Από τούτη την γωνιά έχουμε πολλές φορές αναφερθεί στα αδιέξοδα του καπιταλισμού, τα οποία γεννούν τις κρίσεις του. Όπως έχουν καταδείξει οι Μαρξ και Ένγκελς εδώ κι εκατόν πενήντα χρόνια, η έξοδος από μια καπιταλιστική κρίση δημιουργεί αυτομάτως τις προϋποθέσεις για την δημιουργία τής επόμενης κρίσης, με αποτέλεσμα αυτές οι κρίσεις να παρουσιάζονται με αξιοθαύμαστα σταθερή περιοδικότητα 10-12 ετών. Σήμερα, παίρνοντας αφορμή από πρόσφατα σχετικά δημοσιεύματα, θα δούμε με απλά λόγια πώς οι νομισματικές ισοτιμίες λύνουν κάποια προβλήματα αλλά ταυτόχρονα δημιουργούν κάποια άλλα.
Πριν καμμιά δεκαπενταριά χρόνια, η οικονομία τής Ιαπωνίας μπήκε σε μια μακρόχρονη περίοδο αποπληθωρισμού. Ίσως ο αδαής αναγνώστης δεν καταλαβαίνει γιατί το να πέφτουν οι τιμές είναι κακό πράγμα αλλά θα το κατανοήσει με ένα απλό παράδειγμα: αν επενδύσω 100 ευρώ υπό καθεστώς αποπληθωρισμού 2% (δηλαδή, αρνητικού πληθωρισμού) με κέρδος 5%, η επένδυσή μου θα μου επιστρέψει μόνο 103 ευρώ. Σε μια κλειστή οικονομία, κάτι τέτοιο δεν θα με πολυένοιαζε αλλά σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, όπου μπορώ άνετα να τοποθετήσω τα 103 ευρώ μου σε κάποια άλλη χώρα, με νοιάζει και με κόβει και πολύ θα ήθελα αντί για 103 να είχα βγάλει 107 ή 108.
Κάπως έτσι, λοιπόν, οι επενδύσεις στην Ιαπωνία φρέναραν και η χώρα μπήκε σε ύφεση. Για να τονώσει την οικονομία, η ιαπωνική κυβέρνηση επέλεξε μια πολιτική "ποσοτικής χαλάρωσης", δηλαδή άρχισε να κόβει χρήμα, το οποίο διοχέτευε στην αγορά μέσω αύξησης των δημοσίων επενδύσεων. Καθώς η ποσότητα των γιεν που κυκλοφορούσαν στην αγορά άρχισε να αυξάνεται, άρχισε να ανεβαίνει και ο πληθωρισμός. Όμως, όπως είναι ευνόητο, η αύξηση της προσφοράς τού γιεν οδήγησε σε μείωση της τιμής του. Με άλλα λόγια, το γιεν φτήνυνε έναντι των ανταγωνιστικών νομισμάτων (δολλαρίου και ευρώ), κάνοντας τις ιαπωνικές εξαγωγές θελκτικώτερες.
Φυσικά, αυτή η εξέλιξη δεν θα μπορούσε να αφήσει αδιάφορες τις ΗΠΑ, οι οποίες δεν άργησαν να μπουν κι αυτές στο παιχνίδι. Έτσι, η Fed (η ομοσπονδιακή τράπεζα των ΗΠΑ) άρχισε κι αυτή να τυπώνει χρήμα, προσπαθώντας να ρίξει την τιμή τού δολλαρίου ώστε να αντιμετωπίσει το φτηνό γιεν (και το πάμφθηνο κινεζικό γουάν, φυσικά, αλλά ας μην επεκτείνουμε την ανάλυσή μας και χάσουμε τον μπούσουλα). Μόνο που η μείωση της αξίας τού δολλαρίου άρχισε να σπρώχνει προς τα πάνω τα τραπεζικά επιτόκια, με αποτέλεσμα να γίνεται προβληματική η εξυπηρέτηση όσων δανείων είχαν συναφθεί με κυμαινόμενο επιτόκιο. Κι επειδή η συντριπτική πλειοψηφία των στεγαστικών δανείων είχαν τέτοιο επιτόκιο, οι κάτοικοι των ΗΠΑ άρχισαν να χάνουν τα σπίτια τους με γοργούς ρυθμούς.
Με το γιεν και το δολλάριο να πέφτουν (άρα οι εξαγωγές από ΗΠΑ και Ιαπωνία να γίνονται φτηνότερες), η Ευρωπαϊκή Ένωση άρχισε να έχει προβλήματα με τις δικές της εξαγωγές. Θα περίμενε κανείς, λοιπόν, να μπει και το ευρώ στον χορό των υποτιμήσεων. Όμως, ο Σόιμπλε είχε διαφορετική γνώμη: τα ευρωπαϊκά προϊόντα θα μπορούσαν να φτηνύνουν όχι με χαλαρή νομισματική πολιτική αλλά με σκληρή πολιτική λιτότητας. Με άλλα λόγια, η ιδέα τού Σόιμπλε (προφανέστατα εμπνευσμένη από τις νεοφιλελεύθερες δοξασίες) ήταν, αντί να μειωθεί η τιμή των προϊόντων σχετικά, ρίχνοντας την ισοτιμία τού ευρώ έναντι του δολλαρίου ή του γιεν, να μειωθεί απόλυτα, ρίχνοντας το κόστος παραγωγής τους.
Απαραίτητη παρένθεση. Βέβαια, η επιλογή τού Σόιμπλε δεν είναι και τόσο αθώα. Από την στιγμή που ο μεγαλύτερος όγκος των γερμανικών εξαγωγών κατευθύνεται στις χώρες τής Ευρωπαϊκής Ένωσης, οποιαδήποτε υποτίμηση του ευρώ δεν θα είχε αντίστοιχη ευνοϊκή επίπτωση στην Γερμανία. Αντίθετα, θα ευνοούσε όσες χώρες έχουν συναλλαγές κυρίως με χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κλείνει η παρένθεση.
Κάποιοι θα σπεύσουν να ρίξουν ανάθεμα στον γερμανό υπουργό οικονομικών. Όπως κάνει π.χ. ο ΣυΡιζΑ, ο οποίος κατηγορεί την Γερμανία ότι επέλεξε νεοφιλεύθερη πολιτική αντί να ακολουθήσει την πολιτική τού Ομπάμα και να μειώσει την τιμή τού ευρώ. Λυπάμαι αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.
Τί θα γινόταν σε περίπτωση που η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσιζε να ακολουθήσει κι αυτή με την σειρά της μια πολιτική ποσοτικής χαλάρωσης; Θα φτήναινε το ευρώ, καμμιά αντίρρηση. Δηλαδή, θα ξαναβρίσκαμε μια ισορροπία γιεν/δολλαρίου/ευρώ σε κάποιο χαμηλώτερο επίπεδο. Και ποιό πρόβλημα θα είχαμε λύσει μετά απ' όλο αυτό το παιχνίδι, αφού θα είχαμε επιστρέψει εκεί απ' όπου ξεκινήσαμε; Ίσα-ίσα που θα είχαμε διογκώσει το ίδιο πρόβλημα στις αναδυόμενες οικονομίες των BRICS (Βραζιλία, Ρωσσία, Ινδία, Κορέα, Νότιος Αφρική), οι οποίες βλέπουν ήδη τις εξαγωγές τους να αντιμετωπίζουν πρόβλημα και τα σύννεφα της ύφεσης να πλησιάζουν απειλητικά.
Όταν μιλάμε για καπιταλισμό, δεν πρέπει να ξεχνάμε δυο βασικά δεδομένα: την μεγιστοποίηση των κερδών και τις ενδοκαπιταλιστικές αντιθέσεις (οι οποίες, βεβαίως, δημιουργούνται χάρη στην τάση κάθε κεφαλαιούχου να μεγιστοποιήσει τα δικά του κέρδη εις βάρος των υπολοίπων). Υπ' αυτή την έννοια, οι προσπάθειες που καταβάλλουν η Ευρωπαϊκή Ένωση (κατά κύριο λόγο) και οι BRICS στις συνόδους των G-20 να πείσουν τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία να αλλάξουν δημοσιονομική πολιτική (εγκαταλείποντας την ποσοτική χαλάρωση και ενστερνιζόμενες την αυστηρή λιτότητα) δεν έχει νόημα. Η οποιαδήποτε ισορροπία επιτευχθεί σε μια τέτοια περίπτωση είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι δεν πρόκειται να αντέξει.
Πριν καμμιά δεκαπενταριά χρόνια, η οικονομία τής Ιαπωνίας μπήκε σε μια μακρόχρονη περίοδο αποπληθωρισμού. Ίσως ο αδαής αναγνώστης δεν καταλαβαίνει γιατί το να πέφτουν οι τιμές είναι κακό πράγμα αλλά θα το κατανοήσει με ένα απλό παράδειγμα: αν επενδύσω 100 ευρώ υπό καθεστώς αποπληθωρισμού 2% (δηλαδή, αρνητικού πληθωρισμού) με κέρδος 5%, η επένδυσή μου θα μου επιστρέψει μόνο 103 ευρώ. Σε μια κλειστή οικονομία, κάτι τέτοιο δεν θα με πολυένοιαζε αλλά σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, όπου μπορώ άνετα να τοποθετήσω τα 103 ευρώ μου σε κάποια άλλη χώρα, με νοιάζει και με κόβει και πολύ θα ήθελα αντί για 103 να είχα βγάλει 107 ή 108.
Κάπως έτσι, λοιπόν, οι επενδύσεις στην Ιαπωνία φρέναραν και η χώρα μπήκε σε ύφεση. Για να τονώσει την οικονομία, η ιαπωνική κυβέρνηση επέλεξε μια πολιτική "ποσοτικής χαλάρωσης", δηλαδή άρχισε να κόβει χρήμα, το οποίο διοχέτευε στην αγορά μέσω αύξησης των δημοσίων επενδύσεων. Καθώς η ποσότητα των γιεν που κυκλοφορούσαν στην αγορά άρχισε να αυξάνεται, άρχισε να ανεβαίνει και ο πληθωρισμός. Όμως, όπως είναι ευνόητο, η αύξηση της προσφοράς τού γιεν οδήγησε σε μείωση της τιμής του. Με άλλα λόγια, το γιεν φτήνυνε έναντι των ανταγωνιστικών νομισμάτων (δολλαρίου και ευρώ), κάνοντας τις ιαπωνικές εξαγωγές θελκτικώτερες.
Φυσικά, αυτή η εξέλιξη δεν θα μπορούσε να αφήσει αδιάφορες τις ΗΠΑ, οι οποίες δεν άργησαν να μπουν κι αυτές στο παιχνίδι. Έτσι, η Fed (η ομοσπονδιακή τράπεζα των ΗΠΑ) άρχισε κι αυτή να τυπώνει χρήμα, προσπαθώντας να ρίξει την τιμή τού δολλαρίου ώστε να αντιμετωπίσει το φτηνό γιεν (και το πάμφθηνο κινεζικό γουάν, φυσικά, αλλά ας μην επεκτείνουμε την ανάλυσή μας και χάσουμε τον μπούσουλα). Μόνο που η μείωση της αξίας τού δολλαρίου άρχισε να σπρώχνει προς τα πάνω τα τραπεζικά επιτόκια, με αποτέλεσμα να γίνεται προβληματική η εξυπηρέτηση όσων δανείων είχαν συναφθεί με κυμαινόμενο επιτόκιο. Κι επειδή η συντριπτική πλειοψηφία των στεγαστικών δανείων είχαν τέτοιο επιτόκιο, οι κάτοικοι των ΗΠΑ άρχισαν να χάνουν τα σπίτια τους με γοργούς ρυθμούς.
Με το γιεν και το δολλάριο να πέφτουν (άρα οι εξαγωγές από ΗΠΑ και Ιαπωνία να γίνονται φτηνότερες), η Ευρωπαϊκή Ένωση άρχισε να έχει προβλήματα με τις δικές της εξαγωγές. Θα περίμενε κανείς, λοιπόν, να μπει και το ευρώ στον χορό των υποτιμήσεων. Όμως, ο Σόιμπλε είχε διαφορετική γνώμη: τα ευρωπαϊκά προϊόντα θα μπορούσαν να φτηνύνουν όχι με χαλαρή νομισματική πολιτική αλλά με σκληρή πολιτική λιτότητας. Με άλλα λόγια, η ιδέα τού Σόιμπλε (προφανέστατα εμπνευσμένη από τις νεοφιλελεύθερες δοξασίες) ήταν, αντί να μειωθεί η τιμή των προϊόντων σχετικά, ρίχνοντας την ισοτιμία τού ευρώ έναντι του δολλαρίου ή του γιεν, να μειωθεί απόλυτα, ρίχνοντας το κόστος παραγωγής τους.
Απαραίτητη παρένθεση. Βέβαια, η επιλογή τού Σόιμπλε δεν είναι και τόσο αθώα. Από την στιγμή που ο μεγαλύτερος όγκος των γερμανικών εξαγωγών κατευθύνεται στις χώρες τής Ευρωπαϊκής Ένωσης, οποιαδήποτε υποτίμηση του ευρώ δεν θα είχε αντίστοιχη ευνοϊκή επίπτωση στην Γερμανία. Αντίθετα, θα ευνοούσε όσες χώρες έχουν συναλλαγές κυρίως με χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κλείνει η παρένθεση.
Κάποιοι θα σπεύσουν να ρίξουν ανάθεμα στον γερμανό υπουργό οικονομικών. Όπως κάνει π.χ. ο ΣυΡιζΑ, ο οποίος κατηγορεί την Γερμανία ότι επέλεξε νεοφιλεύθερη πολιτική αντί να ακολουθήσει την πολιτική τού Ομπάμα και να μειώσει την τιμή τού ευρώ. Λυπάμαι αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.
Τί θα γινόταν σε περίπτωση που η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσιζε να ακολουθήσει κι αυτή με την σειρά της μια πολιτική ποσοτικής χαλάρωσης; Θα φτήναινε το ευρώ, καμμιά αντίρρηση. Δηλαδή, θα ξαναβρίσκαμε μια ισορροπία γιεν/δολλαρίου/ευρώ σε κάποιο χαμηλώτερο επίπεδο. Και ποιό πρόβλημα θα είχαμε λύσει μετά απ' όλο αυτό το παιχνίδι, αφού θα είχαμε επιστρέψει εκεί απ' όπου ξεκινήσαμε; Ίσα-ίσα που θα είχαμε διογκώσει το ίδιο πρόβλημα στις αναδυόμενες οικονομίες των BRICS (Βραζιλία, Ρωσσία, Ινδία, Κορέα, Νότιος Αφρική), οι οποίες βλέπουν ήδη τις εξαγωγές τους να αντιμετωπίζουν πρόβλημα και τα σύννεφα της ύφεσης να πλησιάζουν απειλητικά.
Όταν μιλάμε για καπιταλισμό, δεν πρέπει να ξεχνάμε δυο βασικά δεδομένα: την μεγιστοποίηση των κερδών και τις ενδοκαπιταλιστικές αντιθέσεις (οι οποίες, βεβαίως, δημιουργούνται χάρη στην τάση κάθε κεφαλαιούχου να μεγιστοποιήσει τα δικά του κέρδη εις βάρος των υπολοίπων). Υπ' αυτή την έννοια, οι προσπάθειες που καταβάλλουν η Ευρωπαϊκή Ένωση (κατά κύριο λόγο) και οι BRICS στις συνόδους των G-20 να πείσουν τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία να αλλάξουν δημοσιονομική πολιτική (εγκαταλείποντας την ποσοτική χαλάρωση και ενστερνιζόμενες την αυστηρή λιτότητα) δεν έχει νόημα. Η οποιαδήποτε ισορροπία επιτευχθεί σε μια τέτοια περίπτωση είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι δεν πρόκειται να αντέξει.
Το ερώτημα (και η απάντηση) των τελευταίων 3 παραγράφων με απασχολεί από την εξής σκοπιά:
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτές τις μέρες προσπαθώ να συμμαζέψω μια ανάρτηση για το δήθεν μη-βιώσιμο του ασφαλιστικού συστήματος, ή με άλλα λόγια για την ιστορία της καταλήστευσης των ασφαλιστικών ταμείων από το ’37 και το ’50 έως το τζογάρισμα στο χρηματιστήριο και το «κούρεμα». Φτάνοντας στο «κούρεμα» τίθεται το εξής ζήτημα, στο οποίο σίγουρα θα βοηθούσε η γνώμη σου:
Από την ίδρυσή της η ΕΕ, και ιδιαίτερα μετά την δημιουργία της ΟΝΕ, διατείνεται ότι ακολουθεί αντιπληθωριστική πολιτική. Αυτή η αντιπληθωριστική πολιτική είναι κατά τη γνώμη μου από πολλές απόψεις πλασματική: Όταν πρυτανεύει το δόγμα ότι ο πληθωρισμός είναι απόρροια της αύξησης των μισθών είναι επόμενο να χάνεται και η αντιπληθωριστική «μπάλα» και να θεωρείται ότι λ.χ. τα αφειδώς παρεχόμενα (ως υποκατάστατα του μισθού και γενικά του εισοδήματος) καταναλωτικά δάνεια, ακόμα και ο διακρατικός δανεισμός δεν συνιστούν πληθωρισμό ή ότι δεν συνιστούν πληθωρισμό οι κρατικές – ευρωενωσιακές επενδύσεις σε μη-παραγωγικά έργα που ναι μεν φέρνουν μεγάλη κερδοφορία για τα μονοπώλια, προερχόμενη όμως από απλή ανακατανομή εισοδήματος (λχ οδικοί άξονες) κι όχι από πλούτο παραγόμενο μέσω της πραγματικά παραγωγικής κατανάλωσης του ίδιου του έργου. Άλλα παραδείγματα: Κρατικές (ευρωενωσιακές) επιχορηγήσεις σαν κίνητρο για εξαγωγή κεφαλαίων λόγου χάρη στα Βαλκάνια κλπ κλπ. Σαφώς τόσο ο «αντιπληθωρισμός» στους μισθούς όσο και ο πληθωρισμός από την πλευρά του βυζιού που τρέφει τα μονοπώλια αποτελούν απόλυτα ταξική πολιτική. Η οικονομική της «θεμελίωση» όμως πάσχει, και πάσχει γιατί η σύγχρονη επίσημη οικονομική θεωρία δεν είναι παρά μια χυδαία απολογητική του ιμπεριαλισμού και τίποτα άλλο.
synexizetai
synexeia
ΑπάντησηΔιαγραφήΦτάνουμε λοιπόν στο «κούρεμα». Εδώ γίνεται το εξής. Σε άλλες περιπτώσεις όταν λχ η ιαπωνική καπιταλιστική οικονομία έχει βρεθεί σε κίνδυνο από το πληθωριστικό δολάριο, έχει προβεί στην καταστροφή ποσότητας εκατομμυρίων δολαρίων από τα δικά της αποθεματικά. Στην περίπτωση της ΕΕ τι έγινε; Η ΕΕ και το κεντρικό της οικονομικό όργανο αρνείται δογματικά ότι «πάσχει» από πληθωρισμό. Αν δεχόταν κάτι τέτοιο, θα ήταν υποχρεωμένη η ΚτΕ είτε να καταστρέψει μέρος του «κεντρικού» χρηματικού κεφαλαίου της (των κεντρικών αποθεματικών της) είτε να προβεί σε μια «αδιόρατη» υποτίμηση του ευρώ – αδιόρατη με την έννοια ότι το «υπερβάλλον» που εντοπίζεται σε ορισμένες μόνο χώρες, τότε θα μοιραζόταν στο σύνολο της ευρωζώνης. Αντ’ αυτού όμως τι κάνει; Αντί να «καταστρέψει» μερικά δις. ευρώ κατανεμημένα ισότιμα (είτε άμεσα είτε μέσω υποτίμησης), διαλέγει τα ασφαλιστικά ταμεία της Ελλάδας, τα πανεπιστήμια και τα νοσοκομεία, την Εργατική Εστία και τον Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας, και καταστρέφει επιλεκτικά τα δις των αποθεματικών τους αφού πρώτα «νόμιμα» αυτά έχουν μετατραπεί από χρηματικές καταθέσεις σε ομόλογα του δημοσίου. Για τον πληθωρισμό του ευρώ λοιπόν, η ΕΕ (σε συνεργασία με το ΔΝΤ) επιλέγει τους αδύνατους κρίκους της κι ακόμα παραπέρα τα ασφαλιστικά ταμεία και τους υπόλοιπους οργανισμούς πρόνοιας, υγείας, παιδείας κλπ αυτών των αδύνατων κρίκων και τους αναθέτει το ρόλο της Ιαπωνίας του πιο πάνω παραδείγματος σε σχέση με το πληθωριστικό δολάριο.
Τα παραπάνω αποτελούν κατά τη γνώμη μου κάτι παραπάνω από μια υπόθεση εργασίας. Η πιθανή απόδειξη της υπόθεσης σαν αληθινής, όμως, με καμία αναγκαιότητα δεν συνεπάγεται ότι πρέπει να «διεκδικηθεί» η λεγόμενη εκτατική πολιτική ή ότι είναι θέμα Σόιμπλε ή προέδρου της Κομισιόν κλπ. Αυτό που συνεπάγεται (και επιτρέπει) είναι την χειροπιαστή αποκάλυψη της ιμπεριαλιστικής φύσης της ΕΕ ως λυκοσυμμαχίας, ως λάκκου των λεόντων, ως οικονομικής «ένωσης» στην πραγματικότητα «καθαυτό» αδύνατης η οποία όμως όντας υπαρκτή είναι πρακτικά δυνατή για τον μόνο λόγο της ακραίας και βαθύτατης αντιδραστικότητάς της. Ως ιμπεριαλιστικού μηχανισμού που διασφαλίζει την αύξηση της οικονομικής ανισομετρίας προς όφελος των ισχυρότερων κρατών, την εξυπηρέτηση των μονοπωλιακών συμφερόντων και την οικονομική-πολιτική καθήλωση των εργαζομένων.
Αυτά τα όχι λίγα (σχόλιο μεγάλου μήκους!), με το ρίσκο της «έκθεσης» καθώς πρόκειται για «ερασιτεχνική» ενασχόληση με το συγκεκριμένο γνωστικό πεδίο.
Κάποια γνώμη;
@ AGIS
ΑπάντησηΔιαγραφήΤί να προσθέσω εγώ; Τα είπες σχεδόν όλα! Το μόνο που θα ήθελα να προσθέσω (ως διευκρίνιση) είναι πως στόχος δεν είναι μόνο τα ελληνικά ασφαλιστικά ταμεία, τα ελληνικά πανεπιστήμια ή τα ελληνικά νοσοκομεία. Από την στιγμή που η διεξόδος από την κρίση περνάει υποχρεωτικά μέσα από την καταστροφή μεγάλου τμήματος του συσσωρευμένου κεφαλαίου, στον στόχο βρίσκεται το πιο αδύνατο τμήμα του, δηλαδή το εργατικό κεφάλαιο σε κάθε μορφή (αξία εργατικής δύναμης, λαϊκή περιουσία, κεκτημένα κλπ) και ανεξαρτήτως εθνικότητας.
Μη μας διαφεύγει ότι τα λαϊκά στρώματα δέχονται επιθέσεις μέσα κι έξω από την ευρωζώνη, μέσα κι έξω από την Ευρωπαϊκή Ένωση, άσχετα αν έχουν τρόικα πάνω από το κεφάλι τους ή όχι.
Υστερόγραφο: Τελικά, η παρότρυνση του Μαρξ προς τους προλετάριους όλης της γης για ένωση παραμένει διαχρονικά επίκαιρη.