟΣΕ σήκωσε τα χέρια ψηλά και η οφειλή ματακυλίστηκε στο ελληνικό δημόσιο, ως εγγυητή. Επειδή δεν φαίνεται πως ο Οργανισμός θα καταφέρει πλέον να καλύψει κάποια από τις τέτοιου είδους υποχρεώσεις του, υπολογίζεται ότι το κράτος θα πληρώσει μέχρι το 2018 για τα ομόλογα του ΟΣΕ κάπου 5 δισ. ευρώ ακόμη. Αυτά για την ιστορία και προχωρούμε.

Όταν εκεί στα τέλη τού 2009 άρχισε το σούσουρο για το πόσα είναι τα ελλείμματα της Ελλάδας και πόσα τα χρέη της, η Ευρωπαϊκή Ένωση (καθ' υπόδειξη της Eurostat) επέμεινε να προστεθούν στο δημόσιο χρέος τής χώρας και οι εγγυήσεις για τα ομολογιακά δάνεια του ΟΣΕ. Κατά την άποψή μου, η επιμονή των ευρωπαίων ήταν σωστή. Είτε μας αρέσει είτε όχι, ο έλληνας φορολογούμενος θα πληρώσει τους τζερεμέδες (όπως πάντα) κι ας λένε κάποιοι "δημιουργικοί λογιστές" ότι μπορεί ο ΟΣΕ κάτι να δώσει άρα οι μελλοντικές πληρωμές δεν είναι βέβαιες. Στην ουσία, είναι και παραείναι.

Πάμε τώρα να δέσουμε την παραπάνω ιστορία με όσα είπαμε χτες. Εφ' όσον το ελληνικό δημόσιο έχει εγγυηθεί τα ομόλογα των τραπεζών, πρέπει να καταγράψει στις υποχρεώσεις του τα αντίστοιχα ποσά, ακριβώς όπως έκανε με τον ΟΣΕ. Θα μου πείτε ότι δεν είναι το ίδιο γιατί οι τράπεζες πληρώνουν. Ε, και; Η υποχρέωση είναι υποχρέωση κι αυτό δεν αλλάζει. Εγγράφεται κανονικά και απλώς διαγράφεται όταν πάψει να υφίσταται. Αυτό λέει η υγιής σκέψη και έτσι λειτουργεί η λογιστική από δημιουργίας τού κόσμου. Μόνο που, αν κάναμε όσα λέει η υγιής σκέψη και η λογιστική επιστήμη (λογιστική: από το ρήμα λογίζομαι, δηλαδή σκέφτομαι σωστά), θα είχαμε ένα μικρό προβληματάκι: θα δείχναμε χρέος 250% του ΑΕΠ, αντί για 180% που δείχνουμε τώρα και οι οίκοι αξιολόγησης θα έπρεπε να φτιάξουν καινούργια βαθμίδα, κάτω από τα "σκουπίδια", για να κατατάξουν τα ελληνικά ομόλογα.

Έτσι, λοιπόν, η ελληνική κυβέρνηση και οι ευρωπαίοι επαΐοντες βρήκαν έναν ωραίο τρόπο για να ξεπεράσουν το πρόβλημα. Εφηύραν έναν καινούργιο λογαριασμό για να καταγράψουν αυτές τις περίφημες εγγυήσεις: ενδεχόμενες υποχρεώσεις (contingent liabilitιes)! Παναπεί; Δεν χρωστάω αλλά μπορεί και να χρωστάω και να μη το ξέρω; Ή, μήπως, χρωστάω αλλά δεν είναι σίγουρο ότι θα πληρώσω κιόλας; Γελάνε και οι πέτρες.

Από την έκθεση του Λ. Ρακιντζή: Εγγύηση 1.760.000 ευρώ υπέρ της ΠΑΕ ΠΑΟΚ εν αγνοία των υπουργών.

Η ιστορία θα έκλεινε εδώ, με γέλια, αν δεν είχε και συνέχεια που μάλλον θα οδηγήσει σε κλάματα. Το 2012, έφτασε στα χέρια τού τότε αναπληρωτή υπουργού οικονομικών Φίλιππου Σαχινίδη μια έκθεση, σύμφωνα με την οποία, κατά την περίοδο 2006-2011, 15.000 κρατικές και ιδιωτικές επιχειρήσεις πήραν δάνεια συνολικού ύψους 5,5 δισ. με την εγγύηση του ελληνικού δημοσίου! Αναμεσά τους η Αττικό Μετρό (2,16 δισ.), η Αττική Οδός (553,3 εκατ.), η ΔΕΗ (1,57 δισ.) κλπ. Μέχρι και η λίαν προβληματική ΠΑΕ ΠΑΟΚ είχε πάρει τέτοιο δάνειο!

Ο Σαχινίδης ανέθεσε την υπόθεση στον γενικό επιθεωρητή δημόσιας διοίκησης Λέανδρο Ρακιντζή, η έρευνα του οποίου έβγαλε μερικά μεγάλα λαβράκια. Μεταξύ αυτών:
- (α) Φαίνεται πως κάποιοι ήξεραν πως αυτές οι εγγυήσεις ήσαν αντίθετες προς την κοινοτική νομοθεσία, γι' αυτό οι συγκεκριμένες αποφάσεις παίρνονταν δίχως να ενημερωθεί η Κομμισσιόν.
- (β) Δίνονταν εγγυήσεις για δάνεια ιδιωτικών επιχειρήσεων δίχως να υπάρχουν οικονομοτεχνικές μελέτες που να πιστοποιούν την βιωσιμότητα των δανειοδοτούμενων.
- (γ) Το δημόσιο δεν μπορούσε να παρακολουθήσει την πορεία των δανείων για τα οποία εγγυόταν, επειδή δεν είχε κατάλληλο πληροφορικό σύστημα (!).
- (δ) Οι τράπεζες δεν έκαναν κανέναν έλεγχο προκειμένου να δώσουν δάνεια εγγυημένα από το κράτος. Ακόμη κι αν ήταν φανερό ότι η δανειοδοτούμενη επιχείρηση δεν θα μπορούσε ποτέ να αποπληρώσει το δάνειό της, η τράπεζα της το έδινε και μετά πήγαινε στο κράτος και εισέπραττε.

Η ιστορία διέρρευσε και ο μπουχός που σηκώθηκε έφτασε ως τις Βρυξέλλες. Η Κομμισσιόν έστειλε επιστολή στον τότε υπουργό οικονομικών Γιάννη Στουρνάρα, ζητώντας του να βάλει τέλος σ' αυτή την φάμπρικα των εγγυήσεων. Παράλληλα, το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους εξέδωσε γνωμάτευση, σύμφωνα με την οποία η παροχή ενισχύσεων με την μορφή ρύθμισης οφειλών ή δανείων με την εγγύηση του δημοσίου συνιστά παράνομη κρατική ενίσχυση. Συνεπώς, οι κρατικές εγγυήσεις πρέπει να θεωρούνται άκυρες εξ αρχής, οπότε οι αρμόδιες υπηρεσίες δεν πρέπει να ικανοποιούν τα αιτήματα των τραπεζών για κατάπτωση αυτών των εγγυήσεων(!).

Τότε, ο Στουρνάρας έφτιαξε μια νομοπαρασκευαστική επιτροπή και μια ομάδα εργασίας, που θα επεξεργάζονταν έναν νέο νόμο για τις εγγυήσεις του δημοσίου. Μέχρι σήμερα, αν είμαι επαρκώς ενημερωμένος, δεν έχει αλλάξει κάτι σημαντικό. Μάλλον δεν μπορεί να βρεθεί τρόπος ώστε να απαγορευτεί η παροχή εγγυήσεων σε όλους πλην τραπεζών...

23/1/2014: Ο Λ. Ρακιντζής δίνει στον πρόεδρο της δημοκρατίας Κ. Παπούλια την έκθεσή του περί γραφειοκρατίας

Επίλογος. Στις 12 του περασμένου Νοέμβρη, 22 βουλευτές τού ΣυΡιζΑ κατέθεσαν στην βουλή ερώτηση προς τον τότε υπουργό οικονομικών Γκίκα Χαρδούβελη με θέμα "Δάνεια με εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου και καταπτώσεις εγγυήσεων περιόδου 2009-2014". Τότε πήραν απάντηση, η οποία πιστοποιεί ότι το κράτος πλήρωσε καταπτώσεις εγγυήσεων εντός γενικής κυβέρνησης περίπου 5 δισ. ευρώ και εκτός γενικής κυβέρνησης (ιδιώτες) πάνω από 90 εκατ. ευρώ σ' αυτή την περίοδο. Αν ρωτούσαμε σήμερα τον αριστερό υπουργό οικονομικών περί του τι έχει γίνει ως τώρα μέσα στο 2015, τί θα μας απαντούσε;