"Το λογικό είναι πραγματικό και το πραγματικό λογικό". Πρόκειται για την περίφημη φράση του Χέγκελ. Δηλωτική μιας σαγηνευτικής διαλεκτικής που όμως δεν μπόρεσε να ξεπεράσει τα πρωσικά όρια ενατένισης των πραγμάτων.
Δυο αιώνες μετά και πριν μιλήσουμε για την "λογική" του σημερινού κόσμου ας δούμε στοιχεία της πραγματικότητας που τον συνθέτουν:
Δυο αιώνες μετά και πριν μιλήσουμε για την "λογική" του σημερινού κόσμου ας δούμε στοιχεία της πραγματικότητας που τον συνθέτουν:
- Πριν μερικές βδομάδες δημοσιεύτηκαν τα στοιχεία της οργάνωσης "Oxfam" σύμφωνα με τα οποία το διάστημα Μάρτης 2013 - Μάρτης 2014 οι 85 πλουσιότεροι άνθρωποι του κόσμου αύξαιναν τις συνολικές τους περιουσίες κατά 668 εκατομμύρια δολάρια την… ημέρα. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα η "ελίτ" αυτής της "ελίτ" έφτασε να κερδίζει σχεδόν 1.000.000 δολάρια το λεπτό (!) κάθε ώρα, κάθε μέρα για έναν ολόκληρο χρόνο.
- Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, ο Μπιλ Γκέιτς με περιουσία 76 δισ. δολάρια "αν ρευστοποιούσε όλη του την περιουσία και αν ξόδευε 1.000.000 δολάρια την ημέρα, θα του έπαιρνε 218 χρόνια για να ξοδέψει όλο του τον πλούτο". Στην πραγματικότητα, όμως, λέει η "Oxfam", ποτέ δεν θα ξέμενε από χρήματα, "αφού έστω και το χαμηλότερο επιτόκιο του ύψους του 2% θα του επέστρεφε πίσω 4.200.000 δολάρια κάθε ημέρα"…
- Τον περασμένο Μάιο σε ομιλία της στο Λονδίνο η διευθύντρια του ΔΝΤ, η κυρία Λαγκάρντ, σε ένα ακροατήριο που απαρτιζόταν από τον Κλίντον μέχρι τον Κάρολο της Ουαλίας και από τηνΛαίδη Ρότσιλντ ως τους επικεφαλής της "Glaxo" και άλλων 200 πολυεθνικών, είπε τα εξής: "Οι 85 πλουσιότεροι άνθρωποι στον κόσμο που θα μπορούσαν να χωρέσουν σε ένα διώροφο λονδρέζικο λεωφορείο κατέχουν πλούτο ίσο με εκείνο του φτωχότερου 50% του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή των 3,5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων".
- Στα παραπάνω θα ήταν παράλειψη αν δεν σημειώναμε, όσον αφορά την ελληνική πραγματικότητα ότι, σύμφωνα με το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής, πάνω από 6 εκατομμύρια Έλληνες ζουν στα όρια της φτώχειας και υπό τον ζόφο του κοινωνικού αποκλεισμού, αλλά την ίδια ώρα: α) στην Ελλάδα το 2014 οι υπερδισεκατομμυριούχοι από 9 αυξήθηκαν στους 11 με την περιουσία τους να αυξάνεται από τα 16 δισ. δολάρια στα 18 δισ. δολάρια, β) στην περσινή έκθεση της "Wealth-Χ" η Ελλάδα αναδείχτηκε "η χώρα με τον δεύτερο αυξανόμενο πληθυσμό πολυεκατομμυριούχων στην Ευρώπη", γ) σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της ελβετικής τράπεζας "Credit Suisse", στην Ελλάδα το πλουσιότερο 10% του πληθυσμού συγκεντρώνει το 56,1% του εγχώριου πλούτου, από το 48,6% που συγκέντρωνε το 2007, δ) όπως δημοσιεύτηκε πρόσφατα ("Βήμα", 24/8/2014) στην Ελλάδα έχουν καταμετρηθεί 559 κροίσοι με περιουσία 76 δισ. δολάρια ενώ τα κεφάλαια που είναι τοποθετημένα στο εξωτερικό ανέρχονται στα 140 δισ. ευρώ. Με άλλα σε μια χώρα 10 εκατομμυρίων, 559 ολιγάρχες κατέχουν πλούτο που αντιστοιχεί στο 45% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας, ενώ τα κεφάλαια που έχουν βγει εκτός χώρας από τους "έχοντες" πλησιάζουν σχεδόν το 80% του συνολικού ΑΕΠ της Ελλάδας.
Αυτή είναι η κατάσταση σε έναν πλανήτη και σε μια χώρα που μαστίζεται από την κρίση. Θα πει κανείς: "Έτσι είναι αφού έτσι δουλεύει το σύστημα. Όταν οι πολλοί εξαθλιώνονται, κάποιοι λίγοι κερδίζουν". Πράγματι. Αλλά, τότε, τι κάνουμε; Ποιο είναι το συμπέρασμα; Κάναμε τη βαθυστόχαστη διαπίστωσή μας και τώρα "πάμε γι’ άλλα";
Η εικόνα του κόσμου όπως την καταγράφει η εμπειρία μας και όπως την περιγράφουν τα στοιχεία, δεν προσπερνιέται με την μέθοδο της "διαπιστωτικής ξεπέτας". Γιατί σε αυτή την περίπτωση υπάρχει, πάντα, ένα λεπτό σημείο. Και το σημείο αυτό δεν είναι άλλο από το γεγονός ότι οι θιασώτες του συστήματος, του καπιταλιστικού, πασχίζουν να μας μάθουν να ζούμε – και εν πολλοίς το έχουν καταφέρει μέσα από την κυρίαρχη προπαγάνδα και την κυριαρχία της ιδεολογίας τους – αποδεχόμενοι και συμβιβαζόμενοι με αυτό το "έτσι είναι".
Όμως από το συμβιβασμό με το "έτσι είναι" ξεκινάει υποδορίως και η αποδοχή περί το "λογικόν" για το "πώς είναι" τα πράγματα. Οτι, δηλαδή, είναι τάχα "λογικό" και, από μια άποψη, "μοιραίο", "αναπόφευκτο" κι "αμετάλλακτο" το φαινόμενο της συνύπαρξης της απόλυτης ένδειας με την ξετσιπωσιά της χλιδής.
Βέβαια, για να γίνει πιο "γλυκόπιοτη" η αποδοχή αυτής της "μοίρας", επιδίδονται σε θεωρίες περί των "άξιων", των "ικανών" και των "καπάτσων" που τα κατάφεραν σε αυτή τη ζωή. Σε αντιδιαστολή με τους άλλους, με τα δισεκατομμύρια δηλαδή των ανθρώπων, που λόγω "ανικανότητας", "αναξιότητας" ή εν πάση περιπτώσει λόγω "ατυχίας", δεν "προκόψανε".
Έτσι, μέσα από αυτό το σχήμα, που βασίζεται στο δόγμα της "φυσικής επιλογής" αλλά με όρους κοινωνικού δαρβινισμού, εξοβελίζεται ο παράγοντας εκμετάλλευση. Κουβέντα για τις ταξικές ανισότητες. Πλήρης αποσιώπηση για το γεγονός ότι η απανθρωπιά της φτώχειας, ο πόνος της ανέχειας, η δυστυχία της ανέχειας έχουν ως μήτρα εκδήλωσής τους την αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία, δηλαδή την κατίσχυση του κεφαλαιοκράτη–καπιταλιστή πάνω στον προλετάριο–εργαζόμενο.
Λέξη για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας με βάση τον κανόνα της μετατροπής του ανθρώπου σε εμπόρευμα. Ένα εμπόρευμα που, όποτε το επιθυμούν και με τους όρους που το επιθυμούν, τα αφεντικά το πωλούν και το αγοράζουν φορώντας του τη σιδερένια μπάλα της μισθωτής σκλαβιάς ή το στοιβάζουν στον εφεδρικόστρατό της ανεργίας αποδίδοντάς του την «ελευθερία» της ανέχειας.
Λέξη, τελικά, για το χωρισμό της κοινωνίας σε μια χούφτα "ιδιοκτήτες" από τη μια και σε έναν ωκεανό πληβείων από την άλλη, που η μόνη τους ιδιοκτησία είναι το σαρκίο τους και το σαρκίο των παιδιών τους και που μόνο τους "δικαίωμα" είναι να προσφέρουν το σαρκίο τους στον αφέντη–εκμεταλλευτή τους.
Όμως, στην πραγματικότητα (και εδώ βρίσκεται η αντίφαση που έλυσε ο Μαρξ), τίποτα από όλα αυτά που συνιστούν τη γύρω μας πραγματικότητα δεν είναι λογικό. Στο σημείο αυτό ο κύριος Χέγκελ έκανε λάθος: Όχι, το πραγματικό δεν είναι και λογικό, όπως ισχυριζόταν. Με την έννοια ότι τίποτα από αυτά δεν είναι καλώς καμωμένο. Και τίποτα "θεϊκό" ή "φυσικό" δεν επιβάλλει την "αναπόφευκτη" διαιώνιση αυτής της βαρβαρότητας.
Δεν είναι λογικό ούτε μοιραίο ούτε αναπόφευκτο οι άνθρωποι να συνεχίσουν να χωρίζονται σε εκείνους που αγοράζουν ανθρώπους και στους άλλους που πωλούνται σε άλλους ανθρώπους.
Δεν είναι λογική και δεν πρέπει να αποδεχτούμε ως λογική την πραγματικότητα ότι σε μια χώρα 10 εκατομμυρίων, 559 ολιγάρχες – το 0,006% του πληθυσμού- να κατέχουν πλούτο που αντιστοιχεί στο 45% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας.
Δεν είναι λογικό στην Ελλάδα των 10 εκατομμυρίων θυμάτων της αιθαλομίχλης και του νέφους της εξαθλίωσης και της κατάθλιψης, να δεχόμαστε σαν κάτι το λογικό την πραγματικότητα με τις λίστες των καταθετών δεκάδων δισεκατομμυρίων στις τράπεζες του εξωτερικού.
Δεν είναι λογικό να δεχόμαστε ως λογική την πραγματικότητα ότι στην Ελλάδα, δίπλα στα 700.000 παιδιά που υποσιτίζονται υπάρχουν και 11 ολιγάρχες που αντιστοιχούν στο 0,00011% του πληθυσμού της χώρας και κατέχουν πλούτο που αντιστοιχεί σχεδόν στο 10% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας.
Όχι, τίποτα από την πραγματικότητα στην οποία μας έχουν ρίξει δεν είναι λογικό. Δεν είναι ρεαλισμός να πιστεύει κανείς ότι μπορεί να συνεχιστεί έτσι η ζωή γύρω μας, στη χώρα μας, στον κόσμο όλο.
Το Λογικό θα ήταν η συντριβή αυτής της πραγματικότητας και η οικοδόμηση μιας νέας, χωρίς δεσμά και χωρίς αλυσίδες. Δεν υπάρχει τίποτα ρεαλιστικό στον συμβιβασμό με μια τέτοια πραγματικότητα. Ρεαλισμός είναι η διεκδίκηση του δικαιώματος της ύπαρξης ενάντια σε εκείνο τον "ρεαλισμό" που εγγυάται μέσα από την υλική αποστέρηση την ανυπαρξία όλων όσα συνθέτουν τα προαπαιτούμενα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Γιατί, τελικά, δεν είναι λογικό και ρεαλιστικό 85 μεγαλομέτοχοι πολυεθνικών και μονοπωλίων να κερδίζουν 1 εκατομμύριο δολάρια κάθε 60 δευτερόλεπτα (!) στον ίδιο πλανήτη που κάθε 120 δευτερόλεπτα πεθαίνουν πάνω από 30 παιδιά λόγω πείνας, λόγω ασιτίας, λόγω ανέχειας!
Μόνο ο παραλογισμός ενός συστήματος που έχει ως λογική του τη βαρβαρότητα μπορεί να διατείνεται ότι είναι λογικό 85 κεφαλαιοκράτες να έχουν περιουσία η οποία ξεπερνά τα υπάρχοντα του μισού πληθυσμού της Γης!
Μόνο ο παραλογισμός ενός συστήματος που έχει ως λογική του τη βαρβαρότητα μπορεί να διατείνεται ότι είναι λογικό η χώρα των άστεγων και των εκατομμυρίων ανέργων να είναι ταυτόχρονα και η χώρα με τον δεύτερο αυξανόμενο πληθυσμό πολυεκατομμυριούχων στην Ευρώπη.
Η εικόνα του κόσμου όπως την καταγράφει η εμπειρία μας και όπως την περιγράφουν τα στοιχεία, δεν προσπερνιέται με την μέθοδο της "διαπιστωτικής ξεπέτας". Γιατί σε αυτή την περίπτωση υπάρχει, πάντα, ένα λεπτό σημείο. Και το σημείο αυτό δεν είναι άλλο από το γεγονός ότι οι θιασώτες του συστήματος, του καπιταλιστικού, πασχίζουν να μας μάθουν να ζούμε – και εν πολλοίς το έχουν καταφέρει μέσα από την κυρίαρχη προπαγάνδα και την κυριαρχία της ιδεολογίας τους – αποδεχόμενοι και συμβιβαζόμενοι με αυτό το "έτσι είναι".
Όμως από το συμβιβασμό με το "έτσι είναι" ξεκινάει υποδορίως και η αποδοχή περί το "λογικόν" για το "πώς είναι" τα πράγματα. Οτι, δηλαδή, είναι τάχα "λογικό" και, από μια άποψη, "μοιραίο", "αναπόφευκτο" κι "αμετάλλακτο" το φαινόμενο της συνύπαρξης της απόλυτης ένδειας με την ξετσιπωσιά της χλιδής.
Βέβαια, για να γίνει πιο "γλυκόπιοτη" η αποδοχή αυτής της "μοίρας", επιδίδονται σε θεωρίες περί των "άξιων", των "ικανών" και των "καπάτσων" που τα κατάφεραν σε αυτή τη ζωή. Σε αντιδιαστολή με τους άλλους, με τα δισεκατομμύρια δηλαδή των ανθρώπων, που λόγω "ανικανότητας", "αναξιότητας" ή εν πάση περιπτώσει λόγω "ατυχίας", δεν "προκόψανε".
Έτσι, μέσα από αυτό το σχήμα, που βασίζεται στο δόγμα της "φυσικής επιλογής" αλλά με όρους κοινωνικού δαρβινισμού, εξοβελίζεται ο παράγοντας εκμετάλλευση. Κουβέντα για τις ταξικές ανισότητες. Πλήρης αποσιώπηση για το γεγονός ότι η απανθρωπιά της φτώχειας, ο πόνος της ανέχειας, η δυστυχία της ανέχειας έχουν ως μήτρα εκδήλωσής τους την αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία, δηλαδή την κατίσχυση του κεφαλαιοκράτη–καπιταλιστή πάνω στον προλετάριο–εργαζόμενο.
Λέξη για την οικοδόμηση μιας κοινωνίας με βάση τον κανόνα της μετατροπής του ανθρώπου σε εμπόρευμα. Ένα εμπόρευμα που, όποτε το επιθυμούν και με τους όρους που το επιθυμούν, τα αφεντικά το πωλούν και το αγοράζουν φορώντας του τη σιδερένια μπάλα της μισθωτής σκλαβιάς ή το στοιβάζουν στον εφεδρικόστρατό της ανεργίας αποδίδοντάς του την «ελευθερία» της ανέχειας.
Λέξη, τελικά, για το χωρισμό της κοινωνίας σε μια χούφτα "ιδιοκτήτες" από τη μια και σε έναν ωκεανό πληβείων από την άλλη, που η μόνη τους ιδιοκτησία είναι το σαρκίο τους και το σαρκίο των παιδιών τους και που μόνο τους "δικαίωμα" είναι να προσφέρουν το σαρκίο τους στον αφέντη–εκμεταλλευτή τους.
Όμως, στην πραγματικότητα (και εδώ βρίσκεται η αντίφαση που έλυσε ο Μαρξ), τίποτα από όλα αυτά που συνιστούν τη γύρω μας πραγματικότητα δεν είναι λογικό. Στο σημείο αυτό ο κύριος Χέγκελ έκανε λάθος: Όχι, το πραγματικό δεν είναι και λογικό, όπως ισχυριζόταν. Με την έννοια ότι τίποτα από αυτά δεν είναι καλώς καμωμένο. Και τίποτα "θεϊκό" ή "φυσικό" δεν επιβάλλει την "αναπόφευκτη" διαιώνιση αυτής της βαρβαρότητας.
Δεν είναι λογικό ούτε μοιραίο ούτε αναπόφευκτο οι άνθρωποι να συνεχίσουν να χωρίζονται σε εκείνους που αγοράζουν ανθρώπους και στους άλλους που πωλούνται σε άλλους ανθρώπους.
Δεν είναι λογική και δεν πρέπει να αποδεχτούμε ως λογική την πραγματικότητα ότι σε μια χώρα 10 εκατομμυρίων, 559 ολιγάρχες – το 0,006% του πληθυσμού- να κατέχουν πλούτο που αντιστοιχεί στο 45% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας.
Δεν είναι λογικό στην Ελλάδα των 10 εκατομμυρίων θυμάτων της αιθαλομίχλης και του νέφους της εξαθλίωσης και της κατάθλιψης, να δεχόμαστε σαν κάτι το λογικό την πραγματικότητα με τις λίστες των καταθετών δεκάδων δισεκατομμυρίων στις τράπεζες του εξωτερικού.
Δεν είναι λογικό να δεχόμαστε ως λογική την πραγματικότητα ότι στην Ελλάδα, δίπλα στα 700.000 παιδιά που υποσιτίζονται υπάρχουν και 11 ολιγάρχες που αντιστοιχούν στο 0,00011% του πληθυσμού της χώρας και κατέχουν πλούτο που αντιστοιχεί σχεδόν στο 10% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας.
Όχι, τίποτα από την πραγματικότητα στην οποία μας έχουν ρίξει δεν είναι λογικό. Δεν είναι ρεαλισμός να πιστεύει κανείς ότι μπορεί να συνεχιστεί έτσι η ζωή γύρω μας, στη χώρα μας, στον κόσμο όλο.
Το Λογικό θα ήταν η συντριβή αυτής της πραγματικότητας και η οικοδόμηση μιας νέας, χωρίς δεσμά και χωρίς αλυσίδες. Δεν υπάρχει τίποτα ρεαλιστικό στον συμβιβασμό με μια τέτοια πραγματικότητα. Ρεαλισμός είναι η διεκδίκηση του δικαιώματος της ύπαρξης ενάντια σε εκείνο τον "ρεαλισμό" που εγγυάται μέσα από την υλική αποστέρηση την ανυπαρξία όλων όσα συνθέτουν τα προαπαιτούμενα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Γιατί, τελικά, δεν είναι λογικό και ρεαλιστικό 85 μεγαλομέτοχοι πολυεθνικών και μονοπωλίων να κερδίζουν 1 εκατομμύριο δολάρια κάθε 60 δευτερόλεπτα (!) στον ίδιο πλανήτη που κάθε 120 δευτερόλεπτα πεθαίνουν πάνω από 30 παιδιά λόγω πείνας, λόγω ασιτίας, λόγω ανέχειας!
Μόνο ο παραλογισμός ενός συστήματος που έχει ως λογική του τη βαρβαρότητα μπορεί να διατείνεται ότι είναι λογικό 85 κεφαλαιοκράτες να έχουν περιουσία η οποία ξεπερνά τα υπάρχοντα του μισού πληθυσμού της Γης!
Μόνο ο παραλογισμός ενός συστήματος που έχει ως λογική του τη βαρβαρότητα μπορεί να διατείνεται ότι είναι λογικό η χώρα των άστεγων και των εκατομμυρίων ανέργων να είναι ταυτόχρονα και η χώρα με τον δεύτερο αυξανόμενο πληθυσμό πολυεκατομμυριούχων στην Ευρώπη.
[Άρθρο του Νίκου Μπογιόπουλου στον ιστοτόπο enikos]
Νομιζω οτι αυτη η φραση του Χεγκελ σημαινει το εξης:Οτι δηλαδη οτι υπαρχει,εχει καποιο λογο που εγινε ετσι,καποια αιτια.Οχι με μεταφυσικη εννοια ''ηθελε η μοιρα να γινει ετσι'' πχ,αλλα οτι μεσολαβησε καποια αλληλουχια,καποια κινηση των πραγματων,που μετετρεψε μια απο τις πολλες δυνατοτητες σε πραγματικοτητα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣτη συγκεκριμενη περιπτωση,σιγουρα η κατασταση που περιγραφει ο Ν.Μ. δεν ειναι ουτε λογικη ουτε δικαιη,απο την πλευρα των διευρυνομενων αναγκων του ανθρωπου και των δυνατοτητων που εχει η ανθρωποτητα σημερα,αλλα εξηγειται περιφημα απο την μαρξιστικη κριτικη της πολ.οικονομιας.
Νίκο Μπογιόπουλε,
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλό το κείμενό σου. Πάντως, καλό είναι να διαβάσεις και λίγο τις μελέτες των Piketty & Saez, καθώς και κανένα βιβλίο του Amartya Sen. Τόσα χρόνια ασχολούνται οι άνθρωποι με το ζήτημα! Οι μεν δύο πρώτοι με τις ανισότητες του εισοδήματος και του πλούτου και ο τελευταίος με ζητήματα αναδιανομής και οικονομικών της ευημερίας. Θα σε βοηθήσουν, τουλάχιστον με τεχνικού τύπου επιχειρήματα.
Σταύρος Κυριαζής