Μεταπολίτευση & Οικονομία: (η) 1994-1995

Με τον πληθωρισμό στο 15%, τα επιτόκια διψήφια, τα δημόσια ελλείμματα να προσεγγίζουν το 15% του ΑΕΠ, την πίεση της κοινωνίας να εντείνεται, την παραοικονομία να ανθεί και την φοροδιαφυγή να είναι ασύδοτη, η επίτευξη των κριτηρίων του Μάαστριχτ κάθε άλλο παρά εύκολη ήταν. Ο Ανδρέας πέταξε το μπαλλάκι σε δυο συνεργάτες του.

Ο ένας ήταν ο Αλέκος Παπαδόπουλος. Ο Παπαδόπουλος ανέδειξε το δημοσιονομικό πρόβλημα, τα έβαλε με τους φοροφυγάδες, επέβαλε αντικειμενικά κριτήρια σε έμπορους και ελεύθερους επαγγελματίες, θέσπισε αυστηρά μέτρα για την είσπραξη του ΦΠΑ, δημιούργησε το ΣΔΟΕ και τα Ελεγκτικά Κέντρα και, γενικά, αναλώθηκε στην αύξηση των δημοσίων εσόδων. Πίστευε ακράδαντα ότι, αν η χώρα δεν συγκροτούσε σταθερή δημοσιονομική πολιτική, δεν θα ξέφευγε ποτέ από τον φαύλο κύκλο των ελλειμμάτων και του δυσθεώρητου χρέους.

Ο δεύτερος ήταν ο Γιάννος Παπαντωνίου, ο οποίος είχε άνεση στις επαφές του με τις Βρυξέλλες και την κοινοτική γραφειοκρατία. Όμως, ο Παπαντωνίου δεν πίστεψε ποτέ στην δημοσιονομική εξυγίανση, όπως ο Παπαδόπουλος. Αντίθετα, υιοθέτησε το "ρωμέικο" τσιτάτο "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα". Προτεραιότητές του ήσαν η διαμόρφωση κλίματος ένταξης στην ΟΝΕ και η υποχώρηση του πληθωρισμού. Πίστευε ότι αυτά αρκούσαν για να σπρώξουν την οικονομία στην ανάπτυξη κι έτσι θα καλυπτόταν μακροχρονίως το δημοσιονομικό πρόβλημα.

Παρόμοια προβλήματα αντιμετώπιζαν όλες οι χώρες της Ευρώπης, παρ' ότι ούτε οι οικονομίες τους ούτε οι κεντρικές διοικήσεις τους είχαν τα ελληνικά χάλια. Από παντού ασκούνταν έντονες κριτικές στο μοντέλο της σύγκλισης, το οποίο εθεωρείτο άκαμπτο και επώδυνα δεσμευτικό, ειδικά σε περίοδο αναπτυξιακής στασιμότητας. Ακόμη και στην Γερμανία απεδείχθη ότι η ενοποίηση, μετά τον αρχικό ενθουσιασμό, συσσώρευε προβλήματα. Η ανεργία είχε καταστεί πανευρωπαϊκή απειλή και η συνθήκη του Μάαστριχτ φάνταζε κάτι μεταξύ στενού κορσέ και ζουρλομανδύα.

Σ' ένα τέτοιο περιβάλλον, όπου όλοι σπρώχνονταν να γίνουν μέλη της ΟΝΕ και κανένας δεν μπορούσε, γεννήθηκε η "δημιουργική λογιστική". Με τον όρο αυτό εννοούμε την συνειδητή επιλογή ενεργειών που αποσκοπούσαν στην ωραιοποίηση των δημοσιονομικών μεγεθών στο πλαίσιο της "γενικής κυβέρνησης". Φυσικά, η ιδέα ταίριαζε γάντι όχι μόνο στον Παπαντωνίου αλλά σε όλους τους ευρωπαίους ομολόγους του. Είναι εξαιρετικά άδικο και απολύτως ανιστόρητο να κατηγορούνται τόσο εκείνη όσο και η επόμενη κυβέρνηση για την υιοθέτηση της "δημιουργικής λογιστικής", από την στιγμή που κάτι τέτοιο είχε συμφωνηθεί ατύπως από όλα τα κράτη-μέλη.

Περεμπιπτόντως, ο όρος "γενική κυβέρνηση" δεν είναι ελληνικό εφεύρημα αλλά ευρωπαϊκό. Τον ανακάλυψε η περίφημη Γιούροστατ (Eurostat: η Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία) για να επιτύχει -όπως υποστήριζαν οι εκπρόσωποί της- την ενιαία αποτύπωση των δημοσιονομικών μεγεθών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ουσιαστικά, όμως, η Γιούροστατ έδινε στα κράτη-μέλη το εργαλείο με το οποίο θα παρέμβαιναν στους λογαριασμούς τους και την μεθοδολογία των λογής-λογής αλχημειών που διαπιστώθηκαν μετέπειτα.

Τότε, λοιπόν, μέσα στο 1994, έγινε η πρώτη χρήση της "δημιουργικής λογιστικής", υπό τις ευλογίες της Γιούροστατ. Ήταν ένα παράδοξο φαινόμενο να βλέπεις τις χώρες της Ευρώπης από τη μια να υπογράφουν την "συνθήκη-ζουρλομανδύα" του Μάαστριχτ κι από την άλλη να μηχανεύονται τερτίπια και αλχημείες για να την παρακάμψουν.

Οι θεωρητικές διαφορές Παπαντωνίου-Παπαδόπουλου πήραν σιγά-σιγά διαστάσεις ανοιχτής σύγκρουσης. Ο μετρημένος υπουργός οικονομικών δεν μπορούσε να αντέξει την μηχανιστική τσαπατσουλιά του υπουργού εθνικής οικονομίας (τσαπατσουλιά που έγινε ορατή σε όλους με την αποτυχημένη προσπάθειά του να μετοχοποιήσει τον ΟΤΕ).

Στα αξιοσημείωτα εκείνης της περιόδου ανήκουν οπωσδήποτε: ο "νόμος Πεπονή" για την σύσταση του ΑΣΕΠ, το κλείσιμο των Ναυπηγείων Ελευσίνας από τον -άσχετο με το αντικείμενο- Περατικό, η ψήφιση του νόμου Χρυσοχοΐδη για την θέσπιση κανόνων λειτουργίας των ασφαλιστικών εταιρειών και η επίσημη αναγγελία του ΕΛΑ ότι διακόπτει την δράση του.

Κάπως έτσι βαδίζουμε προς τα τέλη του 1995, όταν η υγεία του Ανδρέα παρουσιάζει δραματική επιδείνωση. Κι ενώ ο πάλαι ποτέ κραταιός πολιτικός γίνεται άθυρμα στα χέρια της Λιάνη (η οποία τον σέρνει από μοναστήρι σε μοναστήρι μπας και γίνει κανένα θαύμα), η Βάσω Παπανδρέου παραθέτει σπίτι της το "δείπνο των τεσσάρων" (Σημίτης, Πάγκαλος, Αυγερινός οι άλλοι τρεις, ενώ ο Λαλιώτης δεν δέχτηκε την πρόσκληση). Είναι βέβαιο ότι η πρωτοχρονιά του 1996 θα είναι η τελευταία πρωτοχρονιά του Ανδρέα Παπανδρέου και η μάχη της διαδοχής ξεσπάει.