Ως γνωστόν, οι ρωμαίοι ήσαν βάρβαροι κι αιμοδιψείς και γι' αυτό αρέσκονταν στα γνωστά ανταριχιαστικά θεάματα π.χ. των μονομάχων που σφάζονταν στην αρένα ή των χριστιανών που τους κατασπάραζαν πεινασμένα λιοντάρια. Αντίθετα, όλοι γνωρίζουμε ότι οι αρχαίοι έλληνες χαρακτηρίζονταν από ευγενή άμιλλα, απεχθάνονταν την ωμή βία και πρέσβευαν το "ευ αγωνίζεσθαι".
Τρίχες! Τρίχες κατσαρές! Όπως σήμερα καταδικάζουμε την βαναυσότητα των ταυρομαχιών αλλά δεν έχουμε ιδέα ότι εξ ίσου βάναυσες ταυρομαχίες γίνονταν και στον τόπο μας πριν τρεις χιλιετίες, έτσι λοιδωρούμε και τους ρωμαίους δίχως να γνωρίζουμε πόσο αίμα χυνόταν στις κονίστρες των ολυμπιακών και των άλλων μεγάλων αγώνων.
Όταν μιλάμε σήμερα για "ελληνορωμαϊκή πάλη", έχουμε στον νου μας δυο αθλητές οι οποίοι προσπαθούν να νικήσουν δίχως να κάνουν λαβές κάτω από την μέση, δίχως να πιάνουν τον αντίπαλο από τον λαιμό κλπ. Όμως, για τους παλαιστές των αρχαίων ολυμπιακών αγώνων, κάθε είδους λαβή ήταν επιτρεπόμενη. Ο ολυμπιακός παλαιστής μπορούσε να στραγγαλίσει τον αντίπαλό του, να του σπάσει το πόδι ή το χέρι, να του τσακίσει τα πλευρά ή και να του διαλύσει την ραχοκοκκαλιά. Κι αν για όλα αυτά υπάρχουν ελάχιστες καταγραφές, οι πολυάριθμες απεικονίσεις σε διάφορα αγγεία αποτελούν αδιάψευστο μάρτυρα.
Στην πυγμαχία, όπως μαρτυρεί ο Φιλόστρατος στον "Γυμναστικό" του, οι αντίπαλοι τύλιγαν τα δάχτυλά τους με "λουριά από καλοθρεμμένα βόδια" (αυτά που ο λαός αποκαλεί βοϊδόπουτσες), ώστε να γίνονται τα χτυπήματα ισχυρότερα. Αργότερα, όπως καταγράφει ο Παυσανίας στο "Ελλάδος Περιήγησις", πρόσθεσαν στους ιμάντες σιδερένια και μολυβένια κουμπιά, για ακόμη ισχυρότερα χτυπήματα. Κατά τον 3ο π.Χ. αιώνα προστέθηκαν μεταλλικά κοφτερά επιθέματα στους αρμούς των δακτύλων, καθιστώντας τα χτυπήματα στο κεφάλι θανατηφόρα.
Το πιο άγριο άθλημα ήταν το "παγκράτιον", το αποκαλούμενο και "παμμαχία", επειδή οι αθλητές μπορούσαν να μεταχειριστούν οποιοδήποτε μέσο για να εξοντώσουν τον αντίπαλό τους. Τα μόνα που απαγορεύονταν επίσημα ήταν το δάγκωμα και το βγάλσιμο των ματιών, όμως και τα δυο αποτελούσαν συνήθη πρακτική στους αγώνες όπως φαίνεται από τις αναπαραστάσεις σε πολλά αγγεία που έχουν βρεθεί. Φυσικά, οι στραγγαλισμοί, το σακάτεμα των γεννητικών οργάνων με κλωτσιά, το σπάσιμο άκρων ή το τσάκισμα του κεφαλιού στο έδαφος θεωρούνταν απαραίτητα για την νίκη.
Όλα τα παραπάνω φαντάζουν αδύνατα στον ανυποψίαστο αναγνώστη, ο οποίος έχει ανατραφεί βυζαγμένος με τα "ανυπέρβλητα ιδεώδη" τής φυλής. Όμως, όσο κι αν ηχούν πρωτόγνωρα, έχουν καταγραφεί από τον Παυσανία, τον Πλάτωνα, τον Λουκιανό, τον Πίνδαρο, τον Φιλόστρατο και άλλους αρχαίους συγγραφείς. Εκείνο που πρέπει να σημειώσουμε εδώ είναι ότι οι αθλητές είχαν το "ακαταδίωκτο". Δηλαδή, ακόμη κι αν σκότωναν τον αντίπαλό τους στον αγώνα, δεν τους επιβαλόταν καμμία ποινή!
Εννοείται ότι αυτές οι βαρβαρότητες (των οποίων μικρό δείγμα δώσαμε) συγκινούσαν τους θεατές, οι οποίοι ζητωκραύγαζαν και παρότρυναν τον διαφαινόμενο νικητή να εξοντώσει τον αντίπαλό του. Άλλωστε, εάν το "φιλοθεάμον κοινό" αισθανόταν αποτροπιασμό για την αιματοχυσία, είναι σίγουρο ότι τίποτε από όλα αυτά δεν θα γινόταν στην κονίστρα. Είναι, λοιπόν, προφανές ότι ο κόσμος απολάμβανε το βάρβαρο και αποκρουστικό θέαμα των αθλητών που πάλευαν μέχρι θανάτου. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, ο ηττημένος επιζητούσε τον θάνατό του μιας και η ήττα εθεωρείτο πολύ ντροπιαστική. Αυτό αποδεικνύει ότι το κοινώς λεγόμενον "στους αγώνες, σημασία έχει η συμμετοχή" δεν είναι παρά μια καλοσερβιρισμένη αλλά ανιστόρητη χοντροπαπαριά.
Θα κλείσουμε το σημερινό σημείωμα με ένα χαρακτηριστικό περιστατικό από αγώνα παγκρατίου, ξεκαθαρίζοντας ότι πρόκειται για περιστατικό τού 6ου π.Χ. αιώνα (με αβέβαιη ακριβή χρονολογία) από τα Νέμεα και όχι από ολυμπιακούς αγώνες:
Στην κονίστρα βρέθηκαν δυο ισάξιοι αντίπαλοι, ο Κρεύγας από την Επίδαμνο της Ηπείρου και ο Δαμόξενος από τις Συρακούσες τής Σικελίας. Ο αγώνας ήταν σκληρός αλλά κανένας από τους δυο αθλητές δεν φαινόταν να αποκτά πλεονέκτημα. Λέγεται ότι πάλευαν πάνω από τέσσερις ώρες και είχε αρχίσει να σκοτεινιάζει αλλά νικητής δεν έβγαινε. Τότε οι δυο αθλητές έκαναν μια συμφωνία: να σταθεί πρώτα ο ένας και μετά ο άλλος όρθιος κι ακίνητος και ο αντίπαλός του να του καταφέρει ένα χτύπημα. Οι κριτές το δέχτηκαν και, θέλοντας να ευνοήσουν τον Κρεύγα, έδωσαν εντολή σ' εκείνον να δώσει το πρώτο χτύπημα. Ο Δαμόξενος έμεινε ακίνητος και ο Κρεύγας τού έδωσε ένα ισχυρότατο χτύπημα στο κεφάλι. Προς μεγάλη έκπληξη όλων, ο συρακούσιος δεν σωριάστηκε.
Κατόπιν, ήρθε η σειρά τού Δαμόξενου να χτυπήσει. Ο Κρεύγας έμεινε ακίνητος και ο αντίπαλός του χρησιμοποίησε ένα χτύπημα πρωτόγνωρο για την εποχή: ένωσε τα δάχτυλα του δεξιού του χεριού και, με την παλάμη προτεταμένη σαν δόρυ, τρύπησε (κυριολεκτικά) τα πλευρά του αντιπάλου του, έχωσε το χέρι του στο κορμί του, άρπαξε τα σπλάγχνα του και τα τράβηξε έξω, σωριάζοντάς τον νεκρό ("παίει τοις δακτύλοις ορθοίς υπό την πλευράν, υπό δε της ακμής τε των ονύχων και βίας της πληγής την χείρα εις το εντός καθείς και επιλαβόμενος των σπλάγχνων ες το εκτός έλκων απέρρηξε" - Παυσανίας, "Ελλάδος Περιήγησις", βιβλίο VIII, 40).
Οι κριτές δεν μπορούσαν ούτε να χωνέψουν το πώς νίκησε ο Δαμόξενος ούτε να τον τιμωρήσουν για το έγκλημα που διέπραξε αφού δεν είχε κάνει τίποτε παράνομο (ούτε δάγκωσε τον αντίπαλό του ούτε του έβγαλε τα μάτια). Έκριναν, όμως, ότι ο σικελός αθλητής είχε παραβεί την συμφωνία, καταφέροντας δύο χτυπήματα στον αντίπαλό του: ένα το τρύπημα των πλευρών και ένα το ξερρίζωμα των σπλάγχνων. Έτσι, αποφάσισαν να τιμωρήσουν τον Δαμόξενο αναδεικνύοντας ως νεμεονίκη τον ήδη νεκρό Κρεύγα.
Αρχαιοελληνικόν ευ αγωνίζεσθαι...
Τρίχες! Τρίχες κατσαρές! Όπως σήμερα καταδικάζουμε την βαναυσότητα των ταυρομαχιών αλλά δεν έχουμε ιδέα ότι εξ ίσου βάναυσες ταυρομαχίες γίνονταν και στον τόπο μας πριν τρεις χιλιετίες, έτσι λοιδωρούμε και τους ρωμαίους δίχως να γνωρίζουμε πόσο αίμα χυνόταν στις κονίστρες των ολυμπιακών και των άλλων μεγάλων αγώνων.
Όταν μιλάμε σήμερα για "ελληνορωμαϊκή πάλη", έχουμε στον νου μας δυο αθλητές οι οποίοι προσπαθούν να νικήσουν δίχως να κάνουν λαβές κάτω από την μέση, δίχως να πιάνουν τον αντίπαλο από τον λαιμό κλπ. Όμως, για τους παλαιστές των αρχαίων ολυμπιακών αγώνων, κάθε είδους λαβή ήταν επιτρεπόμενη. Ο ολυμπιακός παλαιστής μπορούσε να στραγγαλίσει τον αντίπαλό του, να του σπάσει το πόδι ή το χέρι, να του τσακίσει τα πλευρά ή και να του διαλύσει την ραχοκοκκαλιά. Κι αν για όλα αυτά υπάρχουν ελάχιστες καταγραφές, οι πολυάριθμες απεικονίσεις σε διάφορα αγγεία αποτελούν αδιάψευστο μάρτυρα.
Στην πυγμαχία, όπως μαρτυρεί ο Φιλόστρατος στον "Γυμναστικό" του, οι αντίπαλοι τύλιγαν τα δάχτυλά τους με "λουριά από καλοθρεμμένα βόδια" (αυτά που ο λαός αποκαλεί βοϊδόπουτσες), ώστε να γίνονται τα χτυπήματα ισχυρότερα. Αργότερα, όπως καταγράφει ο Παυσανίας στο "Ελλάδος Περιήγησις", πρόσθεσαν στους ιμάντες σιδερένια και μολυβένια κουμπιά, για ακόμη ισχυρότερα χτυπήματα. Κατά τον 3ο π.Χ. αιώνα προστέθηκαν μεταλλικά κοφτερά επιθέματα στους αρμούς των δακτύλων, καθιστώντας τα χτυπήματα στο κεφάλι θανατηφόρα.
Το πιο άγριο άθλημα ήταν το "παγκράτιον", το αποκαλούμενο και "παμμαχία", επειδή οι αθλητές μπορούσαν να μεταχειριστούν οποιοδήποτε μέσο για να εξοντώσουν τον αντίπαλό τους. Τα μόνα που απαγορεύονταν επίσημα ήταν το δάγκωμα και το βγάλσιμο των ματιών, όμως και τα δυο αποτελούσαν συνήθη πρακτική στους αγώνες όπως φαίνεται από τις αναπαραστάσεις σε πολλά αγγεία που έχουν βρεθεί. Φυσικά, οι στραγγαλισμοί, το σακάτεμα των γεννητικών οργάνων με κλωτσιά, το σπάσιμο άκρων ή το τσάκισμα του κεφαλιού στο έδαφος θεωρούνταν απαραίτητα για την νίκη.
Όλα τα παραπάνω φαντάζουν αδύνατα στον ανυποψίαστο αναγνώστη, ο οποίος έχει ανατραφεί βυζαγμένος με τα "ανυπέρβλητα ιδεώδη" τής φυλής. Όμως, όσο κι αν ηχούν πρωτόγνωρα, έχουν καταγραφεί από τον Παυσανία, τον Πλάτωνα, τον Λουκιανό, τον Πίνδαρο, τον Φιλόστρατο και άλλους αρχαίους συγγραφείς. Εκείνο που πρέπει να σημειώσουμε εδώ είναι ότι οι αθλητές είχαν το "ακαταδίωκτο". Δηλαδή, ακόμη κι αν σκότωναν τον αντίπαλό τους στον αγώνα, δεν τους επιβαλόταν καμμία ποινή!
Εννοείται ότι αυτές οι βαρβαρότητες (των οποίων μικρό δείγμα δώσαμε) συγκινούσαν τους θεατές, οι οποίοι ζητωκραύγαζαν και παρότρυναν τον διαφαινόμενο νικητή να εξοντώσει τον αντίπαλό του. Άλλωστε, εάν το "φιλοθεάμον κοινό" αισθανόταν αποτροπιασμό για την αιματοχυσία, είναι σίγουρο ότι τίποτε από όλα αυτά δεν θα γινόταν στην κονίστρα. Είναι, λοιπόν, προφανές ότι ο κόσμος απολάμβανε το βάρβαρο και αποκρουστικό θέαμα των αθλητών που πάλευαν μέχρι θανάτου. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, ο ηττημένος επιζητούσε τον θάνατό του μιας και η ήττα εθεωρείτο πολύ ντροπιαστική. Αυτό αποδεικνύει ότι το κοινώς λεγόμενον "στους αγώνες, σημασία έχει η συμμετοχή" δεν είναι παρά μια καλοσερβιρισμένη αλλά ανιστόρητη χοντροπαπαριά.
Θα κλείσουμε το σημερινό σημείωμα με ένα χαρακτηριστικό περιστατικό από αγώνα παγκρατίου, ξεκαθαρίζοντας ότι πρόκειται για περιστατικό τού 6ου π.Χ. αιώνα (με αβέβαιη ακριβή χρονολογία) από τα Νέμεα και όχι από ολυμπιακούς αγώνες:
Στην κονίστρα βρέθηκαν δυο ισάξιοι αντίπαλοι, ο Κρεύγας από την Επίδαμνο της Ηπείρου και ο Δαμόξενος από τις Συρακούσες τής Σικελίας. Ο αγώνας ήταν σκληρός αλλά κανένας από τους δυο αθλητές δεν φαινόταν να αποκτά πλεονέκτημα. Λέγεται ότι πάλευαν πάνω από τέσσερις ώρες και είχε αρχίσει να σκοτεινιάζει αλλά νικητής δεν έβγαινε. Τότε οι δυο αθλητές έκαναν μια συμφωνία: να σταθεί πρώτα ο ένας και μετά ο άλλος όρθιος κι ακίνητος και ο αντίπαλός του να του καταφέρει ένα χτύπημα. Οι κριτές το δέχτηκαν και, θέλοντας να ευνοήσουν τον Κρεύγα, έδωσαν εντολή σ' εκείνον να δώσει το πρώτο χτύπημα. Ο Δαμόξενος έμεινε ακίνητος και ο Κρεύγας τού έδωσε ένα ισχυρότατο χτύπημα στο κεφάλι. Προς μεγάλη έκπληξη όλων, ο συρακούσιος δεν σωριάστηκε.
Κατόπιν, ήρθε η σειρά τού Δαμόξενου να χτυπήσει. Ο Κρεύγας έμεινε ακίνητος και ο αντίπαλός του χρησιμοποίησε ένα χτύπημα πρωτόγνωρο για την εποχή: ένωσε τα δάχτυλα του δεξιού του χεριού και, με την παλάμη προτεταμένη σαν δόρυ, τρύπησε (κυριολεκτικά) τα πλευρά του αντιπάλου του, έχωσε το χέρι του στο κορμί του, άρπαξε τα σπλάγχνα του και τα τράβηξε έξω, σωριάζοντάς τον νεκρό ("παίει τοις δακτύλοις ορθοίς υπό την πλευράν, υπό δε της ακμής τε των ονύχων και βίας της πληγής την χείρα εις το εντός καθείς και επιλαβόμενος των σπλάγχνων ες το εκτός έλκων απέρρηξε" - Παυσανίας, "Ελλάδος Περιήγησις", βιβλίο VIII, 40).
Οι κριτές δεν μπορούσαν ούτε να χωνέψουν το πώς νίκησε ο Δαμόξενος ούτε να τον τιμωρήσουν για το έγκλημα που διέπραξε αφού δεν είχε κάνει τίποτε παράνομο (ούτε δάγκωσε τον αντίπαλό του ούτε του έβγαλε τα μάτια). Έκριναν, όμως, ότι ο σικελός αθλητής είχε παραβεί την συμφωνία, καταφέροντας δύο χτυπήματα στον αντίπαλό του: ένα το τρύπημα των πλευρών και ένα το ξερρίζωμα των σπλάγχνων. Έτσι, αποφάσισαν να τιμωρήσουν τον Δαμόξενο αναδεικνύοντας ως νεμεονίκη τον ήδη νεκρό Κρεύγα.
Αρχαιοελληνικόν ευ αγωνίζεσθαι...
Σε αυτό το ΄΄επεισόδιο΄΄ περί ευ αγωνίζεσθαι, έχω μια βασική ένσταση. Στα περί βαναυσότητας, θα έπρεπε να σκεφτείς πως γινόταν τότε ο πόλεμος και επίσης πως ακόμα και ο αρχηγός του κράτους (τύραννος,ή βασιλιάς, ή εκλεγμένος στρατηγός) πολεμούσε με κίνδυνο την ίδια του τη ζωή. Θέλω να πω πως οι άνθρωποι ήταν συμφιλιωμένοι με αυτού του είδους τη βία και νομίζω πως κάνεις λάθος να συγκρίνεις τη βία του αθλήματος με τα λιοντάρια που κατασπάραζαν χριστιανούς. Οι παλαιστές πάλευαν οικειοθελώς και όχι σαν τους μονομάχους, ή τους χριστιανούς σκλάβους για τη ζωή τους.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚάποια αντίστοιχη παρανόηση βλέπω αρκετές φορές και για το θέμα της ομοφυλοφιλίας και της παιδεραστίας στην αρχαία Ελλάδα. Γεγονότα καταγεγραμμένα υπάρχουν και για τους υπερ και για τους κατά, όμως και η παιδεραστία και η ομοφυλοφιλία χρήζουν προσεκτικής ενημέρωσης και στάθμισης με το περιβάλλον και την ηθική της εποχής και όχι αυτούσια παράθεση στο σήμερα. Φιλικά
ΥΓ στα υπόλοιπα κείμενα περί Ολυμπιακών, δεν διαφωνώ, δεν είμαι αρχαιολάτρης, απλά διδάσκομαι από τη πλούσια αρχαία μας ιστορία χωρίς παρωπίδες.