Το ερώτημα έχει τεθεί από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης, στα μέσα του 18ου αιώνα: η ανάπτυξη της τεχνολογίας οδηγεί νομοτελειακά ή όχι στην χειροτέρευση της κατάστασης των εργαζομένων; Το βασικό επιχείρημα των απαισιόδοξων ήταν απλοϊκό: αν μια μηχανή μπορεί να κάνει την δουλειά 10 εργατών στον ίδιο χρόνο, απομένει μια θέση εργασίας για τον χειριστή της μηχανής και οι υπόλοιποι 9 εργάτες μένουν άνεργοι. Ας δούμε, όμως, πού έχουν φτάσει τα πράγματα δυόμιση αιώνες μετά, επιχειρώντας ταυτόχρονα μια προσέγγιση του κεφαλαιοκρατικού συστήματος πάνω στο οποίο έχει δομηθεί η δυτικού τύπου οικονομία στην οποία, θέλοντας και μη, ανήκουμε κι εμείς.
Κατ' αρχάς, επειδή δεν μου αρέσει να λύνω προβλήματα στα οποία βάζουν άλλοι τα δεδομένα, με σκοπό να με παγιδέψουν, ας ανασκευάσω τα δεδομένα του προλόγου. Η εισαγωγή νέων τεχνολογιών επιτρέπει στον εργαζόμενο να παράγει περισσότερα σε λιγότερο χρόνο, εξακοντίζοντας έτσι την παραγωγικότητά του. Έτσι, λοιπόν, με την αύξηση της παραγωγής από τη μια και του διαθέσιμου χρόνου από την άλλη, θα έπρεπε να βελτιώνεται το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων. Θα έπρεπε, λόγου χάρη, να καλυτερεύουν οι συνθήκες εργασίας, να ενισχύονται οι υποδομές για την παροχή δωρεάν παιδείας, να καλύπτονται πλήρως οι κοινωνικές παροχές υγείας και ασφάλισης, να εξασφαλίζεται περισσότερος ελεύθερος χρόνος κλπ
Αυτά λένε τα δικά μου δεδομένα αλλά άλλα βλέπουμε στην αυγή του εικοστού πρώτου αιώνα. Αντί για βελτίωση του λαϊκού βιοτικού επιπέδου, έχουμε αλλεπάλληλες πολιτικές λιτότητας σε βάρος των εργαζομένων, άνοδο της ανεργίας, διευκόλυνση των απολύσεων, ραγδαία αύξηση των ελαστικών μορφών απασχόλησης, συστηματικό περιορισμό των κρατικών δαπανών κοινωνικού χαρακτήρα, κλείσιμο παραγωγικών μονάδων, συνολική υπολειτουργία του παραγωγικού δυναμικού, ελλείμματα, χρέη... και μια οικονομική κρίση, για την οποία κανείς ακόμη δεν μπορεί να προβλέψει πότε θα ολοκληρώσει τον κύκλο της. Πού οφείλονται τελικά όλα αυτά;
Η μαρξική ανάλυση βάζει τα δεδομένα στην θέση τους και δίνει την απάντηση: οι -επαναλαμβανόμενες χρονικά- διεθνείς οικονομικές κρίσεις του καπιταλισμού δεν αποτελούν φαινόμενα δυσλειτουργίας του συστήματος αλλά αποτέλεσμα της ίδιας της φύσης του συστήματος αυτού. Η εκμετάλλευση των τριών συντελεστών παραγωγής (κεφάλαιο, εργασία, πρώτες ύλες) και η ανάγκη των κεφαλαιοκρατών για όλο και περισσότερη υπεραξία βάζουν τη σφραγίδα τους, καθορίζουν κάθε πλευρά των οικονομικών σχέσεων ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις, προσδιορίζουν τα όρια της ανάπτυξης και -κυρίως- προδιαγράφουν το ποιος καρπώνεται το όφελος ακόμα και σε περιόδους παραγωγικής ανάπτυξης.
Επειδή αυτή η τελευταία παράγραφος είναι μεν σαφέστατη αλλά ακούγεται "πολύ κομμουνιστική" στα αφτιά τόσο των μη υποψιασμένων όσο και των αμύητων στις διαδικασίες υπό τις οποίες λειτουργεί το όλο σύστημα, ας αφήσουμε πίσω μας τα τσιτάτα κι ας δούμε με ψύχραιμο βλέμμα μερικά χαρακτηριστικά του καπιταλιστικού συστήματος, ώστε να καταλάβουμε καλύτερα και το τί γίνεται γύρω μας αλλά και το γιατί γίνεται αυτό.
Πρώτο χαρακτηριστικό, λοιπόν, είναι ότι αποκλειστικός στόχος της οποιασδήποτε παραγωγικής δραστηριότητας στον καπιταλισμό είναι το κέρδος. Εδώ, παραπέμπω τον αναγνώστη σε ένα παλαιότερο κείμενο με τίτλο "Ας κάνουμε και λίγη θεωρία", το οποίο θα βοηθήσει στην κατανόηση όσων θα ακολουθήσουν, κυρίως δε του βασικού κεφαλαιοκρατικού γνωρίσματος που λέει ότι, όσες και αν είναι οι ανάγκες της κοινωνίας για το ένα ή το άλλο είδος μαζικής κατανάλωσης, η παραγωγή του είναι απόλυτα συνυφασμένη από το πόσο κερδοφόρα είναι για το κεφάλαιο. Τι σημαίνει αυτό; Αν η παραγωγή ενός προϊόντος βγάζει κέρδος, τότε η αγορά θα "μπουκώσει" απ' αυτό και, αν δεν υπάρχει κέρδος, τότε η παραγωγή θα σταματήσει, ακόμα και στις περιπτώσεις εκείνες όπου η αγορά διψά για τέτοια είδη.
Το παράδειγμα με τα είδη κλωστοϋφαντουργίας και το έτοιμο ένδυμα είναι από τα πιο χαρακτηριστικά και τα πλέον κατανοητά. Είναι σαφές ότι η κατανάλωση ειδών κλωστοϋφαντουργίας και έτοιμου ενδύματος παρουσιάζει συνολικά μια εξαιρετικά ανοδική πορεία. Όμως, οι επιχειρήσεις του κλάδου σ' ολόκληρο τον δυτικό κόσμο κλείνουν η μια μετά την άλλη και οι δείκτες που καταγράφουν τα επίπεδα της παραγωγής εμφανίζουν ένα τοπίο σχεδόν γενικευμένης καταστροφής των παραγωγικών δυνάμεων (εργαζομένων και μέσων παραγωγής) των συγκεκριμένων κλάδων. Γιατί; Μα από την στιγμή που ο καπιταλισμός εξασφάλισε την απελευθέρωση της κίνησης εμπορευμάτων και κεφαλαίων, η παραγωγή σε αυτούς τους κλάδους έγινε... ασύμφορη! Το κόστος παραγωγής σε χώρες όπου οι συνθήκες παραγωγής θυμίζουν άλλες εποχές, έκανε πιο συμφέρουσες τις εισαγωγές από την εδώ παραγωγή αυτών των ειδών.
Θα συνεχίσουμε.
Κατ' αρχάς, επειδή δεν μου αρέσει να λύνω προβλήματα στα οποία βάζουν άλλοι τα δεδομένα, με σκοπό να με παγιδέψουν, ας ανασκευάσω τα δεδομένα του προλόγου. Η εισαγωγή νέων τεχνολογιών επιτρέπει στον εργαζόμενο να παράγει περισσότερα σε λιγότερο χρόνο, εξακοντίζοντας έτσι την παραγωγικότητά του. Έτσι, λοιπόν, με την αύξηση της παραγωγής από τη μια και του διαθέσιμου χρόνου από την άλλη, θα έπρεπε να βελτιώνεται το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων. Θα έπρεπε, λόγου χάρη, να καλυτερεύουν οι συνθήκες εργασίας, να ενισχύονται οι υποδομές για την παροχή δωρεάν παιδείας, να καλύπτονται πλήρως οι κοινωνικές παροχές υγείας και ασφάλισης, να εξασφαλίζεται περισσότερος ελεύθερος χρόνος κλπ
Αυτά λένε τα δικά μου δεδομένα αλλά άλλα βλέπουμε στην αυγή του εικοστού πρώτου αιώνα. Αντί για βελτίωση του λαϊκού βιοτικού επιπέδου, έχουμε αλλεπάλληλες πολιτικές λιτότητας σε βάρος των εργαζομένων, άνοδο της ανεργίας, διευκόλυνση των απολύσεων, ραγδαία αύξηση των ελαστικών μορφών απασχόλησης, συστηματικό περιορισμό των κρατικών δαπανών κοινωνικού χαρακτήρα, κλείσιμο παραγωγικών μονάδων, συνολική υπολειτουργία του παραγωγικού δυναμικού, ελλείμματα, χρέη... και μια οικονομική κρίση, για την οποία κανείς ακόμη δεν μπορεί να προβλέψει πότε θα ολοκληρώσει τον κύκλο της. Πού οφείλονται τελικά όλα αυτά;
Η μαρξική ανάλυση βάζει τα δεδομένα στην θέση τους και δίνει την απάντηση: οι -επαναλαμβανόμενες χρονικά- διεθνείς οικονομικές κρίσεις του καπιταλισμού δεν αποτελούν φαινόμενα δυσλειτουργίας του συστήματος αλλά αποτέλεσμα της ίδιας της φύσης του συστήματος αυτού. Η εκμετάλλευση των τριών συντελεστών παραγωγής (κεφάλαιο, εργασία, πρώτες ύλες) και η ανάγκη των κεφαλαιοκρατών για όλο και περισσότερη υπεραξία βάζουν τη σφραγίδα τους, καθορίζουν κάθε πλευρά των οικονομικών σχέσεων ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις, προσδιορίζουν τα όρια της ανάπτυξης και -κυρίως- προδιαγράφουν το ποιος καρπώνεται το όφελος ακόμα και σε περιόδους παραγωγικής ανάπτυξης.
Επειδή αυτή η τελευταία παράγραφος είναι μεν σαφέστατη αλλά ακούγεται "πολύ κομμουνιστική" στα αφτιά τόσο των μη υποψιασμένων όσο και των αμύητων στις διαδικασίες υπό τις οποίες λειτουργεί το όλο σύστημα, ας αφήσουμε πίσω μας τα τσιτάτα κι ας δούμε με ψύχραιμο βλέμμα μερικά χαρακτηριστικά του καπιταλιστικού συστήματος, ώστε να καταλάβουμε καλύτερα και το τί γίνεται γύρω μας αλλά και το γιατί γίνεται αυτό.
Πρώτο χαρακτηριστικό, λοιπόν, είναι ότι αποκλειστικός στόχος της οποιασδήποτε παραγωγικής δραστηριότητας στον καπιταλισμό είναι το κέρδος. Εδώ, παραπέμπω τον αναγνώστη σε ένα παλαιότερο κείμενο με τίτλο "Ας κάνουμε και λίγη θεωρία", το οποίο θα βοηθήσει στην κατανόηση όσων θα ακολουθήσουν, κυρίως δε του βασικού κεφαλαιοκρατικού γνωρίσματος που λέει ότι, όσες και αν είναι οι ανάγκες της κοινωνίας για το ένα ή το άλλο είδος μαζικής κατανάλωσης, η παραγωγή του είναι απόλυτα συνυφασμένη από το πόσο κερδοφόρα είναι για το κεφάλαιο. Τι σημαίνει αυτό; Αν η παραγωγή ενός προϊόντος βγάζει κέρδος, τότε η αγορά θα "μπουκώσει" απ' αυτό και, αν δεν υπάρχει κέρδος, τότε η παραγωγή θα σταματήσει, ακόμα και στις περιπτώσεις εκείνες όπου η αγορά διψά για τέτοια είδη.
Το παράδειγμα με τα είδη κλωστοϋφαντουργίας και το έτοιμο ένδυμα είναι από τα πιο χαρακτηριστικά και τα πλέον κατανοητά. Είναι σαφές ότι η κατανάλωση ειδών κλωστοϋφαντουργίας και έτοιμου ενδύματος παρουσιάζει συνολικά μια εξαιρετικά ανοδική πορεία. Όμως, οι επιχειρήσεις του κλάδου σ' ολόκληρο τον δυτικό κόσμο κλείνουν η μια μετά την άλλη και οι δείκτες που καταγράφουν τα επίπεδα της παραγωγής εμφανίζουν ένα τοπίο σχεδόν γενικευμένης καταστροφής των παραγωγικών δυνάμεων (εργαζομένων και μέσων παραγωγής) των συγκεκριμένων κλάδων. Γιατί; Μα από την στιγμή που ο καπιταλισμός εξασφάλισε την απελευθέρωση της κίνησης εμπορευμάτων και κεφαλαίων, η παραγωγή σε αυτούς τους κλάδους έγινε... ασύμφορη! Το κόστος παραγωγής σε χώρες όπου οι συνθήκες παραγωγής θυμίζουν άλλες εποχές, έκανε πιο συμφέρουσες τις εισαγωγές από την εδώ παραγωγή αυτών των ειδών.
Θα συνεχίσουμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Με την ελπίδα ότι ο γνωστός ΗΛΙΘΙΟΣ δεν θα επανέλθει, τα σχόλια δημοσιεύονται πλέον χωρίς έγκριση.