Διδάγματα από την άνοδο του ναζισμού (α)

Μιας και τις τελευταίες μέρες ασχοληθήκαμε σε τούτο το ιστολόγιο με την Γερμανία, ας ξεκινήσουμε σήμερα μια βόλτα στα περασμένα για να δούμε αν και πώς το "φαινόμενο Χίτλερ" και ο ναζιστικός φασισμός έχουν προβολή στην σημερινή πραγματικότητα. Βέβαια, απ' αρχής και χωρίς μελέτη, ο συσχετισμός δείχνει φανερός μιας κι ο ναζισμός θέριεψε μετά την μεγάλη κρίση τού 1929, οπότε γιατί να μην υποθέσουμε ότι και η τωρινή κρίση μπορεί να θρέψει τέτοια φαινόμενα; Αλλά είναι καλύτερα να αποφύγουμε τα τσιτάτα και να δούμε το θέμα με ψυχραιμία και σοβαρότητα.

Ας γυρίσουμε, λοιπόν, στα τέλη τής δεκαετίας τού 1920. Στον απόηχο του μεγάλου κραχ, τα μονοπώλια δεν έχουν να αντιμετωπίσουν μόνο τα ενδογενή αδιέξοδα του καπιταλισμού. Παράλληλα πρέπει να κάνουν κάτι για το αντικαπιταλιστικό κίνημα που δυναμώνει στην δυτική Ευρώπη. Τα επιτεύγματα της σοσιαλιστικής επανάστασης στην Ρωσία έχουν κινήσει το ενδιαφέρον και την συμπάθεια των λαϊκών μαζών της δύσης, οι οποίες υποφέρουν από την ανεργία και την πείνα. Έτσι, η επιρροή των κομμουνιστικών κομμάτων μεγαλώνει ενώ τα αστικά κόμματα αντιμετωπίζουν σοβαρούς τριγμούς.

Εξαίρεση δεν θα μπορούσε να αποτελέσει η Γερμανία. Το γερμανικό Λαϊκό Κόμμα, το ομόλογό του της Βαυαρίας και το δεξιό Δημοκρατικό Κόμμα βρίσκονται σε καθοδική πορεία παρά το γεγονός ότι η δυσαρέσκεια των εργατών απέναντι στο πλειοψηφούν σοσιαλδημοκρατικό κόμμα φουντώνει όλο και περισσότερο λόγω των αντεργατικών νόμων που ψηφίζει. Οι ηγέτες τής δύσης ανησυχούν έντονα για τον κίνδυνο όλη αυτή η συσσωρευμένη δυσαρέσκεια να εκφρασθεί ως ενίσχυση του κομμουνιστικού κόμματος. Έτσι, αναζητούν εναγωνίως την "βαλβίδα ανακούφισης", η οποία θα αποτρέψει την έκρηξη του γερμανικού καζανιού που κοχλάζει. Τον ρόλο αυτής της "βαλβίδας" έπρεπε να τον παίξει ένας άφθαρτος πολιτικός σχηματισμός, ο οποίος να λειτουργήσει ως "τιμωρός" των παλιών, διεφθαρμένων πολιτικών. Και ως τέτοιος σχηματισμός επιλέχθηκε το "Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα", το κόμμα τού Χίτλερ.

Ο τίτλος αυτού του κόμματος τα είχε όλα (και "εθνικό" και "σοσιαλιστικό" και "εργατικό") αλλά ήταν ακριβής, αφού οι εθνικοσοσιαλιστές ανέπτυξαν μια ευρύτατη δημαγωγία σε όλα τα ζητήματα. Όμως, στην διακήρυξη του κόμματος υπήρχε μια σημαντική λεπτομέρεια, η οποία ανακούφιζε τους καπιταλιστές της δύσης: για όλα τα δεινά των γερμανών έφταιγε η συνθήκη των Βερσαλλιών με τους βαρείς για την Γερμανία όρους της. Έτσι, οι εθνικοσοσιαλιστές πρότειναν ως λύση όλων των λαϊκών προβλημάτων την κατάργηση αυτής της συνθήκης και υπόσχονταν ότι θα αγωνιστούν για να πάρει πίσω η χώρα όλα τα χαμένα της εδάφη.

Εκτός από αυτή την γενική κατεύθυνση και προκειμένου να συγκινήσουν τις λαϊκές μάζες, οι εθνικοσοσιαλιστές έταξαν: αύξηση των επιδομάτων για τους άνεργους, δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, βελτίωση των συνθηκών δουλειάς, αύξηση των ημερομισθίων, συγκράτηση του πληθωρισμού, κατάργηση των ενοικίων τα οποία πλήρωναν οι αγρότες για τα χωράφια που καλλιεργούσαν, χορήγηση επιχορηγήσεων στους μικρομεσαίους εμπόρους κι επαγγελματίες, διαγραφή χρεών, μείωση των φόρων, χορήγηση πιστώσεων με ιδιαίτερα χαμηλό επιτόκιο κλπ. Κι ενώ όλα αυτά ηχούσαν ευχάριστα στ' αυτιά των ταλαιπωρημένων λαϊκών στρωμάτων, δεν άφηναν ασυγκίνητη ούτε την πλούσια αστική τάξη, αφού η απαλλαγή από την συμμαχική επιτήρηση και η πρόσκτηση νέων εδαφών θα άνοιγαν καινούργιους κερδοφόρους ορίζοντες για τα κεφάλαιά τους.

Κάπως έτσι, οι γερμανοί έφτασαν στις κάλπες τον Σεπτέμβριο του 1930, όπου έδωσαν στο κόμμα τού Χίτλερ ποσοστό 18,3% με 6,4 εκατομμύρια ψήφους και 107 έδρες στο Ράιχσταγκ (με πρώτο και καλύτερο βουλευτή τον Γκαίρινγκ). Το αποτέλεσμα αυτό προκάλεσε σεισμό, λαμβάνοντας υπ' όψη ότι στις προηγούμενες εκλογές, δυο χρόνια πρωτύτερα, οι εθνικοσοσιαλιστές είχαν συγκεντρώσει μόλις 2,6%.

Ας κάνουμε τώρα δυο παρατηρήσεις σε όσα είπαμε ως τώρα. Πρώτα-πρώτα, η εντυπωσιακή ενίσχυση των εθνικοσοσιαλιστών δεν πρέπει να μας εντυπωσιάζει και τόσο. Είναι συνηθισμένο να κάνουν την εμφάνισή τους τέτοια φαινόμενα κάθε φορά που οι λαϊκές μάζες δείχνουν διάθεση να κινηθούν κόντρα στο οποιοδήποτε αστικό κατεστημένο και απειλούν να το ανατρέψουν. Για παράδειγμα, τέτοιες καταστάσεις έχουμε ζήσει στον τόπο μας τόσο μετά τον εμφύλιο (με τον Νικόλαο Πλαστήρα και την ΕΠΕΚ) όσο και μετά την δικτατορία (με τον Ανδρέα Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ) ενώ ας μη ξεχνάμε ότι πρόσφατα τέθηκε δημοσκοπικά το ερώτημα της δημιουργίας κόμματος Παπαδήμου.

Και μια δεύτερη παρατήρηση για όσους έχουν ασθενή μνήμη: η άνοδος του χιτλερικού κόμματος στην εξουσία δεν έγινε πραξικοπηματικά αλλά μέσα από τις νόμιμες διαδικασίες που προβλέπει η αστική δημοκρατία. Όσοι, λοιπόν, προασπίζονται την αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία επιμένουν να αποκρύπτουν μια μεγάλη ιστορική αλήθεια: αυτού του τύπου η "δημοκρατία" είναι δημιούργημα της άρχουσας καπιταλιστικής τάξης και ως τέτοια δεν μπορεί παρά να υπηρετεί τους δημιουργούς της. Έτσι, λοιπόν, όταν ο καπιταλισμός εκτιμήσει ότι η "δημοκρατία" του φτάνει σε αδιέξοδο, δεν έχει κανένα πρόβλημα να την μεταλλάξει σε φασισμό.

Θα συνεχίσουμε.