Πνευματικά δικαιώματα δεν υπάρχουν. Οι ιδέες πρέπει να κυκλοφορούν ελεύθερα. Άρα...
... η αντιγραφή όχι απλώς επιτρέπεται αλλά είναι και επιθυμητή, ακόμη και χωρίς αναφορά της πηγής!

Η γλώσσα κόκκαλα τσακίζει

- "Ο λόγος που μ' άφησες έξω από την υπόθεση", είπε ήσυχα, "ήταν ότι νόμισες πως η αστυνομία δεν θα πίστευε ότι σκέτη περιέργεια μ' έσπρωξε να κατέβω εκεί κάτω χτες το βράδυ. Θα υποψιάζονταν ίσως ότι είχα κάποιον ύποπτο λόγο και θα με σφυροκοπούσαν μέχρι να σπάσω".
- "Πώς ξέρεις αν δεν σκέφτηκα το ίδιο πράγμα;"
- "Οι αστυνομικοί είναι κι αυτοί άνθρωποι", είπε ξεκάρφωτα.
- "Έχω ακούσει ότι σαν τέτοιοι ξεκινάνε".

[Ραίημοντ Τσάντλερ, "Αντίο, γλυκειά μου", εκδόσεις Λυχνάρι, 1990 (σελ.: 54)]

31 Ιανουαρίου 2018

Ο κύκλος των κρίσεων

Πριν ενάμισυ αιώνα, ο Κάρολος Μαρξ με τον Φρειδερίκο Ένγκελς κατέδειξαν με απόλυτη σαφήνεια την περιοδικότητα των κρίσεων στον καπιταλισμό, καταγράφοντας μια μεγάλη κρίση κάθε 25 χρόνια και μια μικρότερη στο ενδιάμεσο. Δεν επρόκειτο για θεωρία αλλά για διαπίστωση, την οποία η ιστορία βάλθηκε να επιβεβαιώνει από τότε μέχρι την δεκαετία του 1970. Από το 1971, όταν ο Νίξον αποσύνδεσε το πολιτειακό δολλάριο από τον "κανόνα του χρυσού", βάζοντας ταφόπλακα στο Μπρέττον Γουντς, οι καπιταλιστικές κρίσεις εμφανίζονται όλο και συχνότερα.

Πράγματι, στα σαράντα χρόνια που ακολούθησαν, γίναμε μάρτυρες δυο μεγάλων πετρελαιικών κρίσεων κατά την δεκαετία του 1970, την χρεωκοπία πολλών χωρών τής Λατινικής Αμερικής κατά την δεκαετία του 1980, την κατάρρευση του χρηματιστηρίου του Τόκυο το 1990, την τραπεζική κρίση των σκανδιναβικών χωρών το 1991, την μεξικανική κρίση το 1994, την κρίση των "ασιατικών τίγρεων" το 1997, την ρωσσική χρεωκοπία του 1998, την κρίση από την πολιτειακή φούσκα τού διαδικτύου (φούσκα dot com) το 2000 και την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση που προκλήθηκε από το σκάσιμο της φούσκας των στεγαστικών στις ΗΠΑ το 2007.

Αριθμός χωρών με σοβαρή τραπεζική κρίση από το 1800 ως σήμερα (δείγμα 70  χωρών) (*).

Στην βάση τους, όλες αυτές οι κρίσεις είναι εγγενείς στον καπιταλισμό, υπάρχουν δηλαδή στο dna του και οφείλονται αποκλειστικά στο κυνήγι του κέρδους. Θεωρητικώς, η αιτία για την επιτάχυνσή τους πρέπει να αναζητηθεί στην υιοθέτηση χρηματοοικονομικών συστημάτων τα οποία βασίζονται σε χρήμα που δεν έχει αντίκρυσμα σε χρυσό. Στην ουσία, όμως, η υιοθέτηση τέτοιων συστημάτων επιβλήθηκε από το κυνήγι του κέρδους, μιας και αυτά τα συστήματα διευκολύνουν την επίτευξη αυτού του στόχου.

Το χρήμα που δεν έχει αντίκρυσμα σε χρυσό, διαθέτει ένα μεγάλο πλεονέκτημα: επιτρέπει στην χώρα που το χρησιμοποιεί να αναβάλει οποιαδήποτε διαφαινόμενη κρίση, δημιουργώντας χρήμα από το πουθενά. Αυτό το "χρήμα από το πουθενά" λέγεται κομψά "ποσοτική διευκόλυνση" και διοχετεύεται στην αγορά μέσω "παροχής ρευστότητας" στις τράπεζες, χάρη στην οποία οι τελευταίες μπορούν να χρηματοδοτούν την "πραγματική οικονομία".

Παρένθεση. Προσέξτε τις λεξούλες που έβαλα σε εισαγωγικά στην προηγούμενη παράγραφο. Αν δεν ήρθατε πρόσφατα από τον Άρη, σίγουρα τις έχετε ακούσει κατ' επανάληψη από τα στόματα έγκυρων αναλυτών. Σας τις έβαλα στην σειρά σε μια πρόταση ώστε να καταλάβετε τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται. Κλείνει η παρένθεση.

Θα έλεγε κάποιος πως το χρήμα που δεν έχει αντίκρυσμα σε χρυσό, αφού βοηθάει στην αναβολή εκδήλωσης μιας κρίσης, δεν είναι κακό. Και όμως! Ακόμη κι αν συμφωνήσουμε πώς η δημιουργία χρήματος από το πουθενά αναστέλλει την επέλευση της καταιγίδας, θα πρέπει παράλληλα να συμφωνήσουμε πως δεν γιατρεύει καμμιά από τις παθογένειες που γεννούν τέτοιες καταιγίδες. Για να το πούμε με επιστημονικά μεταφορικό τρόπο, οι μονεταριστικές επιλογές δεν καθαρίζουν το σύστημα από τα σκουπίδια του αλλ' απλώς σπρώχνουν αυτά τα σκουπίδια κάτω από το χαλί. Τα προβλήματα παραμένουν και απλώς μετακυλίονται σε άλλους τομείς της οικονομίας, αυξάνοντας τις δυσλειτουργίες. Μ' αυτόν τον τρόπο η καταιγίδα δεν εκδηλώνεται μεν αλλά μετατρέπεται σε τυφώνα, ο οποίος ξεσπάει αργότερα με περισσότερο καταστροφικές επιπτώσεις.

Για παράδειγμα, μερικά από τα προβλήματα που διογκώνονται καθώς μπαίνουν κάτω από το χαλί είναι τα μεγάλα ελλείμματα, η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης της πλειοψηφίας των πολιτών (υπέρ της περαιτέρω συσσώρευσης πλούτου στα θυλάκια ολίγων), η διόγκωση των κρατικών χρεών, η απορρύθμιση του χρηματοπιστωτικού συστήματος λόγω της αποθράσυνσης των τραπεζών, οι πάσης φύσεως φούσκες, η αστάθεια της αγοράς κλπ. Με άλλα λόγια, όλα εκείνα τα προβλήματα που αποτελούν την πρώτη ύλη οποιασδήποτε καπιταλιστικής κρίσης.


Η μαρξική σκέψη και οι μαρξιστές αναλυτές επιμένουν ότι ο καπιταλισμός έχει φάει τα ψωμιά του και πνέει τα λοίσθια. Οι καπιταλιστές οικονομολόγοι, από τους μετριοπαθείς κεϋνσιανιστές μέχρι τους θεωρητικούς τού νεοφιλελευθερισμού (Σουμπέτερ, Χάγεκ κλπ), υποστηρίζουν ότι το καπιταλιστικό οικοδόμημα κινδυνεύει από εγγενείς, δικές του αδυναμίες. Όπως και νά 'χει πάντως, η ουσία είναι ότι η μεγιστοποίηση του κέρδους (δηλαδή, η κεντρική ιδέα τού καπιταλισμού) ενθαρρύνει το κόψιμο κάθε ζώνης ασφαλείας και κάθε άγκυρας, οδηγώντας όλο το σύστημα σε μια διαβολική δίνη υφέσεων, ανακάμψεων, επεμβάσεων, καταρρεύσεων κλπ, οι σπείρες της οποίας όλο και στενεύουν.

Εν κατακλείδι και ενώ τα απόνερα της τελευταίας καπιταλιστικής κρίσης δεν λένε να υποχωρήσουν τελείως ακόμη, αν θέλαμε να διακινδυνεύσουμε μια πρόβλεψη, θα μπορούσαμε να στοιχηματίσουμε ότι θα υπάρξει και επόμενη σοβαρή καπιταλιστική κρίση, η οποία, όσο περισσότερο αργεί να εμφανιστεί, τόσο πιο ορμητικά θα εκληλωθεί. Κι αν θέλαμε να αυξήσουμε την απόδοση αυτού του στοιχήματος, θα ποντάραμε ότι το νομοτελειακά επερχόμενο κραχ θα είναι το χειρότερο όλων των εποχών. Χωρίς, μάλιστα, να αποκλείεται να σημάνει το τέλος τής κυριαρχίας του πολιτειακού δολλαρίου και συνάμα της ηγεμονίας των ΗΠΑ στον πλανήτη.

------------------------------------------------
(*) Προσέξτε την σχεδόν πλήρη έλλειψη τραπεζικών κρίσεων κατά την διάρκεια του Μπρέττον Γουντς. Αυτή δεν οφείλεται τόσο στην επίδραση των μέτρων που πάρθηκαν όσο στην τεράστια καταστροφή κεφαλαίων που προκάλεσε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος.

11 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

θα ποντάραμε ότι το νομοτελειακά επερχόμενο κραχ θα είναι το χειρότερο όλων των εποχών.
Φτου γμτ, θα εξαϋλωθούν και οι μετοχές(Ε) που δεν έχω (πάει η σύνταξη) ...


Χωρίς, μάλιστα, να αποκλείεται να σημάνει το τέλος τής κυριαρχίας του πολιτειακού δολλαρίου και συνάμα της ηγεμονίας των ΗΠΑ στον πλανήτη.

Δυστυχώς το οποίο θα συμβεί πάνω σε εκατομμύρια κουφάρια από τον πόλεμο, εκτός αν νομίζεις Θοδωρή ότι θα το αφήσουν έτσι . Μπορεί βέβαια και να ξεσπάσει ένας φοβερός εμφύλιος στις ηπα, αλλά ξεφεύγω πάλι σε συνωμοσιολογίες.

Σεχταρ ο Τρομερός είπε...

Σαν συνέχεια της υποσημειωτικής παρατήρησής σου, με τον αστερίσκο:
Πρόσεξε, ότι το "διάλειμμα" μετά το Bretton Woods, δεν αναζωογονεί το σύστημα, ούτε κάνει κανενός είδους "reset". Απλά διακόπτει την αλληλουχία των κρίσεων για κάποιο χρονικό διάστημα, λήγοντος του οποίου, αυτές ξανάρχονται και συνεχίζουν από το σημείο έντασης και πυκνότητας, που σταμάτησαν. Από εκεί, που ήντουσαν στον άξονα των y. Δηλαδή φαίνεται το διάγραμμα απλά να μετακινήθηκε στον άξονα tvn χ, του χρόνου, κατά το μήκος του "διαλείμματος", ολόκληρο, όπως θα διαμορφωνόταν ούτως η άλλως, μεσολαβούσε η δε μεσολαβούσε το "διάλειμμα".
Aυτό μου λέει, πως η ένταση/πυκνότητα των κρίσεων είναι σε συνάρτηση με το επίπεδο ανάπτυξης των δυνάμεων παραγωγής, που βέβαια δε πισωγυρίζει λόγω της καταστροφής κεφαλαίων η πολέμων. (Ασε, που, στον Καπιταλισμό, αυτή η καταστροφή είναι ταυτόχρονα και ένα δραστικό/βίαιο "ξεσαβούρωμα" από παληές τεχνολογίες, μηχανές κλπ., που αντικειμενικά επιταχύνει την καπιταλιστική "ανάπτυξη"...)
Αν, λοιπόν, είναι έτσι, τότε οι "εγγενείς αδυναμίες" αναπαράγονται σε διευρυμένη κλίμακα, παράλληλα με την λεγόμενη "ανάπτυξη" του Καπιταλισμού.
Περί της καπιταλιστικής λεγόμενης "ανάπτυξης" μιαν άλλη φορά για να μην το κάνω σύγγραμμα. Απλά μόνο να κάνω την νύξη, πως το είδος αυτής της "ανάπτυξης" επίσης υποσκάπτει την ίδια την καπιταλιστική οικονομία, "φουσκώνει" κι άλλο τις ...φούσκες κλπ., γι αυτό και τα εισαγωγικά.
Τώρα, αυτό το υποκατάστατο "χρήματος", που κυριαρχεί σήμερα και μας επέβαλλαν σαν από Μηχανής Θεοί οι "Κεϋνσιανιστές", ήταν απαραίτητο για να συνεχίσει να λειτουργεί η καπιταλιστική οικονομία, όταν το πραγματικό χρήμα (τα ευγενή μέταλλα) έπαθε συμφόρηση - πιστεύω για λόγους καθαρά ποσοτικούς: Δεν έφτανε για να εξυπηρετήσει την έκταση της αγοράς. Αλλά οι παρενέργειες του εικονικού χρήματος είναι μια άλλη μεγάλη ιστορία: Πλασματικό Κεφάλαιο, κι άλλες "φούσκες", κερδοσκοπία σε ασύλληπτη κλίμακα, αστάθεια/αβεβαιότητα, έλλειψη εμπιστοσύνης, περισσότερη λεγόμενη "ανάπτυξη" κ.ο.κ.
Μεγάλο θέμα, και θάλεγα πως το ανέδειξες όσο επιτρέπει μια ανάρτηση, χωρίς "γλυστρήματα".
Πάντως η μαρξιστική σκέψη έχει μείνει πίσω σε αυτά τα θέματα, από τότε, που η Ακαδημία Επιστημών της ΕΣΣΔ (το μόνο ίδρυμα, που μπορούσε πια να αναλάβει τέτοια βάρη - δεν υπάρχουν πια περιθώρια για νέους μοναχικούς λύκους τύπου Καρόλου) βραχυκυκλώθηκε από τις πολιτικές σκοπιμότητες του πισωγυρίσματος στον "Σοσιαλισμό με Αγορά".
Αυτό παρατείνει την επιθανάτια αγωνία του Καπιταλισμού και ενέχει και άλλους πιο σοβαρούς κινδύνους.

Makinen είπε...

Δάσκαλε,
Εξαιρετικά τα γραφήματά σου! Γίνονται κατανοητά πολλά, που δε μαθαίνονται σε 4 χρόνια σπουδής στα ανώτατα ιδρύματά μας!

Η ιαπωνικη κρίση, μήπως οφειλόταν στην "plaza accord", με την οποία οι πολιτειακοί αμερικάνοι προσπάθησαν να μειώσουν τα ελλείματά τους?
Αν ήταν εύκολο, κάποια στιγμή θα μπορούσες να μας αναλύσεις την σκανδιναβική κρίση? Γιατί όλοι οι οικονομολογούντες αναφέρονται στο σκανδιναβικό υπόδειγμα, αλλά από τους πελάτες μου βλέπω πως δεν πολυ-ισχύει κάτι τέτοιο...

Εν τέλει, η φρενίτιδα με τα e-money (βλέπε bitcoin, Lyte κλπ) δεν δείχνει σαν μια αντίστοιχη κίνηση αποδέσμευσης από τον "χρυσό κανόνα"?? Ουσιαστικά, αυτή η εκτίναξη της "αξίας" του bitcoin, δεν είναι μια τεράστια υποτίμηση του $??

(Συγγνώμη, για τις πολλές ερωτήσεις κ αιτήματα, αλλά δυστυχώς η παραπληροφόρηση στις μέρες μας θερίζει...)

Ανώνυμος είπε...

Ρε συ Θοδωρή λίγα λόγια για τον Κοντράτιεφ που από σκόρπια που διαβάζω απ εδώ κι απ εκεί απο αστούς αναλυτές απέδειξε λέει, ότι δεν είναι νομοτελειακή η κατάρρευση του καπιταλισμού (όπως λαθεμένα νομίζαμε μ αυτά που κουτσά στραβά μάθαμε πιτσιρικάδες) αλλά ότι μπορεί λέει το σύστημα να ταλαντώνεται στις δύο ακραίες θέσεις κρίσεων και ανόδων τσακίζοντας τους εργαζόμενους κάθε φορά. ΑΕΝΑΑ!.. Φυσικά ακόμα κι έτσι δεν αναιρείται η όποια και όποτε υπέρβαση του συστήματος απλά επιβεβαιώνεται το ιστορικό χρέος της εργατικής πρωτοπορείας. Πάντως κάτι παραπάνω σ αυτό, αλλάζει κάπως τις δικές μας θεωρητικές αναλύσεις ή απλά αναδεικνύει περισσότερο το χρέος της εργατικής τάξης και τέλος.Τζίμης

Ανώνυμος είπε...

Ὄντας ἄσχετος περὶ τὰ οἰκονομικά, ζητῶ μία διευκρίνηση: Ἀληθεύει ὅτι τὸ χρῆμα δὲν χρειάζεται νὰ ἔχει ἀντίκρυσμα σὲ χρυσὸ ἀλλὰ σὲ προϊόντα; (Μήπως ὁ μύθος τοῦ Μίδα αὐτό ὑπονοεῖ);

Σεχταρ ο Τρομερός είπε...

Είναι ζήτημα κοσμοθεώρησης και στάσης ζωής Ανώνυμε (1 Φεβρουαρίου 2018 - 3:03 μ.μ.)
Αν θέλεις να ζείς από τη δουλειά σου, χωρίς να κλέβεις ούτε να σε κλέβει κανένας, τότε ναί, το χρήμα θάπρεπε να έχει μια σταθερή σχέση με προϊόντα, και βασικά με το περίφημο "καλάθι της νοικοκυράς", η, αλλιώς, με την μόνη πραγματική αξία, την μέση κοινωνική εργασία, που βρίσκεται πίσω από όλα τα προϊόντα. Το χρήμα, δηλαδή, δεν θάπρεπε να είναι φετίχ, αλλά να εκφράζει ισότιμες σχέσεις ελευθέρων ανθρώπων.
Θάπρεπε....
...μπορεί σήμερα;
Μια απόπειρα απάντησης με τα δικά μου, επίσης λίγα, οικονομικά, εδώ.
Αλλά δοκίμασε και μια αναζήτηση, επάνω αριστερά με "χρήμα", γιατί αυτό εδώ το blog είναι πλούσιο σε σχετικό εκλαϊκευμένο προβληματισμό.

AGIS είπε...

Μα νομίζω, άσχετα από την κατανομή του κοινωνικού προϊόντος, η πραγματική (όχι η ονομαστική) αξία του χρήματος αντιστοιχεί στα παραγόμενα εμπορεύματα (μεταξύ των οποίων και ο χρυσός. Και επίσης: η εργατική δύναμη).
Όταν λέμε χρηματική φούσκα δεν εννοούμε, κατά μεγάλο μέρος της, την κολοσσιαία διαφορά ανάμεσα στην ονομαστική και την πραγματική αξία του χρήματος που κυκλοφορεί ή που είναι συσσωρευμένο και διαθέσιμο;;;
Να το πως αλλιώς, σχηματικά, αν η ονομαστική αξία του συνολικού διαθέσιμου χρήματος αγοράζει - λέμε τώρα - 10 φορές τον παγκόσμιο εμπορευματικό πλούτο, τότε, στην περίπτωση που όλο αυτό το χρήμα θελήσει να μετατραπεί σε (να αγοράσει) εμπορεύματα, η αξία του αυτόματα θα υποτιμηθεί 10 φορές.
Ή όχι;

AGIS είπε...

(Ενα άλλο παράδειγμα της παραπάνω "ερασιτεχνικής" μου οικονομικής υπόθεσης, είναι σε σχέση με το δολάριο η αποκλειστικότητά του στην πετρελαϊκή αγορά, άσχετα από τους τρόπους με τους οποίους την εξασφαλίζει... Αυτό δεν δίνει μόνο πολιτική δύναμη στις ΗΠΑ, αλλά δίνει και ένα "στάνταρ" εμπορευματικό αντίκρισμα στο δολάριο. Τώρα βέβαια τι περαιτέρω συνέπειες μπορεί να έχει αυτό - πχ κάθε πτώση της τιμής του πετρελαίου συνεπάγεται επομένως και άνοδο της αξίας του δολαρίου; και αντίστροφα; και αν "πέφτει" ή "ανεβαίνει" το δολάριο επηρεάζει με τη σειρά του την τιμή του πετρελαίου; - αυτό είναι άλλο ζήτημα. Να προσθέσω και σε αυτά την απαραίτητη ένδειξη: Νομίζω).

Παπουτσωμενος Γατος είπε...

@ΑΓΗΣ

''Να το πως αλλιώς, σχηματικά, αν η ονομαστική αξία του συνολικού διαθέσιμου χρήματος αγοράζει - λέμε τώρα - 10 φορές τον παγκόσμιο εμπορευματικό πλούτο, τότε, στην περίπτωση που όλο αυτό το χρήμα θελήσει να μετατραπεί σε (να αγοράσει) εμπορεύματα, η αξία του αυτόματα θα υποτιμηθεί 10 φορές.''

Απ'οτι καταλαβαινω, αυτο το x10 σημαινει οτι εχουν εκδοθει δανεια που αντιστοιχουν σε μελλοντικα παραγομενο πλουτο που ειναι 10πλασιος απο τον σημερινο

Σεχταρ ο Τρομερός είπε...

Αγη, και Γάτε,
όπως και να το βαφτίσουμε, "ονομαστική αξία" η "δάνειο" η ουσία είναι μία: "Χρήμα" που δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί σήμερα, η αλλιώς πλασματικό κεφάλαιο, κοινώς απάτη. Αλλωστε, αν ...γυρέψει να πραγματοποιηθεί, έχουμε άσσους στο μανίκι: Capital controls, χρεωκοπίες, κουρέματα, υποτιμήσεις. Για να συντηρούνται οι φρούδες ελπίδες.
Και το χειρότερο: Ο ρυθμός αύξησής του είναι μεγαλύτερος του "μελλοντικά παραγόμενου πλούτου" η αλλιώς, το χρέος τρέχει πιο γρήγορα από την μεγέθυνση. Και η ανάγκες το ίδιο.
Οπότε;

AGIS είπε...

@ Παπουτσωμενος Γατος
Δεν εννοούσα ακριβώς αυτό και ίσως η σχηματική διατύπωση μπερδεύει, ίσως είναι και λαθεμένη.

Πάντως για να μην πελαγοδρομώ, παραθέτω γύρω από το ερώτημα του χρηματικού "αντικρίσματος" το εξής από Μαρξ, Γκρουντρίσε, Α τόμος, σελ. 82, Στοχαστής:

"Ας υποθέσουμε τώρα ότι η Τράπεζα της Γαλλίας δε στηριζόταν σε μεταλλική βάση (...). Τα τραπεζογραμμάτια [δική μου σημείωση = χαρτονομίσματα] με τα οποία προεξοφλεί σήμερα τις συναλλαγματικές του "κοινού" της δεν είναι σήμερα παρά εντάλματα πάνω σε χρυσό και άργυρο. Στην υποθετική μας περίπτωση θα ήταν εντάλματα πάνω στο εθνικό απόθεμα προϊόντων και την άμεσα χρησιμοποιήσιμη εργατική δύναμη του έθνους (...)"

Νομίζω αυτό το απόσπασμα δίνει απάντηση στο ερώτημα του "αντικρίσματος" εφόσον δεν υφίσταται η μεταλλική βάση του χρήματος.