Με την υποστολή τής κόκκινης σημαίας από το Κρεμλίνο, πέρασαν οριστικά στο παρελθόν η ΕΣΣΔ και το 1991, μια χρονιά καταστροφική για την οικονομία της χώρας. Μέσα σ' αυτή την χρονιά, ο -κάποτε αμελητέος- πληθωρισμός άγγιξε το 100%, το ΑΕΠ γνώρισε πρωτοφανή υποχώρηση κατά 17% και οι εξαγωγές μειώθηκαν κατά 57%. Αξιοσημείωτο, επίσης, είναι ότι οι εισαγωγές από τις χώρες του ανατολικού μπλοκ μειώθηκαν κατά διπλάσιο σχεδόν ποσοστό σε σχέση με τις εισαγωγές από καπιταλιστικές χώρες (63% έναντι 32%) ενώ ολοκληρώθηκαν μόλις τρία από τα 237 κρατικά έργα, λόγω δραστικών περικοπών τού προγράμματος δημοσίων επενδύσεων. Παράλληλα, η κακή σοδειά σε συνδυασμό με την απόκρυψη αγαθών για κερδοσκοπικούς λόγους είχε υποχρεώσει τις τελευταίες σοβιετικές κυβερνήσεις να επαναφέρουν τα κουπόνια σίτισης, κάτι που κάθε άλλο παρά κατεύναζε την λαϊκή δυσαρέσκεια.
Στο μεταξύ, ο Γιέλτσιν έχει τοποθετήσει ως υπουργό οικονομίας και οικονομικών τον φιλόδοξο τριανταπεντάχρονο οικονομολόγο Γιεγκόρ Γκαϊντάρ, ο οποίος μέσα σε μια νύχτα αποχώρησε από το κομμουνιστικό κόμμα, εντάχθηκε στην "Δημοκρατική Ρωσσία" και δήλωσε θαυμαστής τού Φρήντμαν. Ο Γκαϊντάρ ανέλαβε τις επαφές με το ΔΝΤ, ενημερώθηκε για την μελέτη και τις οδηγίες τού Ταμείου και ανέλαβε να προετοιμάσει τον ασθενή για την "θεραπεία-σοκ" που τον περίμενε. Η δουλειά του ήταν αποτελεσματική: την παραμονή τής πρωτοχρονιάς τού 1992 κατέβηκε η κόκκινη σημαία από το Κρεμλίνο, την επομένη της πρωτοχρονιάς ο Γέλτσιν υπέγραφε μνημόνιο συνεργασίας τής Ρωσσίας με το ΔΝΤ, αποδεχόμενος πλήρως την θεραπεία.
Ο Καμντεσσύ έστειλε αμέσως στην Μόσχα τον χιλιανό οικονομολόγο Αουγκούστο Λόπεζ Κλάρος, έναν θιασώτη τού φρηντμανικού νεοφιλελευθερισμού. Ο Λόπεζ Κλάρος είχε διατελέσει καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο του Σαντιάγο την περίοδο 1982-1984 (επί Πινοτσέτ), ένα πανεπιστήμιο που είχε γίνει γνωστό ως "στέγη των παιδιών τού Σικάγου" ("Ανατομία...", κεφ. 13). Αξίζει να σημειώσουμε ότι αργότερα διετέλεσε εκτελεστικός διευθυντής στην Λέμαν Μπράδερς (η τράπεζα της οποίας η κατάρρευση προκάλεσε την έκρηξη της παρούσας παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης) και τώρα είναι ένας από τους διευθυντές τής Παγκόσμιας Τράπεζας.
Η επιλογή τού Καμντεσσύ δεν ήταν τυχαία. Εκείνη την εποχή, ο Λόπεζ Κλάρος είχε τοποθετηθεί από τον Πινοτσέτ ως επί κεφαλής μιας ομάδας ερευνητών οι οποίοι μελετούσαν την εφαρμογή μιας σειράς νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων του συστήματος κοινωνικών παροχών τής Χιλής. Οι νεοφιλελεύθερες απόψεις τού κυρίου καθηγητού δεν ήσαν κρυφές. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1994 έδωσε μια περισπούδαστη διάλεξη στην Σόφια, με τίτλο "Προβλήματα μετάβασης από τον Ολοκληρωτισμό στην Δημοκρατία", όπου επανέλαβε μία από τις βασικές δοξασίες τού Φρήντμαν: για να χτιστεί ένα καλύτερο αύριο, πρέπει να κατεδαφιστεί πλήρως το παρόν. Αυτή ακριβώς την κατεδάφιση έβαλε σε εφαρμογή στην Ρωσσία ο Λόπεζ Κλάρος, ως εκπρόσωπος του ΔΝΤ.
Στην αρχή, ο ρώσσος αναπληρωτής πρωθυπουργός Γκεννάντυ Μπουρμπούλις (ο Γιέλτσιν, εκτός από πρόεδρος της χώρας, είχε κρατήσει για τον εαυτό του και το οφφίτσιο του πρωθυπουργού) έδειχνε απρόθυμος στο να υλοποιήσει τις εντολές τού ΔΝΤ. Το χειρότερο ήταν ότι τις ίδιες αναστολές είχαν και άλλα μέλη τού κυβερνητικού επιτελείου. Τότε ο Λόπεζ Κλάρος διαμήνυσε ευθέως στην ρωσσική κυβέρνηση ότι το Ταμείο θα απαιτήσει αμέσως την εξόφληση όλων των ρωσσικών χρεών αν δεν τηρηθούν οι συμφωνίες τού μνημονίου. Το ΔΝΤ έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα στην άμεση εφαρμογή τεσσάρων μέτρων: πλήρης κατάργηση όλων των επιδοτήσεων στην αγροτική παραγωγή, δραστική περικοπή των εξοπλιστικών δαπανών, άμεση απελευθέρωση των τιμών προϊόντων και υπηρεσιών, επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεων.
Ο Γιέλτσιν πήρε το μήνυμα και απομάκρυνε αμέσως τον διστακτικό Μπουρμπούλις. Στην θέση του τοποθέτησε τον πλέον κατάλληλο γι' αυτή την δουλειά: τον Γιεγκόρ Γκαϊντάρ, έναν από τους εμπνευστές τής συμφωνίας τής Μπελοβέζας και τόσο φανατικό υπέρμαχο του νεοφιλελευθερισμού ώστε σύντομα απέκτησε το προσωνύμιο "δόκτωρ σοκ". Σαν έτοιμος από καιρό, ο Γκαϊντάρ συνεργάστηκε άψογα με τον Λόπεζ Κλάρος και η θεραπεία μπήκε αμέσως σε εφαρμογή. Αν και είδαμε τα αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας αναλυτικά στην "Ανατομία...", έχουμε να προσθέσουμε εδώ δυο-τρία πραγματάκια, ιδιαίτερα σημαντικά για την εξέλιξη της ιστορίας που διηγούμαστε.
Μόνο κατά το 1992, η εφαρμογή των μέτρων που επέβαλε το ΔΝΤ ήταν καταστροφική (πιο σωστά: εξοντωτική) για την συντριπτική πλειοψηφία των απλών πολιτών. Η κατάργηση τόσο του ελέγχου των τιμών όσο και των επιδοτήσεων σε μια μέχρι χτες κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία προκάλεσε πληθωριστική έκρηξη: γάλα 4.800%, αβγά 1.900%, ψωμί 4.300%, πετρέλαιο 3.323%, ηλεκτρικό ρεύμα 2.675%, σιδηρομεταλλουργικά προϊόντα 3.085%... Σε μια χώρα μαθημένη σε μηδενικό ή σχεδόν μηδενικό πληθωρισμό, η χρονιά έκλεισε με τον πληθωρισμό να ξεπερνάει τις δυόμισυ χιλιάδες ποσοστιαίες μονάδες σε ετήσια βάση! (*)
Φυσικά, με τον τιμάριθμο να ανεβαίνει κατά 40-50% κάθε βδομάδα, το βιοτικό επίπεδο του λαού κατέρρευσε ολοσχερώς. Μέσα σε τέσσερα χρόνια ΔΝΤικής δράσης, το ΑΕΠ γκρεμίστηκε κατά 42% και χάθηκαν η μισή βιομηχανική παραγωγή και το ένα τρίτο της αγροτικής. Στο μεταξύ, με πρόσχημα τις "αξιολογήσεις" (όπως θα λέγαμε σήμερα), το Ταμείο καθυστερούσε την εκταμίευση δανείων, με αποτέλεσμα η κεντρική τράπεζα της Ρωσσίας να εκδίδει συνεχώς νέο χρήμα, κάτι που οπωσδήποτε ενίσχυε την πληθωριστική έκρηξη. Μια έκρηξη η οποία, βεβαίως, προκάλεσε ένα τσουνάμι που σάρωσε σε ελάχιστο χρόνο όλες τις οικονομίες των λαϊκών στρωμάτων, καταδικάζοντας την πλειοψηφία των πολιτών σε ακραία φτώχεια.
Πριν κλείσουμε το σημερινό κείμενο, επιβάλλεται να σημειώσουμε και μια άλλη πλευρά αυτής τής τεράστιας καταστροφής. Ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός σε συνδυασμό με την κατάρρευση της εγχώριας ζήτησης έφερε τους αγρότες σε αδιέξοδο. Με τις τιμές των γεωργικών μηχανημάτων, των λιπασμάτων και των λοιπών αγροεφοδίων να εκτοξεύονται χωρίς ο κόσμος να έχει δυνατότητα να πληρώσει αντίστοιχα αυξημένες τιμές στα προϊόντα, δεκάδες χιλιάδες αγροτών εγκατέλειψαν τα χωράφια τους και μετακινήθηκαν προς τα μεγάλα αστικά κέντρα για να αναζητήσουν στον ήλιο μοίρα. Υπολογίζεται ότι κατά την τετραετία 1991-1994 ερήμωσαν περισσότεροι από 17.000 οικισμοί σε ολόκληρη την Ρωσσία.
Πάρτε μια ανάσα και συνεχίζουμε.
-----------------------------------------------
(*) Ενδιαφέροντα στοιχεία για τον πληθωρισμό στην Ρωσσία εκείνης της περιόδου στο: Vladimir Titkov & Andreas Wörgötter, "Inflation in the Russian Federation: Dynamics and Causes", Βιέννη, Απρίλιος 1994
Στο μεταξύ, ο Γιέλτσιν έχει τοποθετήσει ως υπουργό οικονομίας και οικονομικών τον φιλόδοξο τριανταπεντάχρονο οικονομολόγο Γιεγκόρ Γκαϊντάρ, ο οποίος μέσα σε μια νύχτα αποχώρησε από το κομμουνιστικό κόμμα, εντάχθηκε στην "Δημοκρατική Ρωσσία" και δήλωσε θαυμαστής τού Φρήντμαν. Ο Γκαϊντάρ ανέλαβε τις επαφές με το ΔΝΤ, ενημερώθηκε για την μελέτη και τις οδηγίες τού Ταμείου και ανέλαβε να προετοιμάσει τον ασθενή για την "θεραπεία-σοκ" που τον περίμενε. Η δουλειά του ήταν αποτελεσματική: την παραμονή τής πρωτοχρονιάς τού 1992 κατέβηκε η κόκκινη σημαία από το Κρεμλίνο, την επομένη της πρωτοχρονιάς ο Γέλτσιν υπέγραφε μνημόνιο συνεργασίας τής Ρωσσίας με το ΔΝΤ, αποδεχόμενος πλήρως την θεραπεία.
 |
| 30/11/1992: Ο Μπόρις Γιέλτσιν λοξοκοιτάζει με απαξιωτικό βλέμμα τον -παροπλισμένο πλέον- Γκεννάντυ Μπουρμπούλις. Δεξιά του, ο πρωθυπουργός Γιεγκόρ Γκαϊντάρ δείχνει χαμένος στον κόσμο του. |
Ο Καμντεσσύ έστειλε αμέσως στην Μόσχα τον χιλιανό οικονομολόγο Αουγκούστο Λόπεζ Κλάρος, έναν θιασώτη τού φρηντμανικού νεοφιλελευθερισμού. Ο Λόπεζ Κλάρος είχε διατελέσει καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο του Σαντιάγο την περίοδο 1982-1984 (επί Πινοτσέτ), ένα πανεπιστήμιο που είχε γίνει γνωστό ως "στέγη των παιδιών τού Σικάγου" ("Ανατομία...", κεφ. 13). Αξίζει να σημειώσουμε ότι αργότερα διετέλεσε εκτελεστικός διευθυντής στην Λέμαν Μπράδερς (η τράπεζα της οποίας η κατάρρευση προκάλεσε την έκρηξη της παρούσας παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης) και τώρα είναι ένας από τους διευθυντές τής Παγκόσμιας Τράπεζας.
Η επιλογή τού Καμντεσσύ δεν ήταν τυχαία. Εκείνη την εποχή, ο Λόπεζ Κλάρος είχε τοποθετηθεί από τον Πινοτσέτ ως επί κεφαλής μιας ομάδας ερευνητών οι οποίοι μελετούσαν την εφαρμογή μιας σειράς νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων του συστήματος κοινωνικών παροχών τής Χιλής. Οι νεοφιλελεύθερες απόψεις τού κυρίου καθηγητού δεν ήσαν κρυφές. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1994 έδωσε μια περισπούδαστη διάλεξη στην Σόφια, με τίτλο "Προβλήματα μετάβασης από τον Ολοκληρωτισμό στην Δημοκρατία", όπου επανέλαβε μία από τις βασικές δοξασίες τού Φρήντμαν: για να χτιστεί ένα καλύτερο αύριο, πρέπει να κατεδαφιστεί πλήρως το παρόν. Αυτή ακριβώς την κατεδάφιση έβαλε σε εφαρμογή στην Ρωσσία ο Λόπεζ Κλάρος, ως εκπρόσωπος του ΔΝΤ.
Στην αρχή, ο ρώσσος αναπληρωτής πρωθυπουργός Γκεννάντυ Μπουρμπούλις (ο Γιέλτσιν, εκτός από πρόεδρος της χώρας, είχε κρατήσει για τον εαυτό του και το οφφίτσιο του πρωθυπουργού) έδειχνε απρόθυμος στο να υλοποιήσει τις εντολές τού ΔΝΤ. Το χειρότερο ήταν ότι τις ίδιες αναστολές είχαν και άλλα μέλη τού κυβερνητικού επιτελείου. Τότε ο Λόπεζ Κλάρος διαμήνυσε ευθέως στην ρωσσική κυβέρνηση ότι το Ταμείο θα απαιτήσει αμέσως την εξόφληση όλων των ρωσσικών χρεών αν δεν τηρηθούν οι συμφωνίες τού μνημονίου. Το ΔΝΤ έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα στην άμεση εφαρμογή τεσσάρων μέτρων: πλήρης κατάργηση όλων των επιδοτήσεων στην αγροτική παραγωγή, δραστική περικοπή των εξοπλιστικών δαπανών, άμεση απελευθέρωση των τιμών προϊόντων και υπηρεσιών, επιτάχυνση των ιδιωτικοποιήσεων.
Ο Γιέλτσιν πήρε το μήνυμα και απομάκρυνε αμέσως τον διστακτικό Μπουρμπούλις. Στην θέση του τοποθέτησε τον πλέον κατάλληλο γι' αυτή την δουλειά: τον Γιεγκόρ Γκαϊντάρ, έναν από τους εμπνευστές τής συμφωνίας τής Μπελοβέζας και τόσο φανατικό υπέρμαχο του νεοφιλελευθερισμού ώστε σύντομα απέκτησε το προσωνύμιο "δόκτωρ σοκ". Σαν έτοιμος από καιρό, ο Γκαϊντάρ συνεργάστηκε άψογα με τον Λόπεζ Κλάρος και η θεραπεία μπήκε αμέσως σε εφαρμογή. Αν και είδαμε τα αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας αναλυτικά στην "Ανατομία...", έχουμε να προσθέσουμε εδώ δυο-τρία πραγματάκια, ιδιαίτερα σημαντικά για την εξέλιξη της ιστορίας που διηγούμαστε.
Μόνο κατά το 1992, η εφαρμογή των μέτρων που επέβαλε το ΔΝΤ ήταν καταστροφική (πιο σωστά: εξοντωτική) για την συντριπτική πλειοψηφία των απλών πολιτών. Η κατάργηση τόσο του ελέγχου των τιμών όσο και των επιδοτήσεων σε μια μέχρι χτες κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία προκάλεσε πληθωριστική έκρηξη: γάλα 4.800%, αβγά 1.900%, ψωμί 4.300%, πετρέλαιο 3.323%, ηλεκτρικό ρεύμα 2.675%, σιδηρομεταλλουργικά προϊόντα 3.085%... Σε μια χώρα μαθημένη σε μηδενικό ή σχεδόν μηδενικό πληθωρισμό, η χρονιά έκλεισε με τον πληθωρισμό να ξεπερνάει τις δυόμισυ χιλιάδες ποσοστιαίες μονάδες σε ετήσια βάση! (*)
Φυσικά, με τον τιμάριθμο να ανεβαίνει κατά 40-50% κάθε βδομάδα, το βιοτικό επίπεδο του λαού κατέρρευσε ολοσχερώς. Μέσα σε τέσσερα χρόνια ΔΝΤικής δράσης, το ΑΕΠ γκρεμίστηκε κατά 42% και χάθηκαν η μισή βιομηχανική παραγωγή και το ένα τρίτο της αγροτικής. Στο μεταξύ, με πρόσχημα τις "αξιολογήσεις" (όπως θα λέγαμε σήμερα), το Ταμείο καθυστερούσε την εκταμίευση δανείων, με αποτέλεσμα η κεντρική τράπεζα της Ρωσσίας να εκδίδει συνεχώς νέο χρήμα, κάτι που οπωσδήποτε ενίσχυε την πληθωριστική έκρηξη. Μια έκρηξη η οποία, βεβαίως, προκάλεσε ένα τσουνάμι που σάρωσε σε ελάχιστο χρόνο όλες τις οικονομίες των λαϊκών στρωμάτων, καταδικάζοντας την πλειοψηφία των πολιτών σε ακραία φτώχεια.
Πριν κλείσουμε το σημερινό κείμενο, επιβάλλεται να σημειώσουμε και μια άλλη πλευρά αυτής τής τεράστιας καταστροφής. Ο ανεξέλεγκτος πληθωρισμός σε συνδυασμό με την κατάρρευση της εγχώριας ζήτησης έφερε τους αγρότες σε αδιέξοδο. Με τις τιμές των γεωργικών μηχανημάτων, των λιπασμάτων και των λοιπών αγροεφοδίων να εκτοξεύονται χωρίς ο κόσμος να έχει δυνατότητα να πληρώσει αντίστοιχα αυξημένες τιμές στα προϊόντα, δεκάδες χιλιάδες αγροτών εγκατέλειψαν τα χωράφια τους και μετακινήθηκαν προς τα μεγάλα αστικά κέντρα για να αναζητήσουν στον ήλιο μοίρα. Υπολογίζεται ότι κατά την τετραετία 1991-1994 ερήμωσαν περισσότεροι από 17.000 οικισμοί σε ολόκληρη την Ρωσσία.
Πάρτε μια ανάσα και συνεχίζουμε.
-----------------------------------------------
(*) Ενδιαφέροντα στοιχεία για τον πληθωρισμό στην Ρωσσία εκείνης της περιόδου στο: Vladimir Titkov & Andreas Wörgötter, "Inflation in the Russian Federation: Dynamics and Causes", Βιέννη, Απρίλιος 1994
1 σχόλιο:
Αυτή η περίοδος είναι η περίοδος είναι η περίοδος που δημιούργησε όλα τα στερεότυπα που συνοδεύουν τη Ρωσία και που εντυπωσιακά επιμένουν και σήμερα χωρίς να είναι αληθή βέβαια, ότι είναι μια κατεστραμένη χώρα που δεν έχει επαφή με τον κόσμο και οι δυστυχισμένοι της κάτοικοι αναζητούν μία ευκαιρία να την εγκαταλείψουν. Τότε ήταν και φίλος της Δύσης, βλέπουμε τι σημαίνει γίλος της Δύσης.
Δημοσίευση σχολίου